შინაარსზე გადასვლა

სტანდარტული ატომური წონა

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
არ უნდა აგვერიოს შემდეგ მნიშვნელობა(ებ)ში: ატომური მასა.
მაგალითი: სპილენძი ხმელეთზე ორი იზოტოპითაა წარმოდგენილი: სპილენძი-63 (62.9) და სპილენძი-65 (64.9), შესაბამისი გავრცელებადობით 69% და 31%. სპილენძის სტანდარტული ატომური წონა (Ar°(Cu)) არის საშუალო შეწონილი მათი ბუნებრივი სიმრავლის მიხედვით და შემდეგ იყოფა მასის ატომურ ერთეულზე.

ქიმიური ელემენტის სტანდარტული ატომური წონა (აღნიშვნა: Ar°(E) ელემენტისთვის "E") — მოცემული ელემენტის ბუნებაში არსებული ყველა სტაბილური და შედარებით მდგრად იზოტოპტთა საშუალო შეწონილი ატომური მასა, მათი დედამიწის ქერქსა და ატმოსფეროში გავრცელების პროპორციულად, 2021 წლის სამეცნიერო მონაცემების შესაბამისად[1].

მაგალითად, იზოტოპი (Ar = 62.929) შეადგენს დედამიწაზე სპილენძის 69%-ს, დანარჩენი (Ar = 64.927), მაშასადამე

იმის გამო, რომ ფარდობითი იზოტოპური მასები უგანზომილებო სიდიდეებია, ეს შეწონილი საშუალო ასევე უგანზომილებოა. ის შეიძლება გარდაიქმნას მასის საზომად (განზომილებით M) დალტონთან გამრავლებით, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც ატომური მასის მუდმივი.

მეცნიერთა მიერ გამოყენებული ატომური წონის ცნების (Ar, ასევე ცნობილი როგორც ფარდობითი ატომური მასის) სხვადასხვა ვარიანტებს შორის, სტანდარტული ატომური წონა (Ar°) ყველაზე გავრცელებული და პრაქტიკულია. თითოეული ქიმიური ელემენტის სტანდარტული ატომური წონა განისაზღვრება და გამოქვეყნებულია წმინდა და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის (IUPAC) იზოტოპური სიმრავლისა და ატომური წონის კომისიის მიერ, ელემენტის ბუნებრივი, სტაბილური, ხმელეთის წყაროებზე დაყრდნობით. განმარტება განსაზღვრავს ნიმუშების გამოყენებას დედამიწის მრავალი წარმომადგენლობითი წყაროდან, ასე რომ, მნიშვნელობა შეიძლება ფართოდ იქნას გამოყენებული, როგორც "ატომური წონა" ნივთიერებებისთვის, როგორც ისინი გვხვდება სინამდვილეში - მაგალითად, ფარმაცევტულ და სამეცნიერო კვლევებში. ელემენტის არასტანდარტიზებული ატომური წონა სპეციფიკურია წყაროებისა და ნიმუშებისთვის, როგორიცაა ნახშირბადის ატომური წონა კონკრეტულ ძვალში კონკრეტული არქეოლოგიური ადგილიდან. სტანდარტული ატომური წონა საშუალოდ აფასებს ისეთ მნიშვნელობებს ატომური წონის დიაპაზონში, რომელსაც ქიმიკოსი შეიძლება მოელოდეს დედამიწის მრავალი შემთხვევითი ნიმუშიდან. ეს დიაპაზონი არის ატომური წონის ზოგიერთი სტანდარტული მნიშვნელობისთვის მოცემული ინტერვალის აღნიშვნის დასაბუთება.

118 ცნობილი ქიმიური ელემენტიდან 80-ს აქვს სტაბილური იზოტოპი და 84-ს აქვს დედამიწის გარემოზე დაფუძნებული ეს მნიშვნელობა. როგორც წესი, ასეთი მნიშვნელობაა, მაგალითად, ჰელიუმი: Ar°(He) = 4.002602(2). "(2)" მიუთითებს გაურკვევლობაზე ნაჩვენები ბოლო ციფრზე, წასაკითხად 4.002602±0.000002. იუპაქი ასევე აქვეყნებს შემოკლებულ მნიშვნელობებს, რომლებიც დამრგვალებულია ხუთ მნიშვნელოვან ციფრამდე. ჰელიუმისთვის, Ar, შემოკლებული°(He) = 4.0026.

თოთხმეტი ელემენტისთვის ნიმუშები განსხვავდება ამ მნიშვნელობით, რადგან მათი ნიმუშის წყაროებს განსხვავებული დაშლის ისტორია ჰქონდათ. მაგალითად, დანალექ ქანებში ტალიუმს (Tl) აქვს განსხვავებული იზოტოპური შემადგენლობა, ვიდრე ცეცხლოვან ქანებსა და ვულკანურ აირებში. ამ ელემენტებისთვის სტანდარტული ატომური წონა აღინიშნება როგორც ინტერვალი: Ar°(Tl) = [204.38, 204.39]. ასეთი ინტერვალით, ნაკლებად მომთხოვნი სიტუაციებისთვის, იუპაქი ასევე აქვეყნებს ჩვეულებრივ მნიშვნელობას. ტალიუმისთვის, Ar, ჩვეულებრივი°(Tl) = 204.38.

სტანდარტული ატომური წონების სია (2021)

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სია წარმოდგენილია თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის მიერ 2021 წლის სტანდარტული ატომური წონების ანგარიშებში[1].

ელემენტი სიმბოლო Z Ar, სტანდარტული ატომური წონა Foot-note დამრგვალებული
მნიშვნელობა
ცვლილების
წელი
წყალბადი H 1 [1.00784, 1.00811] m 1.0080±0.0002 2009
ჰელიუმი He 2 4.002602±0.000002 g r 4.0026±0.0001 1983
ლითიუმი Li 3 [6.938, 6.997] m 6.94±0.06 2009
ბერილიუმი Be 4 9.0121831±0.0000005 9.0122±0.0001 2013
ბორი B 5 [10.806, 10.821] m 10.81±0.02 2009
ნახშირბადი C 6 [12.0096, 12.0116] 12.011±0.002 2009
აზოტი N 7 [14.00643, 14.00728] m 14.007±0.001 2009
ჟანგბადი O 8 [15.99903, 15.99977] m 15.999±0.001 2009
ფთორი F 9 18.998403162±0.000000005 18.998±0.001 2021
ნეონი Ne 10 20.1797±0.0006 g m 20.180±0.001 1985
ნატრიუმი Na 11 22.98976928±0.00000002 22.990±0.001 2005
მაგნიუმი Mg 12 [24.304, 24.307] 24.305±0.002 2011
ალუმინი Al 13 26.9815384±0.0000003 26.982±0.001 2017
სილიციუმი Si 14 [28.084, 28.086] 28.085±0.001 2009
ფოსფორი P 15 30.973761998±0.000000005 30.974±0.001 2013
გოგირდი S 16 [32.059, 32.076] 32.06±0.02 2009
ქლორი Cl 17 [35.446, 35.457] m 35.45±0.01 2009
არგონი Ar 18 [39.792, 39.963] 39.95±0.16 2017
კალიუმი K 19 39.0983±0.0001 39.098±0.001 1979
კალციუმი Ca 20 40.078±0.004 g 40.078±0.004 1983
სკანდიუმი Sc 21 44.955907±0.000004 44.956±0.001 2021
ტიტანი Ti 22 47.867±0.001 47.867±0.001 1993
ვანადიუმი V 23 50.9415±0.0001 50.942±0.001 1977
ქრომი Cr 24 51.9961±0.0006 51.996±0.001 1983
მანგანუმი Mn 25 54.938043±0.000002 54.938±0.001 2017
რკინა Fe 26 55.845±0.002 55.845±0.002 1993
კობალტი Co 27 58.933194±0.000003 58.933±0.001 2017
ნიკელი Ni 28 58.6934±0.0004 r 58.693±0.001 2007
სპილენძი Cu 29 63.546±0.003 r 63.546±0.003 1969
თუთია Zn 30 65.38±0.02 r 65.38±0.02 2007
გალიუმი Ga 31 69.723±0.001 69.723±0.001 1987
გერმანიუმი Ge 32 72.630±0.008 72.630±0.008 2009
დარიშხანი As 33 74.921595±0.000006 74.922±0.001 2013
სელენი Se 34 78.971±0.008 r 78.971±0.008 2013
ბრომი Br 35 [79.901, 79.907] 79.904±0.003 2011
კრიპტონი Kr 36 83.798±0.002 g m 83.798±0.002 2001
რუბიდიუმი Rb 37 85.4678±0.0003 g 85.468±0.001 1969
სტრონციუმი Sr 38 87.62±0.01 g r 87.62±0.01 1969
იტრიუმი Y 39 88.905838±0.000002 88.906±0.001 2021
ცირკონიუმი Zr 40 91.224±0.002 g 91.224±0.002 1983
ნიობიუმი Nb 41 92.90637±0.00001 92.906±0.001 2017
მოლიბდენი Mo 42 95.95±0.01 g 95.95±0.01 2013
ტექნეციუმი Tc 43 -
რუთენიუმი Ru 44 101.07±0.02 g 101.07±0.02 1983
როდიუმი Rh 45 102.90549±0.00002 102.91±0.01 2017
პალადიუმი Pd 46 106.42±0.01 g 106.42±0.01 1979
ვერცხლი Ag 47 107.8682±0.0002 g 107.87±0.01 1985
კადმიუმი Cd 48 112.414±0.004 g 112.41±0.01 2013
ინდიუმი In 49 114.818±0.001 114.82±0.01 2011
კალა Sn 50 118.710±0.007 g 118.71±0.01 1983
ანტიმონიუმი Sb 51 121.760±0.001 g 121.76±0.01 1993
ტელური Te 52 127.60±0.03 g 127.60±0.03 1969
იოდი I 53 126.90447±0.00003 126.90±0.01 1985
ქსენონი Xe 54 131.293±0.006 g m 131.29±0.01 1999
ცეზიუმი Cs 55 132.90545196±0.00000006 132.91±0.01 2013
ბარიუმი Ba 56 137.327±0.007 137.33±0.01 1985
ლანთანი La 57 138.90547±0.00007 g 138.91±0.01 2005
ცერიუმი Ce 58 140.116±0.001 g 140.12±0.01 1995
პრაზეოდიმი Pr 59 140.90766±0.00001 140.91±0.01 2017
ნეოდიმიუმი Nd 60 144.242±0.003 g 144.24±0.01 2005
პრომეთიუმი Pm 61
სამარიუმი Sm 62 150.36±0.02 g 150.36±0.02 2005
ევროპიუმი Eu 63 151.964±0.001 g 151.96±0.01 1995
გადოლინიუმი Gd 64 157.25±0.03 g 157.25±0.03 1969
ტერბიუმი Tb 65 158.925354±0.000007 158.93±0.01 2021
დისპროზიუმი Dy 66 162.500±0.001 g 162.50±0.01 2001
ჰოლმიუმი Ho 67 164.930329±0.000005 164.93±0.01 2021
ერბიუმი Er 68 167.259±0.003 g 167.26±0.01 1999
თულიუმი Tm 69 168.934219±0.000005 168.93±0.01 2021
იტერბიუმი Yb 70 173.045±0.010 g 173.05±0.02 2015
ლუტეციუმი Lu 71 174.9668±0.0001 g 174.97±0.01 2007
ჰაფნიუმი Hf 72 178.486±0.006 g 178.49±0.01 2019
ტანტალი Ta 73 180.94788±0.00002 180.95±0.01 2005
ვოლფრამი W 74 183.84±0.01 183.84±0.01 1991
რენიუმი Re 75 186.207±0.001 186.21±0.01 1973
ოსმიუმი Os 76 190.23±0.03 g 190.23±0.03 1991
ირიდიუმი Ir 77 192.217±0.002 192.22±0.01 2017
პლატინა Pt 78 195.084±0.009 195.08±0.02 2005
ოქრო Au 79 196.966570±0.000004 196.97±0.01 2017
ვერცხლისწყალი Hg 80 200.592±0.003 200.59±0.01 2011
თალიუმი Tl 81 [204.382, 204.385] 204.38±0.01 2009
ტყვია Pb 82 [206.14, 207.94] 207.2±1.1 2020
ბისმუთი Bi 83 208.98040±0.00001 208.98±0.01 2005
პოლონიუმი Po 84 -
ასტატი At 85 -
რადონი Rn 86 -
ფრანციუმი Fr 87 -
რადიუმი Ra 88 -
აქტინიუმი Ac 89 -
თორიუმი Th 90 232.0377±0.0004 g 232.04±0.01 2013
პროტაქტინიუმი Pa 91 231.03588±0.00001 231.04±0.01 2017
ურანი U 92 238.02891±0.00003 g m 238.03±0.01 1999
ნეპტუნიუმი Np 93 -
პლუტონიუმი Pu 94 -
ამერიციუმი Am 95 -
კიურიუმი Cm 96 -
ბერკელიუმი Bk 97 -
კალიფორნიუმი Cf 98 -
აინშტაინიუმი Es 99 -
ფერმიუმი Fm 100 -
მენდელევიუმი Md 101 -
ნობელიუმი No 102 -
ლოურენსიუმი Lr 103 -
რეზერფორდიუმი Rf 104 -
დუბნიუმი Db 105 -
სიბორგიუმი Sg 106 -
ბორიუმი Bh 107 -
ჰასიუმი Hs 108 -
მეიტნერიუმი Mt 109 -
დარმშტადტიუმი Ds 110 -
რენტგენიუმი Rg 111 -
კოპერნიციუმი Cn 112 -
ნიჰონიუმი Nh 113 -
ფლეროვიუმი Fl 114 -
მოსკოვიუმი Mc 115 -
ლივერმორიუმი Lv 116 -
ტენესინი Ts 117 -
ოგანესონი Og 118 -

ატომური წონების ანგარიშები 1902 წლიდან პერიოდულად ქვეყნდება. ამჟამად ყველაზე უკანასკნელი ანგარიში 2021 წელსაა წარმოდგენილი[2].