სიდნეი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
GiorgiXIII (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
გადარჩენა 2 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.9.5 |
||
| (არ არის ნაჩვენები 39 მომხმარებელთა 16 შუალედ ვერსიებში) | |||
| ხაზი 7: | ხაზი 7: | ||
|პანორამის სიგანე = 300px |
|პანორამის სიგანე = 300px |
||
|წარწერა = |
|წარწერა = |
||
|დროშა = |
|დროშა = City of Sydney Flag.svg |
||
|გერბი = |
|გერბი = Sydney - COA.svg |
||
|გერბის სიგანე = |
|გერბის სიგანე = |
||
|დროშის სიგანე = |
|დროშის სიგანე = |
||
| ხაზი 18: | ხაზი 18: | ||
|რეგიონის რუკის ზომა = |
|რეგიონის რუკის ზომა = |
||
|რაიონის რუკის ზომა = |
|რაიონის რუკის ზომა = |
||
|რეგიონის ტიპი = |
|რეგიონის ტიპი =შტატი |
||
|რეგიონი = ახალი სამხრეთი უელსი |
|რეგიონი = ახალი სამხრეთი უელსი |
||
|რეგიონი ცხრილში = |
|რეგიონი ცხრილში = |
||
| ხაზი 42: | ხაზი 42: | ||
|სატელეფონო კოდი = |
|სატელეფონო კოდი = |
||
|საფოსტო ინდექსი = |
|საფოსტო ინდექსი = |
||
|საიტი = |
|საიტი = www.cityofsydney.nsw.gov.au |
||
|კატეგორია ვიკისაწყობში = Sydney |
|კატეგორია ვიკისაწყობში = Sydney |
||
}} |
}} |
||
'''სიდნეი''' ({{lang-en|Sydney}}<small>წარმოითქმის</small> {{IPA|[ˈsɪdni]}}<ref>{{წიგნი|სათაური=Macquarie ABC Dictionary|გამომცემლობა=The Macquarie Library|წელი=2003|ფურცლები=1000|isbn=1-876429-37-2}}</ref>) — [[ავსტრალია|ავსტრალიის]] ყველაზე დიდი ქალაქი. მისი ფართობი 12 144,6 კმ²-ია<ref>http://web.archive.org/web/20110318192321/http://www.cityofsydney.nsw.gov.au/Environment/documents/web01-GeneralIntroduction.pdf</ref>, ხოლო მოსახლეობის რაოდენობა 2011 წლის აღწერით შეადგენს 4 391 674 ადამიანს<ref> |
'''სიდნეი''' ({{lang-en|Sydney}}<small> წარმოითქმის </small> {{IPA|[ˈsɪdni]}}<ref>{{წიგნი|სათაური=Macquarie ABC Dictionary|გამომცემლობა=The Macquarie Library|წელი=2003|ფურცლები=1000|isbn=1-876429-37-2}}</ref>) — [[ავსტრალია|ავსტრალიის]] ყველაზე დიდი ქალაქი. მისი ფართობი 12 144,6 კმ²-ია<ref>{{Cite web |url=http://www.cityofsydney.nsw.gov.au/Environment/documents/web01-GeneralIntroduction.pdf |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2011-03-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110318192321/http://www.cityofsydney.nsw.gov.au/Environment/documents/web01-GeneralIntroduction.pdf |archivedate=2011-03-18 }}</ref>, ხოლო მოსახლეობის რაოდენობა 2011 წლის აღწერით შეადგენს 4 391 674 ადამიანს<ref name="2011 Census QuickStats">{{Cite web |url=http://www.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2011/quickstat/1GSYD?opendocument&navpos=220 |title=2011 Census QuickStats |accessdate=2015-01-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130116113405/http://www.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2011/quickstat/1GSYD?opendocument&navpos=220 |archivedate=2013-01-16 }}</ref>. ქალაქი [[1788]] წელს დააარსა [[არტურ ფილიპი|არტურ ფილიპმა]], რომელიც აქ ჩამოვიდა ''[[პირველი ფლოტი]]ს'' ({{lang-en|First Fleet}}) ხელმძღვანელად და იგი ავსტრალიაში პირველი ევროპული კოლონიალური დასახლების ადგილია<ref name=HOS>{{cite web |
||
| url = http://www.ozexperience.com/index.php/travel/about_australia/brief_history_of_australia/ |
| url = http://www.ozexperience.com/index.php/travel/about_australia/brief_history_of_australia/ |
||
| title = History of Australia |
| title = History of Australia |
||
| archiveurl = |
| archiveurl = https://www.webcitation.org/61Co3t8dh?url=http://www.ozexperience.com/about-australia/ |
||
| archivedate = 2011-08-25 |
| archivedate = 2011-08-25 |
||
| accessdate = 2015-01-28 |
|||
}}</ref>. ატარებს [[დიდი ბრიტანეთი|ბრიტანეთის]] იმდროინდელი კოლონიების მინისტრის, [[ლორდი|ლორდ]] სიდნეის სახელს. ქალაქი [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის დედაქალაქია. იგი ქვეყნის უმსხვილესი სავაჭრო, საფინანსო და ეკონომიკური ცენტრია. აქ განლაგებულია 90-ზე მეტი ბანკი და 400-ზე მეტი საერთაშორისო კომპანიის ადგილობრივი ფილიალი. |
|||
}}</ref>. ატარებს [[დიდი ბრიტანეთი|ბრიტანეთის]] იმდროინდელი კოლონიების მინისტრის, [[ლორდი|ლორდ]] სიდნეის სახელს. ქალაქი [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის დედაქალაქია. იგი ქვეყნის უმსხვილესი სავაჭრო, საფინანსო და ეკონომიკური ცენტრია. აქ განლაგებულია 90-ზე მეტი ბანკი და 400-ზე მეტი საერთაშორისო კომპანიის ადგილობრივი ფილიალი. |
|||
[[ფაილი:Sydneyoperahouse.JPG|thumb|400px|მარჯვნივ|სიდნეის ხედი, შუაში [[სიდნეის ოპერის თეატრი]]]] |
|||
სიდნეი მდებარეობს ავსტრალიის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე. დასახლება შენდებოდა ლამაზი, მრგვალი, პატარა სიდნეის უბის ({{lang-en|Sydney cove}}) ნაპირზე, რომელიც მდებარეობს [[პორტ-ჯექსონი]]ს [[ყურე|ყურის]] შუა ნაწილის სამხრეთში და გამოყოფილია [[ტასმანიის ზღვა|ტასმანიის ზღვისაგან]] ვიწრო [[სრუტე|სრუტით]] (~1 კმ). შემდგომში ქალაქი შენდებოდა პორტ-ჯექსონის ყურის სამხრეთით (ის სიგრძით 20 კმ-მდეა, სიგანით 1-დან 3 კმ-მდე და სიღრმით 50 მ-მდე), ხოლო შემდეგ მის გარშემო. ამ მიზეზით სიდნეის ხშირად ეძახიან «უბესთან ირგვლივ მყოფ ქალაქს» ({{lang-en|The Harbour City}}). |
სიდნეი მდებარეობს ავსტრალიის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე. დასახლება შენდებოდა ლამაზი, მრგვალი, პატარა სიდნეის უბის ({{lang-en|Sydney cove}}) ნაპირზე, რომელიც მდებარეობს [[პორტ-ჯექსონი]]ს [[ყურე|ყურის]] შუა ნაწილის სამხრეთში და გამოყოფილია [[ტასმანიის ზღვა|ტასმანიის ზღვისაგან]] ვიწრო [[სრუტე|სრუტით]] (~1 კმ). შემდგომში ქალაქი შენდებოდა პორტ-ჯექსონის ყურის სამხრეთით (ის სიგრძით 20 კმ-მდეა, სიგანით 1-დან 3 კმ-მდე და სიღრმით 50 მ-მდე), ხოლო შემდეგ მის გარშემო. ამ მიზეზით სიდნეის ხშირად ეძახიან «უბესთან ირგვლივ მყოფ ქალაქს» ({{lang-en|The Harbour City}}). |
||
| ხაზი 61: | ხაზი 60: | ||
ქალაქი სიდნეი განთქმულია თავისი [[სიდნეის ოპერის თეატრი|ოპერის თეატრით]], [[ჰარბორ-ბრიჯის ხიდი]]თ და პლაჟებით. დიდი სიდნეის საცხოვრებელი კვარტლები გარშემორტყმულია ეროვნული პარკებით. სანაპირო ზოლი (როგორც გარე «საზღვაო», ისევე შიდა ქალაქის) საკმაოდ დაკლაკნილია. იქ მრავლადაა ბევრი სრუტეები, უბეები, კუნძულები და პლაჟები. |
ქალაქი სიდნეი განთქმულია თავისი [[სიდნეის ოპერის თეატრი|ოპერის თეატრით]], [[ჰარბორ-ბრიჯის ხიდი]]თ და პლაჟებით. დიდი სიდნეის საცხოვრებელი კვარტლები გარშემორტყმულია ეროვნული პარკებით. სანაპირო ზოლი (როგორც გარე «საზღვაო», ისევე შიდა ქალაქის) საკმაოდ დაკლაკნილია. იქ მრავლადაა ბევრი სრუტეები, უბეები, კუნძულები და პლაჟები. |
||
1999 წლის [[ლოუბოროს უნივერსიტეტი]]ს კლასიფიკაციის თანახმად ქალაქი მიეკუთვნება ბეტა-კლასის ქალაქების კატეგორიას<ref>{{cite web |
[[1999 წლის]] [[ლოუბოროს უნივერსიტეტი]]ს კლასიფიკაციის თანახმად ქალაქი მიეკუთვნება ბეტა-კლასის ქალაქების კატეგორიას<ref>{{cite web |
||
| |
|first = J.V. |
||
| |
|last = Beaverstock |
||
| |
|coauthors = Smith, R.G.; Taylor, P.J. |
||
| |
|url = http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb5.html |
||
| |
|title = Research Bulletin 5: A Roster of World Cities |
||
| |
|publisher = Globalization and World Cities |
||
| |
|accessdate = 23 ნოემბერი 2008 |
||
| |
|archiveurl = https://www.webcitation.org/61Co4WPx8?url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb5.html |
||
| |
|archivedate = 2011-08-25 |
||
}}</ref>. სიდნეი იყო მრავალრიცხოვანი საერთაშორისო პოლიტიკური და სპორტული ღონისძიებების ჩატარების ადგილი, როგორებიცაა: 1938 წლის [[თანამეგობრობის თამაშები]], [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2000|2000 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები]], [[რაგბის მსოფლიო ჩემპიონატი 2003|2003 წლის რაგბის მსოფლიო ჩემპიონატი]]. 2007 წლის სექტემბერში სიდნეიში შედგა [[აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობა|აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობის]] ქვეყნების ლიდერთა შეხვედრა, 2008 წლის ივლისში აქ გაიმართა 2008 წლის [[ახალგაზრდობის საერთაშორისო დღე]]. |
}}</ref>. სიდნეი იყო მრავალრიცხოვანი საერთაშორისო პოლიტიკური და სპორტული ღონისძიებების ჩატარების ადგილი, როგორებიცაა: 1938 წლის [[თანამეგობრობის თამაშები]], [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2000|2000 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები]], [[რაგბის მსოფლიო ჩემპიონატი 2003|2003 წლის რაგბის მსოფლიო ჩემპიონატი]]. 2007 წლის სექტემბერში სიდნეიში შედგა [[აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობა|აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობის]] ქვეყნების ლიდერთა შეხვედრა, 2008 წლის ივლისში აქ გაიმართა 2008 წლის [[ახალგაზრდობის საერთაშორისო დღე]]. |
||
სიდნეი ერთ-ერთი ყველაზე მრავალკულტურული და მრავალეროვნული ქალაქია მსოფლიოში, რაც გამოწვეულია იმ ფაქტით, რომ ქალაქი იმიგრანტების ძირითადი საცხოვრებელი ადგილია, რომლებიც მუდმივად საცხოვრებლად ჩამოდიან ავსტრალიაში<ref>{{Cite web |
სიდნეი ერთ-ერთი ყველაზე მრავალკულტურული და მრავალეროვნული ქალაქია მსოფლიოში, რაც გამოწვეულია იმ ფაქტით, რომ ქალაქი იმიგრანტების ძირითადი საცხოვრებელი ადგილია, რომლებიც მუდმივად საცხოვრებლად ჩამოდიან ავსტრალიაში<ref>{{Cite web |
||
| |
|url = http://www.immi.gov.au/media/publications/multicultural/confer/10/speech44a.htm |
||
| |
|work = 1995 Global Cultural Diversity Conference Proceedings, Sydney |
||
| |
|title = Designing for Diversity: the Multicultural City |
||
| |
|publisher = Australian Government Department of Immigration and Citizenship |
||
| |
|accessdate = 23 ნოემბერი 2008 |
||
| |
|archiveurl = https://www.webcitation.org/61Co53wY5?url=http://www.immi.gov.au/media/publications/multicultural/confer/10/speech44a.htm |
||
| |
|archivedate = 2011-08-25 |
||
}}</ref>. მერსერის გამოკვლევების თანახმად, სიდნეის ავსტრალიაში პირველი და მსოფლიოში 66-ე ადგილი უკავია ცხოვრების ღირებულების მიხედვით<ref>{{Cite web |
}}</ref>. მერსერის გამოკვლევების თანახმად, სიდნეის ავსტრალიაში პირველი და მსოფლიოში 66-ე ადგილი უკავია ცხოვრების ღირებულების მიხედვით<ref>{{Cite web |
||
| |
|url = http://www.citymayors.com/features/cost_survey.html |
||
| |
|title = Cost of living — The world’s most expensive cities |
||
| |
|publisher = City Mayors |
||
| |
|accessdate = 23 ნოემბერი 2008 |
||
| |
|archiveurl = https://www.webcitation.org/619O0wsXb?url=http://www.citymayors.com/features/cost_survey.html |
||
| |
|archivedate = 2011-08-23 |
||
}}</ref>. |
}}</ref>. |
||
== გეოგრაფია == |
|||
=== ტოპოგრაფია === |
|||
სიდნეის საქალაქო რაიონები მდებარეობენ სანაპირო დაბლობებში, რომელიც აღმოსავლეთიდან ესაზღვრება [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანეს]], დასავლეთიდან [[ცისფერი მთები (ავსტრალია)|ცისფერ მთებს]], ჩრდილოეთიდან [[მდინარე]] [[ჰოკსბერი (მდინარე)|ჰოკსბერის]] და სამხრეთიდან [[სამეფო ეროვნული პარკი|სამეფო ეროვნულ პარკს]]. სანაპირო ზოლო დაკლაკნილია მრავალრიცხოვანი სრუტეებით და უბეებით, რომლებიც იმის შედეგად წარმოიქმნენ, რომ [[გამყინვარების პერიოდი]]ს ბოლოს კლიმატის დათბობის და [[მსოფლიო ოკეანე|მსოფლიო ოკეანის]] დონის აწევის გამო, წყალმა დატბორა მდინარის სანაპირო დაბლობები და მცირე სიმაღლის მთების ხეობები. პორტ-ჯექსონის ყურე, რომელიც მოიცავს სიდნეის უბე სიდნეი-ჰარბორს, წარმოადგენს ზუსტად ასეთ წარმონაქმნს და მსოფლიოში უდიდესი ბუნებრივი უბეა.<ref>{{Cite web |
|||
|url = http://www.mpiweb.org/CMS/mpiweb/mpicontent.aspx?id=3918 |
|||
|title = The Harbour City |
|||
|publisher = Showcase Destinations Sydney, Australia |
|||
|accessdate = 24 ნოემბერი 2008 |
|||
|archiveurl = https://www.webcitation.org/61CfF0vwA?url=http://www.mpiweb.org/Archive?id=3918 |
|||
|archivedate = 2011-08-25 |
|||
}}</ref> ქალაქის საცხოვრებელი რაიონების ტერიტორიაზე დაახლოებით 70 პატარა ყურე და პლაჟია, ცნობილი [[ბონდი-ბიჩი (ახალი სამხრეთ უელსი)|ბონდი-ბიჩის]] ({{lang-en|Bondi Beach}}) ჩათვლით ქალაქის სამხრეთ ნაწილში და [[მენლი (ახალი სამხრეთ უელსი)|მენლის]] ({{lang-en|Manly}}) პლაჟები ჩრდილოეთით. ქალაქის საცხოვრებელი რაიონების ფართობი 2001 წელს შეადგენდა 1687 კმ²-ს.<ref name="abs_2016_0">{{Cite web |
|||
| url = http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/subscriber.nsf/log?openagent&20160_2001.pdf&2016.0&Publication&735A104E4E83C6E2CA256CF40001D92A&0&2001&25.03.2003&Latest 2016.0 |
|||
| title = Census of Population and Housing: Selected Characteristics for Urban Centres, Australia |
|||
| publisher = Australian Bureau of Statistics |
|||
| accessdate = 24 ნოემბერი 2008 |
|||
}}</ref> მაგრამ სიდნეის სტატისტიკური ბიურო თავის აღრიცხვებში იყენებს გაცილებით უფრო დიდ ფართობს, ცისფერი მთების, ცენტრალური სანაპირო რაიონის და ქალაქის სიახლოვეში მყოფი ეროვნული პარკების ჩათვლით. ასე რომ, დიდი სიდნეის საერთო ფართობი შეადგენს 12 145 კმ²-ს.<ref>{{Cite web |
|||
| url = http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/7d12b0f6763c78caca257061001cc588/32eb1b908521ad75ca2571220079feee!OpenDocument#M 1217.0.55.001 |
|||
| title = Glossary of Statistical Geography Terminology, 2003 |
|||
| publisher = Australian Bureau of Statistics |
|||
| accessdate = 24 ნოემბერი 2008 |
|||
}}</ref> |
|||
გეოგრაფიულად სიდნეი მდებარეობს ორ რეგიონს შორის: [[კამბერლენდი (დაბლობი)|კამბერლენდის]] დაბლობი, შედარებით ბრტყელი ადგილით სრუტიდან სამხრეთით და დასავლეთით და ჰორნსბის პლატო, რომელიც მდებარეობს ქალაქიდან ჩრდილოეთით. ქალაქის ყველაზე უფრო ძველი ისტორიული რაიონები მდებარეობენ პორტ-ჯექსონის ყურის სამხრეთ სანაპიროზე. ჩრდილოეთმა სანაპირომ განვითარება დაიწყო გაცილებით გვიან თავისი უფრო მთიანი რელიეფისა და აქ ჩვეულებრივი მისადგომების არარსებობის გამო ქალაქის განვითარების საწყის პერიოდში. ჩრდილოეთ სანაპირო — სიდნეი-ჰარბორთან და პორტ-ჯექსონის ყურის დაშორებულ პუნქტებთან ძირითადი კავშირი მაშინ ხდებოდა (დღესაც კი გრძელდება) ბორნებით ქალაქის ცენტრალური ნავსაყუდელიდან. მას ჰქვია «სერკიულარ-კი» — თარგმანში «მრგვალი ნავსაყუდელი», ან «ცირკულარული ნავსაყუდელი» ({{lang-en|Circular Quay ferry wharf}}) და მდებარეობს ისტორიულ სიდნეის პატარა უბის ნაპირზე, რომლიდანაც დაიწყო ქალაქის განვითარება. ქალაქის ჩრდილოეთი რაიონების განვითარებასთან დაკავშირებული სიტუაცია მკვეთრად შეიცვალა მხოლოდ [[1932]] წლის შემდეგ, როდესაც დამთავრდა ჰარბორ-ბრიჯის ხიდის მშენებლობა. |
|||
=== კლიმატი === |
|||
სიდნეი მდებარეობს [[სუბტროპიკული ოკეანური კლიმატი]]ს ზონაში, მისთვის დამახასიათებელი ზომიერად-ცხელი ზაფხულით და ზომიერად-თბილი ზამთრით. ქალაქში მოსული ნალექების რაოდენობა წლის განმავლობაში უპირატესად ნაწილდება ზამთრის თვეებში. ქალაქის რაიონებში, რომლებიც უშუალოდ ეხება ოკეანეს, [[კლიმატი]] უფრო თანაბარია, მაგრამ ქალაქის დასავლეთ რაიონებში, რომლებიც უფრო კონტინენტალური ავსტრალიის სიღრმეში არიან განლაგებულნი, ხშირად აღინიშნება ტემპერატურის უფრო ექსტრემალური მკვეთრი მატება. ყველაზე თბილი თვეა იანვარი, ჰაერის საშუალო ტემპერატურით 16,6—25,8 °C და 30 °C — 14,6 °C-იანი ჰაერის ტემპერატურის დღეების საშუალო რაოდენობით. ტემპერატურის აბსოლუტური რეკორდი დაფიქსირდა 2013 წლის 18 იანვარს ავსტრალიაში ძლიერი სიცხეების დადგომის დროს, ჰაერის ტემპერატურამ შეადგინა 45,8 °C, გარეუბნებში 47 °C-მდე. რამდენიმე საათიანი ძლიერი სიცხე მოიტანაძლიერმა გახურებულმა დასავლეთის [[ქარი|ქარმა]], რომელმაც [[მზე]]სთან ერთად რამდენიმე საათში გააცხელა ქალაქი 24 °C-ით. ამასთან, მეორე დღეს დასავლეთის ქარი შეცვალა აღმოსავლეთისამ და ტემპერატურა 22 °C-ზე ზევით უკვე აღარ აწეულა. ზამთრის ტემპერატურა სანაპირო რაიონებში იშვიათად ეცემა 5 °C-ზე დაბლა. ყველაზე ცივი თვეა ივლისი, დღის საშუალო ტემპერატურით 8 °C —16,2 °C. სიდნეიში რეკორდულად დაბალი ტემპერატურა დაფიქსირებულია 2,1 °C-ის დონეზე. |
|||
ნალექები წლის განმავლობაში შედარებით თანაბრადაა განაწილებული, თუმცა ზოგჯერ წლის პირველ თვეებში აღინიშნება ნალექების მცირეოდენი სიჭარბე, როდესაც ქალაქის ამინდს განსაზღვრავენ აღმოსავლეთის ქარები. სიდნეიში ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა შეადგენს 1217 მმ-ს, წვიმიანი დღეების საშუალო რაოდენობა წელიწადში შეადგენს — 138-ს. ყველაზე ბოლოს [[თოვლი]] დაფიქსირებულია ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში 1836 წელს. მაგრამ 2008 წელს ქალაქში მოსული თოვლის მარცვლები ({{lang-en|snow pellets}}), რომელსაც ზოგჯერ შეცდომით თოვლთან აიგივებენ, გვაფიქრებინებს, რომ 1836 წლის მოვლენასაც შეიძლება იგივე ხასიათი ჰქონდა და ის არ იყო თოვლი.<ref>{{cite news|url=http://www.news.com.au/couriermail/story/0,20797,24085664-5003402,00.html?from=public_rss|title=Sydney weather hail, not snow|date=27 July 2008|work=AAP|accessdate=2008-08-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090106032240/http://www.news.com.au/couriermail/story/0,20797,24085664-5003402,00.html?from=public_rss|archivedate=2009-01-06}}</ref> 1947 წელს სიდნეიში მოვიდა ძლიერი [[სეტყვა]] რისგანაც დაშავდა 1000 ადამიანზე მეტი. |
|||
თუმცა სიდნეი არ განიცდის [[ციკლონი|ციკლონების]] ძლიერ გავლენას, [[ელ-ნინიო]] დიდ როლს თამაშობს ქალაქის კლიმატის ჩამოყალიბებაში. ფაზიდან გამომდინარე ეს მოვლენა შეიძლება გახდეს, ერთი მხრივ, გვალვებისა და ტყის ხანძრების მიზეზი, მეორე მხრივ, ხელს უწყობს შტორმებს და წყალდიდობებს. ბევრი ქალაქის რაიონი, რომლებიც მდებარეობენ ტყეების და [[ბუში]]ს ({{lang-en|Bush}}) უშუალო სიახლოვეს, განიცდის ტყის ხანძრების ხიფათს. ხანძრები ქალაქთან სიახლოეს განსაკუთრებით ძლიერი იყო 1994 წელს, ასევე 2001—2002 წლებში. განსაკუთრებული ხანძარსაშიში სეზონებია გაზაფხული და ზაფხული. ქალაქში საკმაოდ ხშირად აღინიშნება ძლიერი სეტყვა და ძლიერი შტორმული ქარი. სიდნეის ერთ-ერთი ძლიერი სეტყვა ქალაქის ტერიტორიაზე მოვიდა 1999 წელს. მან მნიშვნელოვანი ზარალი მიაყენა სიდნეის ცენტრალურ და აღმოსავლეთის რაიონებს. ამ შტორმის დროს ციდან ჩამოვარდნილი ცალკეული ყინულის მასები ზომით აღწევდა დაახლოებით 9 სანტიმეტრის დიამეტრს. მან მოიტანა ზარალი, რომელიც სადაზღვევო კომპანიების მიერ დაახლოებით A$1,7 მილიარდად იყო შეფასებული.<ref>{{cite web|url=http://www.bom.gov.au/weather/nsw/sevwx/14april1999.shtml|title=The Sydney Hailstorm - 14 April 1999|publisher=Bureau of Meteorology|accessdate=2006-10-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/61Co7Rgxn?url=http://www.bom.gov.au/nsw/sevwx/14april1999.shtml|archivedate=2011-08-25}}</ref> |
|||
სიდნეი განიცდის წყალდიდობებს, რომლებიც წარმოიქმნება ხშირი, განუწყვეტელი წვიმების შედეგად, რომელიც ძირითადად ქალაქში მოდის ზამთრის და გაზაფხულის დროს. ამ პერიოდში განუწყვეტელი ნალექები, თავის მხრივ, გამოწვეულია აღმოსავლეთ ავსტრალიის ტერიტორიაზე დაბალი წნევის მასების გავლით. ხშირ ნალექებთან ერთად ამინდი ამ პერიოდში ხასიათდება ძლიერი ქარებით და ხშირი შტორმებით ზღვაზე. ყველაზე ძლიერი წყალდიდობა სიდნეიში მოხდა 1986 წლის 6 აგვისტოს, როდესაც ქალაქში 24 საათის განმავლობაში მოვიდა 327,6 მმ ნალექი. ამ წყალდიდობამ გამოიწვია ტრანსპორტის პარალიზება ქალაქის ზოგიერთ ნაწილში, ასევე დააზიანა ბევრი შენობა.<ref>[http://www.bom.gov.au/lam/climate/levelthree/c20thc/cyclone8.htm Rain in Sydney, 1986] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091123173619/http://www.bom.gov.au/lam/climate/levelthree/c20thc/cyclone8.htm |date=2009-11-23 }} in ''Australian Climate Extremes'', Bureau of Meteorology, accessed 9 September 2006.</ref> |
|||
ავსტრალიის მეტეოროლოგიური ბიუროს მონაცემებით 2002 წლიდან 2005 წლამდე პერიოდი ხასიათდებოდა ყველაზე უფრო ცხელი ზაფხულის თვეებით, 1859 წელს დაწყებული დაკვირვებების მომენტიდან. 2004 წელს დღის ტემპერატურის საშუალო მაქსიმუმმა შეადგინა 23,39 °C, 2005 წელს — 23,35 °C, 2002 წელს — 22,91 °C, 2003 წელს — 22,65 °C. 1859 წლიდან 2004 წლამდე პერიოდში დღის საშუალო ტემპერატურის მაქსიმუმმა შეადგინა 21,6 °C. 2003 წლის ნოემბრიდან დაწყებული, სიდნეიში იყო მხოლოდ ორი თვე, როდესაც დღის საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა იყო საშუალოზე დაბალი: 2005 წლის მარტი (საშუალოზე დაბალი ტემპერატურა 1 °C-ით)<ref>[http://www.bom.gov.au/announcements/media_releases/nsw/20050331.shtml Cool, cloudy and rainy end to March in Sydney] in ''Sydney Climate Summary — NSW Regional Office'', Bureau of Meteorology, accessed 21 October 2007.</ref> და 2006 წლის ივნისი (0,7 °C-ით)<ref>[http://www.bom.gov.au/announcements/media_releases/nsw/20060703.shtml Sydney has coldest June in 24 years] in ''Sydney Monthly Climate Summary — NSW Regional Office'', Bureau of Meteorology, accessed 21 October 2007.</ref>. მაგრამ ბიუროს მონაცემების თანახმად, 2007-2008 წლის ზაფხული იყო ერთ-ერთი ყველაზე ცივი დაკვირვებების მთელი ისტორიის განმავლობაში. ამ მონაცემების თანახმად 2009 წლის ზაფხული იყო ყველაზე ცივი 11 წლის განმავლობაში, ასევე ყველაზე წვიმიანი 6 წლის განმავლობაში. ეს სულ მესამე ზაფხული იყო მთელი ისტორიის განმავლობაში, როდესაც დღის ტემპერატურა არ აწეულა 31 °C-ზე მაღლა<ref>[http://www.bom.gov.au/climate/current/season/nsw/sydney.shtml Sydney has coolest summer in 11 years] in ''Sydney Climate Summary — NSW Regional Office'', Bureau of Meteorology, accessed 25 March 2008.</ref>. |
|||
== ისტორია == |
|||
თანამედროვე გამოკვლევები, რომლებიც დაფუძნებულია რადიოიზოტოპურ ანალიზზე, ამტკიცებენ, რომ ავსტრალიის მკვიდრი მოსახლეობა — [[ავსტრალიელი აბორიგენები]], პირველად ამ ადგილებში, რომელ ტერიტორიებზეც დღეისათვის მდებარეობს სიდნეი, მოვიდნენ დაახლოებით 30 000 წლის წინ<ref>{{cite news|first=Richard|last=Macey|coauthors= |title=Settlers' history rewritten: go back 30,000 years|date=2007-09-15|publisher= |url=http://www.smh.com.au/news/national/settlers-history-rewritten/2007/09/14/1189276983698.html|work=The Sydney Morning Herald|pages= |accessdate=2007-09-15|language= }} {{ref-en}}</ref>. ამ ადგილებში მცხოვრები აბორიგენები ეკუთვნოდნენ [[კადიგალი]]ს ჯგუფს. ევროპელების აქ მოსვლამდე მათ ეკუთვნოდათ ტერიტორია, რომელიც მდებარეობდა პორტ-ჯექსონის ყურის სამხრეთით, სადაც დღეისათვის მდებარეობენ ქალაქის ცენტრალური რაიონები<ref name="cityofsydney.nsw.gov.au">City of Sydney.[http://www.cityofsydney.nsw.gov.au/barani/themes/theme1.htm City of Sydney Indigenous History of Sydney Cove]</ref>. თუმცა აბორიგენების ზუსტი რაოდენობის დადგენა, რომლებიც ამ ადგილებში ცხოვრობდნენ ევროპელების მოსვლამდე, დღეისათვის საკმაოდ რთულია, სავარაუდოდ, მათი რაოდენობა იყო 4000—8000 ადამიანი. |
|||
[[1770]] წელს [[ჯეიმზ კუკი|ჯეიმზ კუკმა]] თავის პირველ მსოფლიოს გარშემო ექსპედიციის დროს, ახალი ზელანდიიდან დასავლეთისკენ ცურვისას, აღმოაჩინა ახალი მიწა, რომელსაც მან დაარქვა ახალი სამხრეთი უელსი. სანაპიროს გასწვრივ ჩრდილოეთისაკენ გადაადგილებისას, ის გადაჯდა კარნელის ნახევარკუნძულზე [[ბოტანის ყურე]]ში, რომელსაც მან დაარქვა თავისი ექსპედიციის ბოტანიკოსების [[ჯოზეფ ბენქსი]]ს და [[დანიელ კარლსონ სოლანდერი]]ს პატივსაცემად. ექსპედიციამ აქ დაჰყო რვა დღე. მათ გამოიკვლიეს ფლორა, ფაუნა და შექმნეს ამ ადგილების კარტოგრაფიული რუკები, რის შემდეგაც გზა გააგრძელეს სანაპიროს გასწვრივ ჩრდილოეთისკენ. |
|||
მას შემდეგ, რაც [[1776]] წელს დაიწყო [[ამერიკის რევოლუციური ომი]], ამერიკელებმა უარი თქვეს დიდი ბრიტანეთიდან მათკენ მიმავალი კატორღელების მიღება, და ბრიტანეთის ციხეები პატიმრებით გადაიჭედა. პარლამენტმა და კოლონიების მინისტრმა სიდნეიმ (რომელიც იყო ბოტანიკოსი ბენქსის მეგობარი) მიიღო გადაწყვეტილება გადაეყვანათ გადასახლებული-პატიმრები ბოტანის ყურეში, იქ ახალი ბრიტანული კოლონიის დასაარსებლად. |
|||
დიდი ბრიტანეთის სამხედრო-საზღვაო ძალების მიერ 11 გემისაგან ორგანიზებული პირველი ფლოტი (2 სამხედრო გემი — ფლაგმანი HMS Sirius, 511 ტონიანი ათქვემეხიანი შეიარაღებული სავაჭრო გემი, და 175 ტონიანი შეიარაღებული ტენდერი HMS Supply, 278-452 ტონიანი 6 ტრანსპორტი პატიმრებით, და 272-378 ტონიანი 3 გემი მარაგით), კაპიტან არტურ ფილიპის მეთაურობით ჩამოვიდა ბოტანის ყურეში 1788 წლის იანვარში. ბოტანის ყურის ნაპირების უფრო საფუძვლიანი გამოკვლევების შემდეგ ამ ადგილების ვარგისიანობა ახალი კოლონიის დასაარსებლად მიიჩნიეს არასაკმარისად, უპირველეს ყოვლისა, [[მტკნარი წყალი|მტკნარი წყლებისა]] და მარილის უკმარისობის, ასევე ქარისგან დაუცველობის გამო. არტურ ფილიპმა პირადად HMS Supply-ის მეშვეობით გამოიკვლია სულ 12 კმ-ში მდებარე პორტ-ჯექსონის ყურე, რომელიც ჯეიმზ კუკმა რუკაზე დაიტანა, მაგრამ დეტალურად არ გამოუკვლევია. შევიდა თუ არა პორტ-ჯექსონში, მან აღმოაჩინა, რომ ეს დიდი სამ-ტოტიანი ყურეა. როდესაც მან გამოიკვლია მცირე ჩრდილოეთი ტოტი (დღეისათვის: North Harbour), ის შემდეგ შევიდა ფართე, დაგრეხილ და ოკეანის ქარებისთვის და ტალღებისათვის მიუდგომელ ყურის სამხრეთ ტოტში (დღეისათვის: Sydney Harbour), სადაც აღმოაჩინა საკმაოდ მოხერხებული მრგვალი პატარა უბე. |
|||
1788 წლის 26 იანვარს მთელი პირველი ფლოტი გადავიდა ბოტანის ყურედან პორტ-ჯექსონის ყურეში, და ღუზა ჩაუშვა ამ მცირე მრგვალ უბეში, რომელსაც შემდგომში დაერქვა სიდნეის მცირე უბე (англ: Sydney cove), რომელიც მდებარეობს პორტ-ჯექსონის განტოტებული ყურის 20 კილომეტრიანი სიგრძის სიდნეის უბის (англ: Sydney Harbour) სიდნეის ნაწილში. კაპიტანმა არტურ ფილიპმა გამოაცხადა ახალი სამხრეთი უელსის დიდ ბრიტანეთთან შეერთებისა და აქ პირველი დასახლების შექმნის შესახებо. ამას გარდა მან საკუთარი თავი ახალი სამხრეთი უელსის გუბერნატორად გამოაცხადა. დღეისათვის ეს დღე — ავსტრალიის ეროვნული დღესასწაულია. თავიდან ახალი დასახლებისთვის უნდა დაერქვათ ''ალბიონი'', მაგრამ ბოლო მომენტში არტურ ფილიპმა გადაწყვიტა ქალაქისთვის დაერქმია სიდნეი, იმ დროს დიდი ბრიტანეთის კოლონიის საქმეების მინისტრის — ლორდ სიდნეის პატივსაცემად<ref>{{cite web|title=The 10 people Who Shaped Sydney|work=Fairfax Media|publisher=Sydney Morning Herald|url=http://blogs.smh.com.au/urbanjungle/2008/11/the_10_people_w.html|accessdate=2008-12-21|archiveurl=https://www.webcitation.org/61Co5yzAH?url=http://blogs.smh.com.au/urbanjungle/2008/11/the_10_people_w.html|archivedate=2011-08-25}}</ref>. |
|||
პირველ ფლოტს მალე მოჰყვა [[მეორე ფლოტი]], ხოლო შემდეგ [[მესამე ფლოტი]]. თავისი მნიშვნელობით, ისინი არაფრით არ განსხვავდება პირველი ფლოტისაგან, რადგანაც ამ ექსპედიციების ძირითადი მიზეზი იყო იგივე, რაც პირველ შემთხვევაში, პატიმართა ტრანსპორტირება ბრიტანეთის ციხეებიდან ახლად შექმნილ კოლონიებში (თუმცა მეორე ფლოტი გამოირჩა იმით, რომ გზაში გარდაიცვალა ბევრი ადამიანი სხვადასხვა ავადმყოფობებისგან). |
|||
სიდნეი დიდი ხანი რჩებოდა დიდი ბრიტანეთიდან პატიმართა გადასახლების ძირითადი ადგილი. მიუხედავად იმისა, რომ 1815 წლიდან დაწყებული, [[ნაპოლეონის ომები]]ს დამთავრების შემდეგ, თავისუფალი იმიგრაცია მკვეთრად გაიზარდა, 1820 წელს მოსახლეობის დაახლოებით 40 %-ს შეადგენდნენ პატიმრები. |
|||
1789 წლიდან საკმაოდ მალე ამ ადგილას, რომელიც უშუალოდ ესაზღვრება სიდნეის, დასახლებულ ავსტრალიელ აბორიგენებს შორის გავრცელდა [[ოსპა|ოსპის]] ძლიერი ეპიდემია, რის შედეგადაც ათასობით აბორიგენი დაიღუპა. |
|||
1808 წელს სიდნეიში მოხდა ეგრეთ წოდებული [[რომის ბუნტი]]. ის გამოიწვია ახალი სამხრეთ უელსის გუბერნატორმა [[უილიამ ბლაი]]მ, რომელმაც თავი გამოიჩინა როგორც ერთ-ერთმა ძირითადმა მონაწილემ იმ შემთხვევისა, რომელიც დაკავშირებულია გემ «[[ბაუნტი (გემი)|ბაუნტიზე]]» მომხდარ აჯანყებასთან. მან აუკრძალა ახალი სამხრეთ უელსის ოფიცერთა კორპუსს სპირტიანი სასმელების დიდი რაოდენობის მიღება. ოფიცრები კოლონიაში სარგებლობდნენ განუზომელი ხელისუფლებით და მოსახლეობა პრაქტიკულად მონებად გადააქციეს. ისინი საქონლის ყიდვის და მომსახურების დროს ფულის ნაცვლად სპირტიან სასმელს იყენებდნენ. ხანგრძლივი კამათისა და მოლაპარაკებების შემდეგ ურთიერთწინააღმდეგობები გადავიდა ღია კონფრონტაციაში, რომელმაც მოიტანა გუბერნატორ უილიამ ბლაის დაპატიმრება და თანამდებობიდან გადაყენება. ეს აჯანყება გახდა ავსტრალიაში ხელისუფლების შეიარაღებული გზით დაპყრობის ერთადერთი წარმატებული მაგალითი. სიდნეიში ახალი სამხედრო კონტინგენტის მოსვლის შემდეგ ახალი სამხრეთ უელსის ოფიცერთა კორპუსი გაუქმდა, ხოლო აჯანყებაში მონაწილე ოფიცრები დაისაჯნენ. მაგრამ გუბერნატორი უილიამ ბლაიც გადააყენეს დაკავებული პოსტიდან და მის ადგილას დანიშნეს უფრო ლიბერალური [[ლაკლან მაკუორი]]. |
|||
== საქალაქო მართველობა == |
|||
სიდნეიში არასოდეს არ ყოფილა საერთო საქალაქო სამთავრობო ორგანო, პირიქით, ქალაქი დაყოფილია [[ავსტრალიის ადგილობრივი თვითმმართველობის რაიონები|ავსტრალიის ადგილობრივი თვითმმართველობის რაიონებად]] (ოლქი-პრეფექტურები) — ''councils'', რომლებიც ეკუთვნიან ადგილობრივ მთავრობებს ''(local government areas)''. ამ ოლქების არჩევით საბჭოებს ახალი სამხრეთ უელსის შტატის მთავრობისაგან მინიჭებული აქვთ უფლებამოსილება და აქვთ მოვალეობების ფართე სფერო ნაგვის აღებიდან ადგილობრივ დაგეგმარებამდე. ოლქები, თავის მხრივ, იყოფიან რაიონებად — ''suburbs''. თითოეული ოლქი თავისთვის ირჩევს მერს. |
|||
ქალაქის ერთ-ერთ ყველაზე უფრო ძველი ოლქის — [[სიდნეი (საქალაქო ტერიტორია)|სიტი ოფ სიდნეის]] — ''City of Sydney'' მერს, ჰქვია სიდნეის ლორდ-მერი — ''Lord Mayor of Sydney'', მაგრამ ის პასუხისმგებელია მხოლოდ საკუთარ ოლქზე. თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში ლორდ-მერს შეუძლია წარმოადგინოს მთელი სიდნეი, მაგალითად, ოლიმპიური თამაშების დროს. |
|||
ქალაქის ცხოვრებას ძირითადად აკონტროლებს შტატის მთავრობა. ეს მოიცავს საზოგადოებრივ ტრანსპორტს, ძირითად გზებს, საგზაო მოძრაობის მართვას, პოლიციას, საბავშვო ბაღის დონეზე უფრო მაღალ განათლებას, მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტების დაგეგმარებას. |
|||
რადგანაც ახალი სამხრეთი უელსის მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი ცხოვრობს სიდნეიში, შტატის მთავრობას მაინცდამაინც არ სურდა ადგილობრივი მთავრობებისთვის უფლებამოსილების გაზრდა და ცვლიდა კიდევაც ოლქების საზღვრებს. მაგალითად, 1945 წლიდან სიტი ოფ სიდნეის საზღვრები შტატის მთავრობამ შეცვალა სულ ცოტა ოთხჯერ. |
|||
დღეისათვის სიდნეის შემადგენლობაში შედის 38 ოლქი: |
|||
[[ფაილი:Sydney councils.png|thumb|300px|სიდნეის ადგილობრივი თვითმმართველობის რაიონები]] |
|||
{| class="wikitable sortable" |
|||
|- |
|||
| ქართ. || ინგლ. || ქართ.|| ინგლ. |
|||
|- |
|||
| ბერვუდი |
|||
|| Burwood |
|||
|| მერიკვილი |
|||
|| Marrickville |
|||
|- |
|||
| ბლექთაუნი |
|||
|| Blacktown |
|||
|| ჰორნსბი |
|||
|| Hornsby |
|||
|- |
|||
| ბოტანი-ბეი |
|||
|| Botany Bay |
|||
|| ობურნი |
|||
|| Auburn |
|||
|- |
|||
| ბენქსთაუნი |
|||
|| Bankstown |
|||
|| [[პარამატა]] |
|||
|| Parramatta |
|||
|- |
|||
| ვარინგა |
|||
|| Warringah |
|||
|| პენრითი |
|||
|| Penrith |
|||
|- |
|||
| ვილობი |
|||
|| Willoughby |
|||
|| პიტვოტერი |
|||
|| Pittwater |
|||
|- |
|||
| ვულარა |
|||
|| Woollahra |
|||
|| რაიდი |
|||
|| Ryde |
|||
|- |
|||
| ვეივერლი |
|||
|| Waverley |
|||
|| როკდეილი |
|||
|| Rockdale |
|||
|- |
|||
| კამდენი |
|||
|| Camden |
|||
|| რენდვიკი |
|||
|| Randwick |
|||
|- |
|||
| კენტერბერი |
|||
|| Canterbury |
|||
|| სათერლენდი |
|||
|| Sutherland |
|||
|- |
|||
| კოგარა |
|||
|| Kogarah |
|||
|| ჩრდილოეთ სიდნეი |
|||
|| North Sydney |
|||
|- |
|||
| კუ-რინგ-გაი |
|||
|| Ku-ring-gai |
|||
|| სიდნეი |
|||
|| Sydney |
|||
|- |
|||
| კემპბელთაუნი |
|||
|| Campbelltown |
|||
|| სტრათფილდი |
|||
|| Strathfield |
|||
|- |
|||
| კანადა ბეი |
|||
|| Canada Bay |
|||
|| ფეირფილდი |
|||
|| Fairfield |
|||
|- |
|||
| ლეიჩჰარდტი |
|||
|| Leichhardt |
|||
|| ჰანტერს ჰილი |
|||
|| Hunter's Hill |
|||
|- |
|||
| ლივერპული |
|||
|| Liverpool |
|||
|| ჰერსტვილი |
|||
|| Hurstville |
|||
|- |
|||
| ლეინ კოვი |
|||
|| Lane Cove |
|||
|| ჰილსი |
|||
|| The Hills |
|||
|- |
|||
| მოსმანი |
|||
|| Mosman |
|||
|| ჰოლროიდი |
|||
|| Holroyd |
|||
|- |
|||
| მენლი |
|||
|| Manly |
|||
|| ეშფილდი |
|||
|| Ashfield |
|||
|} |
|||
== მოსახლეობა == |
|||
{| class="infobox" style="float:right;" |
|||
|colspan="2"|საზღვარგარეთ დაბადებული მოსახლეობა<ref>{{Cite web |url=http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?action=404&documentproductno=105&documenttype=Details&order=1&tabname=Details&areacode=105&issue=2006&producttype=Community%20Profiles&&producttype=Community%20Profiles&textversion=false&navmapdisplayed=true&breadcrumb=LPD&&collection=Census&period=2006&producttype=Community%20Profiles& |title=2006 Census Community Profile Series |accessdate=2015-01-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110602032111/http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?action=404&documentproductno=105&documenttype=Details&order=1&tabname=Details&areacode=105&issue=2006&producttype=Community%20Profiles&&producttype=Community%20Profiles&textversion=false&navmapdisplayed=true&breadcrumb=LPD&&collection=census&period=2006&producttype=Community%20Profiles& |archivedate=2011-06-02 }}</ref> |
|||
|- |
|||
! ქვეყანა || მოსახლეობა (2006 წელი) |
|||
|- |
|||
|დიდი ბრიტანეთი ||175 166 |
|||
|- |
|||
|ჩინეთი ||109 142 |
|||
|- |
|||
|ახალი ზელანდია ||81 064 |
|||
|- |
|||
|ვიეტნამი ||62 144 |
|||
|- |
|||
|ლიბანი ||54 502 |
|||
|- |
|||
|ინდოეთი ||52 975 |
|||
|- |
|||
|ფილიპინები ||52 087 |
|||
|- |
|||
|იტალია ||44 563 |
|||
|- |
|||
|ჰონგკონგი ||36 866 |
|||
|- |
|||
|სამხრეთ კორეა ||32 124 |
|||
|- |
|||
|რუსეთი ||5364<ref name=ReferenceA>[http://www.censusdata.abs.gov.au/AUSSTATS/2006Census3.nsf/logByLookupView?openagent&20050%2DXCP%2DSydney%2DNSW%20%28Statistical%20Division%29%2Ezip&20060&Main%20Features&1052006%20Census%20Expanded%20Community%20Profile28/11/071&0&2006&28%2E11%2E2007&Latest Expanded Community Profile — Sydney _ Sheet X]{{Dead link|date=ნოემბერი 2023 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> |
|||
|- |
|||
|უკრაინა ||4330<ref name=ReferenceA /> |
|||
|- |
|||
|} |
|||
2006 წლის აღწერის თანახმად, სიდნეიში და მის შემოგარენში მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 4 119 190 ადამიანს, ხოლო თვითონ სიდნეიში — 3 641 422 ადამიანს<ref>{{Cite web |url=http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/LocationSearch?collection=Census&period=2006&areacode=UCL171400&producttype=QuickStats&breadcrumb=PL&action=401 |title=2006 Census QuickStats |accessdate=2015-01-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130902010244/http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/LocationSearch?collection=Census&period=2006&areacode=UCL171400&producttype=QuickStats&breadcrumb=PL&action=401 |archivedate=2013-09-02 }}</ref>. უფრო ხშირად სიდნეელები აღნიშნავენ, რომ ისინი არიან ავსტრალიური, ინგლისური, ირლანდიური, შოტლანდიური და ჩინური წარმოშობის. აღწერამ ასევე აჩვენა, რომ სიდნეიში ცხოვრობენ 1,1 % აბორიგენები, ხოლო მოსახლეობის 37,7 % დაბადებულია ავსტრალიის ფარგლებს გარეთ. ქალაქის მოსახლეობის 18,1 % — აზიიდან მოსულებია<ref name="censusdata.abs.gov.au">{{cite web|url=http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/TopicList?newmethod=Place+of+Usual+Residence&newtopic=Ancestry&newproductlabel=Ancestry+%28Region%29+by+Country+of+Birth+of+Parents&submitbutton=Select+Location+%3E&collection=Census&period=2006&areacode=&geography=&method=Place+of+Usual+Residence&productlabel=&producttype=&topic=Ancestry&navmapdisplayed=true&javascript=true&breadcrumb=T&topholder=0&leftholder=0¤taction=301&action=104&textversion=false|title=Australian Census 2006, Ancestry by Region|publisher=Censusdata.abs.gov.au|accessdate=1 June 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Df9xKv23?url=http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/TopicList?newmethod=Place+of+Usual+Residence|archivedate=2013-01-14}}</ref>. იმიგრანტების სამი ძირითადი წყაროა — [[დიდი ბრიტანეთი]], [[ჩინეთი]] და [[ახალი ზელანდია]]. მათ მოსდევენ [[ვიეტნამი]], [[ლიბანი]], [[ინდოეთი]], [[იტალია]] და [[ფილიპინები]]. ბევრმა მაცხოვრებელმა [[ინგლისური ენა|ინგლისური ენის]] გარდა იცის სულ ცოტა კიდევ ერთი ენა, ყველაზე ხშირად ჩინური ([[კანტონური დიალექტი|კანტონური]] ან [[ჩრდილო ჩინური ენა|ჩრდილო ჩინური]]), არაბული, ბერძნული და ვიეტნამური<ref>{{cite web|url=http://webdiary.com.au/cms/?q=node/2622|title=When diversity means cultural richness|publisher=Webdiary|accessdate=1 June 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Df9zsAL1?url=http://webdiary.com.au/cms/?q=node%2F2622|archivedate=2013-01-14}}</ref>. რუსულად ლაპარაკობდა 13 220 ადამიანი, მათგან 156 ადამიანმა არ უპასუხა კითხვაზე, თუ რა დონეზე ფლობდნენ ისინი ინგლისურ ენას<ref>[http://www.censusdata.abs.gov.au/AUSSTATS/2006Census3.nsf/logByLookupView?openagent&20050%2DXCP%2DSydney%2DNSW%20%28Statistical%20Division%29%2Ezip&20060&Main%20Features&1052006%20Census%20Expanded%20Community%20Profile28/11/071&0&2006&28%2E11%2E2007&Latest Expanded Community Profile — Sydney _ Sheet X05e]{{Dead link|date=ნოემბერი 2023 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>. სიდნეის უკავია მსოფლიოში მეშვიდე ადგილი საზღვარგარეთ დაბადებული მოსახლეობის პროცენტული მდგომარეობის მიხედვით. მოსახლეობის საშუალო ასაკია — 36 წელი, 65 წელზე უფროსი ასაკის მოსახლეობის წილია — 15,4 %, მოსახლეობის 15,2 %-ს აქვთ როგორც მინიმუმი ბაკალავრის დიპლომი. |
|||
2011 წლის აღწერის თანახმად, რუსულად ლაპარაკობდა 15 431 ადამიანი, მათ შორის 181 ადამიანმა არ უპასუხა კითხვაზე, თუ რა დონეზე ფლობდნენ ისინი ინგლისურ ენას<ref>{{Cite web |url=http://www.censusdata.abs.gov.au/CensusOutput/copsub.NSF/All%20docs%20by%20catNo/2011~Community%20Profile~1GSYD/$File/XCP_1GSYD.zip?OpenElement |title=Expanded Community Profile — Sydney _ Sheet X |accessdate=2015-01-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130116114639/http://www.censusdata.abs.gov.au/CensusOutput/copsub.NSF/All%20docs%20by%20catNo/2011~Community%20Profile~1GSYD/$File/XCP_1GSYD.zip?OpenElement |archivedate=2013-01-16 }}</ref>. ქალაქში ცხოვრობდა 4 391 674 ადამიანი<ref name="2011 Census QuickStats"/>. მათ შორის 60,9 % საკუთარ თავს მიიჩნევდა [[ქრისტიანობა|ქრისტიანად]], 17,6 % — არ იყო არც ერთი რელიგიის მიმდევარი, 7,6 %-მა კითხვას არ უპასუხა, 4,7 % — იყო [[ისლამი|მუსლიმები]], 4,1 % — [[ბუდიზმი|ბუდისტი]], 2,6 % — [[ინდუიზმი|ინდუსი]], 0,9 % — [[იუდაიზმი|ებრაელები]] და 1,6 % — სხვა რელიგიის წარმომადგენელი<ref>{{Cite web |url=http://www.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2011/communityprofile/1GSYD |title=2011 Census Data — Greater Sydney Community Profile |accessdate=2015-01-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130116113344/http://www.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2011/communityprofile/1GSYD |archivedate=2013-01-16 }}</ref>. |
|||
== ეკონომიკა == |
|||
მასში დასაქმებული მომუშავეთა რაოდენობის მიხედვით, სიდნეის [[ეკონომიკა|ეკონომიკის]] მთავარი დარგებია [[მომსახურების სფერო]], [[კომერცია]], [[მრეწველობა]], [[ჯანდაცვა]] და [[კომუნალური მომსახურება]]<ref name="2001census">{{cite web |
|||
|url = http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@cpp.nsf/Lookup/105Snapshot12001 |
|||
|title = Sydney — Basic Community Profile and Snapshot — 2001 Census |
|||
|publisher = Australian Bureau of Statistics. 2002 |
|||
|accessdate = 23 ნოემბერი 2008 |
|||
|archiveurl = https://www.webcitation.org/61Co8AEoc?url=http://www.abs.gov.au/ausstats/wmdata.nsf/web+pages/error+404 |
|||
|archivedate = 2011-08-25 |
|||
}}</ref>. 1980-იანი წლებიდან დაწყებული, შრომის ბაზარზე საერთო სიტუაცია იცვლება ისეთნაირად, რომ სულ უფრო მეტი სამუშაო ადგილების რაოდენობა გადადის მრეწველობის სფეროდან მომსახურებისა და საინფორმაციო ტექნოლოგიების სფეროებში. სიდნეის ეკონომიკა შეადგენს მთელი ავსტრალიის ეკონომიკის დაახლოებით 25 პროცენტს<ref name="sydneymedia">{{cite web |
|||
|url = http://www.sydneymedia.com.au/html/2290-city-commerce.asp |
|||
|title = City Commerce |
|||
|publisher = City of Sydney Media Centre |
|||
|accessdate = 23 ნოემბერი 2008 |
|||
|archiveurl = https://www.webcitation.org/65Cfgw1r8?url=http://www.sydneymedia.com.au/html/2290-city-commerce.asp |
|||
|archivedate = 2012-02-04 |
|||
}}</ref>. ქალაქში მდებარეობს [[ავსტრალიის ფასიანი ქაღალდების ბირჟა]] (ASX) და [[ავსტრალიის სარეზერვო ბანკი]], ასევე 90 ბანკის შტაბ-ბინა და ქვეყნის მსხვილი კომპანიების ნახევარზე მეტი. სიდნეი ავსტრალიის ძირითადი ცენტრია, რომელშიც მდებარეობენ საერთაშორისო კომპანიების რეგიონალური ოფისები (ისინი დაახლოებით 500-ა)<ref name="sydneymedia/>. ავსტრალიის ათი ყველაზე დიდი კომპანიიდან ოთხს სათავო ოფისები აქვს სიდნეიში ([[Caltex Australia]], [[Commonwealth Bank]], [[Westpac]] და [[Woolworth]]). [[Fox Studios Australia]]-ს ქალაქში აქვს დიდი კინოსტუდია. [[სიდნეის ფიუჩერსების ბირჟა]] (SFE) — ასეთი ტიპის ერთ-ერთი მსხვილი [[ბირჟა]]ა ავსტრალია-წყნარი ოკეანის რეგიონში. ის მეთორმეტე მსხვილი ფიუჩერული ბირჟაა მსოფლიოში და მეცხრამეტე ოპციონერების ბრუნვით<ref>{{cite web |
|||
| url = http://www.sfe.com.au/index.html?content/sfe/intro.htm |
|||
| title = Overview |
|||
| publisher = Sydney Futures Exchange website |
|||
| accessdate = 3 ივლისი 2006 |
|||
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20061230015810/http://www.sfe.com.au/index.html?content%2Fsfe%2Fintro.htm |
|||
| archivedate = 2006-12-30 |
|||
}}</ref>. [[Forbes]]-ის გამოკვლევების თანახმად, 2014 წელს სიდნეიმ დაიკავა მერვე პოზიცია მსოფლიოს ყველაზე გავლენიანი ქალაქების სიაში უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის რაოდენობით, ასევე ეკონომიკის მთლიანი მდგომარეობით<ref name=ForbesSydney>{{cite web |
|||
| url = http://www.forbes.com/sites/joelkotkin/2014/08/14/the-most-influential-cities-in-the-world |
|||
| title = The World’s Most Influential Cities 2014] |
|||
| publisher = Forbes is an American business magazine |
|||
| accessdate = 8 აგვისტო 2014 |
|||
| work = Economics |
|||
| year = 2014 |
|||
}}</ref>. |
|||
ქალაქის მოსახლეობას აქვს ყველაზე მაღალი საშუალო შემოსავალი ერთ სულ მოსახლეზე ავსტრალიაში, რაც შეადგენს US$ 42 599 ერთ ადამიანზე. 2004 წლის მდგომარეობით უმუშევრობის დონე ქალაქში შეადგენდა 4,9 პროცენტს.<ref name="2003sydney">{{cite web |
|||
| url = http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/Latestproducts/105Economy12000-2004?opendocument&tabname=Summary&prodno=105&issue=2000-2004&num=&view= Sydney |
|||
| title = Sydney Statistical Division |
|||
| publisher = Australian Bureau of Statistics. 2005 |
|||
| accessdate = 23 ნოემბერი 2008 |
|||
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20080601002934/http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/Latestproducts/105Economy12000-2004?opendocument&tabname=Summary&prodno=105&issue=2000-2004&num=&view= |
|||
| archivedate = 2008-06-01 |
|||
}}</ref> ''[[The Economist]]-ის'' გამოკვლევების თანახმად, სიდნეის უკავია მეთექვსმეტე ადგილი მსოფლიოს ყველაზე ძვირი ქალაქების სიაში. სხვა გამოკვლევები აჩვენებენ, რომ ქალაქი იმყოფება მეთხუთმეტე ადგილზე მისი მოსახლეობის შემოსავლების დონის მიხედვით<ref>{{cite web |
|||
|title = London is the most expensive city in the world while Swiss cities are home to highest earners |
|||
|work = Economics |
|||
|publisher = City Mayors |
|||
|year = 2007 |
|||
|url = http://www.citymayors.com/economics/richest_cities.html |
|||
|accessdate = 23 ნოემბერი 2008 |
|||
|archiveurl = https://www.webcitation.org/61Co9s8YV?url=http://www.citymayors.com/economics/richest_cities.html |
|||
|archivedate = 2011-08-25 |
|||
}}</ref>. 2007 წლის 20 სექტემბრის მდგომარეობით სახლების საშუალო ფასები სიდნეიში იყო ყველაზე მაღალი ავსტრალიის ყველაზე დიდ ქალაქებს შორის და შეადგინა A$ 559 000<ref>{{cite web |
|||
|url = http://www.reiaustralia.com.au/media/releases.asp |
|||
|title = Still strong confidence in the housing market |
|||
|publisher = Press Release |
|||
|accessdate = 23 ნოემბერი 2008 |
|||
|deadlink = 404 |
|||
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080719140035/http://reiaustralia.com.au/media/releases.asp |
|||
|archivedate = 2008-07-19 |
|||
}}</ref>. სიდნეის ასევე აქვს არენდის ყველაზე მაღალი საშუალო დონე ავსტრალიაში: ის კვირაში შეადგენს A$ 450. |
|||
ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში, ოფისების დიდ რაოდენობასთან ერთად, მდებარეობს სავაჭრო ცენტრების, მაღაზიების და ბუტიკების საკმაოდ დიდი რაოდენობა. [[შოპინგი]], მრავალრიცხოვანი კულტურული და სპორტული ღონისძიებები, არქიტექტურა, ისტორიული ადგილები და ქალაქის სილამაზით საოცარი ბუნება აქ იზიდავს მრავალრიცხოვან ტურისტებს, როგორც ავსტრალიიდან, ასევე მთელი მსოფლიოდან. სტატისტიკის თანახმად, 2004 წელს ქალაქს ეწვია 7,8 მილიონი ავსტრალიელი ტურისტი და 2,5 მილიონი სტუმარი უცხოეთიდან<ref>{{cite web |
|||
|url = http://corporate.tourism.nsw.gov.au/corporatelive/downloads/research/datacard%202004%20forecasts%20(external%20use).pdf |
|||
|title = Tourism Data Card — Forecasts, Economic Impacts and selected Regional Data — 2004 |
|||
|publisher = Tourism NSW. 2004 |
|||
|format = PDF |
|||
|accessdate = 23 ნოემბერი 2008 |
|||
|deadlink = 404 |
|||
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20060522203212/http://corporate.tourism.nsw.gov.au/corporatelive/downloads/research/datacard%202004%20forecasts%20(external%20use).pdf |
|||
|archivedate = 2006-05-22 |
|||
}}</ref>. |
|||
=== ტრანსპორტი === |
|||
სიდნეიში კარგად განვითარებულია ავტოგზების ქსელი, რადგანაც ქალაქის მოსახლეობა ფართედ იყენებს ავტომობილებს გადასაადგილებლად. არსებობს ჩქაროსნული გზების სისტემა (motorway), რომელთა ნაწილი ფასიანია (tollway), ნაწილი — უფასო (freeway). დიდი გზები გაერთიანებულია 10 მაგისტრალად (Metroads), რომელიც მოიცავს 110-კმ-იან ორბიტალურ ქსელს (Sydney Orbital Network). |
|||
სიდნეის აქვს კარგად განვითარებული საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ქსელი — საავტობუსო მარშრუტები, ტაქსი და მატარებლები. სიდნეის ყურეში და მდინარე პარამატაზე, რომელიც ყურეში ჩაედინება, მუშაობს სამგზავრო ბორანი. |
|||
2012 წლის 2 იანვრიდან ავტობუსით მგზავრობის ერთჯერადი ღირებულება ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში (ზონა Multi-1) შეადგენს : AUD 3,5 (6,1 — «იქით\აქეთ») უფროსებისათვის და შესაბამისად 1,7 და 3,0 ბავშვებისათვის. ყოველკვირეული ბილეთი ამავე ზონაში ტრანსპორტის ყველა სახეობისთვის (ავტობუსი, მატარებელი, ბორანი) შესაბამისად ღირს AUD 43 და 21,5 მგზავრობის რაოდენობის მიუხედავად. |
|||
==== მატარებლები ==== |
|||
პირველი [[რკინიგზა|სარკინიგზო]] ხაზი გაიხსნა 1855 წელს სიდნეისა და [[პარამატა]]ს შორის. დღეისათვის მატარებლები ხაზზე მოძრაობენ 20 საათი დღე-ღამეში, სიგრძით 2080 კმ 306 სადგურში (ქალაქგარეთ არსებული სადგურების ჩათვლით). მატარებელთა მოძრაობის ინტერვალი პიკის მომენტებში დაახლოებით 15 წუთია, დანარჩენ დროს — 30 წუთი. სიტიში და აღმოსავლეთის რაიონებში მატარებლები დადიან მიწის ქვეშ. ელმავლებზე გადასვლა დაიწყო 1926 წელს. დღეისათვის მთელი საქალაქო სარკინიგზო პარკი ელექტროფიცირებულია, კვების ძაბვაა მუდმივი დენის 1500 ვოლტი. მატარებლებით სარგებლობს დაახლოებით 270 მილიონი მგზავრი წელიწადში. |
|||
==== ავტობუსები ==== |
|||
სიდნეის საავტობუსო მარშრუტების ქსელი დაახლოებით ედრება დღეისათვის გაუქმებულ ტრამვაის ქსელს. ავტობუსის ნომერი ჩვეულებრივ წარმოადგენს სამნიშნა ციფრს, რომლის პირველი ციფრი, როგორც წესი, აღნიშნავს ქალაქის რაიონს, სადაც მოცემული მარშრუტი კურსირებს. მაგალითად, ავტობუსები ნუმერაციით 3ХХ დადიან სიდნეის აღმოსავლეთ რაიონებში, ხოლო მარშრუტები 8ХХ ნუმერაციით — სამხრეთ-დასავლეთის რაიონებში. სახელმწიფო კომპანია http://www.sydneybuses.info/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160610151401/http://www.sydneybuses.info/ |date=2016-06-10 }}, რომელიც ეკუთვნის ახალი სამხრეთ უელსის შტატის მთავრობას მართავს სიდნეის და [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლის]] საავტობუსო ქსელების მუშაობას, ასევე სამგზავრო ბორნების მუშაობას. ორივე ქალაქის საავტობუსო პარკი შეადგენს 2100 მანქანაზე მეტს, რომლებიც ბაზირებულია 13 დეპოში. |
|||
==== ბორნები ==== |
|||
სიდნეის პირველი ბორნების ისტორია იწყება საკმაოდ შორეულ წარსულში, პირველი ფლოტის მოსვლის დროიდან, როდესაც უკვე 1789 წელს დადიოდა ბორანი პორტ-ჯექსონის ყურიდან ზემოთ, მდინარის გავლით ფერმერების დასახლება პარამატიში. პირველი ოფიციალური ბორანი აშენდა პატიმრების მიერ და დადიოდა აფრებით და ნიჩბებით. მოგზაურობას პარამატიმდე სჭირდებოდა დაახლოებით ერთი კვირა. 1899 წლისთვის სიდნეის საბორნე კომპანია გახდა მსოფლიოში ყველაზე დიდი საბორნე კომპანია. მაგრამ 1932 წლის 19 მარტს ჰარბორ-ბრიჯის ხიდის გახსნის შემდეგ მგზავრთა რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა 30-დან 13 მილიონამდე წელიწადში. |
|||
დღეს ბორნებს ყოველწლიურად გადაყავს დაახლოებით 14 მილიონი მგზავრი, რომელთაგან ბევრი მოგზაურობს არა მარტო საქმეებისთვის, არამედ უბრალოდ სიამოვნებისთვის, განსაკუთრებით დასვენების დღეებში. მაგალითად 2009—2010 წლებში მარშრუტებით, რომლებიც მიდიოდა თავისი პლაჟებით და აკვარიუმით ცნობილ მენლის რაიონში, მსოფლიოში ყველაზე გრძელი 110 მეტრიანი წყალქვეშა გვირაბით, ისარგებლა დაახლოებით ექვსმა მილიონმა მგზავრმა. ერთ დღეში ბილეთების გაყიდვის მხრივ ბოლო რეკორდი დაფიქსირდა 2011 წლის 2 იანვარს, როდესაც გაიყიდა 94 918 ბილეთი, და მათი თითქმის ნახევარი — მენლის მარშრუტზე. დღეისათვის ფლოტი შედგება 28 ბორნისაგან, რომელიც ქსელში აერთიანებს 38 ნავსაყუდელს, ქსელის სიგრძეა — 37 კმ. |
|||
==== ტრამვაი ==== |
|||
დღეისათვის გაუქმებული სიდნეის [[ტრამვაი]]ს ქსელი როდესღაც სიგრძით მეორე იყო [[ლონდონი]]ს შემდეგ [[ბრიტანეთის იმპერია]]ში და ერთ-ერთი ყველაზე გრძელი მსოფლიოში. პირველი [[კონკა]] არსებობდა 1861 წლიდან 1866 წლამდე. 1879 წელს გაჩნდა ტრამვაის მარშრუტები ორთქლის წევაზე. ტრამვაის ხაზის ელექტროფიკაცია დაიწყო 1898 წელს და 1910 წელს ის ძირითადად დასრულდა. ქსელის მაქსიმალურმა სიგრძემ 1923 წელს მიაღწია — 291 კმ-ს (181 მილი). 1930 წლისთვის პარკმა შეადგინა დაახლოებით 1600 ვაგონი, მგზავრთა მაქსიმალური რაოდენობა გადაყვანილი იქნა 1945 წელს — 405 მილიონი. მზარდმა კონკურენციამ პირადი ავტომობილების და ავტობუსების მხრიდან, ასევე საგზაო საცობებმა გამოიწვია მარშრუტების თანდათანობითი გაუქმება. ბოლო ტრამვაიმ სიდნეიში გაიარა 1961 წელს. ზოგიერთ ადგილას დღესაც შემორჩენილია რელსები, მაგრამ ძველი ტრამვაი დადის მხოლოდ მოკლე 3,5 კილომეტრიან გზაზე [http://www.sydneytramwaymuseum.com.au/ ტრამვაის მუზეუმიდან] [[სამეფო ეროვნული პარკი]]ს სიღრმეში. |
|||
1997 წელს ბოლო ტრამვაის მარშრუტის დაკეტვიდან 30 წელზე უფრო მეტი ხნის შემდეგ, გაიხსნა ახალი [[მეტროტრამი]]ს მარშრუტი ''Metro Light Rail''. 2000 წელს მისი სიგრძე დაგრძელდა და დღეისათვის გადის ცენტრალური სარკინიგზო სადგურიდან (Central Station) ლილიფილდის რაიონში (Lilyfield). მარშრუტის სიგრძეა 7,2 კმ 14 გაჩერებით, ყოველწლიურად დაახლოებით 3,5 მილიონი მგზავრი სარგებლობს ამ მარშრუტით. არსებობს ახალი ხაზის მშენებლობის პროექტი Central Station-დან სიტის გავლით ცენტრალურ საბორნე ნავსაყუდელ Circular Quay-მდე, რომელიც მდებარეობს რამდენიმე წუთის ფეხითსავალზე სიდნეის ოპერის თეატრიდან, [[სამეფო ბოტანიკური ბაღი (სიდნეი)|სამეფო ბოტანიკური ბაღიდან]] (Royal Botanic Gardens) და სხვა ტურისტული ღირსშესანიშნაობებიდან. ასევე არსებობს იდეა გაიყვანონ ხაზები [[სიდნეის უნივერსიტეტი|სიდნეის უნივერსიტეტთან]] და [[ახალი სამხრეთ უელსის უნივერსიტეტი|ახალი სამხრეთ უელსის უნივერსიტეტთან]]. |
|||
== ძირითადი ღირსშესანიშნაობები == |
|||
[[ფაილი:Sydneyoperahouse.JPG|thumb|400px|მარჯვნივ|სიდნეის ხედი, შუაში [[სიდნეის ოპერის თეატრი]]]] |
|||
* [[სიდნეის ოპერის თეატრი]]. |
|||
* [[ავსტრალიის მუზეუმი]] — ავსტრალიის ერთ-ერთი უძველესი მუზეუმი, რომელსაც ადრე ეძახდნენ სიდნეის მუზეუმს ({{lang-en|''The Sydney Museum''}}). |
|||
* «ძალოვანი სადგურის» მუზეუმი ({{lang-en|Powerhouse Museum}}), მეცნიერების მუზეუმი. |
|||
* ავსტრალიის ეროვნული საზღვაო მუზეუმი ({{lang-en|Australian National Maritime Museum}}). |
|||
* სიდნეის რატუშა. |
|||
* [[სიდნეის აკვარიუმი]]. |
|||
* [[სიდნეის ტელეანძა]]. |
|||
* Centennial Parklands — პარკი სიდნეიში. |
|||
* სახლი ელიზაბეტ-ბეიზე ({{lang-en|Elizabeth Bay House}}). |
|||
* ელისაბედის ფერმა {{lang-en|Elizabeth Farm, New South Wales}}). |
|||
* მართლმსაჯულებისა და პოლიციის მუზეუმი ({{lang-en|Justice & Police Museum}}). |
|||
* პოის სიდლერის სახლი ({{lang-en|Rose Seidler House}}). |
|||
* როუზ ჰილის მამული ({{lang-en|Rouse Hill, New South Wales}}) |
|||
* მერუგალის სახლი. |
|||
* Susannah Place Museum. |
|||
* მონეტარული სასახლე ({{lang-en|Sydney Mint}}). |
|||
* Vaucluse House-ის მამული ({{lang-en|Vaucluse House}}). |
|||
* Hyde Park Barracks ({{lang-en|Hyde Park Barracks, Sydney}}). |
|||
* მთავრობის სახლი ({{lang-en|Government House, Sydney}}). |
|||
* ჰარბორ-ბრიჯის ხიდი. |
|||
* [[ღვთისმშობელი მარიას მონასტერი (სიდნეი)|ღვთისმშობელი მარიას მონასტერი]]. |
|||
* [[ვულუმულუს ყურის ნავსაყუდელი]]. |
|||
* Darling Harbour-ის სანაპირო |
|||
* Bondi Beach-ის პლაჟი |
|||
* [[ტარონგა (ზოოპარკი)|ტარონგას]] ზოოპარკი. |
|||
== დამეგობრებული ქალაქები == |
|||
სიდნეის ჰყავს 6 დამეგობრებული ქალაქი<ref>[http://www.cityofsydney.nsw.gov.au/Business/AwardsPrograms/SisterCityProgram.asp City of Sydney: Sister City] {{ref-en}}</ref>: |
|||
* {{flagicon|USA}} [[სან-ფრანცისკო]], [[კალიფორნია]], [[აშშ]] |
|||
* {{flagicon|Japan}} [[ნაგოია]], [[იაპონია]] |
|||
* {{flagicon|New Zealand}} [[უელინგტონი]], [[ახალი ზელანდია]] |
|||
* {{flagicon|Great Britain}} [[პორტსმუთი (დიდი ბრიტანეთი)|პორტსმუთი]], [[დიდი ბრიტანეთი]] |
|||
* {{flagicon|China}} [[გუანჯოუ]], [[ჩინეთი]] |
|||
* {{flagicon|Italy}} [[ფლორენცია]], [[იტალია]] |
|||
== რესურსები ინტერნეტში == |
== რესურსები ინტერნეტში == |
||
| ხაზი 99: | ხაზი 426: | ||
{{ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების მასპინძელი ქალაქები}} |
{{ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების მასპინძელი ქალაქები}} |
||
{{ახალი სამხრეთი უელსის ქალაქები}} |
{{ახალი სამხრეთი უელსის ქალაქები}} |
||
{{ესკიზი-ავსტრალია}} |
|||
[[კატეგორია:სიდნეი| ]] |
[[კატეგორია:სიდნეი| ]] |
||
უკანასკნელი რედაქცია 09:40, 5 იანვარი 2024-ის მდგომარეობით
| ქალაქი | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
სიდნეი ინგლ. Sydney | |||||
 | |||||
| |||||
| ქვეყანა |
 ავსტრალია | ||||
| შტატი | ახალი სამხრეთი უელსი | ||||
| კოორდინატები | 33°51′35″ ს. გ. 151°12′40″ ა. გ. / 33.859972° ს. გ. 151.21111° ა. გ. | ||||
| დაარსდა | 1788 | ||||
| ფართობი | 12 144,6 კმ² | ||||
| ცენტრის სიმაღლე | 6 მეტრი | ||||
| მოსახლეობა | 4 391 674 კაცი (2011) | ||||
| სიმჭიდროვე | 361,615 კაცი/კმ² | ||||
| სასაათო სარტყელი | UTC+10, ზაფხულში UTC+11 | ||||
| სატელეფონო კოდი | 0272[1] [2] , 0273[1] [2] , 0274[1] [2] , 0276[1] [2] , 0277[1] [2] , 0279[1] [2] , 0280[1] [2] , 0282[1] [2] , 0283[1] [2] , 0285[1] [2] , 0288[1] [2] , 0290[1] [2] , 0291[1] [2] , 0292[1] [2] , 0293[1] [2] , 0294[1] [2] , 0295[1] [2] , 0296[1] [2] , 0297[1] [2] , 0298[1] [2] და 0299[1] [2] | ||||
| საფოსტო ინდექსი | 2000 | ||||
| ოფიციალური საიტი | cityofsydney.nsw.gov.au | ||||
   | |||||
სიდნეი (ინგლ. Sydney წარმოითქმის [ˈsɪdni][3]) — ავსტრალიის ყველაზე დიდი ქალაქი. მისი ფართობი 12 144,6 კმ²-ია[4], ხოლო მოსახლეობის რაოდენობა 2011 წლის აღწერით შეადგენს 4 391 674 ადამიანს[5]. ქალაქი 1788 წელს დააარსა არტურ ფილიპმა, რომელიც აქ ჩამოვიდა პირველი ფლოტის (ინგლ. First Fleet) ხელმძღვანელად და იგი ავსტრალიაში პირველი ევროპული კოლონიალური დასახლების ადგილია[6]. ატარებს ბრიტანეთის იმდროინდელი კოლონიების მინისტრის, ლორდ სიდნეის სახელს. ქალაქი ახალი სამხრეთი უელსის შტატის დედაქალაქია. იგი ქვეყნის უმსხვილესი სავაჭრო, საფინანსო და ეკონომიკური ცენტრია. აქ განლაგებულია 90-ზე მეტი ბანკი და 400-ზე მეტი საერთაშორისო კომპანიის ადგილობრივი ფილიალი.
სიდნეი მდებარეობს ავსტრალიის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე. დასახლება შენდებოდა ლამაზი, მრგვალი, პატარა სიდნეის უბის (ინგლ. Sydney cove) ნაპირზე, რომელიც მდებარეობს პორტ-ჯექსონის ყურის შუა ნაწილის სამხრეთში და გამოყოფილია ტასმანიის ზღვისაგან ვიწრო სრუტით (~1 კმ). შემდგომში ქალაქი შენდებოდა პორტ-ჯექსონის ყურის სამხრეთით (ის სიგრძით 20 კმ-მდეა, სიგანით 1-დან 3 კმ-მდე და სიღრმით 50 მ-მდე), ხოლო შემდეგ მის გარშემო. ამ მიზეზით სიდნეის ხშირად ეძახიან «უბესთან ირგვლივ მყოფ ქალაქს» (ინგლ. The Harbour City).
თანდათან ქალაქის ნაგებობებმა მთლიანად მოიცვა პორტ-ჯექსონის ყურე, რომელიც სამი უბისგან შედგება — სიდნეი-ჰარბორისაგან, შუა უბისაგან (ინგლ. Middle Harbour) და ჩრდილოეთი უბისაგან (ინგლ. North Harbour). დღეისათვის სიდნეი კიდევ უფრო გაიზარდა და მოიცავს სამხრეთში მდებარე ტასმანიის ზღვის ბოტანიკურ სრუტეს (ინგლ. Botany Bay), რომლის ჩრდილოეთ სანაპიროზე მდებარეობს კინგსფორდ სმიტის სახელობის სიდნეის საერთაშორისო აეროპორტი.
ქალაქი სიდნეი განთქმულია თავისი ოპერის თეატრით, ჰარბორ-ბრიჯის ხიდით და პლაჟებით. დიდი სიდნეის საცხოვრებელი კვარტლები გარშემორტყმულია ეროვნული პარკებით. სანაპირო ზოლი (როგორც გარე «საზღვაო», ისევე შიდა ქალაქის) საკმაოდ დაკლაკნილია. იქ მრავლადაა ბევრი სრუტეები, უბეები, კუნძულები და პლაჟები.
1999 წლის ლოუბოროს უნივერსიტეტის კლასიფიკაციის თანახმად ქალაქი მიეკუთვნება ბეტა-კლასის ქალაქების კატეგორიას[7]. სიდნეი იყო მრავალრიცხოვანი საერთაშორისო პოლიტიკური და სპორტული ღონისძიებების ჩატარების ადგილი, როგორებიცაა: 1938 წლის თანამეგობრობის თამაშები, 2000 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები, 2003 წლის რაგბის მსოფლიო ჩემპიონატი. 2007 წლის სექტემბერში სიდნეიში შედგა აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობის ქვეყნების ლიდერთა შეხვედრა, 2008 წლის ივლისში აქ გაიმართა 2008 წლის ახალგაზრდობის საერთაშორისო დღე.
სიდნეი ერთ-ერთი ყველაზე მრავალკულტურული და მრავალეროვნული ქალაქია მსოფლიოში, რაც გამოწვეულია იმ ფაქტით, რომ ქალაქი იმიგრანტების ძირითადი საცხოვრებელი ადგილია, რომლებიც მუდმივად საცხოვრებლად ჩამოდიან ავსტრალიაში[8]. მერსერის გამოკვლევების თანახმად, სიდნეის ავსტრალიაში პირველი და მსოფლიოში 66-ე ადგილი უკავია ცხოვრების ღირებულების მიხედვით[9].
გეოგრაფია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ტოპოგრაფია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სიდნეის საქალაქო რაიონები მდებარეობენ სანაპირო დაბლობებში, რომელიც აღმოსავლეთიდან ესაზღვრება წყნარ ოკეანეს, დასავლეთიდან ცისფერ მთებს, ჩრდილოეთიდან მდინარე ჰოკსბერის და სამხრეთიდან სამეფო ეროვნულ პარკს. სანაპირო ზოლო დაკლაკნილია მრავალრიცხოვანი სრუტეებით და უბეებით, რომლებიც იმის შედეგად წარმოიქმნენ, რომ გამყინვარების პერიოდის ბოლოს კლიმატის დათბობის და მსოფლიო ოკეანის დონის აწევის გამო, წყალმა დატბორა მდინარის სანაპირო დაბლობები და მცირე სიმაღლის მთების ხეობები. პორტ-ჯექსონის ყურე, რომელიც მოიცავს სიდნეის უბე სიდნეი-ჰარბორს, წარმოადგენს ზუსტად ასეთ წარმონაქმნს და მსოფლიოში უდიდესი ბუნებრივი უბეა.[10] ქალაქის საცხოვრებელი რაიონების ტერიტორიაზე დაახლოებით 70 პატარა ყურე და პლაჟია, ცნობილი ბონდი-ბიჩის (ინგლ. Bondi Beach) ჩათვლით ქალაქის სამხრეთ ნაწილში და მენლის (ინგლ. Manly) პლაჟები ჩრდილოეთით. ქალაქის საცხოვრებელი რაიონების ფართობი 2001 წელს შეადგენდა 1687 კმ²-ს.[11] მაგრამ სიდნეის სტატისტიკური ბიურო თავის აღრიცხვებში იყენებს გაცილებით უფრო დიდ ფართობს, ცისფერი მთების, ცენტრალური სანაპირო რაიონის და ქალაქის სიახლოვეში მყოფი ეროვნული პარკების ჩათვლით. ასე რომ, დიდი სიდნეის საერთო ფართობი შეადგენს 12 145 კმ²-ს.[12]
გეოგრაფიულად სიდნეი მდებარეობს ორ რეგიონს შორის: კამბერლენდის დაბლობი, შედარებით ბრტყელი ადგილით სრუტიდან სამხრეთით და დასავლეთით და ჰორნსბის პლატო, რომელიც მდებარეობს ქალაქიდან ჩრდილოეთით. ქალაქის ყველაზე უფრო ძველი ისტორიული რაიონები მდებარეობენ პორტ-ჯექსონის ყურის სამხრეთ სანაპიროზე. ჩრდილოეთმა სანაპირომ განვითარება დაიწყო გაცილებით გვიან თავისი უფრო მთიანი რელიეფისა და აქ ჩვეულებრივი მისადგომების არარსებობის გამო ქალაქის განვითარების საწყის პერიოდში. ჩრდილოეთ სანაპირო — სიდნეი-ჰარბორთან და პორტ-ჯექსონის ყურის დაშორებულ პუნქტებთან ძირითადი კავშირი მაშინ ხდებოდა (დღესაც კი გრძელდება) ბორნებით ქალაქის ცენტრალური ნავსაყუდელიდან. მას ჰქვია «სერკიულარ-კი» — თარგმანში «მრგვალი ნავსაყუდელი», ან «ცირკულარული ნავსაყუდელი» (ინგლ. Circular Quay ferry wharf) და მდებარეობს ისტორიულ სიდნეის პატარა უბის ნაპირზე, რომლიდანაც დაიწყო ქალაქის განვითარება. ქალაქის ჩრდილოეთი რაიონების განვითარებასთან დაკავშირებული სიტუაცია მკვეთრად შეიცვალა მხოლოდ 1932 წლის შემდეგ, როდესაც დამთავრდა ჰარბორ-ბრიჯის ხიდის მშენებლობა.
კლიმატი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სიდნეი მდებარეობს სუბტროპიკული ოკეანური კლიმატის ზონაში, მისთვის დამახასიათებელი ზომიერად-ცხელი ზაფხულით და ზომიერად-თბილი ზამთრით. ქალაქში მოსული ნალექების რაოდენობა წლის განმავლობაში უპირატესად ნაწილდება ზამთრის თვეებში. ქალაქის რაიონებში, რომლებიც უშუალოდ ეხება ოკეანეს, კლიმატი უფრო თანაბარია, მაგრამ ქალაქის დასავლეთ რაიონებში, რომლებიც უფრო კონტინენტალური ავსტრალიის სიღრმეში არიან განლაგებულნი, ხშირად აღინიშნება ტემპერატურის უფრო ექსტრემალური მკვეთრი მატება. ყველაზე თბილი თვეა იანვარი, ჰაერის საშუალო ტემპერატურით 16,6—25,8 °C და 30 °C — 14,6 °C-იანი ჰაერის ტემპერატურის დღეების საშუალო რაოდენობით. ტემპერატურის აბსოლუტური რეკორდი დაფიქსირდა 2013 წლის 18 იანვარს ავსტრალიაში ძლიერი სიცხეების დადგომის დროს, ჰაერის ტემპერატურამ შეადგინა 45,8 °C, გარეუბნებში 47 °C-მდე. რამდენიმე საათიანი ძლიერი სიცხე მოიტანაძლიერმა გახურებულმა დასავლეთის ქარმა, რომელმაც მზესთან ერთად რამდენიმე საათში გააცხელა ქალაქი 24 °C-ით. ამასთან, მეორე დღეს დასავლეთის ქარი შეცვალა აღმოსავლეთისამ და ტემპერატურა 22 °C-ზე ზევით უკვე აღარ აწეულა. ზამთრის ტემპერატურა სანაპირო რაიონებში იშვიათად ეცემა 5 °C-ზე დაბლა. ყველაზე ცივი თვეა ივლისი, დღის საშუალო ტემპერატურით 8 °C —16,2 °C. სიდნეიში რეკორდულად დაბალი ტემპერატურა დაფიქსირებულია 2,1 °C-ის დონეზე.
ნალექები წლის განმავლობაში შედარებით თანაბრადაა განაწილებული, თუმცა ზოგჯერ წლის პირველ თვეებში აღინიშნება ნალექების მცირეოდენი სიჭარბე, როდესაც ქალაქის ამინდს განსაზღვრავენ აღმოსავლეთის ქარები. სიდნეიში ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა შეადგენს 1217 მმ-ს, წვიმიანი დღეების საშუალო რაოდენობა წელიწადში შეადგენს — 138-ს. ყველაზე ბოლოს თოვლი დაფიქსირებულია ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში 1836 წელს. მაგრამ 2008 წელს ქალაქში მოსული თოვლის მარცვლები (ინგლ. snow pellets), რომელსაც ზოგჯერ შეცდომით თოვლთან აიგივებენ, გვაფიქრებინებს, რომ 1836 წლის მოვლენასაც შეიძლება იგივე ხასიათი ჰქონდა და ის არ იყო თოვლი.[13] 1947 წელს სიდნეიში მოვიდა ძლიერი სეტყვა რისგანაც დაშავდა 1000 ადამიანზე მეტი.
თუმცა სიდნეი არ განიცდის ციკლონების ძლიერ გავლენას, ელ-ნინიო დიდ როლს თამაშობს ქალაქის კლიმატის ჩამოყალიბებაში. ფაზიდან გამომდინარე ეს მოვლენა შეიძლება გახდეს, ერთი მხრივ, გვალვებისა და ტყის ხანძრების მიზეზი, მეორე მხრივ, ხელს უწყობს შტორმებს და წყალდიდობებს. ბევრი ქალაქის რაიონი, რომლებიც მდებარეობენ ტყეების და ბუშის (ინგლ. Bush) უშუალო სიახლოვეს, განიცდის ტყის ხანძრების ხიფათს. ხანძრები ქალაქთან სიახლოეს განსაკუთრებით ძლიერი იყო 1994 წელს, ასევე 2001—2002 წლებში. განსაკუთრებული ხანძარსაშიში სეზონებია გაზაფხული და ზაფხული. ქალაქში საკმაოდ ხშირად აღინიშნება ძლიერი სეტყვა და ძლიერი შტორმული ქარი. სიდნეის ერთ-ერთი ძლიერი სეტყვა ქალაქის ტერიტორიაზე მოვიდა 1999 წელს. მან მნიშვნელოვანი ზარალი მიაყენა სიდნეის ცენტრალურ და აღმოსავლეთის რაიონებს. ამ შტორმის დროს ციდან ჩამოვარდნილი ცალკეული ყინულის მასები ზომით აღწევდა დაახლოებით 9 სანტიმეტრის დიამეტრს. მან მოიტანა ზარალი, რომელიც სადაზღვევო კომპანიების მიერ დაახლოებით A$1,7 მილიარდად იყო შეფასებული.[14]
სიდნეი განიცდის წყალდიდობებს, რომლებიც წარმოიქმნება ხშირი, განუწყვეტელი წვიმების შედეგად, რომელიც ძირითადად ქალაქში მოდის ზამთრის და გაზაფხულის დროს. ამ პერიოდში განუწყვეტელი ნალექები, თავის მხრივ, გამოწვეულია აღმოსავლეთ ავსტრალიის ტერიტორიაზე დაბალი წნევის მასების გავლით. ხშირ ნალექებთან ერთად ამინდი ამ პერიოდში ხასიათდება ძლიერი ქარებით და ხშირი შტორმებით ზღვაზე. ყველაზე ძლიერი წყალდიდობა სიდნეიში მოხდა 1986 წლის 6 აგვისტოს, როდესაც ქალაქში 24 საათის განმავლობაში მოვიდა 327,6 მმ ნალექი. ამ წყალდიდობამ გამოიწვია ტრანსპორტის პარალიზება ქალაქის ზოგიერთ ნაწილში, ასევე დააზიანა ბევრი შენობა.[15]
ავსტრალიის მეტეოროლოგიური ბიუროს მონაცემებით 2002 წლიდან 2005 წლამდე პერიოდი ხასიათდებოდა ყველაზე უფრო ცხელი ზაფხულის თვეებით, 1859 წელს დაწყებული დაკვირვებების მომენტიდან. 2004 წელს დღის ტემპერატურის საშუალო მაქსიმუმმა შეადგინა 23,39 °C, 2005 წელს — 23,35 °C, 2002 წელს — 22,91 °C, 2003 წელს — 22,65 °C. 1859 წლიდან 2004 წლამდე პერიოდში დღის საშუალო ტემპერატურის მაქსიმუმმა შეადგინა 21,6 °C. 2003 წლის ნოემბრიდან დაწყებული, სიდნეიში იყო მხოლოდ ორი თვე, როდესაც დღის საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა იყო საშუალოზე დაბალი: 2005 წლის მარტი (საშუალოზე დაბალი ტემპერატურა 1 °C-ით)[16] და 2006 წლის ივნისი (0,7 °C-ით)[17]. მაგრამ ბიუროს მონაცემების თანახმად, 2007-2008 წლის ზაფხული იყო ერთ-ერთი ყველაზე ცივი დაკვირვებების მთელი ისტორიის განმავლობაში. ამ მონაცემების თანახმად 2009 წლის ზაფხული იყო ყველაზე ცივი 11 წლის განმავლობაში, ასევე ყველაზე წვიმიანი 6 წლის განმავლობაში. ეს სულ მესამე ზაფხული იყო მთელი ისტორიის განმავლობაში, როდესაც დღის ტემპერატურა არ აწეულა 31 °C-ზე მაღლა[18].
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]თანამედროვე გამოკვლევები, რომლებიც დაფუძნებულია რადიოიზოტოპურ ანალიზზე, ამტკიცებენ, რომ ავსტრალიის მკვიდრი მოსახლეობა — ავსტრალიელი აბორიგენები, პირველად ამ ადგილებში, რომელ ტერიტორიებზეც დღეისათვის მდებარეობს სიდნეი, მოვიდნენ დაახლოებით 30 000 წლის წინ[19]. ამ ადგილებში მცხოვრები აბორიგენები ეკუთვნოდნენ კადიგალის ჯგუფს. ევროპელების აქ მოსვლამდე მათ ეკუთვნოდათ ტერიტორია, რომელიც მდებარეობდა პორტ-ჯექსონის ყურის სამხრეთით, სადაც დღეისათვის მდებარეობენ ქალაქის ცენტრალური რაიონები[20]. თუმცა აბორიგენების ზუსტი რაოდენობის დადგენა, რომლებიც ამ ადგილებში ცხოვრობდნენ ევროპელების მოსვლამდე, დღეისათვის საკმაოდ რთულია, სავარაუდოდ, მათი რაოდენობა იყო 4000—8000 ადამიანი.
1770 წელს ჯეიმზ კუკმა თავის პირველ მსოფლიოს გარშემო ექსპედიციის დროს, ახალი ზელანდიიდან დასავლეთისკენ ცურვისას, აღმოაჩინა ახალი მიწა, რომელსაც მან დაარქვა ახალი სამხრეთი უელსი. სანაპიროს გასწვრივ ჩრდილოეთისაკენ გადაადგილებისას, ის გადაჯდა კარნელის ნახევარკუნძულზე ბოტანის ყურეში, რომელსაც მან დაარქვა თავისი ექსპედიციის ბოტანიკოსების ჯოზეფ ბენქსის და დანიელ კარლსონ სოლანდერის პატივსაცემად. ექსპედიციამ აქ დაჰყო რვა დღე. მათ გამოიკვლიეს ფლორა, ფაუნა და შექმნეს ამ ადგილების კარტოგრაფიული რუკები, რის შემდეგაც გზა გააგრძელეს სანაპიროს გასწვრივ ჩრდილოეთისკენ.
მას შემდეგ, რაც 1776 წელს დაიწყო ამერიკის რევოლუციური ომი, ამერიკელებმა უარი თქვეს დიდი ბრიტანეთიდან მათკენ მიმავალი კატორღელების მიღება, და ბრიტანეთის ციხეები პატიმრებით გადაიჭედა. პარლამენტმა და კოლონიების მინისტრმა სიდნეიმ (რომელიც იყო ბოტანიკოსი ბენქსის მეგობარი) მიიღო გადაწყვეტილება გადაეყვანათ გადასახლებული-პატიმრები ბოტანის ყურეში, იქ ახალი ბრიტანული კოლონიის დასაარსებლად.
დიდი ბრიტანეთის სამხედრო-საზღვაო ძალების მიერ 11 გემისაგან ორგანიზებული პირველი ფლოტი (2 სამხედრო გემი — ფლაგმანი HMS Sirius, 511 ტონიანი ათქვემეხიანი შეიარაღებული სავაჭრო გემი, და 175 ტონიანი შეიარაღებული ტენდერი HMS Supply, 278-452 ტონიანი 6 ტრანსპორტი პატიმრებით, და 272-378 ტონიანი 3 გემი მარაგით), კაპიტან არტურ ფილიპის მეთაურობით ჩამოვიდა ბოტანის ყურეში 1788 წლის იანვარში. ბოტანის ყურის ნაპირების უფრო საფუძვლიანი გამოკვლევების შემდეგ ამ ადგილების ვარგისიანობა ახალი კოლონიის დასაარსებლად მიიჩნიეს არასაკმარისად, უპირველეს ყოვლისა, მტკნარი წყლებისა და მარილის უკმარისობის, ასევე ქარისგან დაუცველობის გამო. არტურ ფილიპმა პირადად HMS Supply-ის მეშვეობით გამოიკვლია სულ 12 კმ-ში მდებარე პორტ-ჯექსონის ყურე, რომელიც ჯეიმზ კუკმა რუკაზე დაიტანა, მაგრამ დეტალურად არ გამოუკვლევია. შევიდა თუ არა პორტ-ჯექსონში, მან აღმოაჩინა, რომ ეს დიდი სამ-ტოტიანი ყურეა. როდესაც მან გამოიკვლია მცირე ჩრდილოეთი ტოტი (დღეისათვის: North Harbour), ის შემდეგ შევიდა ფართე, დაგრეხილ და ოკეანის ქარებისთვის და ტალღებისათვის მიუდგომელ ყურის სამხრეთ ტოტში (დღეისათვის: Sydney Harbour), სადაც აღმოაჩინა საკმაოდ მოხერხებული მრგვალი პატარა უბე.
1788 წლის 26 იანვარს მთელი პირველი ფლოტი გადავიდა ბოტანის ყურედან პორტ-ჯექსონის ყურეში, და ღუზა ჩაუშვა ამ მცირე მრგვალ უბეში, რომელსაც შემდგომში დაერქვა სიდნეის მცირე უბე (англ: Sydney cove), რომელიც მდებარეობს პორტ-ჯექსონის განტოტებული ყურის 20 კილომეტრიანი სიგრძის სიდნეის უბის (англ: Sydney Harbour) სიდნეის ნაწილში. კაპიტანმა არტურ ფილიპმა გამოაცხადა ახალი სამხრეთი უელსის დიდ ბრიტანეთთან შეერთებისა და აქ პირველი დასახლების შექმნის შესახებо. ამას გარდა მან საკუთარი თავი ახალი სამხრეთი უელსის გუბერნატორად გამოაცხადა. დღეისათვის ეს დღე — ავსტრალიის ეროვნული დღესასწაულია. თავიდან ახალი დასახლებისთვის უნდა დაერქვათ ალბიონი, მაგრამ ბოლო მომენტში არტურ ფილიპმა გადაწყვიტა ქალაქისთვის დაერქმია სიდნეი, იმ დროს დიდი ბრიტანეთის კოლონიის საქმეების მინისტრის — ლორდ სიდნეის პატივსაცემად[21].
პირველ ფლოტს მალე მოჰყვა მეორე ფლოტი, ხოლო შემდეგ მესამე ფლოტი. თავისი მნიშვნელობით, ისინი არაფრით არ განსხვავდება პირველი ფლოტისაგან, რადგანაც ამ ექსპედიციების ძირითადი მიზეზი იყო იგივე, რაც პირველ შემთხვევაში, პატიმართა ტრანსპორტირება ბრიტანეთის ციხეებიდან ახლად შექმნილ კოლონიებში (თუმცა მეორე ფლოტი გამოირჩა იმით, რომ გზაში გარდაიცვალა ბევრი ადამიანი სხვადასხვა ავადმყოფობებისგან).
სიდნეი დიდი ხანი რჩებოდა დიდი ბრიტანეთიდან პატიმართა გადასახლების ძირითადი ადგილი. მიუხედავად იმისა, რომ 1815 წლიდან დაწყებული, ნაპოლეონის ომების დამთავრების შემდეგ, თავისუფალი იმიგრაცია მკვეთრად გაიზარდა, 1820 წელს მოსახლეობის დაახლოებით 40 %-ს შეადგენდნენ პატიმრები.
1789 წლიდან საკმაოდ მალე ამ ადგილას, რომელიც უშუალოდ ესაზღვრება სიდნეის, დასახლებულ ავსტრალიელ აბორიგენებს შორის გავრცელდა ოსპის ძლიერი ეპიდემია, რის შედეგადაც ათასობით აბორიგენი დაიღუპა.
1808 წელს სიდნეიში მოხდა ეგრეთ წოდებული რომის ბუნტი. ის გამოიწვია ახალი სამხრეთ უელსის გუბერნატორმა უილიამ ბლაიმ, რომელმაც თავი გამოიჩინა როგორც ერთ-ერთმა ძირითადმა მონაწილემ იმ შემთხვევისა, რომელიც დაკავშირებულია გემ «ბაუნტიზე» მომხდარ აჯანყებასთან. მან აუკრძალა ახალი სამხრეთ უელსის ოფიცერთა კორპუსს სპირტიანი სასმელების დიდი რაოდენობის მიღება. ოფიცრები კოლონიაში სარგებლობდნენ განუზომელი ხელისუფლებით და მოსახლეობა პრაქტიკულად მონებად გადააქციეს. ისინი საქონლის ყიდვის და მომსახურების დროს ფულის ნაცვლად სპირტიან სასმელს იყენებდნენ. ხანგრძლივი კამათისა და მოლაპარაკებების შემდეგ ურთიერთწინააღმდეგობები გადავიდა ღია კონფრონტაციაში, რომელმაც მოიტანა გუბერნატორ უილიამ ბლაის დაპატიმრება და თანამდებობიდან გადაყენება. ეს აჯანყება გახდა ავსტრალიაში ხელისუფლების შეიარაღებული გზით დაპყრობის ერთადერთი წარმატებული მაგალითი. სიდნეიში ახალი სამხედრო კონტინგენტის მოსვლის შემდეგ ახალი სამხრეთ უელსის ოფიცერთა კორპუსი გაუქმდა, ხოლო აჯანყებაში მონაწილე ოფიცრები დაისაჯნენ. მაგრამ გუბერნატორი უილიამ ბლაიც გადააყენეს დაკავებული პოსტიდან და მის ადგილას დანიშნეს უფრო ლიბერალური ლაკლან მაკუორი.
საქალაქო მართველობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სიდნეიში არასოდეს არ ყოფილა საერთო საქალაქო სამთავრობო ორგანო, პირიქით, ქალაქი დაყოფილია ავსტრალიის ადგილობრივი თვითმმართველობის რაიონებად (ოლქი-პრეფექტურები) — councils, რომლებიც ეკუთვნიან ადგილობრივ მთავრობებს (local government areas). ამ ოლქების არჩევით საბჭოებს ახალი სამხრეთ უელსის შტატის მთავრობისაგან მინიჭებული აქვთ უფლებამოსილება და აქვთ მოვალეობების ფართე სფერო ნაგვის აღებიდან ადგილობრივ დაგეგმარებამდე. ოლქები, თავის მხრივ, იყოფიან რაიონებად — suburbs. თითოეული ოლქი თავისთვის ირჩევს მერს.
ქალაქის ერთ-ერთ ყველაზე უფრო ძველი ოლქის — სიტი ოფ სიდნეის — City of Sydney მერს, ჰქვია სიდნეის ლორდ-მერი — Lord Mayor of Sydney, მაგრამ ის პასუხისმგებელია მხოლოდ საკუთარ ოლქზე. თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში ლორდ-მერს შეუძლია წარმოადგინოს მთელი სიდნეი, მაგალითად, ოლიმპიური თამაშების დროს.
ქალაქის ცხოვრებას ძირითადად აკონტროლებს შტატის მთავრობა. ეს მოიცავს საზოგადოებრივ ტრანსპორტს, ძირითად გზებს, საგზაო მოძრაობის მართვას, პოლიციას, საბავშვო ბაღის დონეზე უფრო მაღალ განათლებას, მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტების დაგეგმარებას.
რადგანაც ახალი სამხრეთი უელსის მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი ცხოვრობს სიდნეიში, შტატის მთავრობას მაინცდამაინც არ სურდა ადგილობრივი მთავრობებისთვის უფლებამოსილების გაზრდა და ცვლიდა კიდევაც ოლქების საზღვრებს. მაგალითად, 1945 წლიდან სიტი ოფ სიდნეის საზღვრები შტატის მთავრობამ შეცვალა სულ ცოტა ოთხჯერ.
დღეისათვის სიდნეის შემადგენლობაში შედის 38 ოლქი:
| ქართ. | ინგლ. | ქართ. | ინგლ. |
| ბერვუდი | Burwood | მერიკვილი | Marrickville |
| ბლექთაუნი | Blacktown | ჰორნსბი | Hornsby |
| ბოტანი-ბეი | Botany Bay | ობურნი | Auburn |
| ბენქსთაუნი | Bankstown | პარამატა | Parramatta |
| ვარინგა | Warringah | პენრითი | Penrith |
| ვილობი | Willoughby | პიტვოტერი | Pittwater |
| ვულარა | Woollahra | რაიდი | Ryde |
| ვეივერლი | Waverley | როკდეილი | Rockdale |
| კამდენი | Camden | რენდვიკი | Randwick |
| კენტერბერი | Canterbury | სათერლენდი | Sutherland |
| კოგარა | Kogarah | ჩრდილოეთ სიდნეი | North Sydney |
| კუ-რინგ-გაი | Ku-ring-gai | სიდნეი | Sydney |
| კემპბელთაუნი | Campbelltown | სტრათფილდი | Strathfield |
| კანადა ბეი | Canada Bay | ფეირფილდი | Fairfield |
| ლეიჩჰარდტი | Leichhardt | ჰანტერს ჰილი | Hunter's Hill |
| ლივერპული | Liverpool | ჰერსტვილი | Hurstville |
| ლეინ კოვი | Lane Cove | ჰილსი | The Hills |
| მოსმანი | Mosman | ჰოლროიდი | Holroyd |
| მენლი | Manly | ეშფილდი | Ashfield |
მოსახლეობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]| საზღვარგარეთ დაბადებული მოსახლეობა[22] | |
| ქვეყანა | მოსახლეობა (2006 წელი) |
|---|---|
| დიდი ბრიტანეთი | 175 166 |
| ჩინეთი | 109 142 |
| ახალი ზელანდია | 81 064 |
| ვიეტნამი | 62 144 |
| ლიბანი | 54 502 |
| ინდოეთი | 52 975 |
| ფილიპინები | 52 087 |
| იტალია | 44 563 |
| ჰონგკონგი | 36 866 |
| სამხრეთ კორეა | 32 124 |
| რუსეთი | 5364[23] |
| უკრაინა | 4330[23] |
2006 წლის აღწერის თანახმად, სიდნეიში და მის შემოგარენში მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 4 119 190 ადამიანს, ხოლო თვითონ სიდნეიში — 3 641 422 ადამიანს[24]. უფრო ხშირად სიდნეელები აღნიშნავენ, რომ ისინი არიან ავსტრალიური, ინგლისური, ირლანდიური, შოტლანდიური და ჩინური წარმოშობის. აღწერამ ასევე აჩვენა, რომ სიდნეიში ცხოვრობენ 1,1 % აბორიგენები, ხოლო მოსახლეობის 37,7 % დაბადებულია ავსტრალიის ფარგლებს გარეთ. ქალაქის მოსახლეობის 18,1 % — აზიიდან მოსულებია[25]. იმიგრანტების სამი ძირითადი წყაროა — დიდი ბრიტანეთი, ჩინეთი და ახალი ზელანდია. მათ მოსდევენ ვიეტნამი, ლიბანი, ინდოეთი, იტალია და ფილიპინები. ბევრმა მაცხოვრებელმა ინგლისური ენის გარდა იცის სულ ცოტა კიდევ ერთი ენა, ყველაზე ხშირად ჩინური (კანტონური ან ჩრდილო ჩინური), არაბული, ბერძნული და ვიეტნამური[26]. რუსულად ლაპარაკობდა 13 220 ადამიანი, მათგან 156 ადამიანმა არ უპასუხა კითხვაზე, თუ რა დონეზე ფლობდნენ ისინი ინგლისურ ენას[27]. სიდნეის უკავია მსოფლიოში მეშვიდე ადგილი საზღვარგარეთ დაბადებული მოსახლეობის პროცენტული მდგომარეობის მიხედვით. მოსახლეობის საშუალო ასაკია — 36 წელი, 65 წელზე უფროსი ასაკის მოსახლეობის წილია — 15,4 %, მოსახლეობის 15,2 %-ს აქვთ როგორც მინიმუმი ბაკალავრის დიპლომი.
2011 წლის აღწერის თანახმად, რუსულად ლაპარაკობდა 15 431 ადამიანი, მათ შორის 181 ადამიანმა არ უპასუხა კითხვაზე, თუ რა დონეზე ფლობდნენ ისინი ინგლისურ ენას[28]. ქალაქში ცხოვრობდა 4 391 674 ადამიანი[5]. მათ შორის 60,9 % საკუთარ თავს მიიჩნევდა ქრისტიანად, 17,6 % — არ იყო არც ერთი რელიგიის მიმდევარი, 7,6 %-მა კითხვას არ უპასუხა, 4,7 % — იყო მუსლიმები, 4,1 % — ბუდისტი, 2,6 % — ინდუსი, 0,9 % — ებრაელები და 1,6 % — სხვა რელიგიის წარმომადგენელი[29].
ეკონომიკა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მასში დასაქმებული მომუშავეთა რაოდენობის მიხედვით, სიდნეის ეკონომიკის მთავარი დარგებია მომსახურების სფერო, კომერცია, მრეწველობა, ჯანდაცვა და კომუნალური მომსახურება[30]. 1980-იანი წლებიდან დაწყებული, შრომის ბაზარზე საერთო სიტუაცია იცვლება ისეთნაირად, რომ სულ უფრო მეტი სამუშაო ადგილების რაოდენობა გადადის მრეწველობის სფეროდან მომსახურებისა და საინფორმაციო ტექნოლოგიების სფეროებში. სიდნეის ეკონომიკა შეადგენს მთელი ავსტრალიის ეკონომიკის დაახლოებით 25 პროცენტს[31]. ქალაქში მდებარეობს ავსტრალიის ფასიანი ქაღალდების ბირჟა (ASX) და ავსტრალიის სარეზერვო ბანკი, ასევე 90 ბანკის შტაბ-ბინა და ქვეყნის მსხვილი კომპანიების ნახევარზე მეტი. სიდნეი ავსტრალიის ძირითადი ცენტრია, რომელშიც მდებარეობენ საერთაშორისო კომპანიების რეგიონალური ოფისები (ისინი დაახლოებით 500-ა)[31]. ავსტრალიის ათი ყველაზე დიდი კომპანიიდან ოთხს სათავო ოფისები აქვს სიდნეიში (Caltex Australia, Commonwealth Bank, Westpac და Woolworth). Fox Studios Australia-ს ქალაქში აქვს დიდი კინოსტუდია. სიდნეის ფიუჩერსების ბირჟა (SFE) — ასეთი ტიპის ერთ-ერთი მსხვილი ბირჟაა ავსტრალია-წყნარი ოკეანის რეგიონში. ის მეთორმეტე მსხვილი ფიუჩერული ბირჟაა მსოფლიოში და მეცხრამეტე ოპციონერების ბრუნვით[32]. Forbes-ის გამოკვლევების თანახმად, 2014 წელს სიდნეიმ დაიკავა მერვე პოზიცია მსოფლიოს ყველაზე გავლენიანი ქალაქების სიაში უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის რაოდენობით, ასევე ეკონომიკის მთლიანი მდგომარეობით[33].
ქალაქის მოსახლეობას აქვს ყველაზე მაღალი საშუალო შემოსავალი ერთ სულ მოსახლეზე ავსტრალიაში, რაც შეადგენს US$ 42 599 ერთ ადამიანზე. 2004 წლის მდგომარეობით უმუშევრობის დონე ქალაქში შეადგენდა 4,9 პროცენტს.[34] The Economist-ის გამოკვლევების თანახმად, სიდნეის უკავია მეთექვსმეტე ადგილი მსოფლიოს ყველაზე ძვირი ქალაქების სიაში. სხვა გამოკვლევები აჩვენებენ, რომ ქალაქი იმყოფება მეთხუთმეტე ადგილზე მისი მოსახლეობის შემოსავლების დონის მიხედვით[35]. 2007 წლის 20 სექტემბრის მდგომარეობით სახლების საშუალო ფასები სიდნეიში იყო ყველაზე მაღალი ავსტრალიის ყველაზე დიდ ქალაქებს შორის და შეადგინა A$ 559 000[36]. სიდნეის ასევე აქვს არენდის ყველაზე მაღალი საშუალო დონე ავსტრალიაში: ის კვირაში შეადგენს A$ 450.
ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში, ოფისების დიდ რაოდენობასთან ერთად, მდებარეობს სავაჭრო ცენტრების, მაღაზიების და ბუტიკების საკმაოდ დიდი რაოდენობა. შოპინგი, მრავალრიცხოვანი კულტურული და სპორტული ღონისძიებები, არქიტექტურა, ისტორიული ადგილები და ქალაქის სილამაზით საოცარი ბუნება აქ იზიდავს მრავალრიცხოვან ტურისტებს, როგორც ავსტრალიიდან, ასევე მთელი მსოფლიოდან. სტატისტიკის თანახმად, 2004 წელს ქალაქს ეწვია 7,8 მილიონი ავსტრალიელი ტურისტი და 2,5 მილიონი სტუმარი უცხოეთიდან[37].
ტრანსპორტი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სიდნეიში კარგად განვითარებულია ავტოგზების ქსელი, რადგანაც ქალაქის მოსახლეობა ფართედ იყენებს ავტომობილებს გადასაადგილებლად. არსებობს ჩქაროსნული გზების სისტემა (motorway), რომელთა ნაწილი ფასიანია (tollway), ნაწილი — უფასო (freeway). დიდი გზები გაერთიანებულია 10 მაგისტრალად (Metroads), რომელიც მოიცავს 110-კმ-იან ორბიტალურ ქსელს (Sydney Orbital Network).
სიდნეის აქვს კარგად განვითარებული საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ქსელი — საავტობუსო მარშრუტები, ტაქსი და მატარებლები. სიდნეის ყურეში და მდინარე პარამატაზე, რომელიც ყურეში ჩაედინება, მუშაობს სამგზავრო ბორანი.
2012 წლის 2 იანვრიდან ავტობუსით მგზავრობის ერთჯერადი ღირებულება ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში (ზონა Multi-1) შეადგენს : AUD 3,5 (6,1 — «იქით\აქეთ») უფროსებისათვის და შესაბამისად 1,7 და 3,0 ბავშვებისათვის. ყოველკვირეული ბილეთი ამავე ზონაში ტრანსპორტის ყველა სახეობისთვის (ავტობუსი, მატარებელი, ბორანი) შესაბამისად ღირს AUD 43 და 21,5 მგზავრობის რაოდენობის მიუხედავად.
მატარებლები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]პირველი სარკინიგზო ხაზი გაიხსნა 1855 წელს სიდნეისა და პარამატას შორის. დღეისათვის მატარებლები ხაზზე მოძრაობენ 20 საათი დღე-ღამეში, სიგრძით 2080 კმ 306 სადგურში (ქალაქგარეთ არსებული სადგურების ჩათვლით). მატარებელთა მოძრაობის ინტერვალი პიკის მომენტებში დაახლოებით 15 წუთია, დანარჩენ დროს — 30 წუთი. სიტიში და აღმოსავლეთის რაიონებში მატარებლები დადიან მიწის ქვეშ. ელმავლებზე გადასვლა დაიწყო 1926 წელს. დღეისათვის მთელი საქალაქო სარკინიგზო პარკი ელექტროფიცირებულია, კვების ძაბვაა მუდმივი დენის 1500 ვოლტი. მატარებლებით სარგებლობს დაახლოებით 270 მილიონი მგზავრი წელიწადში.
ავტობუსები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სიდნეის საავტობუსო მარშრუტების ქსელი დაახლოებით ედრება დღეისათვის გაუქმებულ ტრამვაის ქსელს. ავტობუსის ნომერი ჩვეულებრივ წარმოადგენს სამნიშნა ციფრს, რომლის პირველი ციფრი, როგორც წესი, აღნიშნავს ქალაქის რაიონს, სადაც მოცემული მარშრუტი კურსირებს. მაგალითად, ავტობუსები ნუმერაციით 3ХХ დადიან სიდნეის აღმოსავლეთ რაიონებში, ხოლო მარშრუტები 8ХХ ნუმერაციით — სამხრეთ-დასავლეთის რაიონებში. სახელმწიფო კომპანია http://www.sydneybuses.info/ დაარქივებული 2016-06-10 საიტზე Wayback Machine. , რომელიც ეკუთვნის ახალი სამხრეთ უელსის შტატის მთავრობას მართავს სიდნეის და ნიუკასლის საავტობუსო ქსელების მუშაობას, ასევე სამგზავრო ბორნების მუშაობას. ორივე ქალაქის საავტობუსო პარკი შეადგენს 2100 მანქანაზე მეტს, რომლებიც ბაზირებულია 13 დეპოში.
ბორნები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სიდნეის პირველი ბორნების ისტორია იწყება საკმაოდ შორეულ წარსულში, პირველი ფლოტის მოსვლის დროიდან, როდესაც უკვე 1789 წელს დადიოდა ბორანი პორტ-ჯექსონის ყურიდან ზემოთ, მდინარის გავლით ფერმერების დასახლება პარამატიში. პირველი ოფიციალური ბორანი აშენდა პატიმრების მიერ და დადიოდა აფრებით და ნიჩბებით. მოგზაურობას პარამატიმდე სჭირდებოდა დაახლოებით ერთი კვირა. 1899 წლისთვის სიდნეის საბორნე კომპანია გახდა მსოფლიოში ყველაზე დიდი საბორნე კომპანია. მაგრამ 1932 წლის 19 მარტს ჰარბორ-ბრიჯის ხიდის გახსნის შემდეგ მგზავრთა რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა 30-დან 13 მილიონამდე წელიწადში.
დღეს ბორნებს ყოველწლიურად გადაყავს დაახლოებით 14 მილიონი მგზავრი, რომელთაგან ბევრი მოგზაურობს არა მარტო საქმეებისთვის, არამედ უბრალოდ სიამოვნებისთვის, განსაკუთრებით დასვენების დღეებში. მაგალითად 2009—2010 წლებში მარშრუტებით, რომლებიც მიდიოდა თავისი პლაჟებით და აკვარიუმით ცნობილ მენლის რაიონში, მსოფლიოში ყველაზე გრძელი 110 მეტრიანი წყალქვეშა გვირაბით, ისარგებლა დაახლოებით ექვსმა მილიონმა მგზავრმა. ერთ დღეში ბილეთების გაყიდვის მხრივ ბოლო რეკორდი დაფიქსირდა 2011 წლის 2 იანვარს, როდესაც გაიყიდა 94 918 ბილეთი, და მათი თითქმის ნახევარი — მენლის მარშრუტზე. დღეისათვის ფლოტი შედგება 28 ბორნისაგან, რომელიც ქსელში აერთიანებს 38 ნავსაყუდელს, ქსელის სიგრძეა — 37 კმ.
ტრამვაი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]დღეისათვის გაუქმებული სიდნეის ტრამვაის ქსელი როდესღაც სიგრძით მეორე იყო ლონდონის შემდეგ ბრიტანეთის იმპერიაში და ერთ-ერთი ყველაზე გრძელი მსოფლიოში. პირველი კონკა არსებობდა 1861 წლიდან 1866 წლამდე. 1879 წელს გაჩნდა ტრამვაის მარშრუტები ორთქლის წევაზე. ტრამვაის ხაზის ელექტროფიკაცია დაიწყო 1898 წელს და 1910 წელს ის ძირითადად დასრულდა. ქსელის მაქსიმალურმა სიგრძემ 1923 წელს მიაღწია — 291 კმ-ს (181 მილი). 1930 წლისთვის პარკმა შეადგინა დაახლოებით 1600 ვაგონი, მგზავრთა მაქსიმალური რაოდენობა გადაყვანილი იქნა 1945 წელს — 405 მილიონი. მზარდმა კონკურენციამ პირადი ავტომობილების და ავტობუსების მხრიდან, ასევე საგზაო საცობებმა გამოიწვია მარშრუტების თანდათანობითი გაუქმება. ბოლო ტრამვაიმ სიდნეიში გაიარა 1961 წელს. ზოგიერთ ადგილას დღესაც შემორჩენილია რელსები, მაგრამ ძველი ტრამვაი დადის მხოლოდ მოკლე 3,5 კილომეტრიან გზაზე ტრამვაის მუზეუმიდან სამეფო ეროვნული პარკის სიღრმეში.
1997 წელს ბოლო ტრამვაის მარშრუტის დაკეტვიდან 30 წელზე უფრო მეტი ხნის შემდეგ, გაიხსნა ახალი მეტროტრამის მარშრუტი Metro Light Rail. 2000 წელს მისი სიგრძე დაგრძელდა და დღეისათვის გადის ცენტრალური სარკინიგზო სადგურიდან (Central Station) ლილიფილდის რაიონში (Lilyfield). მარშრუტის სიგრძეა 7,2 კმ 14 გაჩერებით, ყოველწლიურად დაახლოებით 3,5 მილიონი მგზავრი სარგებლობს ამ მარშრუტით. არსებობს ახალი ხაზის მშენებლობის პროექტი Central Station-დან სიტის გავლით ცენტრალურ საბორნე ნავსაყუდელ Circular Quay-მდე, რომელიც მდებარეობს რამდენიმე წუთის ფეხითსავალზე სიდნეის ოპერის თეატრიდან, სამეფო ბოტანიკური ბაღიდან (Royal Botanic Gardens) და სხვა ტურისტული ღირსშესანიშნაობებიდან. ასევე არსებობს იდეა გაიყვანონ ხაზები სიდნეის უნივერსიტეტთან და ახალი სამხრეთ უელსის უნივერსიტეტთან.
ძირითადი ღირსშესანიშნაობები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- სიდნეის ოპერის თეატრი.
- ავსტრალიის მუზეუმი — ავსტრალიის ერთ-ერთი უძველესი მუზეუმი, რომელსაც ადრე ეძახდნენ სიდნეის მუზეუმს (ინგლ. The Sydney Museum).
- «ძალოვანი სადგურის» მუზეუმი (ინგლ. Powerhouse Museum), მეცნიერების მუზეუმი.
- ავსტრალიის ეროვნული საზღვაო მუზეუმი (ინგლ. Australian National Maritime Museum).
- სიდნეის რატუშა.
- სიდნეის აკვარიუმი.
- სიდნეის ტელეანძა.
- Centennial Parklands — პარკი სიდნეიში.
- სახლი ელიზაბეტ-ბეიზე (ინგლ. Elizabeth Bay House).
- ელისაბედის ფერმა ინგლ. Elizabeth Farm, New South Wales).
- მართლმსაჯულებისა და პოლიციის მუზეუმი (ინგლ. Justice & Police Museum).
- პოის სიდლერის სახლი (ინგლ. Rose Seidler House).
- როუზ ჰილის მამული (ინგლ. Rouse Hill, New South Wales)
- მერუგალის სახლი.
- Susannah Place Museum.
- მონეტარული სასახლე (ინგლ. Sydney Mint).
- Vaucluse House-ის მამული (ინგლ. Vaucluse House).
- Hyde Park Barracks (ინგლ. Hyde Park Barracks, Sydney).
- მთავრობის სახლი (ინგლ. Government House, Sydney).
- ჰარბორ-ბრიჯის ხიდი.
- ღვთისმშობელი მარიას მონასტერი.
- ვულუმულუს ყურის ნავსაყუდელი.
- Darling Harbour-ის სანაპირო
- Bondi Beach-ის პლაჟი
- ტარონგას ზოოპარკი.
დამეგობრებული ქალაქები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სიდნეის ჰყავს 6 დამეგობრებული ქალაქი[38]:
სან-ფრანცისკო, კალიფორნია, აშშ
ნაგოია, იაპონია
უელინგტონი, ახალი ზელანდია
პორტსმუთი, დიდი ბრიტანეთი
გუანჯოუ, ჩინეთი
ფლორენცია, იტალია
.svg){kind=small}
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 1.16 1.17 1.18 1.19 1.20 Telecommunications Numbering Plan 2015
- ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 2.19 2.20 Telstra J // Charging Zones — 2018. — 274 p.
- ↑ Macquarie ABC Dictionary, The Macquarie Library, 2003, ISBN 1-876429-37-2.
- ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-03-18. ციტირების თარიღი: 2011-03-18.
- ↑ 5.0 5.1 2011 Census QuickStats. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-01-16. ციტირების თარიღი: 2015-01-28.
- ↑ History of Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-25. ციტირების თარიღი: 2015-01-28.
- ↑ Beaverstock, J.V.. ; Smith, R.G.; Taylor, P.J.Research Bulletin 5: A Roster of World Cities. Globalization and World Cities. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-25. ციტირების თარიღი: 23 ნოემბერი 2008.
- ↑ Designing for Diversity: the Multicultural City. 1995 Global Cultural Diversity Conference Proceedings, Sydney. Australian Government Department of Immigration and Citizenship. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-25. ციტირების თარიღი: 23 ნოემბერი 2008.
- ↑ Cost of living — The world’s most expensive cities. City Mayors. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-23. ციტირების თარიღი: 23 ნოემბერი 2008.
- ↑ The Harbour City. Showcase Destinations Sydney, Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-25. ციტირების თარიღი: 24 ნოემბერი 2008.
- ↑ 2016.0 Census of Population and Housing: Selected Characteristics for Urban Centres, Australia. Australian Bureau of Statistics. ციტირების თარიღი: 24 ნოემბერი 2008.
- ↑ 1217.0.55.001 Glossary of Statistical Geography Terminology, 2003. Australian Bureau of Statistics. ციტირების თარიღი: 24 ნოემბერი 2008.
- ↑ „Sydney weather hail, not snow“. AAP. 27 July 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-01-06. ციტირების თარიღი: 2008-08-11.
- ↑ The Sydney Hailstorm - 14 April 1999. Bureau of Meteorology. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-25. ციტირების თარიღი: 2006-10-05.
- ↑ Rain in Sydney, 1986 დაარქივებული 2009-11-23 საიტზე Wayback Machine. in Australian Climate Extremes, Bureau of Meteorology, accessed 9 September 2006.
- ↑ Cool, cloudy and rainy end to March in Sydney in Sydney Climate Summary — NSW Regional Office, Bureau of Meteorology, accessed 21 October 2007.
- ↑ Sydney has coldest June in 24 years in Sydney Monthly Climate Summary — NSW Regional Office, Bureau of Meteorology, accessed 21 October 2007.
- ↑ Sydney has coolest summer in 11 years in Sydney Climate Summary — NSW Regional Office, Bureau of Meteorology, accessed 25 March 2008.
- ↑ Macey, Richard (2007-09-15). „Settlers' history rewritten: go back 30,000 years“. The Sydney Morning Herald. ციტირების თარიღი: 2007-09-15. დამოწმებას აქვს ცარიელი უცნობი პარამეტრ(ებ)ი:
|coauthors=(დახმარება) (ინგლისური) - ↑ City of Sydney.City of Sydney Indigenous History of Sydney Cove
- ↑ The 10 people Who Shaped Sydney. Fairfax Media. Sydney Morning Herald. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-25. ციტირების თარიღი: 2008-12-21.
- ↑ 2006 Census Community Profile Series. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-06-02. ციტირების თარიღი: 2015-01-29.
- ↑ 23.0 23.1 Expanded Community Profile — Sydney _ Sheet X[მკვდარი ბმული]
- ↑ 2006 Census QuickStats. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-09-02. ციტირების თარიღი: 2015-01-29.
- ↑ Australian Census 2006, Ancestry by Region. Censusdata.abs.gov.au. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-01-14. ციტირების თარიღი: 1 June 2010.
- ↑ When diversity means cultural richness. Webdiary. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-01-14. ციტირების თარიღი: 1 June 2010.
- ↑ Expanded Community Profile — Sydney _ Sheet X05e[მკვდარი ბმული]
- ↑ Expanded Community Profile — Sydney _ Sheet X. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-01-16. ციტირების თარიღი: 2015-01-29.
- ↑ 2011 Census Data — Greater Sydney Community Profile. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-01-16. ციტირების თარიღი: 2015-01-29.
- ↑ Sydney — Basic Community Profile and Snapshot — 2001 Census. Australian Bureau of Statistics. 2002. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-25. ციტირების თარიღი: 23 ნოემბერი 2008.
- ↑ 31.0 31.1 City Commerce. City of Sydney Media Centre. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-02-04. ციტირების თარიღი: 23 ნოემბერი 2008.
- ↑ Overview. Sydney Futures Exchange website. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-12-30. ციტირების თარიღი: 3 ივლისი 2006.
- ↑ The World’s Most Influential Cities 2014]. Economics. Forbes is an American business magazine (2014). ციტირების თარიღი: 8 აგვისტო 2014.
- ↑ Sydney Statistical Division. Australian Bureau of Statistics. 2005. დაარქივებულია Sydney ორიგინალიდან — 2008-06-01. ციტირების თარიღი: 23 ნოემბერი 2008.
- ↑ London is the most expensive city in the world while Swiss cities are home to highest earners. Economics. City Mayors (2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-25. ციტირების თარიღი: 23 ნოემბერი 2008.
- ↑ Still strong confidence in the housing market. Press Release. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-07-19. ციტირების თარიღი: 23 ნოემბერი 2008.
- ↑ Tourism Data Card — Forecasts, Economic Impacts and selected Regional Data — 2004 (PDF). Tourism NSW. 2004. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-05-22. ციტირების თარიღი: 23 ნოემბერი 2008.
- ↑ City of Sydney: Sister City (ინგლისური)
| ||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
| |||||