ვიკიპედია

კარლ ლინე

შვედი ბუნებისმეტყველი და ექიმი
(გადამისამართდა გვერდიდან Linnaeus)

კარლ ლინე (შვედ. Carl Linnaeus, Carl Linné; ლათ. Carolus Linnaeus; თავადაზნაურის წოდების მიღების შემდეგ 1761 წელს – Carl von Linné; დ. 23 მაისი 1707, როსჰულტი — გ. 10 იანვარი 1778, უფსალა) — შვედი ბუნებისმეტყველი და ექიმი. პარიზის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი (1762). მსოფლიოში ცნობილი გახდა მას შემდეგ რაც საფუძველი ჩაუყარა მცენარეთა და ცხოველთა მეცნიერულ სისტემატიკას. დაიბადა სოფლის მღვდლის ოჯახში. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებსა და მედიცინას სწავლობდა ჯერ ლუნდის (1727), შემდეგ უფსალის (1728-1734) უნივერსიტეტებში. 1732 წელს იმოგზაურა ლაპლანდიაში; იმავე წელს გამოსცა „ლაპლანდიის ფლორა“. 1735-1738 წლებში ცხოვრობდა ნიდერლანდებში, სადაც გამოაქვეყნა რამდენიმე უმნიშვნელოვანესი ნაშრომი (ლინეს სიცოცხლეში ეს ნაშრომი 12-ჯერ გამოიცა). 1739-1741 წლებში მუშაობდა სტოკჰოლმის საზღვაო ჰოსპიტალში; ეწეოდა კერძო საექიმო პრაქტიკასაც. მონაწილეობა მიიღო შვედეთის მეცნიერებათა აკადემიის დაარსებაში; იყო ამ აკადემიის პირველი პრეზიდენტი (1739). 1741 წელს დანიშნეს უფსალის უნივერსიტეტის მედიცინისა და ბოტანიკის პროფესორად.

კარლ ლინე
შვედ. Carl von Linné
დაბ. თარიღი 23 მაისი, 1707(1707-05-23)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] ან 12 (23) მაისი, 1707
დაბ. ადგილი როსჰულტი[12] [13]
გარდ. თარიღი 10 იანვარი, 1778(1778-01-10)[13] [2] [3] [4] [5] [6] [14] [7] [9] [10] [11] (70 წლის)
გარდ. ადგილი Linnaeus Hammarby[15] [13]
დასაფლავებულია უფსალის საკათედრო ტაძარი[16] [4]
მოქალაქეობა  შვედეთი[17] [18]
საქმიანობა გეოლოგი, პროფესორი, ბოტანიკოსი[13] [18] , ექიმი[9] [18] , ავტობიოგრაფი, ბიოლოგი[18] , მიკოლოგი, პტერიდოლოგისტი, ბრიოლოგი, ზოოლოგი, ენტომოლოგი, ორნითოლოგი, ბუნებისმეტყველი[9] [18] , arachnologist და მინერალოგი[18]
მუშაობის ადგილი უფსალის უნივერსიტეტი
ალმა-მატერი ჰარდერვეიკის უნივერსიტეტი, ლუნდის უნივერსიტეტი და უფსალის უნივერსიტეტი
განთქმული მოსწავლეები პეტერ ასკანიუსი, კარლ მაგნუს ბლომი, კარლ ადლერი, Clas Alströmer, მატვეი აფონინი, ადამ აფცელიუსი, ერიკ ახარიუსი, პეტერ იოჰან ბერგიუსი, ანდრეას ბერლინი, ნიკოლას ბურმანი, მარტინ ვალი, კარლ დე გეერი, პერ კალმი, ალექსანდრ კარამიშევი, კარლ ალექსანდერ კლერკი, Pehr Löfling, ანტონ მარტინი, პერ ოსბეკი, დანიელ როლანდერი, Göran Rothman, დანიელ სოლანდერი, ულოფ ტორენი, Christopher Tärnström, იოჰან კრისტიან ფაბრიციუსი, იოჰან პეტერ ფალკი, იოჰან კრისტიან შრებერი, იაკობ ფრიდრიხ ერჰარტი, Andreas Rydén, Johann Gerhard König[19] და Matheus Aphonin[20]
სამეცნიერო ხარისხი მედიცინის დოქტორი
მეუღლე სარა ელისაბეთ მორეა
მამა ნილს ინგემარსონ ლინე[13]
დედა კრისტინა ბროდერსონია[13]
შვილ(ებ)ი კარლ ლინე უმცროსი[21] [18] , ელისაბეთ კრისტინა ფონ ლინე, Lovisa von Linné და Sara Christina von Linné
ჯილდოები პოლარული ვარსკვლავის ორდენის რაინდი[22]
ხელმოწერა

1762 წელს კარლ ლინე აირჩიეს პარიზის მეცნიერებათა აკადემიის წევრად (იგი იყო აგრეთვე ლონდონის სამეფო სამეცნიერო საზოგადოების, ბერლინის, პეტერბურგისა და სხვა აკადემიების წევრი). მცენარეთა და ცხოველთა უნივერსალური კლასიფიკაციური სისტემა ლინემ გამოაქვეყნა 1735 წელს. მცენარეთა და ცხოველთა კლასიფიკაციის ერთეულად მას მიაჩნდა სახეობა. სახეობას ლინე უწოდებდა ისეთი ინდივიდების ერთობლიობას, რომლებიც ეჯვარებიან ერთმანეთს და ნაყოფიერ შთამომავლობას იძლევიან. მსგავს სახეობებს იგი აერთიანებდა გვარებად, გვარებს — რიგებად, რიგებს — კლასებად; სახეობის შიგნით გამოყოფდა სახესხვაობებს. გამრავლების ორგანოთა აგებულების თავისებურებების საფუძველზე ლინემ მცენარეები 24 კლასად დააჯგუფა. ყვავილოვანი მცენარეები მტვრიანებისა და ბუტკოების რაოდენობის, ზომის, ფორმის და განლაგების მიხედვით 23 კლასად დაყო; 24-ე კლასში გააერთიანა გვიმრები, ხავსები, წყალმცენარეები და სოკოები.

ცხოველთა სამეფო ლინემ დაყო 6 კლასად: ძუძუმწოვრებად, ფრინველებად, ქვეწარმავლებად (ამ კლასს მიაკუთვნა ამფიბიებიც), თევზებად, ჭიებად (ჭიების კლასში გააერთიანა ყველა უხერხემლო ცხოველი, გარდა მწერებისა) და მწერებად. ადამიანი ლინემ მიაკუთვნა ძუძუმწოვრების კლასს, პრიმატების რიგს. ლინემ განახორციელა ბოტანიკური და ზოოლოგიური ნომენკლატურის რეფორმა. მან მეცნიერებაში საბოლოოდ დაამკვიდრა ეგრეთ წოდებული ბინარული ნომენკლატურა. ლინემ აღწერა და სახელწოდება მიაკუთვნა მცენარეთა და ცხოველთა 10 000-ზე მეტ სახეობას. ლინემ გაამარტივა და დახვეწა აღწერილობითი ბოტანიკური და ზოოლოგიური ენა; შეიმუშავა ბოტანიკური ტერმინოლოგია (მის მიერ შემოღებულ ტერმინთაგან ბევრი ამჟამადაც იხმარება).

ლინე მეტაფიზიკური მსოფლმხედველობის პოზიციებზე იდგა. მას მიაჩნდა, რომ სახეობები მათი „შექმნის“ დღიდან არ შეცვლილა, თუმცა სიცოცხლის ბოლო წლებში ლინემ გამოთქვა ვარაუდი საწყისი სახეობების შეჯვარების შედეგად ახალ ფორმათა წარმოქმნის შესაძლებლობის შესახებ. გარდა ბოტანიკური და ზოოლოგიური ნაშრომებისა, ლინეს ეკუთვნის გამოკვლევები მედიცინის, აგრეთვე გეოლოგიისა და პალეონტოლოგიის დარგში. იმ დროინდელ საექიმო პრაქტიკაში მან ბევრი მცენარეული საშუალება შეიტანა. ლინემ შექმნა თერმომეტრი, რომელიც ახლა „ცელსიუსის თერმომეტრის“ სახელითაა ცნობილი.

თხზულებები

რედაქტირება
  • Flora lapponica, L., 1732;
  • Systema naturae, 13 ed., t. 1—3, Lugduni, 1789-96;
  • Flora suecica..., 2 ed., Stockholmiae, 1755;
  • Fauna suecica, 2 ed., Stockholmiae, 1761;
  • Entomologia, faunae suecicae descriptionibus aucta..., v. 1-4, Lugduni, 1789.

ლიტერატურა

რედაქტირება
  • ჩიკვაიძე ჯ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 243-244.
  • Бобров Е. Г., Линней, его жизнь и труды, М. - Л., 1957.

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118573349 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  2. ↑ 2.0 2.1 RKDartists
  3. ↑ 3.0 3.1 SNAC — 2010.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Find a Grave — 1996.
  5. ↑ 5.0 5.1 Babelio — 2007.
  6. ↑ 6.0 6.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  7. ↑ 7.0 7.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  8. ↑ Internet Philosophy Ontology project
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 The Fine Art Archive — 2003.
  10. ↑ 10.0 10.1 Annuaire prosopographique : la France savante / B. Delmas — 2009.
  11. ↑ 11.0 11.1 Педагоги и психологи мира — 2012.
  12. ↑ Линней Карл // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 Eriksson G. Carl Linné (von) — გვ. 700.
  14. ↑ ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  15. ↑ https://web.archive.org/web/20190918172039/http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/handle/2246/5826//v3/dspace/updateIngest/pdfs/0096-0113_bios05.pdf?sequence=14
  16. ↑ https://planetenuppsala.se/sevaerdheter/historiska-platser-i-uppsala/168-carl-von-linnes-grav-i-domkyrkan
  17. ↑ LIBRIS — 2018.
  18. ↑ 18.0 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5 18.6 Catalog of the German National Library
  19. ↑ Stewart R. R. Missionaries and Clergymen as Botanists in India and Pakistan // Taxon: Official News Bulletin of the International Society for Plant Taxonomy — Utrecht: IAPT, Wiley, 1982. — Vol. 31, Iss. 1. — P. 57–64. — ISSN 0040-0262; 1996-8175 — doi:10.2307/1220590
  20. ↑ Stafleu F. A., Cowan R. S., Mennega E. A. et al. Taxonomic literature: A selective guide to botanical publications and collections with dates, commentaries and types // Regnum vegetabile: A Series of Handbooks for the Use of Plant Taxonomists and Plant Geographers — 2 — P. 136. — ISBN 90-313-0224-4, 3-87429-339-4 — ISSN 0080-0694 — doi:10.5962/BHL.TITLE.48631
  21. ↑ https://sok.riksarkivet.se/Sbl/Presentation.aspx?id=10736
  22. ↑ Kansallisbiografia / M. Klinge — Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Suomen Historiallinen Seura. — ISSN 1799-4349
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=კარლ_ლინე&oldid=4293200“-დან