პირველადი წყაროები: განსხვავება გადახედვებს შორის

[[ისტორია|ისტორიის]], როგორც აკადემიური დისციპლინის შესწავლისას, '''პირველადი წყარო''' (იგივე '''ორიგინალური წყარო''') არის არტეფაქტი, დოკუმენტი, დღიური, ხელნაწერი, [[ავტობიოგრაფია]], ჩანაწერი, ან ინფორმაციის ნებისმიერი სხვა წყარო, რომელიც შეიქმნა შესწავლებისას. იგი წარმოადგენს თემის შესახებ ინფორმაციის თავდაპირველ, ორიგინალურ წყაროს. მსგავსი განმარტებები შეიძლება გამოყენებულ იქნას საბიბლიოთეკო მეცნიერებებში (ბიბლიოთეკათმცოდნეობა) და მეცნიერების სხვა სფეროებში, თუმცა განსხვავებულ სფეროებს შეიძლება განსხვავებული განსხვავებები ჰქონდეთ. ჟურნალისტიკაში პირველადი წყარო შეიძლება იყოს ადამიანი, რომელსაც აქვს პირდაპირი ცოდნა სიტუაციის ან ამ პირის მიერ დაწერილი დოკუმენტი.<ref>{{Cite web|title=Journalism: Primary Sources|url=http://infoguides.pepperdine.edu/c.php?g=287355&p=1915752|publisher=Pepperdine University|accessdate=January 17, 2018}}</ref>

პირველადი წყაროები გამოირჩევიან მეორადი წყაროებისგან, რომლებიც წარმოადგენენ პირველადი წყაროების გამეორებას, კომენტარს, ან ზედნაშენს. ზოგადად, ფაქტები, რომლებიც მოგვიანებით დაიბეჭდება საჭირო შემთხვევებისას და შესაძლო სიზუსტით, მეორადი წყაროა.<ref> " [https://web.archive.org/web/20130726061349/http://www.lib.umd.edu/ues/guides/primary-sources პირველადი, საშუალო და მესამეული წყაროები] ". უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკები, მერილენდის უნივერსიტეტი. </ref> მაგალითად, პირველად წყარო შეიძლება წარმოადგენდეს, აგრეთვე, მეორად წყაროს, იმის მიხედვით, თუ როგორ გამოიყენება იგი.<ref>[http://www.ithacalibrary.com/sp/subjects/primary პირველადი და მეორადი წყაროები]. Ithaca კოლეჯის ბიბლიოთეკა. </ref> მაგალითად, მემუარები წარმოადგენს ძირითად (ანუ პირველად) წყაროს მისი ავტორის შესახებ, ან მისი მეგობრების შესახებ, მაგრამ იგივე მემუარები იქნება მეორადი წყარო, თუ იგი გამოყენებული იყო კულტურის შესასწავლად, რომელშიც მისი ავტორი ცხოვრობდა. „პირველადი“ და „მეორადი“ ამ შემთხვევაში უნდა იყოს გაგებული მონათესავე თვალსაზრისით, კონკრეტული ისტორიული კონტექსტის მიხედვით - თუ რა არის შესწავლილი წყაროები.<ref name="Handlin"> [[ოსკარ ჰენდლინი]] და [[არტურ მეიერ შულზინგერი]], ''ჰარვარდის გზამკვლევი ამერიკის ისტორიაში'' (1954)</ref> {{წგ|118–246}} <ref name="Kragh">{{Cite book|last1=Kragh|first1=Helge|title=An Introduction to the Historiography of Science|url=https://books.google.com/books?id=d2zy_QSq2b0C&pg=PA121&lpg=PA121&dq=%22secondary+source%22+historiography}}</ref>

სამეცნიერო ლიტერატურაში, კლასიფიკაციის მნიშვნელოვანი მიზანია ისტორიული წყაროების დამოუკიდებლობისა და საიმედოობის განსაზღვრა.<ref name="Kragh">{{Cite book|last1=Kragh|first1=Helge|title=An Introduction to the Historiography of Science|url=https://books.google.com/books?id=d2zy_QSq2b0C&pg=PA121&lpg=PA121&dq=%22secondary+source%22+historiography}}</ref> ისეთი კონტექსტი, როგორიცაა ისტორიული წერილი, თითქმის ყოველთვის რეკომენდებულია მისი გამოყენება, როგორც პირველადი წყაროსი და „თუ ისინი არ არის ხელმისაწვდომი, მაშინ დიდი სიფრთხილეა საჭირო. ასეთ დროს ავტორი შეიძლება გადავიდეს მეორადი წყაროების გამოყენებაზე.<ref name="Cipolla">{{Cite book|last=Cipolla|first=Carlo M.|title=Between Two Cultures:An Introduction to Economic History|page=27|publisher=W. W. Norton & Co.|year=1992|url=https://books.google.com/?id=GIqRTlepwmoC&printsec=frontcover&dq=cipolla|isbn=978-0-393-30816-7|ref=harv}}</ref> შრიდარანი მიიჩნევს, რომ პირველად წყაროებს უშუალო აქვთ წარსულთან და რომ „ისინი თვითონ საუბრობენ“ იმ გზებით, რომლითაც ვერ მოხერხდება მეორადი წყაროების ფილტრაციის მეშვეობით.<ref>{{Cite book|last=Sreedharan|first=E.|title=A Textbook of Historiography, 500 B.C. to A.D. 2000|year=2004|publisher=Orient Longman|isbn=81-250-2657-6|url=https://books.google.com/books?id=AIGq85RVvdoC&pg=PA302&dq=historiography+%22primary+source%22+%22secondary+source%22|page=302|quote=[I]t is through the primary sources that the past indisputably imposes its reality on the historian. That this imposition is basic in any understanding of the past is clear from the rules that documents should not be altered, or that any material damaging to a historian's argument or purpose should not be left out or suppressed. These rules mean that the sources or the texts of the past have an integrity and that they do indeed 'speak for themselves', and that they are necessary constraints through which past reality imposes itself on the historian.|ref=harv}}</ref>

სამეცნიერო ლიტერატურაში წყაროების კლასიფიკაციის მიზანია წყაროების დამოუკიდებლობისა და საიმედოობის განსაზღვრა.<ref name="Kragh">{{Cite book|last1=Kragh|first1=Helge|title=An Introduction to the Historiography of Science|url=https://books.google.com/books?id=d2zy_QSq2b0C&pg=PA121&lpg=PA121&dq=%22secondary+source%22+historiography}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ''პირველადი და მეორადი წყაროები'' წარმოიშვა [[ისტორიოგრაფია|ისტორიოგრაფიაში]]   როგორც ისტორიული იდეების კვალი ისტორიაში, მათ უკვე იყენებენ სხვა სფეროებშიც. მაგალითად, ეს იდეები შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სამეცნიერო თეორიების, ლიტერატურული ელემენტების და სხვა სახის ინფორმაციის ისტორიის დასადგენად, რომელიც გადაეცემა ერთი ავტორისგან მეორეში.

[[სამეცნიერო ლიტერატურა|სამეცნიერო ლიტერატურაში]] მეცნიერისათვის პირველადი წყაროა ახალი მონაცემების, შედეგების და თეორიების გამოსაცემად ორიგინალური საფუძველი. პოლიტიკურ ისტორიაში ძირითადი წყაროებია ისეთი დოკუმენტები, როგორებიცაა ოფიციალური ანგარიშები, გამოსვლები, პამფლეტები, პლაკატები ან მონაწილეთა წერილები, ოფიციალური არჩევნების შედეგების და თვითმხილველთა ანგარიშები. იდეების ან ინტელექტუალური ისტორიის ისტორიაში მთავარი ანუ პირველადი წყაროებია: წიგნები, ესეები და წერილები; ეს ინტელექტუალები შეიძლება იყვნენ ისტორიკოსები, რომელთა წიგნები და ესეები პირველადი წყაროებია, მაგრამ თავიანთ აქტუალურ სამოღვაწეო სფეროებში ისინი მხოლოდ მეორად წყაროს წარმოადგენს. რელიგიურ ისტორიაში პირველადი წყაროებია რელიგიური ტექსტები და რელიგიური ცერემონიებისა და რიტუალების აღწერილობანი.<ref>{{Cite web|url=http://researchguides.library.tufts.edu/content.php?pid=60919&sid=447878|title=Primary Sources - Religion}}</ref>

კულტურის ისტორიის შესწავლა შეიძლება მოიცავდეს გამოგონილ წყაროებს, როგორიცაა რომანები ან პიესები. უფრო ფართო კუთხით პირველადი წყაროები ასევე მოიცავს ხელოვნების ნიმუშებს ფოტოების, გაზეთების, მონეტების, ნახატების ან შენობა-ნაგებობების სახით. ისტორიკოსები პირველად წყაროებად თვლიან, ასევე არქეოლოგიურ ნიმუშებს და ზეპირ ანგარიშებს, ინტერვიუებს. წერილობითი წყაროები შეიძლება დაიყოს სამ კატეგორიად.<ref>{{Cite book|last1=Howell|first1=Martha C.|last2=Prevenier|first2=Walter.|title=From reliable sources : an introduction to historical method|url=https://archive.org/details/fromreliablesour0000howe|year=2001|publisher=Cornell University Press|location=Ithaca, N.Y.|isbn=0-8014-8560-6|pages=[https://archive.org/details/fromreliablesour0000howe/page/20 20]–22}}</ref>

ისტორიოგრაფიაში, როდესაც ისტორიის შესწავლა ექვემდებარება ისტორიულ შემოწმებას, მეორადი წყარო შიძლება გახდეს ძირითადი ანუ პირველადი წყარო. ისტორიკოსის ბიოგრაფიისთვის, ისტორიკოსების პუბლიკაციები ძირითადი წყაროებია. დოკუმენტური ფილმები შეიძლება ჩაითვალოს მეორად წყაროდ ან პირველად წყაროდ, იმის მიხედვით, თუ როგორ შეცვლის კინორეჟისორი პირველად წყაროებს.<ref>{{Cite journal|last=Cripps|first=Thomas|year=1995|title=Historical Truth: An Interview with Ken Burns|url=https://archive.org/details/sim_american-historical-review_1995-06_100_3/page/741|journal=American Historical Review|volume=100|issue=3|pages=741–764|doi=10.2307/2168603|jstor=2168603|publisher=The American Historical Review, Vol. 100, No. 3|postscript=.|ref=harv}}</ref>

მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი პირველადი წყარო დაცულია კერძო კოლექციებში ან კერძო პირთა ხელში, სხვები განთავსებულია არქივებში, [[ბიბლიოთეკა|ბიბლიოთეკებში]], [[მუზეუმი|მუზეუმებში]], ისტორიულ საზოგადოებებში და სპეციალურ კოლექციებში. ისინი შეიძლება იყოს საჯარო ან კერძო ხასიათის. ზოგი მათგანი უნივერსიტეტებსა და კოლეჯებთან არის დაკავშირებული, ზოგი კი სამთავრობო უწყებებთან. ერთ სფეროსთან დაკავშირებული მასალები შეიძლება გავრცელდეს სხვადასხვა დაწესებულების. მასალა შეიძლება იყოს შორეული დოკუმენტის თავდაპირველი წყაროდან. მაგალითად, კალიფორნიაში ჰანთინგტონის ბიბლიოთეკა მოიცავს დიდი ბრიტანეთის მრავალ დოკუმენტს.

აშშ-ში, ძირითადი წყაროების ციფრული ასლები რამდენიმე ადგილიდან შეიძლება ამოიღონ. [[კონგრესის ბიბლიოთეკა]] რამდენიმე ციფრულ კოლექციას ინარჩუნებს, სადაც შეიძლება მათი მოძიება. ზოგიერთის მისამართია [http://www.memory.loc.gov ამერიკული მეხსიერება] და ქრონიკა ამერიკა. ეროვნულ არქივმა და რექორდს ადმინისტრაციამ ასევე ციფრული კოლექციები [http://digitalvaults.org/ ციფრული საავტომობილო გზებით] შეადგინა. ციფრული ბიბლიოთეკის ამერიკა ეძებს ბევრ ბიბლიოთეკაში, არქივებში და მუზეუმებში გაციფრებული ძირითადი წყაროებიდან. [[Internet Archive|ინტერნეტ არქივსაც]] აქვს ძირითადი წყაროები მრავალი ფორმატით.

დიდ ბრიტანეთის, ეროვნული არქივი უზრუნველყოფს საკუთარი კატალოგის კონსოლიდირებულ ძიებას და არქივების ინდექსის ხელმისაწვდომობის შესახებ ჩამოთვლილ სხვა არქივებს. ხელმისაწვდომი დოკუმენტების უმეტესობა ეხება ინგლისსა და უელსს. პირველადი წყაროების ზოგიერთი ციფრული ასლი ხელმისაწვდომია შოტლანდიის ეროვნული არქივიდან. ბევრი ქვეყნის მთავარი კოლექციები შედის ძირითადი არქივის ხელმისაწვდომობაში, ხოლო სხვებს საკუთარი ინტერნეტ-კატალოგები აქვთ. ბევრი ქვეყნის ბიურო უზრუნველყოფს დოკუმენტების ციფრულ ასლებს.

სხვა რეგიონებში, ევროპენა-კოლექციაში შესულია ციფრული მასალები მთელი ევროპის ციფრული მასალების ბიბლიოთეკებიდან და ფლიკერიდან. ტროვე მოიცავს პირველადი წყაროების დიდძალ მასალას ავსტრალიიდან.

პირველადი წყაროების ძირითადი ნაწილი არ არის ციფრული და ის შეიძლება მოიძებნოს ისეთი კატალოგების დახმარებით, როგორიცაა მსოფლიო კატალოგი კონგრესის ბიბლიოთეკის კატალოგი , [https://www.archives.gov/research/catalog/ ეროვნული არქივის კატალოგი] და ა.შ.

ისტორია, როგორც აკადემიური დისციპლინა ეფუძნება სამეცნიერო საზოგადოების, კვალიფიციურ სპეციალისტთა მიერ შეფასებულ პირველად წყაროებს, რომლებიც თავიანთ ანგარიშებს აქვეყნებენ საკუთარ წიგნებში, სტატიებსა და დოკუმენტებში. არტურ მარვიკი ამბობს: „ძირითადი წყაროები აბსოლუტურად ფუნდამენტური ისტორიაა.“<ref name="Marwick">Marwick, Arthur. "Primary Sources: Handle with Care". In Sources and Methods for Family and Community Historians: A Handbook edited by Michael Drake and Ruth Finnegan. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. {{ISBN|0-521-46580-X}}</ref> იდეალურმა ისტორიკოსმა უნდა გამოიყენოს ყველა ხელმისაწვდომი წყარო, რომელიც შეიქმნა იმ დროისთვის. პრაქტიკაში ზოგიერთი წყარო განადგურდა, ზოგი არ არის ხელმისაწვდომი კვლევისთვის. შესაძლებელია მოვლენის ერთადერთი თვითმხილველი აღმოჩნდეს მხოლოდ თვითმხილველის მემუარები, ავტობიოგრაფიები ან ზეპირი ინტერვიუები. ზოგჯერ ერთადერთი მტკიცებულება, რომელიც დაკავშირებულია მოვლენისა და პიროვნების შესახებ წარსულში, დაწერილია ათწლეულების ან რამდენიმე საუკუნის შემდეგ. ხელნაწერები, რომლებიც კლასიკური ტექსტური წყაროებია, შეიძლება იყოს დოკუმენტების ასლები ან დოკუმენტის ასლების ფრაგმენტები. ეს არის საერთო პრობლემა კლასიკურ კვლევებში, სადაც ხანდახან მხოლოდ წიგნისა და წერილის მოკლე ნაწილია გადარჩენილი. პირველადი წყაროების პოტენციური სირთულეების შედეგია ისიც, რომ ისტორიას, ჩვეულებრივ, სასწავლებლებში მეორადი წყაროების გამოყენებით სწავლობს.

პირველადი წყაროებს - განსაკუთრებით ისეთებს, რომლებიც XX საუკუნემდეა შექმნილი - შეიძლება უხილავი პრობლემები ჰქონდეთ. „პირველადი წყაროები ფაქტიურადფაქტობრივად, არის ფრაგმენტული, ორაზროვანი და ძალიან რთული ანალიზისა და ინტერპრეტაციისათვის.“<ref name="Marwick">Marwick, Arthur. "Primary Sources: Handle with Care". In Sources and Methods for Family and Community Historians: A Handbook edited by Michael Drake and Ruth Finnegan. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. {{ISBN|0-521-46580-X}}</ref> ნაცნობი სიტყვების მოძველებულ მნიშვნელობებსა და და სოციალურ კონტექსტს შორის იმალება ხაფანგები, რომლებიც ისტორიულ კვლევებში სიახლეებს ელოდებიან. ამ მიზეზით, პირველადი ტექსტების ინტერპრეტაციას, როგორც წესი, ჩვეულებრივ ასწავლიან თანამედროვე კოლეჯებსა და შესაბამის სამაგისტრო პროგრამებში, თუმცა შესაძლებელია თვითსწავლა ან არაფორმალური სწავლება.

პირველადი წყაროებს შეიძლება დავუსვათ შემდეგი კითხვები:

ძნელია ზუსტად განსაზღვრო წყარო პირველადია თუ მეორადი, რადგან ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა კონტექტით გამოიყენება იგი. გარდა ამისა, „პირველად“ და „მეორად“ წყაროებს შორის განსხვავება სუბიექტური და შინაარსობრივია,<ref>{{Cite journal|title=Historians and Their Information Sources|url=http://crl.acrl.org/content/65/5/400.full.pdf+html|accessdate=3 January 2017}} {{open access}}</ref> ისე, რომ ზუსტი განმარტებები რთულია.<ref>{{Cite journal|title=Future Historians: Their Quest for Information|url=http://crl.acrl.org/content/60/3/245.full.pdf+html}}</ref> წიგნის მიმოხილვაც კი, როდესაც რეცენზია შეიცავს ავტორის აზრს, შეიძლება გახდეს პირველადი წყარო.<ref name="Princeton">{{Cite web|url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=book%20review|title=Book reviews|accessdate=22 September 2011|publisher=Princeton}}</ref> <ref name="VirginiaTech">{{Cite web|url=http://www.lib.vt.edu/find/byformat/bookreviews.html|title=Book reviews|accessdate=22 September 2011|publisher=Virginia Polytechnic Institute and State University|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110910082750/http://www.lib.vt.edu/find/byformat/bookreviews.html|archivedate=10 სექტემბერი 2011}}</ref>