„Bóndarós“: Munur á milli breytinga

Bóndarós
	; Paeonia suffruticosa
Vísindaleg flokkun
Ríki:	Jurtaríki (Plantae);
(óraðað):	Angiosperms;
(óraðað)	Eudicots;
(óraðað)	Core eudicots;
Ættbálkur:	Steinbrjótsbálkur (Saxifragales);
Ætt:	Paeoniaceae;
Ættkvísl:	Paeonia; L.
	; Útbreiðslusvæði Paeonia.

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Nýjasta útgáfa síðan 20. mars 2024 kl. 11:24

Bóndarós er blómplanta af ættkvíslinni Paeonia sem er eina ættin innan bóndarósarættar (Paeoniaceae). Bóndarós er upprunnin í Asíu, Suður-Evrópu og vesturhluta Norður-Ameríku. Gríska nafnið á bóndarós er kennt við lækninn Paion sem samkvæmt Ilíonskviðu Hómer á að hafa grætt sár Aresar, sem hann hlaut í Trójustríðinu með smyrslum sem unninn voru úr bóndarós. Talið er að til séu að minnsta kosti 25 tegundir bóndarósa. Flestar tegundir bóndarósa eru fjölærar jurtir sem eru 0.5 til 1.5 m háar en sumar eru runnar eða lítil tré og eru þá milli 1.5 og 3 m háar. Þær hafa fingruð laufblöð og margar ilma. Blómlitur er frá rauðu yfir í hvítt eða gult og blómgun er seint á vorin eða snemma sumars.

Jurtkenndum bóndarósum er fjölgað með rótargræðlingum en trjábóndarósum með ágræðslu, skiptingu, fræum og græðlingum. Ágræðsla er algengust í ræktunarstöðvum. Það sem er ofanjarðar á Jurtkenndum bóndarósum eins og Paeonia lactiflora deyr á hverju hausti en stönglarnir vaxa upp aftur á hverju vori. Trjábóndarósir fella laufin en stofninn helst.

Tegundir

Jurtkennar bóndarósir (um 30 tegundir)
- Paeonia abchasica
- Paeonia anomala (Hjarnbóndarós)
- Paeonia bakeri
- Paeonia broteri
- Paeonia brownii (Brown's peony)
- Paeonia californica (California peony)
- Paeonia cambessedesii (Majorcan peony)
- Paeonia caucasica
- Paeonia clusii
- Paeonia coriacea
- Paeonia daurica
  - Paeonia daurica subsp. mlokosewitschii (golden peony)
- Paeonia emodi
- Paeonia hirsuta
- Paeonia intermedia
- Paeonia japonica (Japanese peony)
- Paeonia kesrouanensis (Keserwan peony)
- Paeonia lactiflora'S' (Silkibóndarós eða Kínversk bóndarós)
- Paeonia macrophylla
- Paeonia mairei
- Paeonia mascula (Balknesk bóndarós)
- Paeonia obovata
- Paeonia officinalis (Evrópubóndarós)
- Paeonia parnassica (Grísk bóndarós)
- Paeonia peregrina
- Paeonia rhodia
- Paeonia sinjiangensis
- Paeonia sterniana
- Paeonia steveniana
- Paeonia tenuifolia (Þráðbóndarós)
- Paeonia tomentosa
- Paeonia veitchii ([Lotbóndarós])
- Paeonia wittmanniana

Trjákenndar bóndarósir (um 8 tegundir)
- Paeonia decomposita
- Paeonia delavayi (Delavay's trjábóndarós)
- Paeonia jishanensis (syn. P. spontanea; Jishan bóndarós)
- Paeonia ludlowii (Ludlow's trjábóndarós)
- Paeonia ostii (Osti's bóndarós)
- Paeonia qiui (Qiu's bóndarós)
- Paeonia rockii (syn. P. suffruticosa subsp. rockii; Rock's bóndarós eða trjábóndarós)
- Paeonia suffruticosa (Kínversk trjábóndarós sem þekkt er í Kína undir nafninu Mudan )

Tákn og notkun

Bóndarós er þjóðarblóm í Kína ásamt plómublómi. Forna kínverska borgin Luoyang er miðstöð ræktunar á bóndarósum og þar eru haldnar margar bóndarósasýningar. Bóndarósir eru á málverkum og teikningum frá miðöldum oft sýndar með fræhylkjum því það voru fræin en ekki blómin sem notuð voru til lækninga. Bóndarósir eru víða ræktaðar sem skrautjurtir vegna stórra ilmandi blóma.

Myndir

Paeonia lactiflora afbrigði af 'Bowl of Beauty'
'First Arrival', an Itoh intersectional hybrid
Paeonia ludlowii (syn. Paeonia lutea var. ludlowii
Paeonia officinalis 'Rubra Plena' afbrigði með tvöfalt blóm
Paeonia lactiflora afbrigði 'Alexander Fleming'
Paeonia officinalis
Paeonia lactiflora afbrigði
Paeonia anomala afbrigði
Maur dregst að bóndarós vegna blómasafans
Nærmynd af bóndarós
Blómknappar á bóndarós

Tenglar

@@ Lína 3: / Lína 3: @@
 |image = PaeoniaSuffruticosa7.jpg
 |image_caption = ''[[Paeonia suffruticosa]]''
-|regnum = [[Plant]]ae
+| regnum      = [[Jurtaríki]] (''Plantae'')
 |unranked_divisio = [[Angiosperms]]
 |unranked_classis = [[Eudicots]]
 |unranked_ordo = [[Core eudicots]]
-|ordo = [[Saxifragales]]
+| ordo        = [[Steinbrjótsbálkur]] (''Saxifragales'')
 |familia = '''Paeoniaceae'''
 |genus = '''''Paeonia'''''
@@ Lína 15: / Lína 15: @@
 | range_map_caption = Útbreiðslusvæði  ''Paeonia''.
 }}
-Bóndarós er blómplanta af ættkvíslinni Paeonia sem er eina ættin innan bóndarósarættar Paeoniaceae). Bóndarós er upprunnin í Asíu, Suður-Evróðu og Vesturhluta Norður-Ameríku. Gríska nafnið á bóndarós er kennt við  lækninn Paion sem samkvæmt [[Ilíonskviða|Ilíonskviðu]] Hómer á að hafa grætt sár [[Ares|Aresar]], sem hann hlaut í [[Trójustríðið|Troju-stríðinu]] með smyrslum sem unninn voru úr bóndarós. Talið er að til séu að minnsta kosti 25 tegundir bóndarósa. Flestar tegundir bóndarósa eru fjölærar jurtir sem eru 0.5 til 1.5 m háar en sumar eru runnar eða lítil tré og eru þá milli 1.5 og 3 m háar. Þær hafa fingruð laufblöð og margar ilma . Blómlitur er frá rauðu yfir í hvítt eða gult og blómgun er seint á vorin eða snemma sumars.
+'''Bóndarós''' er blómplanta af ættkvíslinni Paeonia sem er eina ættin innan [[bóndarósarætt]]ar (Paeoniaceae). Bóndarós er upprunnin í [[Asía|Asíu]], [[Suður-Evrópa|Suður-Evrópu]] og vesturhluta [[Norður-Ameríka|Norður-Ameríku]]. Gríska nafnið á bóndarós er kennt við  lækninn Paion sem samkvæmt [[Ilíonskviða|Ilíonskviðu]] [[Hómer]] á að hafa grætt sár [[Ares|Aresar]], sem hann hlaut í [[Trójustríðið|Trójustríðinu]] með smyrslum sem unninn voru úr bóndarós. Talið er að til séu að minnsta kosti 25 tegundir bóndarósa. Flestar tegundir bóndarósa eru [[fjölær]]ar jurtir sem eru 0.5 til 1.5 m háar en sumar eru [[runni|runnar]] eða lítil tré og eru þá milli 1.5 og 3 m háar. Þær hafa fingruð laufblöð og margar ilma. Blómlitur er frá rauðu yfir í hvítt eða gult og blómgun er seint á vorin eða snemma sumars.
-[[Mynd:Peony closeup.jpg|thumb|right|225px|Nærmynd af bóndarós]]
 [[Mynd:Peonies.jpeg|thumb|right|225px|Ræktað afbrigði af bóndarós]]
 [[Mynd:Paeonia caucasica - Berlin Botanical Garden - IMG 8511.JPG|thumb|225px|''Paeonia caucasica'']]
 [[Mynd:Paeonia suffruticosa fruit.jpg|thumb|225px|Ávöxtur afbrigðisins ''Paeonia suffruticosa'']]
-Jurtkenndum bóndarósum er fjölgað með rótargræðlingum en trjábóndarósum með ágræðslu, skiptingu, fræum og græðlingum. Ágræðsla er algengust í ræktunarstöðvum.
+Jurtkenndum bóndarósum er fjölgað með rótargræðlingum en trjábóndarósum með [[ágræðsla|ágræðslu]], skiptingu, fræum og græðlingum. Ágræðsla er algengust í ræktunarstöðvum.
 Það sem er ofanjarðar á Jurtkenndum bóndarósum eins og ''Paeonia lactiflora'' deyr á hverju hausti en stönglarnir vaxa upp aftur á hverju vori. Trjábóndarósir fella laufin en stofninn helst.
 ==Tegundir==
 *Jurtkennar bóndarósir (um 30 tegundir)
 **''[[Paeonia abchasica]]''
-**''[[Paeonia anomala]]''
+**''[[Paeonia anomala]]'' ([[Hjarnbóndarós]])
 **''[[Paeonia bakeri]]''
 **''[[Paeonia broteri]]''
@@ Lína 42: / Lína 40: @@
 **''[[Paeonia japonica]]'' (Japanese peony)
 **''[[Paeonia kesrouanensis]]'' ([[Keserwan District|Keserwan]] peony)
-**''[[Paeonia lactiflora]]'' (Kínversk bóndarós)
+**''[[Paeonia lactiflora]]'S' ([[Silkibóndarós]] eða Kínversk bóndarós)
 **''[[Paeonia macrophylla]]''
 **''[[Paeonia mairei]]''
@@ Lína 54: / Lína 52: @@
 **''[[Paeonia sterniana]]''
 **''[[Paeonia steveniana]]''
-**''[[Paeonia tenuifolia]]''
+**''[[Paeonia tenuifolia]]'' ([[Þráðbóndarós]])
 **''[[Paeonia tomentosa]]''
-**''[[Paeonia veitchii]]'' (Veitch's peony)
+**''[[Paeonia veitchii]]'' ([Lotbóndarós])
 **''[[Paeonia wittmanniana]]''
 * Trjákenndar bóndarósir (um 8 tegundir)
 **''[[Paeonia decomposita]]''
-**''[[Paeonia delavayi]]'' (Delavay's tree peony)
+**''[[Paeonia delavayi]]'' (Delavay's trjábóndarós)
-**''[[Paeonia jishanensis]]'' (syn. ''P. spontanea''; Jishan peony)
+**''[[Paeonia jishanensis]]'' (syn. ''P. spontanea''; Jishan bóndarós)
-**''[[Paeonia ludlowii]]'' (Ludlow's tree peony)
+**''[[Paeonia ludlowii]]'' (Ludlow's trjábóndarós)
-**''[[Paeonia ostii]]'' (Osti's peony)
+**''[[Paeonia ostii]]'' (Osti's bóndarós)
-**''[[Paeonia qiui]]'' (Qiu's peony)
+**''[[Paeonia qiui]]'' (Qiu's bóndarós)
-**''[[Rock's Peony|Paeonia rockii]]'' (syn. ''P. suffruticosa'' subsp. ''rockii''; Rock's peony or tree peony)
+**''[[Rock's Peony|Paeonia rockii]]'' (syn. ''P. suffruticosa'' subsp. ''rockii''; Rock's bóndarós eða trjábóndarós)
 **''[[Paeonia suffruticosa]]'' (Kínversk trjábóndarós sem þekkt er í Kína undir nafninu ''Mudan'' )
 ==Tákn og notkun==
-[[Mynd:Red lacquer tray with gold engraving, Song Dynasty.jpg|thumb|right|225px|Á þessum bakka frá tímabilinu [[Song Dynasty]] (960&ndash;1279) má sjá tvo fugla með langt stél og það táknar langlífi og bóndarósin efst í miðju táknar velmegun ]]
+[[Mynd:Red lacquer tray with gold engraving, Song Dynasty.jpg|thumb|right|225px|Á þessum bakka frá tímabilinu [[Song Dynasty]] (960&ndash;1279) má sjá tvo fugla með langt stél og það táknar langlífi og bóndarósin efst í miðju táknar velmegun]]
 [[Mynd:Wang Qian, Peony.jpg|thumb|225px|''Bóndarós'' eftir kínverska listmálarann Wang Qian, [[Yuan Dynasty]] (1271&ndash;1368)]]
 [[Mynd:Yun Shouping, Peonies.jpg|thumb|225px|Mynd af bóndarós eftir kínverska listamanninn [[Yun Shouping]], 17. öld]]
@@ Lína 93: / Lína 91: @@
 == Tenglar ==
-{{commons|Paeonia}}
+{{commonscat|Paeonia}}
+* [http://www.lystigardur.akureyri.is/?modID=1&id=44&grSId=90 Bóndarósir (Lystigarður Akureyrar)]
-* [http://www.plantsystematics.org/reveal/pbio/fam/supgennames.html Family and Suprafamilial Names] At: [http://www.plantsystematics.org/reveal/ James L. Reveal]
+* [http://www.mbl.is/greinasafn/grein/1193622/ Bóndarósir, gleymir nokkur þessum dýrgripum (Blóm vikunnar, Morgunblaðið 18. febrúar 2008)]
-* Shuguang Jian et alii on phylogeny of Saxifragales {{doi|10.1080/10635150801888871}}
-*[http://www.topwalks.net/plants/generos/paeoniaceae.htm Paeoniaceae in Topwalks]
+*[http://www.topwalks.net/plants/generos/paeoniaceae.htm Paeoniaceae in Topwalks] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303202148/http://www.topwalks.net/plants/generos/paeoniaceae.htm |date=2016-03-03 }}
-*[http://www.ars-grin.gov/~sbmljw/cgi-bin/splist.pl?8758 Germplasm Resources Information Network: ''Paeonia'']
+*[http://www.ars-grin.gov/~sbmljw/cgi-bin/splist.pl?8758 Germplasm Resources Information Network: ''Paeonia''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924160805/http://www.ars-grin.gov/~sbmljw/cgi-bin/splist.pl?8758 |date=2015-09-24 }}
 *[http://rbg-web2.rbge.org.uk/cgi-bin/nph-readbtree.pl/feout?FAMILY_XREF=&GENUS_XREF=Paeonia&SPECIES_XREF=&TAXON_NAME_XREF=&RANK= Flora Europaea: ''Paeonia'']
-*[http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=120&taxon_id=123659 Ornamental Plants from Russia: ''Paeonia'']
+*[http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=120&taxon_id=123659 Ornamental Plants from Russia: ''Paeonia''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930101035/http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=120&taxon_id=123659 |date=2007-09-30 }}
 *[http://www.thepeonysociety.org The Peony Society (UK)]
 *[http://www.peony.ca/ Canadian Peony Society]
@@ Lína 107: / Lína 105: @@
 *[http://www.china.org.cn/english/environment/64698.htm ''China Daily'' article on the 2003 national flower selection process]
 *[http://www.baumpfingstrosen.de/en Rockii Tree Peony]
-*[http://www.coloridellamurgia.it/gall/peonia/index.htm Paeonia mascula in the National Park of Alta Murgia, Apulia - Southern Italy]
 *[http://www.youtube.com/watch?v=QesmynqAjzs Blossoming of the Peony flower]
+[[Flokkur:Bóndarósarættar]]