Paris: Diferi inter la revizi
mNula rezumo di redakto |
+shablono:Europana chef-urbi |
||
| Lineo 126: | Lineo 126: | ||
== Referi == |
== Referi == |
||
{{reflist}} |
{{reflist}} |
||
{{Europana chef-urbi}} |
|||
[[Kategorio:Paris| ]] |
[[Kategorio:Paris| ]] |
||
Versiono ye 01:32, 5 feb. 2015
| Paris | ||
| ||
| Kelk imaji de Paris. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Francia
| |
| Regiono: | Insulo di Francia | |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 48º 51' 44" N | |
| Longitudo: | 2º 21' 04" E | |
| Altitudo: | 33 m | |
| Surfaco: | 105 km² | |
| Horala zono: | UTC+1 | |
| Urbestro: | Bertrand Delanoë | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.paris.fr | ||
_001.JPG)
Paris esas chef-urbo di Francia. Ol havis 2 243 833 habitanti en 2009, ed esas la 5ma maxim grand urbo di l'Europana Uniono. En lua metropolala regiono (la 3ma maxim granda metropolala regiono di EU) vivis 12 161 542 habitanti la sam yaro.
Paris esas un di la maxim importanta kulturala centri dil mondo e havas importanta monumenti, exemple l'Eiffel Turmo (en Champs-Élysées avenuo), e la muzei d'Orsay e Louvre. Altra importanta rikonoc-marki dil urbo esas la katedralo di Nia Siorino (Notre Dame) de la 12ma yarcento, la Saint Chapelle (13ma yarcento) e la Baziliko di Santa Kordio (Sacré-Cœur) en Montmartre. En la yaro 2013 ol recevis plu kam 29.3 milioni turisti.
Paris esas sideyo por importanta banki ed altr entraprezi, e por la tri precipua jurnali di Francia: Le Monde, Le Figaro, e Libération. L'urbo esis la sideyo di du Olimpiala Ludi: en 1900, ed en 1924.
Du granda aeroportui servas Paris: Orly-aeroportuo (qua jacas parte en Orly, parte en Villeneuve-le-Roi, 13 km sude de Paris), e Charles de Gaulle aeroportuo, inaugurita en 8 di marto 1974, qua okupas diversa komoni 25 km norde de Paris. La metropoliteno* (Métro de Paris) inaugurita en 1900 havas 214 km di extenso, 303 stacioni e 16 linei.
Historio
Segun restaji trovita en 2006, la regiono di Paris ja habitesis dum la mezolitiko, inter 9800 e 7500 yari aK[1]. Altra restaji di tempala kolonieti qui existis de 4500 til 4200 aK, trovesis en Bercy en 1991. Ta restaji nune expozesas en la muzeo Carnavalet.[2]
La vorto "Paris" originis de Parisii, Kelta tribuo qua vivis en la regiono[3]. Li ja habitis la regiono duime de la 3ma yarcento aK[4]. Parisii mantenis komerco kun altr urbi, inkluzite tam fore kam nuna Hispania, e monetifis lia propra monetopeci[5]. Lua precipua komercala voyi krucumis l'insulo en Seine nune konocita kom île de la Cité.
Romani konquestis la regiono en la yaro 52 depos Kristo e, pos transformar île de la Cité en garnizoneyo li komencis expansar lia kolonieto vers la sinistra rivo di Seine. La Gallo-Roman urbo konocesis kom Lutetia, o plu komplete Lutetia Parisiorum ("Lutetia de Parisii"). Ol divenis prospera urbo, kun forumo, publika balni, templi ed un amfiteatro[5].
Proxim la fino di Roman imperio l'urbo konocesis simple kom Parisius en Latina, o Paris en Franciana. Kristanismo introduktesis dum la 3ma yarcento, segun la tradiciono da Santa Denis. Kande on imperis ke il abandonis lia fido ilu refuzis, ed esis senkapigita en un kolino poze konocita kom "la kolino di martiri" (Mons Martyrum, pose Montmartre).
Klovis la Franka, unesma Merovingiana rejo, transformis l'urbo en lia chef-urbo en 508. En 987 Hugues Capet kronizesis kom l'unesma rejo di Francia.
Dum la fino di la 12ma yarcento Paris ja esis la politikala, ekonomiala, religiala e kulturala chef-urbo di Francia. La royala palaco esis en l'île de la Cité. En 1163, dum la rejio di Louis 7ma komencis la konstrukturo di la Katedralo di Nia Siorino di Paris (Notre Dame di Paris). L'Universitato di Paris, por studiar teologio e kanonala lego, anke esis en l'esta rivo. La westala rivo divenis komercala e komercala centro. La komercisti rapide divenis povoza. De 1190 til 1202 Philippe 2ma konstruktis la fortreso di Louvre, rikonstruktis du ponti e kontinuis la konstruktado di Notre Dame.
Angli e Burgundi okupis Paris en 1356, dum la cent-yara milito e ne abandonis ol til 1436. Pos un yarcento, dum la religiala militi en Francia, Paris esis fortreso por la Katolika ligo. En 24 di agosto 1572 okuris la masakro dil dio di Santa Bartholomeus, kande mili di Franca protestanti mortigesis[6]. La lasta di ta religiala militi finis en 1594, kande katolike konvertita Henri 4ma eniris Paris kom rejo. L'urbo jacis abandonita dum yardeki; Henri rikonstruktis la ponto Pont Neuf, unionis Louvre a Tegulifeyi palaco e kreis l'unesma rezidala placo di Paris, Place Royale, nune Place des Vosges.
En la 17ma yarcento, kardenalo Richilieu chefministro di Louis 13ma, decidis transformar Paris en la maxim bel urbo di Europa. Ilu konstruktis kin nova ponti, nova kapelo por la Kolegio di Sorbonne, e un palaco por il, la Palais Cardinal.
Louis 14ma di Francia nefidis Parisani, e decidis movar lia korto a Versailles en 1682, quankam dum lia regno la cienci e l'arti prosperis en Paris. La Franciana Komedio (Comédie-Française), la Pikto-Akademio e la Franca Akademio pri Cienci fondesis ed establisis lua quarteri en l'urbo. Por montrar ke l'urbo esis sekura kontre ataki, Louis 14ma imperis la demoliso di la murego, e remplasis ol kun bulvari (Grands Boulevards). Ilu anke konstruktis la Collège des Quatre-Nations (fakultati de l'universitato di Paris), la placo Vendôme, la Placo di la Vinki (Place des Victoires), e komencis Les Invalides, kom hospitalo por olda e malada soldati.
De 1640 til 1789 la habitantaro kreskis de 400,000 til 600,000. Nova bulvardo, Champs-Élysées, extensis l'urbo weste til Étoile, dum que labora quartero di Faubourg Saint-Antoine en l'esto dil urbo kreskis rapide kun l'arivo di povra enmigranti de altra regioni di Francia. Paris divenis centro por granda expanso di filozofala e ciencala aktivesi dum la 18ma yarcento. En 1751-52 Denis Diderot e Jean d'Alembert publikigis l'Encyclopédie, ed en 1783 Montgolfier fratuli facis sua unesma flugo en aerostato.
Dum la somero 1789 l'urbo esis ceneyo por Franca revoluciono. Ye la 14ma di julio ta yaro un turbo invadis l'arsenalo en Invalides, aquiris mili di armi e asaltis Bastille, simbolo di rejala autoritato. L'unesma Parisana komono renkontris en Hôtel de Ville, ed en la 15ma di julio elektis l'unesma urbestro, l'astronomo Jean Sylvain Bailly.
Louis 16ma e la royala familio trovesis a Paris ed enkarcerigesis en Tegulifeyi palaco. En 1793 ilu, lia spozino Marie Antoniette e l'urbestro mortigesis da gilotino dum periodo nune konocita kom La Teroro. La habitantaro di Paris diminutis a 100,000 dum la Revoluciono, ma de 1799 til 1815 ol kreskis nove, til atingar 660,000. Napoleon Bonaparte substitucis l'elektita guverno di Paris por un urbestro elektita da ilu. Ilu konstruktis Triumf-arko (Arc de Triomphe) ed altra monumenti e facilaji.
Dum la restituco di Bourboni la ponti e placi di Paris ridonesis lua anciena pre-revolucionala nomi, ma la revoluciono di julio 1830 enplantacis konstitucala monarkio, kun Louis Philippe 1ma di Francia en povo. En 1837 inauguresis l'unesma fer-voyo di Paris, e nova periodo di enmigro komencis.
Louis Philippe renversesis pos populala revolto en la stradi di Paris en 1848. Lia sucedinto, Napoleon 3ma e la nova urbestro, Georges-Eugène Haussmann lansis giganta projeto por krear nova bulvari, un nova operoteatro, un centrala merkato, nova aquedukti, drenotubi e parki, inkluzite la granda Bois de Boulogne e la Bois de Vincennes. En 1860 Napoléon 3ma anke enkorpigis vicina urbeti a Paris, e l'urbo ganis lua nuna geografiala limiti.
Dum Franca-Prusiana milito (1870-71) l'urbo siejesis da Prusiani. Pos monati di siejo e hambro di lua habitanti, l'urbo fine kapitulacis ye la 28ma di januaro 1871. Du monati pose, en 28 di marto, revolucionala guverno nomizita Paris-komono kaptis povo, e guvernis dum du monati til Franc armeo represis ol en fino di mayo.
Dum la fino di la 19ma yarcento Paris esis sideyo por du internacional expozuri, e ganis importanta plubonigi por ol: por la Exposition Universelle en 1889 inauguresis l'Eiffel-turmo, e por la Exposition Universelle en 1900 inauguresis la ponto Alexander 3ma, la Grand Palais e la Petit Palais, e l'unesma lineo di urbala fervoyo. Dum ta epoko developesis en l'urbo Literaturo-movadi Naturalismo (kun Émile Zola), Simbolismo (kun Charles Baudelaire e Paul Verlaine) e l'Impresionismo en l'arto (Édouard Manet, Monet, Pierre-Auguste Renoir, ed altra).
La 20ma e la 21ma yarcenti
En 1901 la habitantaro di Paris esis 2 715 000[7]. Dum l'unesma yardeko dil 20ma yarcento aparis l'artala movadi Kubismo, Fauvismo, ed Abstrakt-arto. Dum l'unesma mondomilito l'urbo sufris bombardi da Germana Zeppelini ed ataki da potenta mitraliozi. Paris fursisis 600 til 1000 taxii por transportar soldati dum Marne-batalio. Dum pos-milital yari (epoko konocita kom Les Années Folles) l'urbo recevis important artisti, exemple Ernest Hemingway, Igor Stravinski, Josephine Baker e Kataluniana piktisto Salvador Dalí.
Ye la 17ma di junio 1940 Germanian armeo defilis en Paris, deklarita "apert-urbo" pos la kapitulaco di Francia. De 16 til 17 di julio, pos Germana ordino, la polico arestis 12,884 judi, inkluzite 4,115 pueri, qui pose transferesis a la koncentreso-kampeyo di Auschwitz. Nula puero transvivis. Ye la 25ma di agosto 1944 l'urbo liberesis da Franca 2ma Kurasiera diviziono e da l'Usana 4ma Infantrio-diviziono. De la Hôtel de Ville, generalo Charles de Gaulle diskursis por granda turbo.
Dum la 1950a e 1960a yari Paris esis un di la fronti di Aljeria-milito por nedependo. En augusto 1961 11 policisti mortigesis dum atako di la FLN, grupo qua defendis la nedependo di Aljeria. En 17 di oktobro sam yaro konfronto kun la polico dum neautorizita demonstro favorebla a la nedependo rezultis 40 morti. L'organizuro Organisation de l'armée secrète (OAS), kontre la nedependo di Aljeria, anke facis mult ataki kun bombi en Paris dum 1961 e 1962.
En mayo 1968 protesti di studenti okupis la Sorbonne e pozis barikadi en la quartero Quartier Latin. Mili di laboristi unionis su a la studenti, e generala striko okuris dum du semani. Pos l'eventi di mayo 1968 l'universitato di Paris dividesis en 13 nedependanta universitato-tereni.
En 1975 Franca Nacional Asemblajo modifikis la stando di Paris por simila ad altra Franca urbi ed, en 1977 Jacques Chirac divenis lua unesma urbestro elektita dal populo, pos 1793. L'edifico Maine Montparnasse, la maxim alta di Paris kun 57 etaji ed alta di 210 metri, konstruktesis de 1969 til 1973. Ol sejornis kontroversa, e restas kom l'unika cieloskrapero di Paris.
La habitantaro di Paris diminutis de 2 850 000 en 1954 til 2 152 000 en 1990, por l'abandono di moyen-klaso vers la suburbi. Un suburbala fervoyo (nomizita Réseau Express Régional - RER) konstruktesis en 1973, por komplementar l'urbala fervoyo.
Tota la prezidanti di la 5ma Republiko konstruktis monumenti en Paris: Georges Pompidou komencis la Centro Pompidou (1977), Valéry Giscard d'Estaing inauguris la muzeo d'Orsay (1986), François Mitterrand konstruktis l'Opéra Bastille (1986-1989), la Nacionala Biblioteko, l'Arko di la Défense e la piramido di Louvre.
Dum la komenco dil 21ma yarcento la habitantaro komencis nove kreskar, ed atingis 2.25 milion habitanti en 2011. En marto 2001 Bertrand Delanoë divenis l'unesma socialist urbestro di Paris, ed en 5 di aprilo 2014 Anne Hidalgo divenis l'unesma urbestrino di Paris.
Ye la 7ma di januaro 2015 du islam extremisti naskinta en Francia, qui vivis en la suburbi di Paris, invadis satirala jurnalo Charlie Hebdo e pafis interne por mortigar kua kartunisti, qui satire mokis profeto Mohammed. Entote 13 personi mortis en la pafado, di qui 5 kartunisti. En la 9ma di januaro un triesma teroriganto mortigis 4 gajo-homi en juda butiko en Porte de Vincennes. La tri teroriganti mortigesis da polico la sama dio.
Geografio
Paris jacas en la nordo di Francia, 450 km sud-weste de London, 287 km sude de Calais, 305 km sud-weste de Bruxel, 774 km norde de Marseille, 385 km nord-este de Nantes e 135 km sud-este de Rouen.[8] Paris jacas apud Seine fluvio, ed okupas lua du bordi. Seine fluvio ekfluas en Angla kanalo 375 km weste de Paris.
Paris havas temperema klimato kun l'influo dil oceano (Cfb segun Köppen klasifikuro). Dum somero la mezvalora temperaturi varias de 15º til 25º C, ma dum kelka dii dil yaro la temperaturi povas superigar 30º C. Dum vintro on havas pouca sunala lumo e la dii esas kolda. La temperaturi atingas 7º dum meza jorno, ma divenas kolda dum la nokto e povas falar infre -5ºC dum kelka dii.
Administrado
Dum granda parto di lua historio, ecepte por kurta periodi, Paris administresis da reprezenteri dil rejo, imperiestro o prezidanto di Francia. L'urbo ne havis municipal autonomio til 1974, kande la Nacional Asemblajo modifikis la stando dil urbo[9]. L'unesma modern urbestro elektita esis Jacques Chirac, en 1977. Nuna urbestrino esas Anne Hidalgo, elektita en 5 di aprilo 2014.
L'urbestro ne elektesas direte dal populo: en omna arrondissement (distrikto) la habitanti elektas reprezenteri por la la Konsilantaro di Paris (Conseil de Paris), entote 163. Singla arrondissemant havas certa nombro di reprezenteri segun lua totalo di habitanti, de 10 por la min populoza arrondissementi (la 1ma til la 9ma) til 36 por la maxim populoza (la 15ma). L'elektita membri dil konsilantaro elektas l'urbestro. Kelkafoye la kandidato qua recevas la majoritato di voti di la populo ne esas la kandidato selektita da la membri dil konsilantaro. Bertrand Delanoë, urbestro de 2001 til 2014, elektesas kun la minoritato dil voti de la habitanti, ma recevis la majoritato di voti di la membri dil konsilantaro.
La budjeto di Paris esis €7.6 miliardi en 2013, di qui 5.4 miliardi por l'administrado e 2.2 miliardi por kolokado. Granda parto (38%) esis por projeti di publika konstruktado di domi e por urbanizado, 15% por voyi e transporto, 8% por skoli (qui esas financata dal stato), 5% por parki e gardeni, e 4% por kulturo.
La regiono dil Insulo di Francia, qua inkluzas Paris e vicina urbi, administresas da Regionala Konsilantaro, kun sideyo en la 7ma arrondissement di Paris. En 2011 aprobesis projeto por krear la Métropole du Grand Paris (metropolala areo di Granda Paris) kun 762 km² e 6.7 milion habitanti. La regiono recevos linei di automatala urbala fervoyi, kun 205 km di extenso e 72 nova stacioni, ed unionos Paris, la suburbi, l'aeroportui e la stacioni di TGV. La metropolo instalesos en 1 di januaro 2016.
Habitantaro-evoluciono
| 1150 | 1328 | 1365 | 1422 | 1500 | 1565 | 1600 | 1637 | 1680 | 1750 | 1789 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 50 000 | 200 000 | 275 000 | 100 000 | 150 000 | 294 000 | 300 000 | 415 000 | 515 000 | 576 000 | 650 000 |
| 1801 | 1811 | 1817 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | 1856 | 1861 | 1866 |
| 546 000 | 622 636 | 713 966 | 785 862 | 899 313 | 936 261 | 1 053 897 | 1 053 262 | 1 174 346 | 1 696 141 | 1 825 274 |
| 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | 1901 | 1906 | 1911 | 1921 | 1926 |
| 1 851 792 | 1 988 806 | 2 269 023 | 2 344 550 | 2 447 957 | 2 536 834 | 2 714 068 | 2 763 393 | 2 888 110 | 2 906 472 | 2 871 429 |
| 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | 1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2004 |
| 2 891 020 | 2 829 753 | 2 725 374 | 2 850 189 | 2 790 091 | 2 590 771 | 2 299 830 | 2 176 243 | 2 152 423 | 2 125 246 | 2 142 800 |
| Evalui antea 1801 ; kontadi de 1801 | ||||||||||
Referi
- ↑ Dictionnaire Historique de Paris (2013), Le Livre de Poche, p. 606
- ↑ vidéo, radio, audio et publicité - Actualités, archives de la radio et de la télévision en ligne - Archives vidéo et radio. Ina.fr.
- ↑ Charles Margerison (19 April 2011). Amazing People of Paris: Inspirational Stories. Amazing People Club.
- ↑ (1889). Les premiers habitants de l'Europe. E. Thorin.
- ↑ 5,0 5,1 {cite web|last=Schmidt|first=Joël|title=Lutèce: Paris, des origines à Clovis|url=http://books.google.com/books?id=Li5xQgAACAAJ%7Cyear=2009%7Cpublisher=Perrin%7Cisbn=978-2-262-03015-5%7Cref=harv}}
- ↑ Massacre of Saint Bartholomew's Day (Angla). Encyclopedia Britannica Online. URL vidita ye la 23 di novembro 2014.
- ↑ Yvan Combeau (2003). Histoire de Paris (Franca). Presses universitaires de France.
- ↑ “Google Maps”.
- ↑ Fierro, Alfred (1996). Histoire et dictionnaire de Paris. Lafont. ISBN 978-0785993001
Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA