Քրոզոֆորա ներկային
| Քրոզոֆորա ներկային | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||||||
| Chrozophora tinctoria | ||||||||||||||||
| Հատուկ պահպանություն | ||||||||||||||||
Քրոզոֆորա ներկայինը (Chrozophora tinctoria (L.) A.Juss., 1824) միամյա խոտաբույս է։ Այս բույսը օգտագործվել է ներկանյութ ստանալու համար միջնադարյան մատենագրության մեջ[1]։ Այն նաև օգտագործվում է հոլանդական պանիրը ներկելու համար[2]։
Նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը].jpg)
Քրոզոֆորա ներկայինը միամյա խոտաբույս է։ Այս բույսի ծաղիկները միատուն են, և կազմում են ողկույզ տիպի ծաղկաբույլ, որի վերին մասում գտնվում են արական ծաղիկները, իսկ հիմքում իգականները։ ՀՀ-ում Քրոզոֆորա ներկայինը ծաղկում է Մայիսի վերջին և Հունիսին[3]։ Բույսը կանաչամոխրագույն է, և ամբողջությամբ մազիկներով պատված[4]։
Պտուղը պարունակում է 3 սերմ։ Երբ պտուղը հասունանում է, նա դառնում է մուգ կանաչ և կեղևը պայթում է սերմերը մեծ հեռավորության վրա նետելով բույսից[2]։
_A.Juss.,_1824.jpg)
Տարածվածություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Համաձայն այս աղբյուրի[6]՝ Քրոզոֆորա ներկայինը տարածված է Միջերկրածովյան շրջանից մինչև հյուսիս արևմտյան Հնդկաստան։ Սակայն այդ կայքում տեղադրված քարտեզի վրա չի նշված ՀՀ-ը ինչպես նաև Կովկասը որպես այս բույսի բնակավայր։ Իսկ այս աղբյուրը[4]՝ նշում է որ այս բույսը տարածված է ամբողջ Կովկասում և ՀՀ-ի միջին գոտում։ Համաձայն այդ նույն աղբյուրի[4]՝ այս բույսը աճում է չոր լանջերին, ավազոտ վայրերում, ամայի տարածքներում, և ինչպես մոլախոտ այգիներում և դաշտերում։
ՀՀ-ում այս բույսը տարածված է Սևանում, Երևանում, և Մեղրիում[4]։
Ներկանյութի ստացում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այս բույսի օգտագործվել է ներկանյութ պատրաստելու համար միջնադարյան մատենագիր մատյաններ նախշազարդելու համար։ Միջնադարյան աղբյուրները մանրամասն տեղեկություններ են հայտնում այդ ներկանյութերի պատրաստման եղանակների մասին[1]։ Այս բույսից ստացվող ներկանյութը կարող էր օգտագործվել ինչպես կապույտ անպես էլ կարմիր ներկանյութ ստանալու համար։ Հիմնային միջավայրում այն ունի կապույտ գույն, չեզոք միջավայրում՝ մանուշակագույն, իսկ թթվային միջավայրում՝ կարմիր[2]։ Թեև ներկանյութ պատրաստելու համար հիմնականում օգտագործվել են բույսի պտուղները[1], ներկանյութ կարելի է ստանալ բույսի բոլոր մասերից[7]։
Քրոզոֆորա ներկայինի օգտագործման ձևերը լավ հայտնի էին անտիկ դարաշրջանում և միջնադարում։ Բայց ներկանյութի պատրաստումը այս բույսից ժամանակի ընթացքում կորցրեց իր նշանակությունը, և 19-րդ այն մոռացվեց[1]։ Թեև շատ գիտնականներ փորձել են վերծանել ներկանյութի քիմիական կազմը 20-րդ և 21-րդ դարերում, դա հաջողվել է անել միայն վերջերս[1]։
Բուժական նշանակություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այս բույսի բուժական հատկությունների մասին առաջին գրավոր տեղեկությունները մեզ հասել են մ․թ․ 1-ին դարի Դիոսկորիդեսի "Բժշկական նյութերի մասին" աշխատությունից[1]։
Պակիստանի Խուշաբի շրջանի մարդիկ օգտագործում են այս բույսի տերևները։ Տերևները սկզբից եփում են ջրի մեջ, և եփուկը տալիս են խմելու մարդկանց ովքեր տառապում են փորացավից[8]։
Թուրքիայի Յունթ Լեռների մոտակայքում ապրող մարդիկ ուտում են այս բույսի պտուղները մաշկի կոշտուկներից ազատվելու համար[9]։
Ժամանակակից ուսումնասիրությունները ցույց են տվել այս բույսի հակաբորբոքային հատկությունները[10]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 «A 1000-year-old mystery solved: Unlocking the molecular structure for the medieval blue from Chrozophora tinctoria, also known as folium».
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «THE CHEMICAL CONSTITUENTS AND PHARMACOLOGICAL IMPORTANCE OF CHROZOPHORA TINCTORIA».
- ↑ Тахтаджян А.Л., Федоров Ан.А. (1972). Флора Еревана. Определитель дикорастущих растений Араратской котловины. Издательство Академии наук Армянской ССР. էջ 13.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Тахтаджян А.Л. (ред.) (1973). Флора Армении. Том 6. Ericaceae - Elaeaegnaceae. Ереван: Издательство Академии наук Армянской ССР. էջ 93.
- ↑ Тахтаджян, А.Л. (1973). Флора Армении. Том 6. Ericaceae - Elaeaegnaceae. Ереван: Издательство Академии наук Армянской ССР. էջ 94.
- ↑ «Plants of The World online».
- ↑ «The determination of colour intensity of Rubia tinctorum and Chrozophora tinctoria distributed in Western Anatolia».
- ↑ «(PDF) Ethnomedicinal uses of plants by the people of Kadhi areas of Khushab, Punjab, Pakistan». ResearchGate (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 19-ին.
- ↑ Ugurlu, Emin; Secmen, Ozcan (2008 թ․ փետրվարի 1). «Medicinal plants popularly used in the villages of Yunt Mountain(Manisa-Turkey)». Fitoterapia (անգլերեն). 79 (2): 126–131. doi:10.1016/j.fitote.2007.07.016. ISSN 0367-326X.
- ↑ Abdallah, Hossam M.; Almowallad, Fahad M.; Esmat, Ahmed; Shehata, Ibrahim A.; Abdel-Sattar, Essam A. (2015 թ․ սեպտեմբերի 1). «Anti-inflammatory activity of flavonoids from Chrozophora tinctoria». Phytochemistry Letters (անգլերեն). 13: 74–80. doi:10.1016/j.phytol.2015.05.008. ISSN 1874-3900.