Կրկնակի գրանցում
| Հաշվապահության մաս |
| Հաշվապահական հաշվառում |
|---|
 |
Կրկնակի գրանցում, հաշվապահական հաշվառում վարելու եղանակ, որը կազմակերպության միջոցների վիճակը արտացոլում է առնվազն երկու հաշվապահական հաշիվների մեջ` ապահովելով ընդհանուր հավասարակշռությունը։
Կրկնակի գրանցման սկզբունք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Յուրաքանաչյուր հաշվառման հաշիվ (գրանցում) կազմված է 2 մասից` դեբետ (ձախ կողմ) և կրեդիտ (աջ կողմ)։ Այս դեպքում հաշվառման հիմնական սկզբունքը ցանկացած պահի հավասարության (հաշվեկշռային հավասարություն) իրականացումն է։
Ակտիվներ = Պասիվներ (ընդ որում վերջինս հավասար է պարտավորությունների և սեփական կապիտալի գումարին)
Ակտիվները արտացոլում են կազմակերպության գույքի և սեփականության իրավունքի մասին, այսինքն տնտեսական միջոցների մասին տեղեկություններն (կազմը և արժեքը) որոշակի ամսաթվի դրությամբ։ Պասիվները ցույց են տալիս տնտեսական միջոցների գոյացման աղբյուրները։
Յուրաքանչյուր կրկնակի գրանցման անցկացում փոխում է այս երկու մասերը՝ միշտ պահպանելով հավասարակշռությունը։ Ակտիվների աճն արտացոլվում է հաշիվների դեբետում, պասիվների աճը՝ նրանց կրեդիտում։ Պահպանման օրենքը գործում է. բոլոր հաշիվների դեբետների գումարը միշտ հավասար է նրանց կրեդիտների գումարին (ընդհանուր զրոյական հաշվեմնացորդ ապահովելով)։ Սա հեշտացնում է ճշտության վերահսկումը. Եթե հավասարակշռություն չկա, ապա հաշվառման մեջ ինչ-որ տեղ սխալ կա։
Օրինակ, երբ հիմնադիրը կանոնադրական կապիտալում ներդրել է 10 հազար ռուբլի, դա նշանակում է, որ ընկերությունում առաջացել են ակտիվներ (դրամական միջոցի տեսքով) և հիմնադրի նկատմամբ պարտավորություններ։ Այսպիսի (կրկնակի) գրանցումը կկատարվի.
Դեբետ «Դրամական միջոց»
Կրեդիտ «Ներդրումային կապիտալ» (10 հազար ռուբլի)
Գլխավոր։ Կրկնակի գրանցման մեթոդը թույլ է տալիս հետևել ծախսերի ստացման աղբյուրների ուղղություններին և ծախսերի միջոցներին։ Օրինակ, դրամական միջոցների ծախսերը (արտացոլում է կրեդիտի «Դրամական միջոց» հաշվառմամբ) ուղեկցվում են վճարման ենթակա պարտքերի կրճատմամբ (հաշվառման դեբետում «Վճարման ենթակա պարտք») կամ տրված կանխավճարների չափի աճով («Վճարված կանխավճարները» հաշվառման դեբետում)։ Այն նաև թույլ է տալիս հաշվապահական հաշվեկշռի միջոցով ցույց տալ կազմակերպության փոխադրելի ֆինանսական դրությունը։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մարդկության պատմության մեջ կրկնակի գրանցման առաջին փորձարկումը եղել է Ինկերի կայսրությունում։ Այն օգտագործվել է կիպու գրով, որը վիճակագրական տեղեկատվությունը փոխանցելու, վերլուծելու և դրա հիման վրա որոշումներ ընդունելու համար համընդհանուր և համապարփակ համակարգ է[1]։
Կրկնակի գրանցման մեթոդը անկախաբար հորինվել է Կորեայում Գորյո տոհմի ժամանակաշրջանում (935-1392)՝ 9-րդ կամ 12-րդ դարերում[2]։
Առաջին հայտնի մարդը, որը Եվրոպայում օգտագործել է այս մեթոդը, եղել է ֆլորենտացի վաճառական Ամատինո Մանուչչին, պահպանվում են նրա անհատական գրառումներ, որը նա վարել է 1299-1300 թվականներին Սալոն դե Պրովանս քաղաքում Ջովաննի Ֆարոլֆի ընկերության ստորաբաժանումներից մեկի համար[3][4]։ Եվրոպայում պահպանվում է ամենահին հաշվապահական գիրքը, որի մեջ արված կրկնակի գրանցումները վերաբերում են 1340 թվականին (Ջենովայի Հանրապետության գանձատան հաշիվները)[5]։ 15-րդ դարի վերջին Ֆլորենցիայի, Ջենովայի, Վենետիկի և Լյուբեկի բանկատերերն ու վաճառականները լայնորեն օգտագործել են այս մեթոդը։ Եվրոպայում կրկնակի գրանցման սկզբունքի համակարգված շարադրումը կապված է իտալացի վանական և մաթեմատիկոս Լուկա Պաչոլիի անվան հետ (1445-1517), որը նա նկարագրել է իր «Summa de arithmetica, geometria, proportioni et proportionalita» (1494) գրքում, իսկ այդ սկզբունքները զարգացրել են իտալացի մաթեմատիկոս Ջերոլամո Կարդանոն (1501-1576) և ֆլամանդացի մաթեմատիկոս և մեխանիկ Սիմոն Սթևինը (1548-1620) իրենց աշխատություններում։
Հաշվառման սխալ, մեթոդների հայտնաբերում և շտկում կրկնակի գրանցման մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սխալների տարածման տեսակները՝
- Սխալ գումար
- Սխալ թղթակցություն (սխալ հաշիվ)
Շտկման եղանակները՝
- Լրացուցիչ գրանցում, որն օգտագործվում է այն դեպքում, երբ սխալն անցել է 2 հաշվով, եթե գումարը պակաս է ճշտից, կատարվում է լրացուցիչ գրանցում։
- Կրեդիտային կարմիր գրառում, որն օգտագործվում է այն դեպքում, երբ սխալն անցել է 2 հաշիվ, բայց դրանք սխալ են, կամ գումարը ավելին է, քան պահանջվում է։ Սխալը կրկնվում է կարմիրով, այնուհետև կատարվում է ճիշտ գրանցում։
- Շտկիչ, երբ սխալը չի անցել 2-րդ հաշիվ։ Սխալ գրանցումը ջնջվում է մեկ տողով, տեղադրվում են շտկողի անվան սկզբնատառերը, ամսաթիվը և ստորագրությունը։
Կրկնակի գրանցման սկզբունքի խնդիրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գնաճի խեղաթյուրման ֆինանսական հետևանքները, արտացոլումը հաշվառման մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ որոշ մասնագետների[6] դա մեթոդի թերություն է։ Բայց համաձայն ՖՀՄՍ-ի (ստանդարտներ 29 և 36) այս խնդիրն ամբողջովին լուծվում է վերագնահատման մեթոդներով, այնուամենայնիվ, հաշվապահական հաշվառման տարբեր տարբերակներ ընդունելի են (առկա է երկիմաստություն)։
«Հաշվեկշռային» հաշիվ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նման հաշիվները ներառված չեն հաշվեկշռում (չեն հանդիսանում կազմակերպության ակտիվներ կամ կազմակերպության պարտավորություններ՝ համաձայն հաշվապահական հաշվառման գործող կանոնների)։ Դրանք թույլատրվում են Ռուսաստանում և արտացոլվում են պարզ գրառման վրա, բայց ՖՀՄՍ-ի հաշվին հաշվարկելը սկզբունքորեն չի թույլատրվում։
Օրինակներ
- պահպանման համար ընդունված արժեքների գումար,
- բանկային երաշխիքների քանակ (օգտագործվում է ապրանքների մաքսային ռեժիմը փոխելիս)։
Հաշվեկշռային հաշվին ստացվող մուտքերն արտացոլվում են միայն հաշվի դեբետով, մեկնարկը՝ միայն կրեդիտով։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Dale Buckmaster The Incan Quipu and the Jacobsen Hypothesis(անգլ.) // Journal of Accounting Research[en] : journal. — 1974. — Т. 12. — № 1. — С. 178—181.
- ↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 5-ին.
- ↑ Smith Fenny The Influence of Amatino Manucci and Luca Pacioli (und) // BSHM Bulletin: Journal of the British Society for the History of Mathematics. — Taylor & Francis Group, 2008. — Т. 23. — С. 143—156.
- ↑ Geoffrey A. L. The Coming of Age of Double Entry: The Giovanni Farolfi Ledger of 1299-1300(անգլ.) // Accounting Historians Journal[en] : journal. — 1977. — Т. 4. — № 2. — С. 79—95. Архивировано из первоисточника 27 Հունիսի 2017.
- ↑ Lauwers L., Willekens M. Five Hundred Years of Bookkeeping: A Portrait of Luca Pacioli(անգլ.) // Tijdschrift voor Economie en Management : journal. — Katholieke Universiteit Leuven, 1994. — Т. 39. — № 3. — С. 289—304. — ISSN 0772-7674.
- ↑ М. Л. Пятов, Санкт-Петербургский государственный университет — Границы возможностей двойной записи Արխիվացված 2010-10-04 Wayback Machine