Տրանսմիգրացիոն ծրագիր

Տրանսմիգրացիոն ծրագիր (ինդոն.՝ transmigrasi, հոլանդերեն՝ transmigratie) Նիդեռլանդների գաղութային կառավարության նախաձեռնությունն է եղել, և հետագայում շարունակվել է Ինդոնեզիայի կառավարության կողմից՝ հողազուրկ մարդկանց Ինդոնեզիայի խիտ բնակեցված տարածքներից երկրի նվազ բնակեցված տարածքներ տեղափոխելու համար^[1]։ Սա ներառում էր մարդկանց մշտական տեղափոխումը Ճավա կղզուց, բայց նաև փոքր չափով Բալիից և Մադուրայից ավելի քիչ խիտ բնակեցված տարածքներ, ներառյալ Կալիմանտան, Սումատրան, Սուլավեսին, Մալուկուն և Պապուան։ Ծրագիրը ներկայումս համակարգում է Գյուղերի, անապահով շրջանների զարգացման և տրանսմիգրացիայի նախարարությունը։

Այս ծրագրի նպատակն էր նվազեցնել Ճավայի զգալի աղքատությունը և գերբնակեցումը, աշխատասեր աղքատ մարդկանց հնարավորություններ ընձեռել և աշխատուժ ապահովել արտաքին կղզիների բնական ռեսուրսներն ավելի լավ օգտագործելու համար։ Ծրագիրը, սակայն, հակասական է եղել, քանի որ «ջավանացման» և «իսլամականացման» բնիկ բնակչության վախերը ուժեղացրել են անջատողական շարժումները և համայնքային բռնությունը^[2]։ Եկողները հիմնականում մադուրեզցիներ և ճավայացիներ են, բայց կան նաև այլ բնակեցված տարածքներից, ինչպիսիք են հինդու բալիացիները^[3]։

Պատմություն

Հոլանդացիների օրոք

Քաղաքականությունն առաջին անգամ նախաձեռնվել է Նիդեռլանդների գաղութային կառավարության կողմից տասնիններորդ դարի սկզբին` նվազեցնելու մարդաշատությունը և աշխատուժ ապահովելու Սումատրայի պլանտացիաների համար։ Ծրագիրը նվազել է Հոլանդիայի դարաշրջանի վերջին տարիներին (1940-ականների սկիզբ), սակայն վերածնվել է Ինդոնեզիայի անկախությունից հետո՝ փորձելով մեղմել սննդի պակասը և թույլ տնտեսական ցուցանիշները Սուկառնոյի նախագահության ընթացքում՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին հաջորդող երկու տասնամյակներում։

1929 թվականին Սումատրայի արևելյան ափ են բերվել ավելի քան 260,000 պայմանագրային աշխատողներ, որոնցից 235,000-ը Ճավայից։ Աշխատողները մի քանի տարվա պայմանագիր են կնքել որպես «քուլի», եթե աշխատողը խնդրեր ընկերությունում պայմանագրի վաղաժամկետ խզում («դասալքություն»), ապա նա կարող էր պատժվել ծանր աշխատանքով։

Անկախությունից հետո

1995 թվականի ABC լրատվականի զեկույցը՝ Պապուայի դանի ժողովրդի վրա տրանսմիգրացիայի ազդեցության մասին:

Անկախությունից հետո 1949 թվականին, նախագահ Սուկառնոյի օրոք, ծրագիրը շարունակվել է և ընդլայնվել՝ միգրանտներին ուղարկելով արշիպելագի ավելի շատ շրջաններ, ինչպիսին է Պապուան։ Իր գագաթնակետին՝ 1979-1984 թվականներին, ծրագրի շրջանակներում տեղափոխվել է 535000 ընտանիք (գրեթե 2,5 միլիոն մարդ)։ Այն զգալի ազդեցություն է ունեցել որոշ շրջանների ժողովրդագրության վրա, օրինակ, 1981 թվականին հարավային Սումատրա նահանգի Լամպունգ նահանգի երեք միլիոն մարդկանց 60%-ը տրանսմիգրանտներ էին։ 1980-ականների ընթացքում ծրագիրը ֆինանսավորվում էր Համաշխարհային բանկի և Ասիական զարգացման բանկի կողմից, ինչպես նաև շատ արևմտյան կառավարությունների կողմից, որոնք գնահատում էին Սուհառտոյի հակակոմունիստական քաղաքականությունը^[4]։ Այնուամենայնիվ, 1979 թվականի էներգետիկ ճգնաժամի և տրանսպորտային ծախսերի ավելացման արդյունքում բյուջեն և տրանսմիգրացիայի ծրագրերը խիստ կրճատվել են^[2]։

2000 թվականի օգոստոսին, 1997 թվականի ասիական ֆինանսական ճգնաժամից և Նոր կարգի անկումից հետո, Ինդոնեզիայի կառավարությունը ֆինանսական միջոցների սղության պատճառով կրկին նվազեցրել է տրանսմիգրացիոն ծրագրի մասշտաբը։

Աշխատուժի և տրանսմիգրացիայի վերակառուցված դեպարտամենտի ներքո (ինդոնեզերեն՝ Departemen Tenaga Kerja dan Transmigrasi) Ինդոնեզիայի կառավարությունը պահպանում է տրանսմիգրացիոն ծրագիրը, թեև շատ ավելի փոքր մասշտաբով, քան նախորդ տասնամյակներում։ Վարչությունն աջակցում է տարեկան մոտ 15,000 ընտանիքի կամ մոտ 60,000 մարդու տեղափոխմանը։ Վերջին տարիներին տեմպերը աստիճանաբար աճել են՝ տրանսմիգրացիոն գործողությունների ֆինանսավորումը կազմելով $270 միլիոն (2,3 տրիլիոն Ինդոնեզական ռուփի) և 2006 թվականին 20,500 ընտանիքների տեղափոխման թիրախ^[5]։ Ծրագիրը կրկին ակտիվացել է 2019 թվականին^[6]։

Նպատակները

Ծրագրի հայտարարված նպատակը, ըստ Ինդոնեզիայի կառավարության և զարգացման համայնքի կողմնակիցների, միլիոնավոր ինդոնեզացիների խիտ բնակեցված ներքին՝ Ճավա, Բալի և Մադուրա կղզիներից տեղափոխելն էր դեպի արտաքին, ավելի քիչ խիտ բնակեցված կղզիներ՝ ավելի հավասարակշռված բնակչության խտության հասնելու համար։ Դա կնվազեցնի աղքատությունը՝ ապահովելով հող և նոր հնարավորություններ՝ աղքատ հողազուրկ վերաբնակիչների համար եկամուտ ստեղծելու համար։ Դա նաև օգուտ կբերի ամբողջ ազգին` ավելացնելով քիչ բնակեցված կղզիների բնական ռեսուրսների օգտագործումը։ Ծրագիրը, հնարավոր է, նպատակ ուներ խրախուսել երկրի միավորումը մեկ ինդոնեզական ազգային ինքնության ստեղծման միջոցով՝ ավելացնելու կամ փոխարինելու տարածաշրջանային ինքնությունները։ Ինդոնեզիայի կառավարության պաշտոնական դիրքորոշումն այն է, որ Ինդոնեզիայում «բնիկների» և վերաբնակիչների տարանջատում չկա, քանի որ Ինդոնեզիան «բնիկ ժողովուրդների երկիր է, որը ղեկավարվում և կառավարվում է բնիկ մարդկանց կողմից և նրանց համար»։ Փոխարենը այն պնդում է «բնակչության խոցելի խմբերի» օգտագործումը, որը կարող է ներառել ինչպես ցեղային խմբերին, այնպես էլ քաղաքային աղքատներին^[7]։

Հետևանքներ

Տնտեսական

Շատ օրինակներում ծրագիրը ձախողվել է միգրանտների վիճակը բարելավելու իր նպատակին։ Նրանց նոր վայրերի հողն ու կլիման հիմնականում այնքան արդյունավետ չէին, որքան Ճավայի և Բալիի հրաբխային հողը։ Վերաբնակիչները հաճախ հողազուրկ մարդիկ էին, որոնք զուրկ էին գյուղատնտեսական հմտություններից, մի կողմ թողնելով նոր հողին համապատասխան հմտություններից, այդպիսով վտանգելով իրենց հաջողության հավանականությունը^[8]։

Բնապահպանական

Տրանսմիգրացիան նաև մեղադրվում է զգայուն անձրևային անտառների անտառահատման արագացման համար, քանի որ նախկինում սակավաբնակ տարածքներում բնակչության թվի զգալի աճ է գրանցվել։ Միգրանտները հաճախ տեղափոխվում էին բոլորովին նոր «վերաբնակեցման գյուղեր», որոնք կառուցվել էին այն շրջաններում, որոնք համեմատաբար չեն ազդել մարդկային գործունեության վրա։ Երբ մարդիկ բնակություն են հաստատել այս հողի վրա, բնական ռեսուրսները սպառվել են, և հողերը չափազանց արածեցվել, ինչը հանգեցրել է անտառահատումների։

Սոցիալական և քաղաքական

Ծրագիրը հանգեցրել է համայնքային բախումների էթնիկ խմբերի միջև, որոնք շփման մեջ են մտել տրանսմիգրացիայի միջոցով։ Օրինակ, 1999 թվականին տեղի դայակներն ու մալայացիները բախվել են տրանսգրանտ մադուրեզների դեմ Սամբասի խռովությունների ժամանակ, իսկ դայակներն ու մադուրեզները կրկին բախվել են 2001 թվականին Սամպիտի հակամարտության ժամանակ, որի արդյունքում հազարավոր մարդիկ զոհվել են և հազարավոր մադուրեզներ են տեղահանվել։ Տրանսմիգրացիան հակասական է Պապուա և Արևմտյան Պապուա նահանգներում, որտեղ բնակչության մեծամասնությունը քրիստոնյա է։ Որոշ Պապուասներ կառավարությանը մեղադրում են Իսլամիսասիի կամ տրանսմիգրացիայի միջոցով իսլամացման մեջ^[9]։

Ֆիգուրներ

Ճավայից և Մադուրայից արտագաղթը հանգեցրել է բնակչության մեծ թվով այլ վայրերում, մասնավորապես՝ Սումատրայում, Բորնեոյում և Պապուայում։ 2010 թվականի մարդահամարի տվյալների և էթնիկ տարածվածության հիման վրա մոտավորապես 4,3 միլիոն տրանսմիգրանտ և նրանց ժառանգներն ապրում են Հյուսիսային Սումատրայում, 200 հազարը՝ Արևմտյան Սումատրայում, 1,4 միլիոնը՝ Ռիաուում, գրեթե մեկ միլիոնը՝ Ջամբիում, 2,2 միլիոնը՝ Հարավային Սումատրայում, 0,4 միլիոնը՝ Բենկուլուում, 5.7 միլիոնը՝ Լամպունգում, 100 հազարը՝ Բանգկա-Բելիտունգում, գրեթե 400 հազարը՝ Ռիաու կղզիներում, ընդհանուր՝ մոտ 15,5 միլիոն միայն Սումատրայում։ Կալիմանտանում կա մոտ 700 հազար տրանսմիգրանտ և նրանց ժառանգները Արևմտյան Կալիմանտանում, 400 հազարը՝ Կենտրոնական Կալիմանտանում, գրեթե 500 հազարը Հարավային Կալիմանտանում և ավելի քան մեկ միլիոնը՝ Արևելյան Կալիմանտանում, ընդհանուր 2,6 միլիոնը ամբողջ տարածքում:^[փա՞ստ] Թեև թվերը պետական գաղտնիք են, ենթադրվում է, որ ավելի քան մեկ միլիոն տրանսմիգրանտներ բնակվում են Պապուայում և Արևմտյան Պապուայում։ Ինդոնեզիայում ճավայական և այլ տրանսմիգրանտների ընդհանուր թիվը կազմում է մոտ 20 միլիոն^[փա՞ստ]:

Տրանսմիգրանտները բացառապես էթնիկ ճավայացիներ և/կամ մուսուլմաններ չեն։ Օրինակ, 1994-ին, երբ Արևելյան Թիմորը դեռ Ինդոնեզիայի մաս էր, ամենամեծ տրանսմիգրանտ խումբը հինդու բալինցիներն էին (1634 մարդ), որին հաջորդում էին կաթոլիկ ճավաները (1212 մարդ)^[10]։

Քննադատություն

Բնիկ ժողովուրդները ծրագիրը ընկալել են որպես Ճավայի վրա հիմնված Ինդոնեզիայի կառավարության ջանքերի մի մաս՝ ավելի մեծ տնտեսական և քաղաքական վերահսկողություն տարածելու այլ տարածաշրջանների վրա՝ տեղաշարժվելով Ճավայի հետ ավելի սերտ կապեր ունեցող և Ինդոնեզիայի պետության հանդեպ հավատարմություն ունեցող մարդկանց մեջ։ Կառավարական գործակալությունները, որոնք պատասխանատու են տրանսմիգրացիայի համար, հաճախ մեղադրվում էին տեղական սովորույթների կամ ադաթ հողի իրավունքների նկատմամբ անզգայուն լինելու մեջ։ Սա հատկապես ճիշտ էր Բորնեոյում՝ դայակի բնակչության հետ։ Ի լրումն հանրային ընդհանուր քննադատության, հյուրընկալող համայնքների բնիկ անդամների հնարավոր մարգինալացումը նույնպես ընդգծվել է մի շարք ազդեցության ենթարկված համայնքներում տրանսմիգրացիոն ծրագրերի երկարաժամկետ ազդեցությունները ուսումնասիրող հետազոտություններում^[11]։

Այս ծրագրերի հետ կապված բնապահպանական վնասը պատճառվել է ավելի քիչ անտեղյակության, քան անուշադրության, վատ հետևողականության և ծրագրի իրականացման ընթացքում հաշվետվողականության բացակայության պատճառով։ Ծրագրի գնահատման ժամանակ բացահայտվել են բազմաթիվ բնապահպանական խնդիրներ՝ հողի էրոզիայի ներուժ, հողի բերրիության նվազման հնարավորություն, վնասատուներից և հիվանդություններից պաշտպանվելու անհրաժեշտություն, վայրի բնության և անտառահատումների վրա հնարավոր բացասական ազդեցություններ, ազդեցություն բնիկ մարդկանց վրա, վարկառուի հզորացման անհրաժեշտություն, բնական ռեսուրսների կառավարման կարողությունները։ Բայց հաճախ, ստուգումների արդյունքում պարզվել է, որ առաջարկվող մեղմացնող միջոցառումներն անիրատեսական են եղել կամ բավարար չափով չեն վերահսկվել կառավարության կողմից^[12]։

Պապուա

Պապուա և Արևմտյան Պապուա նահանգներում ծրագրի արդյունքում Մելանեզիայի ծագման Պապուայի բնակչությունը մի քանի վայրերում ավելի քիչ է, քան ոչ մելանեզական (հիմնականում ավստրոնեզական) ծագում ունեցող բնակչությունը։ Ըստ Պապուայի անկախության ակտիվիստների, Պապուացիներն ապրել են Նոր Գվինեա կղզում մոտ 50000 տարի, սակայն 50 տարուց պակաս ժամանակում նրանց թիվը գերազանցել է հիմնականում ճավայի ինդոնեզացիները^[13]^[14]։ Նրանք քննադատում են ծրագիրը որպես «արևմտյան պապուասներին դանդաղ ցեղասպանությունով ոչնչացնելու փորձի» մաս^[15]։ Բաց հակամարտություն կա միգրանտների, պետության և բնիկ խմբերի միջև՝ պայմանավորված մշակույթի տարբերությամբ, մասնավորապես՝ վարչարարությամբ, և մշակութային թեմաներով, ինչպիսիք են մերկությունը, սնունդը և սեռական կյանքը։ Կրոնը նույնպես խնդիր է, քանի որ պապուասները հիմնականում քրիստոնյա են կամ ունեն ավանդական ցեղային համոզմունքներ, մինչդեռ ոչ պապուացի վերաբնակիչները հիմնականում մուսուլման են։ Մի շարք ինդոնեզացիներ տարել են պապուաս երեխաներին և ուղարկել իսլամական կրոնական դպրոցներ^[16]։

Պապուայում գրանցված բնակչության աճի տեմպերը բացառիկ բարձր են միգրացիայի պատճառով։

Ծրագրի քննադատները պնդում են, որ զգալի ռեսուրսներ վատնվել են բնակեցնելու մարդկանց, ովքեր չեն կարողացել դուրս գալ կենսապահովման մակարդակից, ինչը մեծ վնաս է հասցնում շրջակա միջավայրին և ցեղային մարդկանց ոչնչացմանը։ Այնուամենայնիվ, կղզու, ինչպես նաև Ինդոնեզիայի այլ կղզիների վրա մշակվել են ամերիկյան և անգլո-ավստրալիական գծային հանքարդյունաբերության շատ լայնածավալ պայմանագրեր։

Պապուայում տրանսմիգրացիոն ծրագիրը միայն պաշտոնապես դադարեցվել է նախագահ Ջոկո Վիդոդոյի կողմից 2015 թվականի հունիսին^[17]։

Ծանոթագրություններ

↑ «Govt builds transmigration museum in Lampung | the Jakarta Post». www.thejakartapost.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 12-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 Anata, Aris (2003). The Indonesian Crisis: A Human Development Perspective. Institute of Southeast Asian Studies. էջեր 229–230.
↑ Magdalena, Federico V. «Islam and the Politics of Identity». University of Hawai'i at Manoā. Center for Philippine Studies. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 26-ին.
↑ Goldman, Michael (2006). Imperial Nature: The World Bank and Struggles for Social Justice in the Age of Globalization. Yale University Press. էջ 299.
↑ Almubarok I, Zaky (2006 թ․ մայիսի 16). «Ditargetkan Transmigrasi 20.500 Keluarga (Target of 25,000 Families set for Transmigration)». Berita Ketransmigration (Transmigration News) (ինդոնեզերեն). Departeman Tenaga Kerja dan Transmigrasi (Department of Manpower and Transmigration). Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
↑ The Jakarta Post. «Indonesia's transmigration program moves more people outside Java, but they remain poor». The Jakarta Post (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 19-ին..
↑ Ellen, Roy; Parkes, Peter; Bicker, Alan (2000). Indigenous Environmental Knowledge and its Transformations: Critical Anthropoligical Perspectives. Psychology Press. էջեր 121–122.
↑ Max Sijabat, Ridwan (2007 թ․ մարտի 23). «Unemployment still blighting the Indonesian landscape». The Jakarta Post. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 1-ին.
↑ Farhadian, Charles E. (2005). Christianity, Islam, and Nationalism in Indonesia. Taylor & Francis. էջ 63.
↑ Tirtosudarmo, Riwanto (2007), Mencari Indonesia: demografi-politik pasca-Soeharto, Yayasan Obor Indonesia, ISBN 9789797990831
↑ Pratiwi, Ayu; Matous, Petr; Martinus, Kirsten (2022). «Transmigration programs and migrant positions in rural community knowledge networks». Journal of Rural Studies. 95: 391–401. doi:10.1016/j.jrurstud.2022.09.019.
↑ «Transmigration in Indonesia». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 18-ին.
↑ Saltford, J; The United Nations and the Indonesian Takeover of West Papua, 1962-1969, Routledge Curzon, p.3, p.150
↑ Transmigration in Indonesia: Lessons from Its Environmental and Social Impacts, Philip M Fearnside, Department of Ecology, National Institute for Research in the Amazon, 1997, Springer-Verlag New York Inc. Accessed online 17 November 2014
↑ «Department of Peace and Conflict Studies» (PDF).
↑ They're taking our children: West Papua's youth are being removed to Islamic religious schools in Java for "re-education", Michael Bachelard, Sydney Morning Herald, 4 May 2013, accessed 17 November 2014
↑ Asril, Sabrina (2015). «Jokowi Hentikan Transmigrasi ke Papua». Kompas.com. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.

Գրականություն

Hardjono, J. 1989. The Indonesian transmigration program in historical perspective. International migration 26:427-439.
Hollie, Pamela. 1981. Jakarta fights overcrowding Bali and Java. The New York Times January 11.
Rigg, Jonathan. 1991. Land settlement in Southeast Asia: the Indonesian transmigration program. In: Southeast Asia: a region in transition. London: Unwin Hyman. 80-108.
MacAndrews, Colin. 1978. Transmigration in Indonesia: prospects and problems. Asian Survey 18(5):458-472.

Արտաքին հղումներ

"Indonesia’s Transmigration Programme: An Update", 2001 report by M.Adriana Sri Adhiati and Armin Bobsien (ed.) for "Down to Earth," a UK-based organization working on Indonesian environmental issues. Many details on the Suharto-era program and the changes since then. DtE is highly critical of transmigration.
Transmigration Settlement by Regency in Papua 2000–2003, Badan Pusat Statistik, Indonesian government.
Golden promises - Indonesian migrants find themselves pawns in a war for control of West Papua.

[1] «Govt builds transmigration museum in Lampung | the Jakarta Post». www.thejakartapost.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 12-ին.

[Anata3-2] 2,0 ^2,1 Anata, Aris (2003). The Indonesian Crisis: A Human Development Perspective. Institute of Southeast Asian Studies. էջեր 229–230.

[3] Magdalena, Federico V. «Islam and the Politics of Identity». University of Hawai'i at Manoā. Center for Philippine Studies. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 26-ին.

[4] Goldman, Michael (2006). Imperial Nature: The World Bank and Struggles for Social Justice in the Age of Globalization. Yale University Press. էջ 299.

[5] Almubarok I, Zaky (2006 թ․ մայիսի 16). «Ditargetkan Transmigrasi 20.500 Keluarga (Target of 25,000 Families set for Transmigration)». Berita Ketransmigration (Transmigration News) (ինդոնեզերեն). Departeman Tenaga Kerja dan Transmigrasi (Department of Manpower and Transmigration). Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.

[6] The Jakarta Post. «Indonesia's transmigration program moves more people outside Java, but they remain poor». The Jakarta Post (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 19-ին..

[7] Ellen, Roy; Parkes, Peter; Bicker, Alan (2000). Indigenous Environmental Knowledge and its Transformations: Critical Anthropoligical Perspectives. Psychology Press. էջեր 121–122.

[8] Max Sijabat, Ridwan (2007 թ․ մարտի 23). «Unemployment still blighting the Indonesian landscape». The Jakarta Post. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 1-ին.

[9] Farhadian, Charles E. (2005). Christianity, Islam, and Nationalism in Indonesia. Taylor & Francis. էջ 63.

[10] Tirtosudarmo, Riwanto (2007), Mencari Indonesia: demografi-politik pasca-Soeharto, Yayasan Obor Indonesia, ISBN 9789797990831

[11] Pratiwi, Ayu; Matous, Petr; Martinus, Kirsten (2022). «Transmigration programs and migrant positions in rural community knowledge networks». Journal of Rural Studies. 95: 391–401. doi:10.1016/j.jrurstud.2022.09.019.

[12] «Transmigration in Indonesia». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 18-ին.

[13] Saltford, J; The United Nations and the Indonesian Takeover of West Papua, 1962-1969, Routledge Curzon, p.3, p.150

[14] Transmigration in Indonesia: Lessons from Its Environmental and Social Impacts, Philip M Fearnside, Department of Ecology, National Institute for Research in the Amazon, 1997, Springer-Verlag New York Inc. Accessed online 17 November 2014

[15] «Department of Peace and Conflict Studies» (PDF).

[16] They're taking our children: West Papua's youth are being removed to Islamic religious schools in Java for "re-education", Michael Bachelard, Sydney Morning Herald, 4 May 2013, accessed 17 November 2014

[17] Asril, Sabrina (2015). «Jokowi Hentikan Transmigrasi ke Papua». Kompas.com. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]