Հինդի-ուրդու
Հինդի-ուրդու, հինդուստանի (հինդի-ուրդու՝ हिन्दुस्तानी, ہندوستانی )[2]՝ պատմականորեն հայտնի որպես հինդավի, դեհլավի, հինդուստանի և ռեկհտա, Հյուսիսային Հնդկաստանի և Պակիստանի լինգվա-ֆրանկան[3][4]։ Այն հնդկական լեզու է, որը ծագել է Դելիի Բրաջ բարբառից։ Լեզվի բառապաշարում շատ են սանսկրիտից, պարսկերենից և արաբերենից փոխառված բառերը[5][6]։ Այն բազմակենտրոն լեզու է, որն ունի երկու պաշտոնական ձև՝ ժամանակակից ստանդարտ հինդի և ժամանակակից ստանդարտ ուրդու, որոնք միասին անվանվում են հինդի-ուրդու[7][8]։ Խոսակցական տարբերակները գրեթե նույնն են, և չնայած գրական տարբերակների քերականությունը ևս նույնն է, դրանք միմյանցից տարբերվում են ակադեմիական և տեխնիկական բառապաշարով։ Ուրդու լեզուն ավելի շատ է ենթարկվել պարսկերենի և արաբերենի ազդեցությանը, իսկ հինդին ավելի շատ հիմնված է սանսկրիտի վրա[9][10]։ Բրիտանական Հնդկաստանի անկախացումից առաջ հինդի, ուրդու և հինդուստանի տերմինները կիրառվում էին որպես հոմանիշներ։ Հինդուստանի տերմինը վերաբերում է խոսակցական լեզվին և Հյուսիսային Հնդկաստանի և Պակիստանի լինգվա ֆրանկային, օրինակ՝ Բոլիվուդի ֆիլմերի լեզվին, ինչպես նաև Հնդկական թերակղզուց դուրս խոսվող Հինդի լեզվի տարբերակներին։ Հինդուստանի լեզվով խոսում են նաև Մավրիկիոսի և Հարավային Աֆրիկայի փոքր թվով ժողովուրդներ։
 हिन्दुस्तानी | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | բնական լեզու, կենդանի լեզու և common language? |
| Ենթադաս | Western Hindi? |
| Երկրներ |  Հնդկաստան,  Պակիստան |
| Շրջաններ | Բիհար, Չատիսգարհ, Դելի, Հարյանա, Հիմաչալ Պրադեշ, Ջարկհանդ, Մադհյա Պրադեշ, Ռաջաստան, Ուտար Պրադեշ, Ուտարկհանդ[1] |
| Պաշտոնական կարգավիճակ | Հինդի, Ուրդու |
| Վերահսկող կազմակերպություն | Central Hindi Directorate? |
| Լեզվակիրների թիվը | 329 մլն, 2001թ. |
| Դասակարգում | Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք |
| Գրերի համակարգ | Դևանագարի և ուրդուի ուղղագրություն |
| ISO 639-1 | 639-1 |
| ISO 639-2 | 639-2 |
| ISO 639-3 | 639-3 |
 | |
| Շրջաններ(կարմիր), որտեղ Հինդուստանին մայրենի լեզու է | |
 Hindustani language Վիքիպահեստում | |
Պատմություն
խմբագրելՆերկայիս հինդի-ուրդու լեզվի տարբերակները զարգացել են Հյուսիսային Հնդկաստանի 7-13-րդ դարերի մայրենի լեզվից՝ ապաբհրամշայից[11]։ Ամիր Խոսրով Դեհլևին, ով ապրել է 13-րդ դարում՝ Հյուսիսային Հնդկաստանում Դելիի սուլթանության ժամանակաշրջանում, այս տարբերակներն օգտագործել է իր գրերում՝ կիրառելով հինդավի տերմինը[11][12]։ Դելիի սուլթանությանը, որը Դելիից կառավարում էին որոշ թուրք և աֆղան դինաստիաներ, 1526 թվականին հաջորդում է Մեծ Մողոլների կայսրությունը։
Չնայած որ Մողոլները թուրք-մոնղոլական ծագում ունեին[13], նրանք պարսկացել էին, և պարսկերենը հետզհետե դարձել էր կայսրության պետական լեզուն՝ սկսած այն ժամանակից, երբ Կենտրոնական Ասիայի թուրք կառավարիչները պարսկերենը բերեցին Հինդուստան։
Երբ 18-րդ դարում Մողոլական շրջանը մոտեցավ իր ավարտին, պարսկերենին փոխարինելու եկավ կհարի-բոլի բարբառի մի տարբերակ և դարձավ լինգվա-ֆրանկա։ Հինդուստանի տերմինը տրվել է հենց այս տարբերակին[14][15][16][17][18]։
Սոցիալ-քաղաքական պատճառներով նոր զարգացող բարբառը ստացավ Ուրդու (արքունի լեզու) անվանումը։ Ավելի ուշ այս լեզվի ավելի պարսկացված տարբերակը սկսեց կոչվել ռեկհտա (թարգմանաբար՝ խառնուրդ)[19]։
Որպես նոր զարգացող ժողովրդական բարբառ՝ հինդուստանի լեզվում ընդգրկվեցին բազմաթիվ պարսկերեն, թուրքերեն և արաբերեն բառեր, և երբ սկսվեցին Մողոլական արշավանքները, այն Հյուսիսային Հնդկաստանում տարածվեց որպես լինգվա-ֆրանկա[20]։ Այն գրվում էր հիմնականում Դևանագարի գրով։ Հինդուստանի լեզուն հաջորդ չորս դարերի ընթացքում մնաց Հյուսիսային Հնդկաստանի լեզուն և պարսկերենի հետ մեկտեղ դարձավ գրական լեզու։
Ջոն Ֆլեթչեր Հարսթը 1891 թվականին տպագրած իր գրքում նշել է, որ Հինդուստանին կամ արքունի լեզուն բանասերները համարում էին ոչ թե առանձին լեզու, այլ բարբառ, որը պարսկերենի հետ խառնուրդ էր։ Սակայն այն շատ կարևոր էր որպես առանձին լեզու։ Այն առաջացել էր 11-12 դարերի մուսուլմանական կառավարության ազդեցության ներքո, և դրանով խոսում էին Հյուսիսային Հնդկաստանում և Հնդկաստանի մուսուլման բնակչության շրջանում։ Այն անգլերենի հետ մեկտեղ Բրիտանական կայսրության պաշտոնական լեզուն էր, գրվում էր արաբական կամ պարսկական նշաններով, և դրանով խոսում էին մոտ 100 մլն. մարդ[21]։
Երբ Բրիտանացիները 18-19-րդ դդ. գաղութացրել էին Հինդուստանը, նրանք «հինդուստանի», «հինդի» և «ուրդու» բառերը փոխարինաբար էին կիրառում։ Նրանք այդ լեզուն դարձրել էին Բրիտանական Հնդկաստանի կառավարության լեզուն՝ հետագայում այն ժամանակակից Հնդկաստանի և Պակիստանի լեզուն դարձնելու նպատակով[22]։ Ինչևէ, անկախություն ձեռք բերելուց հետո «Հինդուստանի» բառի գործածությունը նվազեց, և ավելի շատ սկսեցին օգտագործվել «հինդի» և «ուրդու» կամ «հինդի-ուրդու» տերմինները։ Վերջերս «հինդուստանի» տերմինը սկսել է օգտագործվել խոսակցական լեզվի համար և Բոլիվուդյան ֆիլմերում, որոնք հայտնի են թե Հնդկաստանում և թե Պակիստանում։
Լեզվի մակարդակ
խմբագրելՉնայած խոսակցական մակարդակում հինդին և ուրդուն համարվում են մի լեզվի մակարդակներ, դրանք մեծապես տարբերվում են գրական և պաշտոնական բառապաշարով։ Հինդի լեզուն ավելի շատ հիմնված է սասկրիտի վրա, իսկ գրական ուրդուն՝ պարսկերենի և արաբերենի։ Հինդիի և Ուրդուի քերականությունը և հիմնական բառապաշարը (դերանունների, բայերի, նախդիրների և ետդրությունների մեծ մասը) գրեթե նույնն են և ունեն պրակրիտական հիմք։ Դրանք երկուսն էլ կրել են պարսկական և արաբական ազդեցություն։
Հինդի և ուրդու մակարդակները միասին անվանվում են հինդի-ուրդու։ Հինդուստանին Հինդուստանի հյուսիսի և հարավի լինգվա ֆրանկան է, չնայած այն հասկանում են նաև այլ շրջաններում, հատկապես քաղաքներում։ Հինդուստանին ավելի շատ մայրենի լեզվի կարգավիճակ ունի, քան սանսկրիտացված հինդին կամ պարսկացված ուրդուն։
Սա կարելի է տեսնել Բոլիվուդի ֆիլմերում, ինչպես նաև Հյուսիսային Հնդկաստանի և Պակիստանի ժողովրդի լեզվում, որի բառապաշարը նման է թե հինդիին և թե ուրդուին։
Ժամանակակից ստանդարտ հինդի
խմբագրել
Ստանդարտ հինդին՝ Հնդկաստանի պաշտոնական լեզուներից մեկը, հիմնված է Դելիի Կհասրիբոլի բարբառի վրա և տարբերվում է ուրդուից նրանով, որ այն գրվում է դևանագարիով և դրանում ավելի քիչ են պարսկական և արաբական ազդեցությունները։ Շատ գիտնականներ այսօր գործածում են հինդիի սանսկրիտացված տարբերակը, որը հիմնված է հյուսիսային հինդիի մի բարբառի վրա և, այսպիսով, տարբերվում է պաշտոնական ստանդարտ հինդիից։
Այն ունի մոտ 500 տարվա գրականություն՝ արձակով և պոեզիայով։ Այն կենդանի լեզու է, որը գերիշխում է Դեկանի սարահարթում։ «Հինդուստանի» տերմինը հիմնականում գործածությունից դուրս է եկել։ Այն այժմ նշանակում է միայն «հնդկական»՝ ցույց տալու համար ազգությունը և հնդկական դասական երաժշտության ոճը[23]։
Այսպիսով, կան «հինդի» տերմինի տարբեր նշանակություններ, այդ թվում՝
- ստանդարտ հինդին, որը ուսուցանվում է Հնդկաստանի (բացի Թամիլ Նադուից) դպրոցներում;
- հինդուստանի լեզվի տեղական բարբառները;
- հինդուստանիի չեզոքացված տարբերակը, որն օգտագործվում է ֆիլմերում և հեռուստասերիալներում։
Ժամանակակից ստանդարտ Ուրդու
խմբագրել
Ուրդուն Պակիստանի ազգային լեզուն է, իսկ Հնդկաստանում այն պաշտոնապես ճանաչվել է որպես մարզային լեզու։ Ուրդուն Պակիստանի պաշտոնական լեզուն է և դպրոցներում պարտադիր ուսուցման առարկա է մինչև 12-րդ դասարանը։ Այն նաև պաշտոնական լեզու է Հնդկաստանի Ջամմու և Քաշմիր մարզերում, Դելիում, Ուտար Պրադեշում, Բիհարում, Թելանգանայում, որտեղ կա մեծ թվով մուսուլման բնակչություն։
Հինդուստանի
խմբագրելԱվելի նեղ իմաստով Հինդուստանին, ի տարբերություն ստանդարտ Հինդիի և Ուրդուի, վերաբերում է խոսակցկան լեզվի բարբառներին և տարբերակներին։ Հինդուստաի բառի այս նշանակությունը երևում է «Շուկայի Հինդուստանի» ( այլ կերպ ասած «փողոցի և շուկայի լեզու» ) տերմինից։ Այսպիսով, բառարաններում «հինդուստանի» տերմինը բացատրվում է որպես Հինդի-Ուրդուի հիմնական բարբառ, որը գործածվում է Հյուսիսային Հնդկաստանում և Պակիստանում՝ որպես շուկայի լեզու:
Անվանումներ
խմբագրելԱմիր Խոսրով Դեհլևին մոտ1300 թվականին իր աշխատանքներում այս լեզուն հիշատակել է որպես Դեհլավի (Դելիի) կամ Հինդավի (हिन्दवी, ہندوی, Հինդուստանի)։ Այս շրջանում սուֆիները օգտագործում էին Հինդի-Ուրդուն իրենց ուսմունքը Հինդուստանում տարածելու համար[24]։ Մողոլների՝ Հինդուստան գալուց հետո լեզվում առաջացան շատ փոխառություններ պարսկերենից։ Մինչև 18-րդ դարը տարածվել էին լեզվի՝ Ռեկհտա և Հինդի անվանումները[25]։ Ուրդու անունը առաջացել է մոտ 1780 թվականին։ Բրիտանական Հնդկաստան ժամանակաշրջանում Բրիտանացի պաշտոնյաներն օգտագործում էին հինդուստանի տերմինը[25][26]։ 1756 թվականին Ջոն Բորտվիկ Գիլքրիստը հրատարակեց իր՝ «Հինդուստանի լեզվի քերականություն» ("A Grammar of the Hindoostanee Language") գիրքը։ Բաժանվելու ժամանակ Հնդկաստանն ու Պակիստանը սահմանեցին ազգային ստանդարտ լեզուները, համապատասխանաբար՝ Հինդին և Ուրդուն, սակայն այդ պատճառով Հինդուստանի լեզուն սկսեց դիտարկվել որպես Հինդի-Ուրդու։
Պաշտոնական կարգավիճակ
խմբագրելՀինդին, Հինդուստանի լեզվի ստանդարտացված տարբերակը, Հնդկաստանի սահմանադրության համաձայն «Միության պաշտոնական լեզու» է (राजभाषा, rājabhāshā): Այս կոնտեքստում միություն նշանակում է ֆեդերացիան, այլ ոչ թե ամբողջ երկիրը (Հնդկաստանում կան 23 պետական լեզուներ)։ Միևնույն ժամանակ անգլերենը օգտագործվում է դատարաններում և օրենքներում։ Հինդին պաշտոնական լեզու է Հնդկաստանի 29 մարզերից 9-ում։ Մնացած մարզերում այն պետական լեզու չէ։ Թամիլ Նադուում հինդի լեզվի ուսուցումը պարտադիր չէ։ Դպրոցներում այն սովորում են որպես երկրորդ կամ երրորդ լեզու[27]։
Ուրդուն նույնպես սահմանադրությամբ ճանաչված լեզու է։ Այն պաշտոնական լեզու է Թելինգանայում, Բիհարում, Դելիում, Ջամմու և Քաշմիրում և Ուտար Պրադեշում։ Չնայած պետական դպրոցական համակարգում շեշտը հիմնականում դրվում է ժամանակակից ստանդարտ հինդիի վրա, որոշ քաղաքների համալսարաններում, ինչպիսիք են օրինակ՝ Լաքհնաուն, Ալիգարհը և Հայդարաբադը, Ուրդուն խոսակցական լեզուն է և ուսուցանվում է դպրոցներում։
Ուրդուն նաև ազգային լեզու է Պակիստանում, որտեղ այն ունի պաշտոնական լեզվի կարգավիճակ անգլերենի հետ միասին։ Չնայած որ շատ մարդիկ են խոսում անգլերեն, փանջաբին ժողովրդի մեծամասնության մայրենի լեզուն է, իսկ ուրդուն լինգվա ֆրանկան է։
Հինդուստանին Բրիտանական կայսրության պաշտոնական լեզուն էր և միաժամանակ գործածվում էր հինդիի և ուրդուի հետ[22][28][29]։ 1947 թվականին Հնդկաստանի անկախություն ձեռք բերելուց հետո հինդուստանին առաջադրվեց որպես Հնդկաստանի պաշտոնական լեզու[30]։ Սակայն առաջարկը չընդունվեց սահմանադիր համաժողովի կողմից։
Հինդուստանի լեզուն Հարավային Ասիայից դուրս
խմբագրելԲացի Հարավային Ասիայում Հյուսիսային Հնդկաստանի և Պակիստանի լինգվա ֆրանկան լինելուց՝ Հինդուստանի լեզվով խոսում է նաև Հարավային Ասիայում, Հյուսիսային Ամերիկայում և Միջին Ասիայյում բնակվող սփյուռքը[31]։
Բրիտանական կայսրության ժամանակաշրջանում հինդուստանի լեզվով խոսում էին նաև Մյանմայում։ Բնակչության մի մասը դեռևս խոսում է ուրդու լեզվով, սակայն այն երկրում չունի պաշտոնական կարգավիճակ։ Հինդուստանի լեզվով խոսում են նաև Պարսից ծոցի համագործակցության խորհրդի երկրներում։
Հնչյունաբանություն
խմբագրելՀիմնական հոդված՝ Հինդի-Ուրդու լեզվի հնչյունաբանություն
Քերականություն
խմբագրելՀիմնական հոդված՝ Հինդի-Ուրդու լեզվի քերականություն
Բառապաշար
խմբագրելՀիմնական հոդված՝ Հինդի-Ուրդու լեզվի ստուգաբանություն
Հինդուստանի լեզվում կան մոտ 5500 բառեր, որոնք ունեն պարսկական կամ արաբական ծագում[32]։
Գրային համակարգ
խմբագրելՊատմականորեն որպես Հինդի-Ուրդու լեզվի գրային համակարգ գործածվել են Կայիթհի, Դևանագարի և Ուրդու այբուբենները։ Կայիթհին և Դևանագարին հնդկական գրեր են, մինչդեռ Ուրդուն ծագել է պարսկա-արաբական Նաստալիկ գրից, որը այժմ գործածում են որպես ուրդու լեզվի գրային համակարգ։
Ներկայումս Հինդուստանի լեզվի գրային համակարգը Ուրդու այբուբենն է։ Հնդկաստանում Հինդի լեզվի պաշտոնական գիրը դևանագարին է, իսկ ուրդու լեզվինը՝ Նաստալիկը։ Ինչևէ, Հնդկաստանում հանրային հրատարակումներում, Ուրդուն նաև գրվում է դևանագարիով՝ սակայն որոշ փոփոխություններով՝ այն տարբերելու համար Հինդիից։
| अ | आ | इ | ई | उ | ऊ | ए | ऐ | ओ | औ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ə | aː | ɪ | iː | ʊ | uː | eː | ɛː | oː | ɔː |
| क | क़ | ख | ख़ | ग | ग़ | घ | ङ | ||
| k | q | kʰ | x | ɡ | ɣ | ɡʱ | ŋ | ||
| च | छ | ज | ज़ | झ | झ़ | ञ | |||
| t͡ʃ | t͡ʃʰ | d͡ʒ | z | d͡ʒʱ | ʒ | ɲ | |||
| ट | ठ | ड | ड़ | ढ | ढ़ | ण | |||
| ʈ | ʈʰ | ɖ | ɽ | ɖʱ | ɽʱ | ɳ | |||
| त | थ | द | ध | न | |||||
| t̪ | t̪ʰ | d̪ | d̪ʱ | n | |||||
| प | फ | फ़ | ब | भ | म | ||||
| p | pʰ | f | b | bʱ | m | ||||
| य | र | ल | व | ||||||
| j | ɾ | l | ʋ | ||||||
| श | ष | स | ह | ||||||
| ʃ | ʂ | s | ɦ | ||||||
| Տառ | Տառի անվանումը | Տառադարձություն | ՄՀԱ |
|---|---|---|---|
| ا | ալիֆ | – | – |
| ب | բե | բ | /b/ |
| پ | փե | փ | /p/ |
| ت | թե | թ | /t̪/ |
| ٹ | թե՛ | թ՛ | /ʈ/ |
| ث | սե | ս | /s/ |
| ج | ջիմ | ջ | /d͡ʒ/ |
| چ | չե | չ | /t͡ʃ/ |
| ح | բարի հե | հ | /h ~ ɦ/ |
| خ | կհե | կհ | /x/ |
| د | դալ | դ | /d̪/ |
| ڈ | դա՛լ | դ՛ | /ɖ/ |
| ذ | զալ | դհ | /z/ |
| ر | ռե | ռ | /r ~ ɾ/ |
| ڑ | ռե՛ | ռ՛ | /ɽ/ |
| ز | զե | զ | /z/ |
| ژ | ճե | ճ | /ʒ/ |
| س | սին | ս | /s/ |
| ش | շին | շ | /ʃ/ |
| ص | սու'ադ | ս՛ | /s/ |
| ض | զու'ադ | զ՛ | /z/ |
| ط | թո'ե | թ | /t/ |
| ظ | զո'ե | զ՛ | /z/ |
| ع | ‘աին | ' | – |
| غ | գհաին | գհ | /ɣ/ |
| ف | ֆե | ֆ | /f/ |
| ق | քաֆ | ք | /q/ |
| ک | կաֆ | կ | /k/ |
| گ | գաֆ | գ | /ɡ/ |
| ل | լամ | լ | /l/ |
| م | միմ | մ | /m/ |
| ن | նուն | ն | /n/ |
| و | վա'ո | վ, օ, ու | /ʋ/, /oː/, /ɔ/ or /uː/ |
| ہ, ﮩ, ﮨ | չոտի հե | հ | /h ~ ɦ/ |
| ھ | դո չաշմի հա | հ | /ʰ/ or /ʱ/ |
| ء | համզա | ' | /ʔ/ |
| ی | ե | յ, ի | /j/ or /iː/ |
| ے | բարի ե | աի, է | /ɛː/, or /eː/ |
Հարավային Ասիայի անգլիականացման և լատիներեն գրի օգտագործման հետևանքով Հինդուստանի լեզուն երբեմն գրվում է լատիներեն։ Այս դեպքում այն կոչվում է հռոմեականացված հինդի։ Քանի որ Բոլիվուդյան ֆիլմերում շատ է օգտագործվում լատինատառ գիրը, ՀԻնդին և Ուրդուն լատինատառ գրելու եղանակը աստիճանաբար տարածում է գտնում երիտասարդների շրջանում։ Քանի որ ուրդու և հինդի լեզուները խոսելիս փոխադարձաբար հասկանալի են, հռոմեականացված հինդին և ուրդուն նույնպես փոխադարձաբար ըմբռնելի են։
Օրինակներ
խմբագրելՆերքևում տրված է Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրից մի հոդված՝ հինդուստանի, հինդի և ուրդու լեզուներով։
Պաշտոնական Հինդի
խմբագրել- अनुच्छेद १—सभी मनुष्यों को गौरव और अधिकारों के विषय में जन्मजात स्वतन्त्रता प्राप्त हैं। उन्हें बुद्धि और अन्तरात्मा की देन प्राप्त है और परस्पर उन्हें भाईचारे के भाव से बर्ताव करना चाहिये।
Նաստալիկ տառադարձություն.
انچھید ١ : سبھی منشیوں کو گورو اور ادھکاروں کے وشے میں جنمجات سؤتنترتا پراپت ہیں۔ انہیں بدھی اور انتراتما کی دین پراپت ہے اور پرسپر انہیں بھائی چارے کے بھاؤ سے برتاؤ کرنا چاہئے۔
Տառադարձություն (ՄՀԱ).
- ənʊtʃʰːed̪ ek səbʱi mənʊʂjõ ko ɡɔɾəʋ ɔr əd̪ʱɪkaɾõ ke viʂaj mẽ dʒənmdʒat̪ sʋət̪ənt̪ɾət̪a pɾapt̪ hɛ̃ ʊnʱẽ bʊd̪ʱːɪ ɔɾ ənt̪əɾat̪ma kiː d̪en pɾapt̪ hɛ ɔɾ pəɾəspəɾ ʊnʱẽ bʱaitʃaɾe keː bʱaʋ se bəɾt̪aʋ kəɾna tʃahɪe
Թարգմանություն.
Հոդված 1- Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար՝ իրենց արժանապատվությամբ և իրավունքներով։ Նրանք օժտված են բանականությամբ ու խղճով և պարտավոր են միմյանց վերաբերվել եղբայրության ոգով։
Պաշտոնական Ուրդու
խմբագրել:دفعہ 1: تمام انسان آزاد اور حقوق و عزت کے اعتبار سے برابر پیدا ہوئے ہیں۔ انہیں ضمیر اور عقل ودیعت ہوئی ہیں۔ اسلئے انہیں ایک دوسرے کے ساتھ بھائی چارے کا سلوک کرنا چاہئے۔
Դևանագարի.
- दफ़ा १: तमाम इनसान आज़ाद और हुक़ूक़ ओ इज़्ज़त के ऐतबार से बराबर पैदा हुए हैं। इन्हें ज़मीर और अक़्ल वदीयत हुई हैं। इसलिए इन्हें एक दूसरे के साथ भाई चारे का सुलूक करना चाहीए।
Տառադարձություն (ՄՀԱ)
- d̪əfa ek t̪əmam ɪnsan azad̪ ɔɾ hʊquq o izːət̪ ke ɛt̪əbaɾ se bəɾabəɾ pɛd̪a hʊe hɛ̃ ʊnʱẽ zəmiɾ ɔɾ əql ʋədiət̪ hʊi hɛ̃ ɪslɪe ʊnʱẽ ek d̪usɾe ke sat̪ʰ bʱai tʃaɾe ka sʊluk kəɾna tʃahɪe
Թարգմանություն.
Հոդված 1- Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար՝ իրենց արժանապատվությամբ և իրավունքներով։ Նրանք օժտված են բանականությամբ ու խղճով և պարտավոր են միմյանց վերաբերվել եղբայրության ոգով։
Հինդուստանի լեզու և Բոլիվուդ
խմբագրելՀնդկաստանի ֆիլմարտադրության ոլորտի առաջատարը Բոլիվուդն է։ Բոլիվուդը գտնվում է Մումբայում։ Ֆիլմերում օգտագործվում են Կհարիբոլի, Բամբաիյա Հինդի, ՈՒրդու, Ավադհի, Ռաջաստանի, Բհոջփուրի, Բրաջ Բհաստա, Փունջաբի լեզոներն ու անգլերենը։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ «Report of the Commissioner for linguistic minorities: 50th report (July 2012 to June 2013)» (PDF). Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
- ↑ «About Hindi-Urdu». North Carolina State University. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 9-ին.
- ↑ Mohammad Tahsin Siddiqi (1994), Hindustani-English code-mixing in modern literary texts, University of Wisconsin, «... Hindustani is the lingua franca of both India and Pakistan ...»
- ↑ Lydia Mihelič Pulsipher; Alex Pulsipher; Holly M. Hapke (2005), World Regional Geography: Global Patterns, Local Lives, Macmillan, ISBN 0-7167-1904-5, «... By the time of British colonialism, Hindustani was the lingua franca of all of northern India and what is today Pakistan ...»
- ↑ Michael Huxley (editor) (1935), The Geographical magazine, Volume 2, Geographical Press, «... For new terms it can draw at will upon the Persian, Arabic, Turkish and Sanskrit dictionaries ...»
{{citation}}:|author=has generic name (օգնություն) - ↑ Great Britain, Royal Society of Arts (1948), Journal of the Royal Society of Arts, Volume 97, «... it would be very unwise to restrict it to a vocabulary mainly dependent upon Sanskrit, or mainly dependent upon Persian. If a language is to be strong and virile it must draw on both sources, just as English has drawn on Latin and Teutonic sources ...»
- ↑ Robert E. Nunley; Severin M. Roberts; George W. Wubrick; Daniel L. Roy (1999), The Cultural Landscape an Introduction to Human Geography, Prentice Hall, ISBN 0-13-080180-1, «... Hindustani is the basis for both languages ...»
- ↑ Benjamin W. Fortson. Indo-European Language and Culture An Introduction, Second edition. John Wiley & Sons, 2011. էջ 223. ISBN 978-1-4051-8896-8.
- ↑ Hindi by Yamuna Kachru
- ↑ Students' Britannica: India: Select essays by Dale Hoiberg, Indu Ramchandani page 175
- ↑ 11,0 11,1 Keith Brown; Sarah Ogilvie (2008), Concise Encyclopedia of Languages of the World, Elsevier, ISBN 0-08-087774-5, «... Apabhramsha seemed to be in a state of transition from Middle Indo-Aryan to the New Indo-Aryan stage. Some elements of Hindustani appear ... the distinct form of the lingua franca Hindustani appears in the writings of Amir Khusro (1253–1325), who called it Hindwi ...»
- ↑ Gat, Azar (2013). Nations: The Long History and Deep Roots of Political Ethnicity and Nationalism. Cambridge University Press. էջ 126. ISBN 9781107007857.
- ↑ Zahir ud-Din Mohammad (2002 թ․ սեպտեմբերի 10), Thackston, Wheeler M. (ed.), The Baburnama: Memoirs of Babur, Prince and Emperor, Modern Library Classics, ISBN 0-375-76137-3, «Note: Gurkānī is the Persianized form of the Mongolian word "kürügän" ("son-in-law"), the title given to the dynasty's founder after his marriage into Genghis Khan's family.»
- ↑ B.F. Manz, "Tīmūr Lang", in Encyclopaedia of Islam, Online Edition, 2006
- ↑ Encyclopædia Britannica, "Timurid Dynasty", Online Academic Edition, 2007. (Quotation:...Turkic dynasty descended from the conqueror Timur (Tamerlane), renowned for its brilliant revival of artistic and intellectual life in Iran and Central Asia....Trading and artistic communities were brought into the capital city of Herat, where a library was founded, and the capital became the centre of a renewed and artistically brilliant Persian culture...)
- ↑ «Timurids». The Columbia Encyclopedia (Sixth ed.). New York City: Columbia University. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2006 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
- ↑ Encyclopædia Britannica article: Consolidation & expansion of the Indo-Timurids, Online Edition, 2007.
- ↑ «South Asian Sufis: Devotion, Deviation, and Destiny». Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 2-ին.
- ↑ Sigfried J. de Laet. History of Humanity: From the seventh to the sixteenth century UNESCO, 1994. 9231028138 p 734
- ↑ McGregor, Stuart (2003), «The Progress of Hindi, Part 1», Literary cultures in history: reconstructions from South Asia, էջ 912, ISBN 978-0-520-22821-4 in Pollock (2003)
- ↑ [1] Indika: the country and the people of India and Ceylon By John Fletcher Hurst (1891) Page 344.
- ↑ 22,0 22,1 Writing Systems by Florian Coulmas, page 232
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
- ↑ «The Origin and Growth of Urdu Language». Yaser Amri. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 8-ին.
- ↑ 25,0 25,1 Faruqi, Shamsur Rahman (2003), «A Long History of Urdu Literarature, Part 1», Literary cultures in history: reconstructions from South Asia, էջ 806, ISBN 978-0-520-22821-4 in Pollock (2003).
- ↑ A Grammar of the Hindoostanee Language, Chronicle Press, 1796, Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 8-ին
- ↑ Government of India: National Policy on Education Արխիվացված 20 Հունիս 2006 Wayback Machine.
- ↑ «Colonial Knowledge and the Fate of Hindustani». 35. Cambridge University Press: 665–682. JSTOR 179178.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն) - ↑ Indian critiques of Gandhi by Harold G. Coward page 218
- ↑ «Hindi, not a national language: Court».
- ↑ http://www.cbc.ca/news/politics/census-wednesday-language-1.4231213
- ↑ Kuczkiewicz-Fraś, Agnieszka (2008). Perso-Arabic Loanwords in Hindustani. Kraków: Księgarnia Akademicka. էջ X. ISBN 978-83-7188-161-9.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հինդի-ուրդու» հոդվածին։ |