Transliteración Wylie

Transliteración Wylie do alfabeto tibetano

A transliteración Wylie é un método de transliteración da escrita tibetana empregando só as letras dispoñibles nunha máquina de escribir inglesa. Foi creado polo académico estadounidense Turrell V. Wylie en 1959. Na actualidade, é o sistema estándar de transliteración do tibetano, especialmente nos Estados Unidos.

Desenvolvemento

Calquera sistema de romanización do tibetano enfróntase ao dilema de reproducir con fidelidade os sons da lingua falada ou a ortografía do seu alfabeto, pois ambas presentan notables diferenzas, xa que a escrita tibetana fixouse no século XI, namentres a lingua continuou a evolucionar.

Moitos sistemas previos intentaron reflectir ambas realidades, sen acadar unha representación perfecta de ningunha delas. Pola contra, a transliteración Wylie foi deseñada para transcribir con precisión a escrita tibetana, o que conduciu á súa aceptación nos círculos académicos. Xa que logo, non intenta representar a pronunciación actual da lingua.

Vogais

As catro marcas vocálicas do tibetano (aplicadas sobre a letra de base ཨ) son transliteradas do seguinte xeito:

ཨི i

ཨུ u

ཨེ e

ཨོ o

Cando unha sílaba carece de marca vocálica explícita, úsase a letra a (ཨ་་) para representar a vogal por defecto.

Consonantes

O esquema Wylie translitera os caracteres tibetanos da seguinte maneira:

T.	W.	IPA	T.	W.	IPA	T.	W.	IPA	T.	W.	IPA
ཀ	ka	[ká]	ཁ	kha	[↘︎kʰá]	ག	ga	[ɡà/↗︎kʰà]	ང	nga	[ŋà]
ཅ	ca	[tɕá]	ཆ	cha	[↘︎tɕʰá]	ཇ	ja	[dʑà/↗︎tɕʰà]	ཉ	nya	[ɲà]
ཏ	ta	[tá]	ཐ	tha	[↘︎tʰá]	ད	da	[dà/↗︎tʰà]	ན	na	[nà]
པ	pa	[pá]	ཕ	pha	[↘︎pʰá]	བ	ba	[bà/↗︎pʰà]	མ	ma	[mà]
ཙ	tsa	[tsá]	ཚ	tsha	[↘︎tsʰá]	ཛ	dza	[dzà/↗︎tsʰà]	ཝ	wa	[wà]
ཞ	zha	[ʑà/↗︎ɕà]	ཟ	za	[zà/↗︎sà]	འ	'a	[ɦà/↗︎ʔà]	ཡ	ya	[jà]
ར	ra	[rà]	ལ	la	[là]	ཤ	sha	[↘︎ɕá]	ས	sa	[↘︎sá]
ཧ	ha	[há]	ཨ	a	[↘︎ʔá]

No sistema de escritura tibetano, os grupos consonánticos dentro dunha sílaba represéntanse a través de prefixos ou sufixos, ou por superíndices ou subíndices dunha letra de base. Non obstante, a transliteración Wylie non adoita distinguir estes elementos, xa que na práctica non hai ambigüidade posible grazas ás regras da ortografía tibetana. A única excepción é a secuencia gy-, que pode escribirse cun g de prefixo ou un y de sufixo. No sistema Wylie, esta secuencia distínguese mediante un punto; por exemplo, a palabra para "muro" é gyang, namentres "fendedura" é g.yang.

Uso das maiúsculas

Moitos sistemas anteriores incluían mecanismos internos para o uso das maiúsculas: en xeral, usábanse as maiúsculas para a letra da raíz dunha palabra, no canto da súa primeira letra, cando esta última era unha consonante de prefixo. Os dicionarios de tibetano están ordenados polas letras da raíz, e os prefixos adoitan ser mudos, polo que coñecer a raíz dunha palabra ofrece unha mellor idea da súa pronuncia. Porén, era común que estas regras se aplicasen de maneira inconsistente.

Xa que o uso de maiúsculas internas era incómodo e de escasa utilidade, Wylie decidiu que as maiúsculas só se empregarían ao comezo da palabra, seguindo a práctica das linguas occidentais. Así, por exemplo, a seita budista tibetana Kagyu escribiríase Bka'brgyud, no canto de bKa'brgyud.

Véxase tamén

Bibliografía

• Wylie, Turrell V. (1959). "A Standard System of Tibetan Transcription". Harvard Journal of Asiatic Studies (en inglés) 22: 261–267. doi:10.2307/2718544. 

Ligazóns externas

• Ferramenta de transliteración do tibetano
• Táboas da transliteración Wylie