Río Amu Daria

Río Amu Daria
Tipo	río
Inicio
Continente	Asia
País da cunca	Turkmenistán, Uzbekistán, Tadjiikistán e Afganistán
División administrativa	Ghowr, Afganistán (pt)
Localización	Rio Pamir (pt)
Final
División administrativa	Aqtöbe, Kazakhstán (pt)
Localización	South Aral Sea (en)
	37°06′22″N 68°18′23″L / 37.106, 68.3063; B 44°06′30″N 59°40′52″L / 44.1083, 59.6811
Afluentes	Kunduz River (en) , río Kofarnihon, Rio Surcã Dária (pt) , Sherabad River (en) , Rio Zeravshan (pt) , Khulm River (en) , Rio Vakhsh (pt) , Rio Panj (pt)
Características
Altitude	29 m
Dimensións	2.620 () km ;
Superficie da cunca hidrográfica	309.000 km²
Medicións
Caudal	1.400 m³/s

O río Amu Daria,^[1]^[2] (en taxico, Омударё ou дарёи Ому, Omudaryo ou Daryoi Omu; en persa آمودریا, Âmudaryâ; en uzbeko, Amudaryo, onde darya en persa antigo significa mar ou gran río), é un longo río de Asia Central, antigumente chamado Pamir e Oxus, polos gregos.

Este artigo amosa letras persas. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

Nace na cordilleira do Pamir, serve de fronteira natural entre Afganistán, Tadjiikistán, Turkmenistán e Uzbekistán, e desemboca no mar de Aral; antigamente desembocaba no mar Caspio.

Ten un curso aproximado de 2 540 km.

Recibe o nome da cidade de Āmul, actual Türkmenabat, pola cal flúe.

Xeografía

O Amu Daria nace na unión do río Vakhsh (786 km) e o río Panj (1 125 km).

A poboación local refírese ao río como Jayhoun (جيحون) cuxo nome se pensaba que derivaba de Gihon, o nome bíblico dun dos catro ríos do xardín do Edén ou paraíso. O río tamén foi coñecido por este nome pola maior parte dos escritores islámicos medievais.

O río é navegábel ao longo de 1450 km, sendo a súa lonxitude total de 2 540 km, e a súa conca de 534 739 km².

Cada ano verte ao mar de Aral ao redor de 55 km³ de auga, que ven das montañas do sur, onde a precipitación anual rolda os 1 000 mme. Incluso antes de comezar a irrigación masiva, a gran evaporación durante o verán impide que gran parte da súa auga alcance o mar.

Historia

Hai evidencias de que os glaciares do Pamir subministraban bastante auga ao río durante os séculos XIV e XIII a.C.^{[Cómpre referencia]}

Os escritos históricos indican que en diversos períodos o río fluíu até o mar de Aral (polo sur), ao mar Caspio (polo leste) ou a ambos os dous. O último cambio de desembocadura documéntase no século XIII, cando se produce a conquista de Kunya-Urgench por parte dos mongois tras desviar o Amu Daria e propiciar así a inundación da cidade; antes o río discorría atravesando a conca do lago Sariqamish, formando rápidos e cataratas a través do leito actualmente seco do Uzboy, para desembocar nunha gran baía existente nese momento ao leste do Caspio.^[3]

Galería de imaxes

Mapa do curso do Amu Daria
Vista de satélite do antigo delta do Amu Daria (1994)
O río Amu Daria nas proximidades de Urganch
O río ao seu paso por Corasmia
Bombeando auga do río

Notas

↑ persa: آمودریا, aːmuː dæɾˈyaː
turcomán: Amyderýa / Амыдеря
uzbeko: Amudaryo / Амударё/ەمۇدەريا
taxico: Амударё
paxto: د آمو سيند, də Āmú Sínd
turco: Ceyhun / Amu Derya
grego antigo: Ὦξος, e historicamente coñecido en latín como Oxus
↑ Ptolemaeus, Geography, §6.10.1
↑ Kropotkin, P. (1898): The Old Beds of Amu Daria - JSTOR, pp. 306 e 310

Véxase tamén

Outros artigos

Ligazóns externas

The Course of the Oxus River (en inglés).

[1] rsa: آمودریا, aːmuː dæɾˈyaː
turcomán: Amyderýa / Амыдеря
uzbeko: Amudaryo / Амударё/ەمۇدەريا
taxico: Амударё
paxto: د آمو سيند, də Āmú Sínd
turco: Ceyhun / Amu Derya
grego antigo: Ὦξος, e historicamente coñecido en latín como Oxus

[2] Ptolemaeus, Geography, §6.10.1

[3] Kropotkin, P. (1898): The Old Beds of Amu Daria - JSTOR, pp. 306 e 310

[1]

[2]

[3]