Salvador Dalí: Diferenzas entre revisións

[[Ficheiro:Familia Dalí (h 1910).jpg|miniatura|300px|A familia Dalí en 1910: dende a esquerda, a súa tía María Teresa, os seus pais, a súa tía Catalina (segunda esposa do seu pai), a súa irmá Ana María e a súa avoa Ana.]]

Salvador Dalí naceu ás 8:45 horas do [[11 de maio]] de [[1904]],<ref>Certificado de nacemento e {{Cita web|url=http://www.salvadordalimuseum.org/history/biography.html|título=Dali Biography|editorial=Dali Museum|publicación=Dali Museum|dataacceso=24 de agosto de 2008|data-arquivo=27 de agosto de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080827090340/http://www.salvadordalimuseum.org/history/biography.html|url-morta=yes}}</ref> no número 20 da rúa Monturiol, en [[Figueres]], [[Provincia de Xirona|Xirona]],<ref>Dalí, ''La vida secreta de Salvador Dali'', 1948, Londres: Vision Press, p.33</ref> na comarca catalá do [[EmpordàEmpordán]], preto da fronteira con [[Francia]].<ref>Dalí, The Secret Life of Salvador Dalí, 1948, London: Vision Press, p. 33.</ref> O irmán maiormáis vello de Dalí, tamén chamado Salvador (nado o [[12 de outubro]] de [[1901]] e bautizado como Salvador Galo Anselmo),<ref name="Gibson"/> morrera dun «"arrefrío gastroenterítico infeccioso»" uns nove meses antes (o [[1 de agosto]] de [[1903]]). Isto marcou moito ó artista posteriormente, quene chegou a ter unha crise de personalidade, ó crer que el era a copia do seu irmán morto.<ref>Llongueras (2004), p. 83.</ref> O seu pai, Salvador Dalí i Cusí, era [[avogado]] de clase media e [[notario]], de carácter estrito suavizado pola súa muller Felipa Domènech i Ferrés, quen alentaba os intereses artísticos de Salvador.<ref name="Llongueras">Llongueras, Lluís (2004). ''Dalí'', Ediciones B — México. ISBN 84-666-1343-9.</ref><ref name="Rojas">Rojas, Carlos. ''Salvador Dalí, Or the Art of Spitting on Your Mother's Portrait'', Penn State Press (1993). ISBN 0-271-00842-3.</ref> Con cinco anos, os seus pais levárono á tumba do seu irmán e dixéronlle que el era a súa [[reencarnación]], unha idea que el chegou a crer.<ref name=sina>[http://edu.sina.com.cn/en/2004-06-17/22707.html Salvador Dalí]. ''SINA.com''. Revisado o 31 de xullo de 2006.</ref><ref>[http://www.astrodatabank.com/NM/DaliSalvador.htm Salvador Dalí biography] on astrodatabank.com. (Revisado o 30 de setembro de 2006; en inglés).</ref> DoDalí seudixo irmán,do Dalíseu dixoirmán:

{{cita|...parecíamonospareciámonos como dúas pingas de auga, pero dábamos reflexos diferentes... O meu irmán era probablemente unha primeira visión de min mesmo, pero segundo unha concepción demasiado absoluta.<ref name="Dalí, Secret Life">Dalí, ''Vida secreta de Salvador Dalí'' (1993), p. 2.</ref>}}

Dalí tamén tivo unha irmá, Ana María, catro añosanos máis nova queca el.<ref>Llongueras (2004), p. 361.</ref> En [[1949]] ela publicou un libro sobre o seu irmán, titulado ''Dalí visto por su hermana''.<ref>{{Cita web|url=http://www.artelino.com/articles/dali.asp|título=Dalí Biography 1904–1989 — Part Two|publisher:páxina-web=artelino.com|dataacceso=30 de septiembresetembro de 2006|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061025082142/http://www.artelino.com/articles/dali.asp|dataarquivo=25 de outubro de 2006|urlmorta=yes}}</ref> Na súa infancia, Dalí trabou amizade con futuros xogadores do [[Fútbol Club Barcelona|F.C. Barcelona]], como [[Emilio Sagi Barba|Emilio Sagi Liñán]] ou [[Josep Samitier]]. En época de vacacións, no florecente [[Cadaqués]], o trío pasaba moito tempo xogando ó [[fútbol]].

En 1919, cando cursaba sexto de [[bacharelato]] no [[instituto Ramón Muntaner]], editaronel entree varios amigos editaron a revista mensual ''[[Studium (revista)|Studium]]''., na que Habíahabía ilustracións, textos poéticos e unha serie de artigos sobre pintores comocoma [[Francisco de Goya|Goya]], [[Diego Velázquez|Velázquez]] ou [[Leonardo da Vinci]].<ref>«[{{cita web|páxina-web=VilaWEb. Figueres|data=30 de xuño de 2012|lingua=ca|título=Reediten la revista Studium en què va col·laborar Dalí amb 15 anys|dataarquivo=30 de xuño de 2012|urlmorta=yes|urlarquivo=https://archive.today/20120630024323/http://www.vilaweb.cat/noticia/795725/20040112/noticia.html|url=http://www.vilaweb.cat/www/noticia?p_idcmp=795725 |trad-título=Reeditan a revista ''Studium'' na que colaborou Dalí ós 15 anos]»|data-acceso=13 (ende catalán).maio de 2013}}</ref>

En febreiro de [[1921]] a súa nai morreu a consecuencia dun [[cancro de útero]]., cando Dalí tiña 16 anos. Sobre a morte da súa nai diría máis tarde que foi «o golpe máis forte que recibín na miña vida. Adorábaa. Non podía resignarme á perda do ser con quen contaba para facer invisibles as inevitables manchas da miña alma...».<ref>Dalí, ''Secret Life'', pp. 152–153.</ref> Trala súa morte, o pai de Dalí contraeu matrimonio coa irmá da súa esposa falecida. Dalí nunca aprobou este feito.<ref name=Llongueras />

En [[1922]] Dalí aloxouse na célebre [[Residencia de Estudiantes]] de [[Madrid]] para comezar os seus estudos na [[Real Academia de Bellas Artes de San Fernando]].<ref name=Llongueras /> Dalí enseguidaEnseguida atraeu a atención polo seu carácter de excéntrico [[dandi]]. Lucía unha longa melena con patillas, gabardina, medias e polainas ó estilo dos artistas [[Época vitoriana|vitorianos]]. Porén, foron as súas pinturas, nas que Dalí probaba o [[cubismo]], as que chamaron a atención dos seus compañeiros de residencia, entre os que se incluían futuras figuras da arte española, como [[Federico García Lorca]], [[Pepín Bello]] ou [[Luis Buñuel]]. Daquela, é posible que Dalí non entendese completamente os principios cubistas: as súas únicas fontes eran artigos publicados na prensa e un catálogo que lle dera Pichot, posto que no Madrid daquela época non había pintores cubistas.

En 1924 un aínda descoñecido Salvador Dalí ilustrou un libro por primeira vez. Era unaunha publicación do [[poema]] en [[Lingua catalá|catalán]] ''Les Bruixes de Llers'' ("As meigas de Llers"), dun dos seus amigos da residencia, o [[poeta]] [[Carles Fages de Climent]]. Dalí axiña se familiarizou co [[dadaísmo]], influencia que o marcou opolo resto da súa vida. Na residencia tamén trabou unha apaixonada relación co mozo Lorca, pero Dalí rematou rexeitando os amorosos reclamos do poeta.<ref>Para máis información sobre a relación entre ambos artistas, véxase ''Lorca-Dalí: o amor que non puido ser'' e ''The Shameful Life of Salvador Dalí'', ambos por [[Ian Gibson]].</ref><ref name="conversations">Bosquet, Alain, ''[http://www.ubu.com/historical/dali/dali_conversations.pdf Conversations with Dalí]'', 1969. pp. 19-20 (formato PDF) (sobre García Lorca) «S.D.: Era homosexual, iso sábeo todo o mundo, e estaba tolamente namorado de min. Intentou liarselearse comigo un par de veces... e eu estaba extremadamente molesto, porque non era homosexual, e non estaba disposto a ceder. Ademais, iso doe. Así que iso quedou en nada. Pero sentinme terriblemente alagadoafagado polo prestixio das súas atencións. No máis profundo de min, sentía que el era un gran poeta e débolle un minúsculo anaco do cu do Divino Dalí».</ref>

Dalí foi expulsado da Academia en [[1926]], pouco antes dos seus exames finais, por afirmar que non había ninguén en condicións de examinalo.<ref name=olga>[http://www.abcgallery.com/D/dali/dalibio.html Salvador Dalí: Olga's Gallery] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160413060418/http://www.abcgallery.com/D/dali/dalibio.html |date=13 de abril de 2016 }}. Revisado o 22 de xullo de 2006.</ref> A mestría dos seus recursos pictóricos reflectiuse no seu impecablemente realista ''Cesta de pan'', pintada en 1926.<ref>[http://www.dali-gallery.com/html/galleries/painting05.htm Paintings Gallery #5] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100827234135/http://www.dali-gallery.com/html/galleries/painting05.htm |date=27 de agosto de 2010 }}.</ref> Ese mesmo ano, visitou [[París]] por primeira vez, onde coñeceu a [[Pablo Picasso]], a quen o mozo Dalí admiraría profundamente. Picasso xa recibira algúns comentarios eloxiosos sobre Dalí de parte de [[Joan Miró]]. Co paso do tempo e o desenvolvemento dun estilo propio, Dalí converteuse á súa vez nunha referencia e en unnun factor influínteinfluente na pintura destes.

Algunhas das características da pintura de Dalí daquela época convertéronse en distintivas para toda a súa obra posterior. Dalí absorbía as influencias de moitos estilos artísticos, dende o [[academicismo]] [[Clasicismo|clásico]] ás [[Vangardismo|vangardas]] máis rompedoras.<ref>Hodge, Nicola, and Libby Anson. ''The A–Z of Art: The World's Greatest and Most Popular Artists and Their Works''. California: Thunder Bay Press, 1996. [https://ucmshare.ucmerced.edu/docushare/dsweb/Get/Document-94961/Dali+Salvador.doc Online citation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060921144258/https://ucmshare.ucmerced.edu/docushare/dsweb/Get/Document-94961/Dali+Salvador.doc |date=21 de setembro de 2006 }}.</ref> As súas influencias clásicas pasaban por [[Rafael]], [[Agnolo Bronzino]], [[Francisco de Zurbarán]], [[Johannes Vermeer|Vermeer]] e, por suposto, [[Diego Velázquez|Velázquez]].<ref>[http://www.artcyclopedia.com/feature-2005-03.html Phelan, Joseph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140313074331/http://www.artcyclopedia.com/feature-2005-03.html |date=13 de marzo de 2014 }} — Artcyclopedia.</ref> Alternaba técnicas tradicionais con sistemas contemporáneos, ás veces nunha mesma obra. As exposicións da súa obra realizadas en [[Barcelona]] naquela época atraeron grangrande atención, na que se mesturaban as loanzas e os debates suscitados por unha crítica dividida.

Dalí deixousedeixou crecer un vistoso [[mostacho]] que imitaba óo do célebre pintor Diego Velázquez, e que se convertería nun dos seus distintivos persoais ono resto da súa vida.

=== De 1929 á Segundasegunda Guerraguerra Mundialmundial ===

En [[1929]] Dalí colaborou co [[director de cine]] [[Luis Buñuel]], amigo da residencia de estudantes, na redacciónelaboración da polémica [[curtametraxe]] ''[[Un chien andalou]]'' ("Un can andaluz"), na que se amosaban escenas propias do imaxinario [[Surrealismo|surrealista]]. Dalí afirmou terque desempeñadodesempeñara un papel esencial na rodaxe do filme, sen que este estremoextremo se viravise confirmado pola historiografía da [[arte contemporánea]].<ref>Koller, Michael. [http://archive.sensesofcinema.com/contents/cteq/01/12/chien.html ''Un Chien Andalou''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101225061923/http://archive.sensesofcinema.com/contents/cteq/01/12/chien.html |date=25 de decembro de 2010 }}. ''Senses of cinema'' January 2001. Revisado o 26 de xuño de 2006, en inglés.</ref> En agosto dese mesmo ano coñeceu á súa musa e futura esposa [[Gala Éluard Dalí|Gala]].<ref name=unbound>Shelley, Landry. [http://www.tcnj.edu/~unbound/spring2005/articles/a2 "Dalí Wows Crowd in Philadelphia"]. ''Unbound'' (The College of New Jersey), Spring 2005. Revisado o 22 de xullo de 2006.</ref> Nada co nome de Elena Ivanovna Diakonova, era unha inmigrante [[Rusia|rusa]], once anos maior queca el, naquel tempodaquela casada co poeta [[Francia|francés]] [[Paul Éluard]]. Ese mesmo ano, Dalí continuou expoñendo regularmente, xa como profesional, e uniuse oficialmente ó grupo surrealista afincadoresidente no barrio parisinoparisiense de [[Montparnasse]]. Durante os dous anos seguintes, o seu traballo influíu enormemente no rumbo do surrealismo, que o aclamou como creador do [[método paranoico-crítico]], o cal, segundo se dicía, axudaba a acceder ó [[subconsciente]], liberando enerxías artísticas creadoras.<ref name=Llongueras /><ref name=Rojas />

No ámbito doméstico, a relación de Dalí co seu pai estaba próxima á ruptura. Salvador Dalí i Cusí opoñíase ó romance do artista con Gala, e condenaba a súa relación cos artistas do surrealismo por consideralos —como boa parte da opinión pública— elementos tendentes á dexeneración [[moral]]. A tensión foi en aumento ata culminar nun enfrontamento persoal, apor raízmor dunha nova sobre Dalí publicada na prensa, na que se refería que un debuxo dun ''Sagrado Corazón de Xesucristo'' exposto en París polo mozo amosaba unha inscrición na que se lía: «En ocasións, cuspo no retrato da miña nai para me entreter». Ultraxado, o seu pai demandou unha satisfacción pública. Dalí negouse, quizais por temor a ser expulsado do grupo surrealista, e foi botado violentamente da súa casa o [[28 de decembro]] de [[1929]]. O seu pai desherdouno e prohibiulle regresar xamais a Cadaqués. Posteriormente, Dalí describiu como no curso deste episodio presentoulle ó seu pai un [[preservativo]] usado contendo o seu propio [[esperma]], coas palabras: «Toma. Xa non che debo nada!». O verán seguinte, Dalí e Gala alugaron a pequena cabana dun pescador nunha baía preto de [[Portlligat]]. MercouDespois mercou o terreo, e ó longo dos anos foi ampliándoa ata convertela na súa fastuosa vila xunto ó mar, hoxe reconvertida en casa-museo. Gala e Dalí casaron en [[1934]] nunha cerimonia civil, e volveríano avolverían facelofacer polo rito [[Catolicismo|católico]] en [[1958]].<ref>''Carré d'Art'', [[Jean-Pierre Thiollet]], Anagramme, 2008, p.213</ref>

En [[1931]] Dalí pintou unha das súas obras máis célebres, ''[[LaA persistencia de lada memoria]] (Os reloxos brandos)'', obra na que segundo algunhas teorías ilustrou o seu rexeitamento do tempo como unha entidade ríxida ou [[Determinismo|determinista]].<ref>[http://www.salvadordalimuseum.org/education/documents/clocking_in.pdf Clocking in with Salvador Dalí: Salvador Dalí's Melting Watches] (PDF) from the Salvador Dalí Museum. Revisado o 19 de agosto de 2006; en inglés.</ref> Esta idea vese apoiada por outras imaxes da obra, comocoma a extensa [[paisaxe]], ou algúns [[reloxo]]s de peto devorados por [[insecto]]s.<ref name=Conquete>Salvador Dalí, ''La Conquête de l’irrationnel'' (París: Éditions surréalistes, 1935), p. 25.</ref> Os insectos, por outra parte, formarían parte do imaxinario daliniano como unha entidade destrutora natural eque, tal como explicou nas súas memorias, viña determinada por unha lembranza da infancia.

Dalí chegou ós [[Estados Unidos de América]] grazas ó marchante [[Julien Levy]] en [[1934]]. A exposición dalgunhas obras de Dalí —incluída a célebre ''Persistencia...A persistencia da memoria''— levantou unha enorme expectación en [[Nova York]]. Organizouse un baile na súa honra, o ''Dalí Ball'', óno que compareceu levando unha caixa de [[cristal]] pendurada sobre o peito cun [[sosténapertador]] dentro.<ref>Current Biography 1940, pp. 219-220.</ref> Ese mesmo ano, Dalí e Gala ofreceron un [[baile de máscaras]] en Nova York, cortesía da herdeira Caresse Crosby. Foron disfrazados do bebé [[Charles Lindbergh|Lindbergh]] e o seu [[secuestrador]]. O escándalo levantado na prensa foi tan notable que Dalí pediu desculpas publicamente. ÓCando regresarregresou a París, debeu explicarse ante os surrealistas que non entenderon por que se disculpoudesculpara por un acto considerado surrealista.<ref>Luis Buñuel, ''My Last Sigh: The Autobiography of Luis Buñuel'', Vintage 1984. ISBN 0-8166-4387-3</ref>

Aínda que a maior parte do surrealismo se adscribira a ideas políticas de esquerda, Dalí mantiña unha posición que se xulgaba ambigua na cuestión das relacións entre arte e activismo político. Os líderes do movimientomovemento, principalmente [[André Breton]], acusárono de defender o «"novo»" e «"irracional»" do fenómeno [[Adolf Hitler|hitleriano]], acusación que Dalí refutou afirmando que «non son un hitleriano nin de feito nin de intención».<ref>Robin Adèle Greeley, ''Surrealism and the Spanish Civil War'', Yale University Press, 2006, p. 81. ISBN 0-300-11295-5.</ref> Dalí insistía en que o surrealismo podía existir nun contexto apolítico, e negouse a denunciar publicamente o réxime [[Fascismo|fascista]] [[Alemaña|alemán]]. Este e outros factores fixéronlle perder o seu prestixio entre os seus camaradas artistas, e a finais de 1934 Dalí foi sometido a un «"xuízo surrealista»" do cal resultou a súa expulsión do movemento.<ref name=unbound /> A isto, Dalí respondeu coa súa célebre réplica, «Eu son o surrealismo».<ref name=olga />

Porén, en [[1936]], Dalí volveu participar nunha exposición surrealista, esta vez de índole internacional, celebrada en [[Londres]]. A súa conferencia, titulada ''Fantômes paranoiquesparanoïaques authentiques'', foi("Pantasmas paranoicas auténticas"), impartidaimpartiuna cun traxe de [[buzomergullador]], casco incluído.<ref>Jackaman, Rob (1989). ''Course of English Surrealist Poetry Since the 1930s'', Edwin Mellen Press. ISBN 0-88946-932-6.</ref> Chegou á conferencia cun [[Taco de billar|taco]] de [[billar]] e un par de sabuesos[[sabuxo]]s rusos, e no seu transcurso tivo que retirar o casco para poder tomar aire. Comentou ó respecto que «simplemente quería amosar que estaba mergullándose profundamente na mente humana».<ref>Current Biography 1940, p. 219.</ref>

Naquel entónDaquela, o [[Mecenazgomecenado|mecenas]] de Dalí era o adiñeirado [[Edward James]], que colaborara xenerosamente óno ascenso do artista comprándolle numerosas obras e prestándolle cartos durante dous anos. Convertéronse en bos amigos, tanto é así que James aparece na pintura de Dalí ''Cisnes reflejandoreflectindo elefantes''. Colaboraron igualmente na creación de dúas das obras máis representativas do movemento: o «"teléfono-lagosta»" e o sofá dos beizos de [[Mae West]]. En [[1939]] André Breton acuñou o [[anagrama]] despectivo «Avida Dollars» (en latín, "ávido de dólares") para criticar a súa paixón polos cartos.<ref name=artcyclopedia>[http://www.artcyclopedia.com/artists/dali_salvador.html Artcyclopedia: Salvador Dalí]. (Revisado o 4 de setembro de 2006; en inglés).</ref> Esta sarcástica referencia ó seu puxante negocio da arte tamén pretendía acusalo de cultivar a [[megalomanía]] mediante a fama e o diñeiro. Algúns dos surrealistas comezaron mesmo a falar de Dalí en pretérito perfecto, como se xa houbese finadofinara. Algúns grupos surrealistas, e miembrosmembros adscritos posteriormente, comocoma [[Ted Joans]], mantiveron contra Dalí unha enconadaexacerbada polémica que continuou ata o día da súa morte.

En [[1940]], coa [[Segundasegunda Guerraguerra Mundialmundial]] arrasando [[Europa]], Dalí e Gala fuxiron ós [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], onde viviron durante oito anos. Despois da mudanza, Dalí retomou o seu antigo [[catolicismo]]. «''Durante ese período''», informan [[Robert Descharnes|Robert]] e Nicholas Descharnes, «''Dalí nunca deixou de escribir''».<ref name="Descharnes (1993) p. 35."> [[Robert Descharnes|Descharnes, Robert]] and Nicolas. ''Salvador Dalí''. New York: Konecky & Konecky, 1993. p. 35.</ref>

En [[1941]] Dalí entregou un [[guión (arte)|guión cinematográfico]] a [[Jean Gabin]], titulado ''Moontide'' (en [[lingua galega|galego]], ''"Marea lunar''"). En [[1942]] publicou a súa [[autobiografía]], ''La vida secreta de Salvador Dalí''. Escribía regularmente para os catálogos das súas exposicións, comocoma a organizada na Knoedler Gallery de Nova York en [[1943]]. Nese artigo expoñía que

{{cita|oO surrealismo terá servidoservirá polo menos para dar unha proba experimental de que a total esterilidade dos intentos por automatizar chegaron demasiado lonxe e levaron a un sistema totalitario... A pereza contemporánea, e a total falta de técnica, acadaron o seu paroxismo na significación psicolóxica do uso actual da institución universitaria.}}

Tamén escribiu unha [[novela]], publicada en [[1944]], sobre un salón de moda para [[automóbil]]es. De aí xurdiu unha [[caricatura]] de Erdwin Cox, do ''The [[Miami Herald]]'', que presentaba a Dalí lucindo un automóbil como vestido de festa.<ref name=" Descharnes (1993) p. 35." />

Un [[frade]] [[italia]]no chamado Gabriele Maria Berardi anunciou terque lle realizadorealizara un [[exorcismo]] a Dalí nunha visita deste a [[Francia]] en [[1947]].<ref name="exorcist-gift">[http://www.cathnews.com/news/510/72.php Dalí's gift to exorcist uncovered] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011193554/http://cathnews.com/news/510/72.php |date=11 de outubro de 2007 }} Catholic News October 14, de outubro de 2005</ref> No [[2005]], foi inaugurada unha escultura do ''Cristo na cruz'' foi inaugurada na cidade de ditodo frade. Comentouse que Dalí entregouentregara esta obra ó frade como prenda de gratitude,<ref name="exorcist-gift" /> e dous expertos españois sobre Dalí consideraron que hai motivos abondos para pensar que a obra fose realmente súa.<ref name="exorcist-gift" />

Aceptou a decoración dun escaparate dos almacenes Bonwit-Tellerle na Quinta Avenida de Nova York. Fixo unha polémica composición dedicada ó día e á noite: nun lado un [[maniquímanequín]] con perruca vermella nunha bañeira de [[Astracán (pel)|Astracánastracán]]; e no outro, unha figura deitada nunha cama con [[baldaquino]] negro sobre cuxa [[almofada]] ardían [[Carbón|carbónscarbón]]s. Pero realizáronse modificacións sen permiso do autor, e Dalí en protesta acabou lanzando a bañeira contra o vidro do escaparate. Foi detido e debeu pagar os danos. O xulgado absolveuno, pois el argumentou que defendía a súa obra., Entendeusee esta protesta foi entendida como unha defensa dos [[dereitos de autor]].<ref>[http://www.legaltoday.com/index.php/actualidad/noticias/2009-ano-dali-visionario-de-la-defensa-de-la-propiedad-intelectual Dalí, visionario da defensa da propiedade intelectual] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110722055539/http://www.legaltoday.com/index.php/actualidad/noticias/2009-ano-dali-visionario-de-la-defensa-de-la-propiedad-intelectual |date=22 de xullo de 2011 }}.</ref>

Neses anos, Dalí deseñou ilustracións para edicións traducidas ó [[lingua inglesa|inglés]] de clásicos comocoma o ''[[El QuijoteQuixote]]'', a autobiografía de [[Benvenuto Cellini]] e os ''EnsayosEnsaios'' de [[Michel de Montaigne]]. Tamén aportouproporcionou decorados para o filme ''[[Spellbound]]'' de [[Alfred Hitchcock]], e emprendeu con [[Walt Disney]] a realización dundunha filmecurtametraxe de [[Cine de animación|debuxos animados]], ''[[Destino (curtametraxe)|Destino]]'', que quedou inconclusa e quefoi se montoumontada en [[2003]], moito despois do pasamento de ambos.<ref>[{{Cita web |url=http://www.animationartconservation.com/destiny_of_dali_destino.html |título=www.animationartconservation.com] |data-acceso=13 de maio de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091230010548/http://www.animationartconservation.com/destiny_of_dali_destino.html |dataarquivo=30 de decembro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref>

FoiEsta foi unha das épocas máis frutíferas da súa vida, pero tamén discutida por certos críticos, que vían que Dalí difuminabaesvaía a fronteira entre [[arte]] e [[bens de consumo]] ó acantoar a pintura para centrarse máis no [[deseño]] e enos artigos comerciais.

Dende [[1949]] Dalí viviu en [[Cataluña]]. O feito de que elixise España para vivir en tempos da [[España franquista|ditadura]] fixo que algúns dos seus antigos colegas, así como sectores progresistas, o fixeran branco de novas críticas.<ref name=navarro>Navarro, Vicente, Ph.D. [http://www.counterpunch.org/navarro12062003.html "The Jackboot of Dada: Salvador Dalí, Fascist"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080411161227/https://www.counterpunch.org/navarro12062003.html |date=11 de abril de 2008 }}. ''Counterpunch''. December 6, 2003. (Revisado o 22 de xullo de 2006; en inglés).</ref> Isto suxire que o descrédito con que Dalí era considerado entre surrealistas e críticos de arte se debese, ópolo menos en parte, a motivacións [[política]]s, máis que ó valor intrínseco das súas obras de arte. En [[1959]] Breton organizou unha exposición antolóxica titulada ''Homage to Surrealism'' (en galego ''"Homenaxe ó surrealismo''"), que reunía obras xurdidas nas catro décadas do movemento. A exposición recuperaba pezas de Dalí, de [[Joan Miró]], de [[Enrique Tábara]] e [[Eugenio Granell]]. Ó ano seguinte, Breton opúxose enerxicamente á inclusión da ''Madonna Sixtina'' de Dalí na Exposición Internacional Surrealista de Nova York.<ref name=lopez>López, Ignacio Javier. ''The Old Age of William Tell (A study of Buñuel's ''Tristana'')''. ''MLN'' 116 (2001): 295–314.</ref>

[[Ficheiro:Salvador Dali The Rainbow 1972.jpg|miniatura|esquerda|180px||Salvador Dali, ''The Rainbow'' (1972), [[Centro M. T. Abraham de Artes Visuales]].]]

Ó final da súa carreira, Dalí non se limitou á pintura, desenvolvendoe desenvolveu novos procesos e medios experimentais: creou un boletín<ref name=bp>[http://www.bonjourparis.com/Articles/Museums_and_Sights/The_Phantasmagoric_Universe_%E2%80%94_Espace_Dal%C3%AD_%C3%80_Montmartre/ The Phantasmagoric Universe—Espace Dalí À Montmartre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060528084739/http://www.bonjourparis.com/Articles/Museums_and_Sights/The_Phantasmagoric_Universe_%E2%80%94_Espace_Dal%C3%AD_%C3%80_Montmartre/ |date=28 de maio de 2006 }}.''Bonjour Paris''. (Revisado o 22 de agosto de 2006; en inglés).</ref> e converteuse nun dos pioneiros da [[holografía]] artística,<ref name=holo>[http://www.holophile.com/history.htm The History and Development of Holography]. ''Holophile''. (Revisado o 22 de agosto de 2006; en inglés).</ref> algocousa nadapouco estrañoestraña considerando a súa longa exploración artística de xogos visuais. Xa durante os seus derradeiros anos, artistas comocoma [[Andy Warhol]] proclamaron ó catalán como unha das influencias máis notábeis do [[pop art]].<ref name=warhol>[http://www.carnegiemuseums.org/cmag/bk_issue/1998/mayjun/feat2.htm Hello, Dalí] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060927105155/http://www.carnegiemuseums.org/cmag/bk_issue/1998/mayjun/feat2.htm |date=27 de setembro de 2006 }}. ''Carnegie Magazine''. (Revisado o 22 de agosto de 2006; en inglés).</ref> Dalí tamén amosou dende sempre un acusado interese polas [[ciencias naturais]] e as [[matemáticas]]. Así se observa en moitas das súas obras —sobre todo as creadas na década dosde 50—1950— nas calesque chegou a compoñer retratos individuais a partir de cornos de [[rinoceronte]]. Segundo o artista, o corno de rinoceronte significaba a [[xeometría]] divina, posto que crece nunha progresión [[espiral]] [[Logaritmo|logarítmica]]. Tamén relacionou o concepto cos temas da castidade e a santidade da [[Virxe María]].<ref>Elliott H. King in Dawn Ades (ed.), ''Dalí'', Bompiani Arte, Milán, 2004, p. 456.</ref> Outro dos intereses de Dalí era o [[ADN]], e o [[hipercubo]] (un [[cubo]] de catro dimensións) que chegou a plasmar despregado na súa ''[[Crucifixión (Dalí)|Crucifixión]]'' (''Corpus Hypercubus'').

A posguerra abriu para Dalí unha nova etapa artística, caracterizada polo virtuosismo técnico e o recurso a ilusións [[óptica]]s, así como ó imaxinario da [[ciencia]] ou a [[relixión]]. A súa aproximación ó catolicismo foise facendo máis marcada, influída quizais pola conmoción causada pola bomba de [[Hiroshima]] e o amencer da era nuclear. O mesmo Dalí denominou esta etapa da súa arte como o período [[misticismo|místico]]-nuclear. A súa intención parecía ser a síntese da [[iconografía]] cristiá con imaxes [[Escatoloxía (fisioloxía)|en descomposición]] relacionadas coa física nuclear,<ref>[http://www.arton5th.com/Dali/bio.html Salvador Dalí Bio, Art on 5th] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060504050531/http://www.arton5th.com/Dali/bio.html |date=04 de maio de 2006 }}. (Revisado o 22 de xullo de 2006; en inglés).</ref> como se desprende de obras comocoma ''Crucifixión'' (''Corpus Hypercubus''). Baixo a clasificación de «"misticismo nuclear»" se inclúeninclúense tamén ''LaA gareestación de PerpignanPerpiñán'' (1965) e ''ElO torerotoureiro alucinógenoalucinóxeno'' (1968-1970). En [[1960]] Dalí empezou a traballar nun [[teatro]] e [[museo]] persoal, erguidos sobre a súa casa natal en Figueres; foi o maior dos seus proxectos individuais, e a el dedicaríadedicaríalle boa parte das súas enerxías ata [[1974]]. Mesmo máis adiante, a mediados dosda década de 801980, realizou algunhas reformas menores no edificio.

Na súa madurez, o artista tamén se implicou con outrasnoutras actividades «"extra-artísticas»" que daban unha medida da súa enorme popularidade como personaxe público. En [[1968]] Dalí gravou un anuncio [[Televisión|televisivo]] para a marca de [[chocolate]] ''Lanvin'',<ref>[http://ehotelier.com/browse/news_item.php?id=P12135 Salvador Dalí at Le Meurice Paris and St Regis in New York] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011211226/http://ehotelier.com/browse/news_item.php?id=P12135 |date=11 de outubro de 2007 }} Andreas Augustin, ehotelier.com, 2007</ref> e en [[1969]] deseñou o logo[[logotipo]] de [[Chupa Chups]]. EseNese mesmo ano traballou como responsable creativo da campaña [[Publicidade|publicitaria]] de [[Festival da Canción de Eurovisión|Eurovisión]], e creou unha grangrande escultura metálica que sefoi instalouinstalada no escenario do [[Teatro Real de Madrid]]. No programa ''Dirty Dali: A Private View'' (en galego ''"Dalí o sucio: Unha visión íntima''"), emitido polo [[Channel 4]] do [[Reino Unido]] en [[2007]], o crítico [[Brian Sewell]] describía como a finais dosda 60década de 1960 foi requirido polo artista apara posar sen pantalóns en posición fetal baixo a axila dunha figura de [[Xesucristo]], mentres Dalí o fotografaba e finxía furgarsefurgar baixo o pantalón.<ref>[http://living.scotsman.com/index.cfm?id=869862007 Scotsman review of Dirty Dalí]</ref><ref>[http://www.thisislondon.co.uk/arts/article-23398918-details/The+Dali+I+knew/article.do The Dali I knew] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070707184041/http://www.thisislondon.co.uk/arts/article-23398918-details/The+Dali+I+knew/article.do |date=07 de xullo de 2007 }} By Brian Sewell, thisislondon.co.uk (en inglés).</ref>

En [[1980]], a saúde de Dalí deteriorouse seriamente. Coa súa muller, Gala —que xa manifestaba síntomas de senilidade—, consumiu presuntamente un cóctel de fármacos que danou seriamente o seu sistema nervioso, coa consecuencia de incapacitalo practicamente para a creación artística. Con 76 anos, o estado de Dalí era lamentable, e a súa man sufría constantes tremores que evidenciaban o progreso da [[enfermidade de Parkinson]].<ref>Ian Gibson (1997). ''The Shameful Life of Salvador Dalí''. W. W. Norton & Company.</ref><ref>Recentemente se descubriron algúns [http://www.elmundo.es/elmundo/2009/06/23/cultura/1245751272.html debuxos], cos que o artista «"pagou»" os servizos médicos prestados por un recoñecido [[Oncoloxía|oncólogo]] estadounidense.</ref>

En [[1982]], o [[rei]] [[Xoán Carlos I]] concedeuconcedeulle a Dalí o título de marqués de Púbol, que o artista agradeceu cun debuxo, titulado ''Cabeza de Europa'', que resultou ser eo seu derradeiro debuxo, e que lle entregou trala visita real ó seu leito de morte.

Gala morreu o [[10 de xuño]] de [[1982]]. Tralae trala súa morte, Dalí perdeu o seu entusiasmo por vivir. Deliberadamente, deshidratouse seriamente —como consecuencia dun intento de [[suicidio]]—, aínda que xustificou a súa acción como un método de entrar nun estado de animación suspendida, do mesmo modo en que poden facer algunhas [[bacteria]]s poden facer. Mudouse de Figueres ó castelo de [[Púbol]], que lle comprara a Gala, e onde ela finou. En [[1984]], declarouse un incendio de causas descoñecidas declarouse no seu dormitorio.<ref>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9905E1DB1038F932A3575AC0A962948260 "Dalí Resting at Castle After Injury in Fire"]. ''[[The New York Times]]''. September 1, de setembro de 1984. (Revisado o 22 de xullo de 2006; en inglés).</ref> De novo sospeitouse dun intento de suicidio, aínda que quizais se debese a neglixencia do persoal doméstico.<ref name=olga /> De todos os xeitos, Dalí foi rescatado e regresou ó seu domicilio en Figueres, onde un grupo de artistas, mecenas e colegas artistas se encargaron do seu benestar ata os seus últimos anos.

Denunciouse que Dalí foi obrigado por algúns dos seus «"coidadores»" a asinar lenzos en branco que serían vendidos trala súa morte como orixinais.<ref name="scandal">{{cita libro | título = The Dalí Scandal: An Investigation | url = https://archive.org/details/daliscandalinv00roge | autor = Mark Rogerson | isbn = 0575037865 | editorial = Victor Gollancz | año ano= 1989}}</ref> Estes rumores fixeron que o mercado da arte fose escéptico coas obras atribuídas a Dalí durante a súa última época.

En novembro de [[1988]] Dalí foi ingresado apor raízmor dun serio fallo cardíaco, e o [[5 de diciembre]]decembro de 1988 foi visitado polo rei Xoán Carlos I, quen lle confesou que sempre foi un fiel admirador da súa obra.<ref>Etherington-Smith,{{Cita Meredith.libro|edición=1st Da Capo [http://books.google.com/books?idPress ed|título=soncxLrkYX0C&dq ''The Persistencepersistence of Memorymemory: Aa Biographybiography of Dalí''], p. 411, 1995 |editorial=Da Capo Press,|data=1995|lugar=New York|ISBN =978-0-306-80662-2.9|nome=Meredith|apelidos=Etherington-Smith|páxina=411}}</ref>

Logo da morte da súa nai en [[1921]], Dalí marchou a estudar a [[Madrid]], alí ingresa na [[Residencia de Estudiantes]] en [[1922]] e entra en contacto con outros grandes artistas da época como [[Luis Buñuel]] ou [[Federico García Lorca]] ao tempo que estuda na Escola de Belas Artes de San Fernando. En [[1926]] realiza a súa primeira visita a [[París]], onde coñece a [[Picasso]], colabora con Buñuel na realización do filme ''[[Un chien andalou]]'', que estrean en París en [[1929]], nese mesmo ano coñece a [[Gala EluardÉluard Dalí|Gala]], que se convertería na súa musa ata a súa morte. Coa chegada ao poder de [[Francisco Franco]], Dalí entrou en conflito co resto dos membros do surrealismo por motivos políticos, e mesmo chegan a expulsalo do movemento, ao que Dalí responde: o surrealismo son eu. En [[1940]] pola [[Segunda Guerra Mundial|guerra en Europa]] marcha a vivir aos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], onde permaneceráficará ataaté 1948 e que se converterá no período máis produtivo da súa vida.

Como pintor, Dalí non tivo un único estilo ou técnica,. oO mellor da súa produción desenvolveuse dentro do surrealismo e os seus cadros, dun gran detalle e meticulosidade no debuxo, e con cores brillantes e luminosos, ecaracterízanse conpor composicións sorprendentes e insospeitadas de obxectos cotidiáns e imaxes oníricas. Pintou arredor de 1.500 cadros na súa vida.

== Notas ==

{{ReferenciasListaref|330em}}

[[Categoría:Pintores de EspañaCataluña]]

[[Categoría:SurrealismoPintores surrealistas]]