زبان گزی

زبان گازی
زبان گازی
تبار	Default هندواروپایی زبان‌های ایرانی زبان ایرانی غربی زبان‌های ایرانی شمالی غربی زبان‌های ایران مرکزی زبان گزی; ; ; ; ; ;
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

زبان گزی
زبان گزی
زبان بومی در	ایران
شمار گویشوران	several thousand (۲۰۰۰)
تبار	هندواروپایی زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی غربی زبان‌های ایرانی غربی Tatic Kermanic/Central Plateau Southwestern زبان گزی; ; ; ; ; ; ; ;
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	gzi
گلاتولوگ	gazi1243

زبان یا گویش گزی (انگلیسی: Gazi language) از زبان‌های ایرانی غربی است و در خطر نابودی قرار دارد و اتنولوگ شمار گویشوران آن را ۳۵ هزار نفر تخمین زده است.

زبان گَزی زبانی است که مردم شهر تاریخی گز بُرخوار (شهرستان شاهین‌شهر و میمه) در استان اصفهان ایران بدان سخن می‌رانند. این زبان عضو زبان‌های مرکزی ایران و از شاخهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی است. زبان گزی در کنار گویش یهودیان اصفهان، سدهی و چند گویش ناپژوهیدهٔ دیگر گروه زبان‌های فلات مرکزی ایران را تشکیل می‌دهند.

تاریخچه

در ایران باستان ما تنها دو زبان فارسی و ایلامی داشتیم که کتیبه های موجود سندی بر این گفته است و بقیه زبان های محدوده ایران امروزین با گذشت زمان شکل گرفتند که با منقرض شدن زبان ایلامی زبان فارسی باستان بود که در ایران و حتی بیرون از محدوده ایران از همان دوران باستان تاثیرات فراوانی گذاشته است که از ریشه یابی زبان بدست زبان شناسان متخصص میتوان به این موضوع پی برد. زبان فارسی از همان دوران باستان در بخش ماد(به معنی استان مرکزی،میدل،میانه) و هتا(حتی) طبق نوشته تاریخنگاران یونانی در اسیای میانه پخش شده بود و مورد استفاده قرار میگرفت یونانی ها برای گفت و گو در بخش های خارج از ایران امروزین از پارس ها استفاده میکردند که این نیز سندی بر این گفته است. گمان میرود که بدلیل شباهت واژگانی یافت شده از گویش گزی که مانند ده ها گویش و زبان دیگر که یکسانی و برابری واژگان ان ها با زبان کتیبه ای هخامنشی (فارسی باستان) زبان پارس(فارس) ها است به این نکته پی می بریم که این گویش ها و زبان ها تمام بر امده و ساخته شده از زبان فارسی هستند و هر کدام از یک دوره خاص تاریخی تاثیر گرفتند و طبق همین موارد از نگاه تخصصی میتوان این زبان ها را زیر شاخه ای از زبان فارسی دانست.

آن دسته از زبان ها و گویش هایی که در مناطق مرکزی ایران وجود دارد به دلیل دور بودن از تداخلات فرهنگی که در نواحی مرزی با اقوام غیر ایرانی بوجود آمده است در طول تاریخ ایران از گزند تحریف و تبدیل به دور مانده است، به همین خاطر در شرایط کنونی در سطح کشور ایران و کشورهای کناری ایران، یکی از اصیل ترین زبان ها و گویش های ایرانی در این نواحی وجود دارد و یکی از زبان‌هایی است که ریشه مستقیم در زبان فارسی واقعی دوره‌ی پیش از اسلام دارد و در پهنه‌ی گسترده ای از ایران شمال غربی و مرکزی با تفاوت های اندکی در شهرک‌ها و روستاهای این نواحی وجود دارد این زبان و گویش را در نواحی شمالی اصفهان و هم‌چنین گرکویه ،کوهپایه ، نایین ، خوانسار با همان خصلت ها و ویژگی های یک زبان یا گویش ایرانی کهن از دید ساختار دستوری و واژه و گونه گفتن (تلفظ) آن در محاوره و گفتگوی مردم نواحی یاد شده می توان دید.

همین زبان است که در میان مردم شهر تاریخی گزبرخوار از زمان‌های دور تا کنون نگه‌داری و پاسداری شده است

شهر تاریخی گزبُرخوار به تناسب پیشینه چندین هزار ساله و تاریخی خود سهم ارزشمندی در نگه‌داری و گسترش فرهنگ ایرانی از جمله زبان داشته است، این زبان ممکن است با برخی از زبان های موجود ایرانی مانند فارسی کنونی و لهجه و گویش های ان مانند دری و... تفاوت هایی داشته باشد ولی به دلیل نگه‌داشته شدن از تحریفات و دگرگونی‌هایی که طی شرایط خاصی برای زبان های دیگر پیش آمده توانسته است، از دیدگاه دستور زبان، ساختارهای لفظی و واژه ای و معنایی همانندی خود را با زبان های باستانی هندی وایرانی از جمله : فارسی باستان، زبان سنسکریت (هندی) نگه‌دارد و نیز با زبان ها و گویش های تالشی ،کُردی به ویژه گورانی ، بلوچی ، کرمانی، گویش بهبهانی و شوشی در خوزستان و زبان زرتشتیان یزد و یهودیان اصفهان و همدان هم‌خوانی و همانندی داشته باشد این موارد نشانه‌ی ریشه‌دار بودن زبان و گویش های مرکزی ایران است.

زبان گزی که به ریشه و نژادگی (اصل) خود و لهجه های همانند پیوستگی دارد باید بیشتر مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد. بهره گیری از این زبان (زبان گزی) و کلا زبان ها و لهجه های موجود در مناطق مرکزی ایران در زمینه های پژوهشی و راه یابی به اصل واژه های باستانی و مفاهیم و معانی آن پژوهنده را به درستی ره می برد و از باز گویی نادرستی‌هایی که از سوی برخی زبان شناسان در این زمینه رخ داده است جلوگیری خواهد کرد .

همان گونه که گفته شد زبان و لهجه هایی که در نواحی دور و بر همدان ،سمنان ، گزبرخوار ،نطنز، کاشان ،نایین ،خوانسار، میمه، گرکویه(جرقویه) ،کوهپایه ،خمینی شهر ،کمشچه و خورزوک(خورزوق کنونی) با دوگانگی‌های (تفاوت های) اندکی مورد استفاده‌ی روزانه اهالی این مکان‌ها است یکی از نژاده‌ترین گویش های ایرانی است این زبان یا گویش یکی از شاخه های زبان پارسی پهلوی(فارسی میانه) است .

همخوان‌ها در گزی p, b, t, d, c, j, k, g, q, f, v, s, z, š, ž, x, g, h, m, n, r, l, y بوده و برابر با همخوان‌های زبان فارسی می‌باشند؛ جز آوای γ در یکی از لهجه‌های این گویش. واکه‌های این گویش هم عبارتند از i, e, a, u, o, ā, ü, ö (?), ey, āy, ow ~ öy.

سیر دگرگونی واجی از نیاایرانی به شاخهٔ شمال غربی

ts> s برای نمونه kas به معنای کوچک برابر با که فارسی؛ *dz> z برای نمونه در zomā به معنای داماد؛ *tsw> sp برای نمونه در ösbö به معنای سفید؛ *dzw> zb در ozun ~ uzun به معنای زبان؛ *d w> b در ber به معنای در؛

منابع

↑ Ethnologue 17 gives a figure of 7,030. However, this is a guestimate based on 35,000 speakers divided among five recognized languages.
↑ زبان گزی at اتنولوگ (18th ed., 2015)
↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Gazi". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)

«Gazi Dialect». ایرانیکا.

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Gazi language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰.

[1] Ethnologue 17 gives a figure of 7,030. However, this is a guestimate based on 35,000 speakers divided among five recognized languages.

[e18-2] زبان گزی at اتنولوگ (18th ed., 2015)

[Glottolog-3] Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Gazi". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)

[۱]

[۲]

[۳]