جهان (بام و صفی‌آباد)

جهان
روستا
کشور	ایران
استان	خراسان شمالی
شهرستان	بام و صفی‌آباد
بخش	بام
دهستان	ساریگل
جمعیت	۵۶۳ نفر (سرشماری ۹۵)

جهان، روستایی در دهستان ساریگل بخش بام شهرستان بام و صفی‌آباد در استان خراسان شمالی ایران است.

موقعیت جغرافیایی

روستای جهان یکی از روستاهای پلکانی و از مهم‌ترین روستاهای تاریخی ولایت ارغیان بوده که امروزه یکی از روستاهای شهرستان اسفراین محسوب می‌گردد این روستا نسبت به استان خراسان شمالی در قسمت جنوب شرقی واقع شده و در سمت شرق شهر اسفراین وغرب دهستان بام قرار گرفته‌است و محدود است از طرف شمال به کوه‌های شاه جهان وشیروان، طرف شرق به روستای زالی و بانی در و جنوب به روستای چهارمست و وازطرف غرب به پارک ساریگل؛ که زندگی انسان‌ها در این روستا و پیرامون آن حداقل به دوره هخامنشیان می‌رسدکه که بقایای آن را می‌توان در قزقلعه و آغول قلعه مشاهده کرد.

تاریخچه

نام جهان در اسناد قدیمی

با توجه به تحقیقات باستان‌شناسی که در زمینه سکونت در این روستاانجام گرفته قدمت استقراردر این منطقه به حدود ۲۵۰۰ سال پیش برمی گردد که در آن زمان احتمالاً خانواده‌های از هخامنشیان در قلعه معروف به قزلرقلعه شاه جهان سکونت داشته‌اند. از زمان پیدایش این روستاجدید اطلاعات زیادی وجود ندارد و پیدایش آن را شاید بتوان به پس از تخریب و متروکه شدن روستای جهان قدیم نسبت داد. طبق اسناد موجود نام تاریخی این روستا در گذشته قریه جهان نام داشته‌است که به دوره تیموری بر می‌گرد و آن زمانی است که حافظ ابرو در سال ۸۳۳ ه‍.ق از منطقه ارغیان گذر کرده برای جهان ارغیان ۱۲ قریه ذکر کرده که جهان یکی از این قرای به‌شمار می‌آمده‌است: «ولایت جهان و ارغیان: قریه روئین و توابع، قریه اردین، و توابع، قریه دستجرد و توابع، قریه کاریزدر، قریه بکر آباد، قریه نهامود، قریه جهان و توابع، قریه بان و توابع، قریه اسفنج و توابع، قریه خرق و توابع، قریه کرد، قریه سی و توابع، بیرون از این قری مزارع بسیار دارد.»

زمین شناسی روستای جهان

نقشه موقعیت رود جهان و کوه‌ شاه جهان و شاه حسن بخش بام سفراین

روستای جهان در قسمت جنوبی ارتفاعات شاه جهان قرار گرفته است که از لحاظ تقسیمات زمین شناسی ایران جزئی از زون رسوبی کپه داغ می باشد. و در بین ارتفاعات بینالود، در شرق آن و آلاداغ در غرب آن قرار گرفته است. قسمت شمالی (روستای جهان) بیشتر کوهستانی و قسمت جنوبی بیشتر حالت دشت به خود می گیرد.

توپوگرافی و ژئومورفولوژی

به طور کلی روستای جهان را می توان به دو قسمت تقسیم کرد: الف – زمین های دشتی: اگر چه در روستای جهان دشت به معنای واقعی کلمه وجود ندارد، اما با توجه به پستی و بلندی ناحیه یک بخش کم ارتفاع و تقریبا هموار وجود دارد که می توان از آن به عنوان دشت نام برد: دشت نگرد : این دشت در بخش جنوبی روستا ودر پایکوه های شاه جهان گسترش یافته که دارای شیبی با جهت شمالی –جنوبی دارد. مهمترین کشت در این دشت کشاورزی از نوع زراعی است . این دشت از آبرفتهای سیلابی و مخروطه افکنه های کال جهان تشکیل شده است ..

بافت تاریخی روستا

دورنمای روستای جهان اسفراین

خانه‌های پلکانه ساخته شده با چینه و گل در روستای جهان

روستای جهان

خانه‌های پلکانی روستا

کوچه باغ‌های روستای جهان عکس

روستای جهان یکی از روستاهای پلکانی شهرستان اسفراین و استان است که به گواه کارشناسان، از بالاترین پتانسیل گردشگری برخوردار است، اما گمنامی این روستا به واسطه معرفی نشدن، موجب شده‌است تا فعالیت‌های متمرکز برای ارتقای شرایط این روستا در امر گردشگری بسیار کم‌رنگ و کم‌اثر باشد. به‌طوری که این روستا به جز میزبانی گردشگری نامتمرکز حتی جز موارد نادر مورد بازدید جدی مسئولان قرار نگرفته‌است. خانه‌های پلکانی و در زیر آن آثار تاریخی و تونل‌های زیر زمینی با چشمه‌های جوشان و بافت‌های تاریخی و ساختار معماری خانه‌ها، آن را جزو منحصر به فردترین بافت‌های موجود در روستاهای کشور کرده‌است. کوچه‌ها و خانه‌های این روستا به طرز عجیبی هویت تاریخی خود را حفظ کرده‌اند. شاید اگر هر گردشگری فقط چند قدم در این کوچه‌ها بردارد و چهره زنان و کودکان را کنار دیوارهای کاهگلی ببیند، زمان و تاریخ را فراموش کند. آبی، سبز، نارنجی و گاه قرمز عمده‌ترین رنگی است که در لباس زنان این روستا به چشم می‌خورد.

مسجد کهن

مسجد قدیمی روستای جهان

مسجد قدیم روستای جهان

کوه‌ها

• کوه‌های شاه حسن: این کوه باارتفاع ۲۶۶۲ متر در فاصله ۵/۴کیلومتری شمال شرق آبادی واقع گردیده‌است.
• کوه گل خانی: این کوه باارتفاع ۲۴۱۰ متر در فاصله ۳ کیلومتری شمال شرق آبادی واقع گردیده‌است.
• کوه خیزران: این کوه باارتفاع ۲۲۱۳ متر در فاصله ۵/۳کیلومتری شمال غرب آبادی واقع گردیده‌است.

آب‌های سطحی و زیرزمینی

رودخانه جهان

این رودخانه از شاخه‌های رودخانه کال ولایت می‌باشد که طول این رودخانه ۲۴ کیلومتر است.

از شاخه‌های رودخانه کال ولایت می‌باشد از دامنه‌های جنوبی کوه یاتوبا ارتفاع ۳۱۰۲ متر از رشته کوه بینالود واقع در ۲۹ کیلومتری خاور شهر اسفراین سرچشمه می‌گیرد. از شمال به جنوب جریان می‌یابد. سپس از خروج از دامنه‌های جنوبی بینالود وارد اراضی روستای جهان می‌گردد. اراضی این روستا و روستای چهارمست را مشروب نموده و در جنوب باختری روستای اخیر وارد رودخانه کال ولایت می‌شود. . طول این رودخانه ۲۴ کیلومتر بوده و در روستای جهان محل مناسبی برای احداث سد بر روی آن وجود دارد رودخانه جهان دارای آب دائم بوده ولی جریان دائمی آن به مصرف روستاهای مسیر رسیده و فاضلاب ان وارد رود ولایت می‌شود.

قنات‌ها

قنات یخدان طول این قنات ۱۰۰۰ متر است و تعداد ۳۰ میله چاه دارد. عمق مادرچاه این قنات، ۱۲ متر و فاصلهٔ مظهر تا محل آن ۳۰۰۰ متر می‌باشد. دبی این قنات ۲۵ لیتر بر ثانیه است. تعداد مالکان این قنات ۱۰۰ نفر می‌باشد و اراضی تحت کشت این قنات ۲۰ هکتار می‌باشد.

محصولات روستا

درخت بید از درختان منطقه کوهستانی روستای جهان اسفراین

از

طبیعت سرسبز و گردشگری روستای جهان

درختان کهنسال گردو در روستای جهان

مهم‌ترین محصولات این روستا می‌توان به بادام، گردو، انگور، زردآلو، هلو اشاره کرد.

مردمشناسی

مردم ترک‌زبان روستای جهان اسفراین

مردم این روستا از نژاد ترک و تیره بغایری هستند. که در زمان حمله هولاکوخان به ایران از منطقه قراقوم ترکمنستان به این منطقه کوچ داده شدند و زبان آن‌ها ترکی است.

معادن

در این روستا معادن که در حال استخراج باشد مشاهده نگردیده اما با توجه به شواهد به دست آمده از منطقه شرقی روستا تعدادی از معادن متروکه نیز در این منطقه وجود داشته که در گذشته‌های دور از آن‌ها به عنوان معدن گچ استخراج می‌شده‌است. به‌طور کلی از لحاظ معادن و منابع معدنی این منطقه بسیار فقیر و فاقد اندیس‌های معدنی می‌باشد. گچ، مهم‌ترین ماده معدنی موجود در منطقه است. ذخایر گچ به صورت نواری به ضخامت ۳ الی ۵ متر و طول بیش از ده کیلومتر با راستای شرقی-غربی راه جهان –بام-تارخه بیرون زدگی دارد. طبق اسناد و سفرنامه نویسان خارجی که در ۱۲۰ سال پیش از منطقه بازدید نمودند به استناد نوشته‌های ایشان یک معدن متروکه طلا در شمال کوه شاه جهان وجود دارد که قبلاً فعال بوده‌است.

مشاغل

مشاغل عمده روستا شامل: زراعت، باغداری، دامداری و کارگری است.

جاذبه‌های گردشگری

دره سرسبز روستای جهان با درختان و پوشش گیاهی متنوع

تصویر قدیمی ازدورنمای امامزاده روستای جهان

دورنمای از زیارتگاه امامزاده روستای جهان

دورنمایی از امامزاده روستای جهان اسفراین ،

پرونده:پلان و برش امامزاده حسین بن رضا و علی بن حسن روستای جهان، احمد نیک گفتار،1386.jpg

لان_و_برش_امامزاده_حسین_بن_رضا_و_علی_بن_حسن_روستای_جهان

بنای امامزاده حسین بن رضا و علی بن حسن

بنای امامزاده حسین بن رضا وعلی بن حسن در 3 کیلومتری متری شمال روستای جهان از توابع بخش بام شهرستان بام و صفی اباد قرار گرفته است. این بنا در میان ارتفاعات شاه جهان در داخل دره معروف به قبرستان و در سمت چب رودخانه جهان ارغیان در میان باغها واقع شده است و در کنار آن دو چنار قرار دارد که به گفته مردم یکی از این چنارها به نام چنار سوخته معروف است ودر گذشته این چنار خیلی قطور و توخالی بوده است که به اعتقاد مردم این چنارها بر اثر برخورد ساعقه آتش گرفته و دوباره پاجوش های از کنار پایین آن رشد کرده است.

داده¬های تاریخی مکتوب:

این اثر از از زمان های دور محل تجمع مردم منطقه در مراسم های مذهبي و در ايام نوروز، روز سيزده بدر، عيد سعيد فطر و عيد قربان بوده و زن و مرد، بزرگ و كوچك گرد هم مي‌آيند و اوقات خود را در كنار اين مزار مقدس مي‌گذرانند. درباره نسب شناسی این امامزاده در منابع مکتوب متاخر اشارات کلی شده است؛ عبدالرفیع حقیقت در کتاب تاریخ و جغرافیا صفحه 56 ذکرکرده است: که اسفراین 451 روستا بوده است، چنان چنگیز مغول آتش ظلمی‌ برافروخت که مردمان آنجا و آبادی‌ها را بخاک سیاه کشاند و یکی از روستاهای فرازنده و آبادی‌های ارزنده اسفراین جهان است که در سابق این روستا اهمیت جهانی و شهرت آفاقی که داشته است اسم این سامان را جهان می‌گفتند و یکی از امتیازات آن همین بقعه مبارکه که امامزاده حسین بن رضا می‌باشد در این حرم مطهر و منور دو امامزاده مدفون است، امامزاده حسین و علی بن حسن. در یک کتاب خطی مزارات اسفراین در صفحه 16 آن ذکر شده است: « امامزاده حسین بن رضا که نسب شریف ایشان با قراین و شواهد و مدارک به حضرت موسی بن جعفر علیه السلام می‌رسد و به علاوه نگاشته شده است زمانیکه امامزاده حسین بن رضا به دهستان جهان رسیدند، مشغول زراعتکاری گردید و دشمنان به معتصم عباسی خلیفه هشتم بن عباس خبر دادند و او، مردیکه به نام خواجه بود فرستاد و امامزاده حسین بن رضا را شهید کرد».اما برحسب یک سند خطی که در اوایل قاجارجمع آوری شده و در مجموعه خصوصی آقای شاهد نگهداری می‌شود «درفصل مقتل و مدفن و اسامی ‌‌اولاد ائمه اطهار» به اسامی ‌این دو امامزاده به نام علی اصغر از اولاد امام حسن (کوه‌های شاه جهان و ارغیان) قاتل عمر و حسین از اولاد محمد تقی (مدفن در جهان ارغیان) قاتل زیادبن حکم و خواجه ملعون به حکم مصتعصم برمی‌خوریم (شاهد، 1387، 7).

ساختار معماری:

این امامزاده بنايی است با پلان یک ایوانی كه نماي خارجی آن به صورت چند وجهی نامنظم ساخته شده و از داخل پلان چهار گوش مستطیلی دارد. این بنا حدود 60/15 متر در راستای شمالی- جنوبی و 50/9 در امتداد شرقی- غربی گسترش یافته است. ديوارهای امامزاده با توجه به ضخامتشان در گروه ديوارهاي باربر پيوسته قرار مي‌گيرند، هر چند كه در سطح داخلي ديوار قالب‌ها و طاق نما‌هايي اجرا شده است كه بيشتر جنبه تزئيني دارد. مصالح سازنده ديواره عبارتند ازلاشه سنگ‌هاي تراشيده و قلوه سنگ با ملاط گچ و آهك و چوب كه به صورت كلاف در دل ديوارها كار گذاشته شده است. بيشترين استفاده از لاشه¬سنگ‌های نیمه تراش خورده در گنبد و طاق¬نماهاي داخل بنا مي‌باشد. ارتفاع کل بنا از بيرون 70/6 سانتي‌متر است و گنبدی كه بر روی مقبره اجرا شده سنگی است و به شيوه گرد چين اجرا شده است گنبد بنا حدود 30/3 متر ارتفاع دارد كه در مجموع ارتفاع بنا را به حدود 70/6 متر مي‌رساند و قطر دهانه گنبد به علت تخریب نامشخص است. ايوان بنا به گفته مردم و شواهد موجود در ضلع شرقی بوده است که امروزه تخریب شده است. و تنها یک طاقنمای تزئینی در کنار سردر باقی مانده که آن هم بر اثر مرمت غیر اصولی اهمیت خود را از دست داده است. اين طاق نماها به عرض 5/2 سانتی متر و ارتفاع70/3 متر بوده است. تمام نمای داخلی بنا با گچ اندود بوده است که امروزه از بین رفته است و تنها در نزدیک طاقنماها به صورت جزئی دیده می‌شود و داخل بنا که در گذشته به صورت دو اتاق تو در تو بوده تنها در دیوار غربی بقایایی از طاقنما دیده می‌شود. این طاقنماها از یک قاب مستطیلی حدود 5/2 متر عرض و 70/3 متر ارتفاع و از نوع جناغی می‌باشد. در قسمت‌هاي بالاي ديوار بویژه دامنه جنوبی و تا حدودی غربی یک رفي ايجاد شده و بالای طاق‌ها گنبد مدور سنگی قرار دارد. در پایین گنبد بقایای از چوب ارس کوهی دیده می‌شود که برای قفل بست دیوار‌ها سنگی استفاده شده است. با توجه به فرم و مصالح به كار رفته در بنا می‌توان گفت که این بنا احتمالاً متعلق به دوره تیموری است ولی در دوره‌های دیگر بویژه دوره قاجاریه مرمت شده است. درحدود 30 سال قبل که در کنار آن یک جوی آبی جریان داشت، بر اثر نفوذ تدریجی به داخل بنا بخشی از این بنا فرو ریخته شده و تمام ضریح و قرآن‌های خطی همراه با صندوقچه‌های نگهداری قرآن داخل آن مدفون شده. است. به استناد گفته‌های مردم محلی حدود 500 متر پایین‌تر از این امامزاده یک سنگ نوشته وقفی از جنس سنگ خارا وجود داشته که موضوع آن درباره املاک امامزاده بوده برای اینکه زمین‌ها به دست اوقاف نرسد توسط مردم از بین رفته و اکنون هیچ اثری از آن باقی نمانده است(نیک گفتار ، 1386).. بنا به گفته مردم محلی جهان بنای امامزاده حسین بن رضا وعلی بن حسن به گفته پدرانشان در گذشته داخل یک زیر زمین بوده ولی به خاطر تاریکی و عدم توانایی پیران برای رفت آمد به پایین داخل آن را پر از خاک کرده و ضریح ها را بالا اورده اند در حدود سی سال قبل برای دسترسی به زیارت ضریح و قبور حدود 20 عد پله باید پایین می رفتند و امروزه تمام آنها پر شده است

مساجد روستای جهان:

روستای جهان یکی از روستاهای کهن ولایت ارغیان در دوران اسلامی به شمار می رود بی شک این روستا در این دوران داری یک جایگاه مذهبی از نوع مسجد در بطن خود داشته است که با تغییر و تحول در جایگاه روستا از موقعیت و ساختار آن اطلاعاتی موجود نیست. آنچه امروز ساکنین روستای جهان از آن به عنوان یک مسجد قدیمی به یاد دارند بقایای از یک مسجد به پلان مسطیل شکل به مساحت 100 متر مربع با سقف چوبی در ضلع شرقی روستای جهان می باشد . با توجه به داغ های باقیمانده در دیوار جبهه شمالی می توان گفت قدمت این اثر حداقل به بیش از 300 سال پیش می گردد و تا امروز به عنوان یک جایگاه عبادی – مذهبی در بین ساکنین روستا از قداست زیادی برخوردار می باشد دومین بنای مذهبی مسجد امام حسین می باشد که بنا به اظهار نظر مردم محلی حدود 200 سال قدمت دارد و و مساحت ان حدود 200 مترمربع می باشد . سومین بنای فرهنگی ، هنری و مذهبی که با عظیم ترین و داری بهترین امکانات روز می باشد می توان به بنای مجتمع فرهنگی وهنری بلال مسجد و حسینه امام حسین(ع) اشاره کرد . این بنا در مورخ در مورخه 07/06/92 کلنگ زنی و درمورخ 23/09/92 گود برداری آن به انجام رسید. بانی این مسجد علی مقصودی است . این مسجد دارای زیر زمین به مساحت 310 متر مربع و دارای سه طبقه می باشد: طبقه اول قسمت آقایان طبقه دوّم قسمت بانوان می باشد اما طبقه سوّم دارای خانه عالم ،کتابخانه ، کامپیوتر و پایگاه می باشد.

محوطه قلعه کهنه جهان

مربوط به سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در ۲ کیلومتری جنوب شرقی روستای جهان واقع شده‌است و این اثر در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۹۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

• تپه قزلر قلعه جهان: مربوط به دوره هخامنشی - اواخر دوره اشکانیان است و در شهرستان اسفراین، بخش بام و صفی‌آباد، روستای جهان، ۱۵ کیلومتری شمال واقع شده و با شمارهٔ ثبت ۲۱۰۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. )

غار یخدان

این غار که در ارتفاعات قله شاه جهان قرارگرفته است . این غار با توجه به اینکه در ارتفاع ۳۰۰۰ متری می‌باشد با سوراخی بسیار تنگ به زیر زمین می‌رود و در ارتفاع تقریباً ۲۰ متر پایین‌تر محوطه اصلی غار می‌باشد که قطره‌های آب از همه جای غارچکه می‌کند که این چکه‌ها به صورت بلورهای یخی درتابستان به صورت بسیار زیبایی از سقف به زمین وصل می‌شود ودرفصول سرد سال داخل غارگرم و از آن بخار متصاعد می‌شود. درگذشته از یخ‌ها داخل این غاربه روستاها و شهر اسفراین جهت استفاده درفصل تابستان حمل می‌شد.

نگارخانه

• 
  نمای شمالی زیارتگاه امامزاده روستای جهان
• 
  نمای جنوبی زیارتگاه امامزاده روستای جهان
• 
  کوچه باغ‌های روستای جهان
• 
  دره سرسبز روستای جهان

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت این روستا برابر با ۵۶۳ نفر (۱۸۶ خانوار) بوده‌است.