Inlandsis: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 10:40, 10 martxoa 2024 data duena

Inlandsisa edo izotz-geruza, neurri kontinentaleko izotzez estalitako lurralde bat da. Muturreko latitudeetan daude, 50.000 kilometro karratuko ohiko hedadurarekin. Gaur egun, izotz geruza hauek, soilik Antartika eta Groenlandia estaltzen dituzte.

Inlandsis hitza, danieratik dator, "barne izotza" esan nahi duelarik, eta, hasiera batean, Islandia, Groenlandia eta artikoko uhartedietako izotz iraunkorrek estalitako guneei eman zitzaien. Gaur egun, daniar hitza, geografoek, neurri kontinentalak dituen eta mende askotan mantentzen den izotz geruza orori erreferentzia egiteko erabiltzen dutena da.

Inlandsisek, kurbatura handidun kupula forma bat dute, finkatua dauden substratuak duen erliebeak inongo zerikusirik ez duelarik. Izotzaren pisua (zatirik sakonenetan "izotz fosila") eta izotz geruzatako elurrak (Antartikan 2.000 metroko sendoera izatera iristen da), estaltzen duten sialezko plaka kontinentalaren hondoratzea eragiten dute.

Glaziazioetan, izotz-geruzen hedadura, berebizi hazten da: Würm glaziazioan, bi nagusienak, ipar hemisferiokoa eta hego hemisferiokoa, poloetatik 45º latituderaino hedatzen ziren. Glaziazio arteko garai epel edo beroetan, izotz geruzen atzerakadak, azaleratutako lurretako erliebean arrasto nabarmenak uzten ditu: lehenik, isostasia bidez, izotzpean egon den lurraldearen altxamendu motel bat gertatzen da, eta eraketa geofisiko bereizgarriak daude: ezkutuak - aurrera eta atzera egitean, izotz geruzaren higadura indartsuaren ondorio diren lautada zabalak. Hau, bereziki, ipar hemisferioan ikus daiteke, non Ezkutu Kanadarra eta Eskandinaviako ezkutua nabarmentzen diren, laku glaziarrak, morrena muinoak, jatorri glaziarreko haranak, fiordoak, firthak, padurak, errekarri erraldoiak, eta, Patagonia Argentinarrean gertatzen den bezala, tontor isolatuak (antzinako nunatakak) chihuido deituak.

Antartikako izotz-geruza

Sakontzeko, irakurri: «Antartikako izotz-geruza»

Antartikako izotz-geruza, hasiera batean, izotz eremu bezala osatu zen oligozenoaren hasieran, aurrerakada eta atzerakada garaiekin pliozenora arte, izotzek, Antartikako MUGa estali zutenean, hau, kontinenteen jitoaren ondorioz, hegoaldeko poloan kokatzean.

14 milioi kilometro karratu baino gehiagoko hedadura hartzen du, 30 milioira arte hedatuz neguan. Bere udako 14 milioi kilometro karratuko hedadurarekin, 30 milioi kilometro kubiko izotz ditu, eta, honek, Lurreko ur geza guztiaren %90a suposatzen du. Antartikako izotz geruza urtuko balitz, ozeanoen maila, 61,1 metro igoko litzateke.

Groenlandiako izotz-geruza

Sakontzeko, irakurri: «Groenlandiako izotz-geruza»

Groenlandiako izotz-geruzak, Indlandsis ere deitua, gaur egun, 1,7 milioi kilometro karratuko hedadura du, hau da, uharte osoaren %82a. Bere izotzen bolumena, 2,85 milioi kilometro kubikokoa da. Groenlandiako izotz geruza urtuko balitz, ozeanoen maila 7,2 metro igoko litzateke.

Kanpo estekak

Datuak: Q12599
Multimedia: Ice sheets / Q12599

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-[[Fitxategi:Austral-Ice.jpg|thumb|350px|Mozketa Antarktikako izotz geruzan.]]
+[[Fitxategi:Austral-Ice.jpg|thumb|350px|Mozketa Antartikako izotz geruzan.]]
-'''Inlandsisa''' edo izotz geruza, neurri [[kontinente|kontinentaleko]] [[izotz]]ez estalitako lurralde bat da. Muturreko [[latitude]]etan daude, 50.000 kilometro karratuko ohiko hedadurarekin. Gaur egun, izotz geruza hauek, soilik [[Antarktika]] eta [[Groenlandia]] estaltzen dituzte.
+'''Inlandsisa''' edo '''izotz-geruza''', neurri [[kontinente|kontinentaleko]] [[izotz]]ez estalitako lurralde bat da. Muturreko [[latitude]]etan daude, 50.000 kilometro karratuko ohiko hedadurarekin. Gaur egun, izotz geruza hauek, soilik [[Antartika]] eta [[Groenlandia]] estaltzen dituzte.
 Inlandsis hitza, [[daniera]]tik dator, "barne izotza" esan nahi duelarik, eta, hasiera batean, [[Islandia]], [[Groenlandia]] eta artikoko [[uhartedi]]etako izotz iraunkorrek estalitako guneei eman zitzaien. Gaur egun, daniar hitza, geografoek, neurri kontinentalak dituen eta mende askotan mantentzen den izotz geruza orori erreferentzia egiteko erabiltzen dutena da.
-Inlandsisek, kurbatura handidun [[kupula]] forma bat dute, finkatua dauden substratuak duen erliebeak inongo zerikusirik ez duelarik. Izotzaren pisua (zatirik sakonenetan "izotz fosila") eta izotz geruzatako elurrak (Antarktikan 2.000 metroko sendoera izatera iristen da), estaltzen duten [[sial]]ezko plaka kontinentalaren hondoratzea eragiten dute.
+Inlandsisek, kurbatura handidun [[kupula]] forma bat dute, finkatua dauden substratuak duen erliebeak inongo zerikusirik ez duelarik. Izotzaren pisua (zatirik sakonenetan "izotz fosila") eta izotz geruzatako elurrak (Antartikan 2.000 metroko sendoera izatera iristen da), estaltzen duten [[sial]]ezko plaka kontinentalaren hondoratzea eragiten dute.
-[[Glaziazio]]etan, izotz geruzen hedadura, berebizi hazten da: [[Würm glaziazioa]]n, bi nagusienak, ipar hemisferiokoa eta hego hemisferiokoa, poloetatik 45º latituderaino hedatzen ziren. Glaziazio arteko garai epel edo beroetan, izotz geruzen atzerakadak, azaleratutako lurretako erliebean arrasto nabarmenak uzten ditu: lehenik, [[isostasia]] bidez, izotzpean egon den lurraldearen altxamendu motel bat gertatzen da, eta eraketa geofisiko bereizgarriak daude: ''ezkutu''ak - aurrera eta atzera egitean, izotz geruzaren higadura indartsuaren ondorio diren lautada zabalak. Hau, bereziki, ipar hemisferioan ikus daiteke, non [[Kanadako ezkutua]] eta [[Eskandinaviako ezkutua]] nabarmentzen diren, laku glaziarrak, [[morrena]] muinoak, jatorri glaziarreko haranak, [[fiordo]]ak, [[firth]]ak, [[padura]]k, errekarri erraldoiak, eta, [[Patagonia Argentinarra|Patagonia Argentinarrean]] gertatzen den bezala, tontor isolatuak (antzinako [[nunatak]]ak) chihuido deituak.
+[[Glaziazio]]etan, izotz-geruzen hedadura, berebizi hazten da: [[Azken glaziazio|Würm glaziazioan]], bi nagusienak, ipar hemisferiokoa eta hego hemisferiokoa, poloetatik 45º latituderaino hedatzen ziren. Glaziazio arteko garai epel edo beroetan, izotz geruzen atzerakadak, azaleratutako lurretako erliebean arrasto nabarmenak uzten ditu: lehenik, [[isostasia]] bidez, izotzpean egon den lurraldearen altxamendu motel bat gertatzen da, eta eraketa geofisiko bereizgarriak daude: ''ezkutu''ak - aurrera eta atzera egitean, izotz geruzaren higadura indartsuaren ondorio diren lautada zabalak. Hau, bereziki, ipar hemisferioan ikus daiteke, non [[Ezkutu Kanadarra]] eta [[Eskandinaviako ezkutua]] nabarmentzen diren, laku glaziarrak, [[morrena]] muinoak, jatorri glaziarreko haranak, [[fiordo]]ak, [[firth]]ak, [[padura]]k, errekarri erraldoiak, eta, [[Patagonia Argentinarra|Patagonia Argentinarrean]] gertatzen den bezala, tontor isolatuak (antzinako [[nunatak]]ak) chihuido deituak.
-== Antarktikako izotz geruza ==
+== Antartikako izotz-geruza ==
+{{sakontzeko|Antartikako izotz-geruza}}
-Antarktikako izotz geruza, hasiera batean, [[izotz eremu]] bezala osatu zen [[oligozeno]]aren hasieran, aurrerakada eta atzerakada garaiekin [[pliozeno]]rarte, izotzek, Antarktikako [[MUG]]a estali zutenean, hau, [[kontinenteen jitoa]]ren ondorioz, hegoaldeko poloan kokatzean.
+Antartikako izotz-geruza, hasiera batean, [[izotz eremu]] bezala osatu zen [[oligozeno]]aren hasieran, aurrerakada eta atzerakada garaiekin [[pliozeno]]ra arte, izotzek, Antartikako [[MUG]]a estali zutenean, hau, [[kontinenteen jitoa]]ren ondorioz, hegoaldeko poloan kokatzean.
-milioi kilometro karratu baino gehiagoko hedadura hartzen du, 30 milioirarte hedatuz neguan. Bere udako 14 milioi kilometro karratuko hedadurarekin, 30 milioi kilometro kubiko izotz ditu, eta, honek, [[Lur]]reko [[ur geza]] guztiaren %90a suposatzen du. Antarktikako izotz geruza urtuko balitz, [[ozeano]]en maila, 61,1 metro igoko litzateke.
+milioi kilometro karratu baino gehiagoko hedadura hartzen du, 30 milioira arte hedatuz neguan. Bere udako 14 milioi kilometro karratuko hedadurarekin, 30 milioi kilometro kubiko izotz ditu, eta, honek, [[Lurra|Lurreko]] [[ur geza]] guztiaren %90a suposatzen du. Antartikako izotz geruza urtuko balitz, [[ozeano]]en maila, 61,1 metro igoko litzateke.
-== [[Groenlandiako izotz geruza]] ==
+== Groenlandiako izotz-geruza ==
+{{sakontzeko|Groenlandiako izotz-geruza}}
-[[Groenlandia]]ko izotz geruzak, Indlandsis ere deitua, gaur egun, 1,7 milioi kilometro karratuko hedadura du, hau da, uharte osoaren %82a. Bere izotzen bolumena, 2,85 milioi kilometro kubikokoa da. Groenlandiako izotz geruza urtuko balitz, ozeanoen maila 7,2 metro igoko litzateke.
+[[Groenlandia]]ko izotz-geruzak, ''Indlandsis'' ere deitua, gaur egun, 1,7 milioi kilometro karratuko hedadura du, hau da, uharte osoaren %82a. Bere izotzen bolumena, 2,85 milioi kilometro kubikokoa da. Groenlandiako izotz geruza urtuko balitz, ozeanoen maila 7,2 metro igoko litzateke.
+== Kanpo estekak ==
-[[Kategoria:Geologia]]
+{{autoritate kontrola}}
+[[Kategoria:Izotz-geruzak| ]]
-[[af:Yskap]]
+[[Kategoria:Danierazko hitzak eta esaldiak]]
-[[ca:Indlandsis]]
+[[Kategoria:Klima aldaketaren ondorioak]]
-[[da:Indlandsis]]
+[[Kategoria:Elur edo izotz fenomeno meteorologikoak]]
-[[de:Eisschild]]
-[[en:Ice sheet]]
-[[es:Indlandsis]]
-[[et:Mandrijää]]
-[[fa:یخسار]]
-[[fi:Mannerjäätikkö]]
-[[fr:Inlandsis]]
-[[gl:Inlandsis]]
-[[it:Calotta di ghiaccio]]
-[[ja:氷床]]
-[[lv:Ledāja vairogs]]
-[[nl:IJskap]]
-[[no:Innlandsis]]
-[[pl:Lądolód]]
-[[pt:Manto de gelo]]
-[[sv:Inlandsis]]
-[[uk:Льодовиковий щит]]