Califòrgna
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
La Califòrgna (California in Inglés, a s lèś [ˌkæɫɪˈfɔɹnjə]) 'l è 'n stat di Stat Unî nâ al 9 ad Setémbar dal 1850 ch'al s cata in dla còsta òvest dal paéś. La sò capitàla l'è Sacramènt cun Los Angeles, San Diego, San Jòśè, San Francisco, Frèśno, Long Beach, e Oakland atri sità impurtànti, tuti cun da piò ad quatarsènt-mila abitànt.
L'è cgnusùda anc cuma The Golden State (Al Stat d'l Òr, par via dla casa a 'l òr dla mità dal 1800) o anc cuma The Sunshine State (Al Stat dal Sōl, par via dal sò tèmp bèl). La sò siggla pustàla l'è CA.
C'n i sò 37.253.956 abitànt (dat dal Luj dal 2010), la Califòrgna l'è al stat americàṅ cun più abitànt ad tut.
Al stat 'l è famóś p'r al sò risć sìśmic dimóndi élt parchè l'è pîna ad faj, cuma qvéla ad Sant Andarìn. Soquànt studi dal 2005 i dìśan ch'a gh'è 'l caś prubàbil ch'a gh pòsa vgnir un taramòt dimóndi fòrt (da lōr ciamâ The Big One, Qvél grand) in di pròsim trént'an.
Geugrafìa
Davśèṅ a lē i s càtan: 'l Òregun a nòrd, al Nevàda e l'Ariśòna a èst, al Mèsic a sud e 'l Ucéan Pasìfic a òvest. La sò superfìsi l'è ad 423.970 km², la tèrsa più granda dal paéś dòp l'Alàska e 'l Tèxas.
Al sò muntàgni più famóśi i èṅ qvéli dla Sierra Nevada cun al Mónt Whitney ad 4421 mètar e al Parc Nasiunàl 'd Yosemite. Al furèsti i la quàcian bèṅ rivànd a 'l 45% in tut.
I gh'èṅ anc di deśèrt cuma 'l Mojave o la Death Valley (La val dla mòrt).
Pupulasiòṅ
La pupulasiòṅ califurgnàna l'è dimóndi misćia. P'r al cinsimènt dal 2010 la ś divìd acsè:
- 40,1% biànc minga ispànig
- 37,6% ispànig (in gènar mesicàṅ)
- 13,0% aśiàtic
- 6,2% afroamericàṅ
- 4,9% misć
- 1,0% indiàṅ americàṅ
- 0,4% hawaiàṅ e àtar pòpui dal Pasìfic
Pulìtica
La Califòrgna, ch'l'à vutâ in dal 2017 na léǵ par dvintàr un “stat santuàri” par gl'imigrâ minga regulàr, 'l è 'n stat ch'al strica 'l òć a la sinìstra da dimóndi tèmp (specialmènt par gl'elesiòṅ dal presidènt in dua la vìns lè da 'l 1992) ma l'è anc stàda bòna ad far andàr sù di guvernadōr republicàn cuma Ronald Reagan e Arnold Schwarzenegger. Qvél 'd adès, da 'l 2019, 'l è Gavin Newsom dal Partî Demucràtic e i èṅ dal stés partî anc al sò dū senadōri, la Dianne Feinstein e la Alex Padilla.