Τρούλος

Ο τρούλος αποτελεί ένα χαρακτηριστικό μοτίβο της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Συνδέεται αποκλειστικά με την αρχιτεκτονική των εκκλησιών και είναι αναπόσπαστο κομμάτι του Βυζαντινού ρυθμού. Πρόκειται για μια σφαιρική κατασκευή στη στέγη των ναών ή καλύτερα ένα ημισφαίριο θολωτό με παράθυρα. Αρκετοί ναοί διαθέτουν πάνω από ένα τρούλο.

Ως αρχιτεκτονικό μοτίβο, εμφανίζεται ήδη από τα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα και στις αρχές του 5ου, στο ανατολικό κομμάτι της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο τρούλος, πέρα από τον αμιγή Βυζαντινό ρυθμό, συνδυάζεται με όλα σχεδόν τα είδη της Βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής όπως: βασιλική και βασιλική σταυρόσχημη. Το πιο αντιπροσωπευτικό μνημείο βασιλικής με τρούλο αποτελεί ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας, στην Κωνσταντινούπολη.

Μετά το οριστικό Σχίσμα του 1054, μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής εκκλησίας οι ανατολικές εκκλησίες που ακολούθησαν το ανατολικό ορθόδοξο δόγμα (Ρωσία, Βαλκάνια) ακολούθησαν και τον αντίστοιχο αρχιτεκτονικό ρυθμό. Κατ' επέκταση και ο τρούλος προσαρμόσθηκε στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική των χωρών αυτών με ορισμένες διαφοροποιήσεις ως προς το σχήμα, γεγονός που οφείλεται και στις κλιματολογικές ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου.

Ο τρούλος στην κορυφή έχει πάντα επίστεψη σταυρού, ενώ εσωτερικά αγιογραφείται κυρίως με τον Χριστό Παντοκράτορα και τις αγγελικές ουράνιες δυνάμεις (τα 9 τάγματα) και τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Ο τρούλος προσφέρει με τα διαδοχικά του παράθυρα φυσικό φωτισμό στον ναό, γεγονός που συνδέεται και συμβολικά καθώς συμβολίζει τον ουρανό που ενώνεται με τους πιστούς στη γη.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, ο τρούλος υιοθετήθηκε και από τη μουσουλμανική αρχιτεκτονική. Πρώτα το γαλάζιο τζαμί, χτίζεται σύμφωνα με τα πρότυπα της Αγίας Σοφίας και στη συνέχεια πολλά μουσουλμανικά τεμένη χτίστηκαν με την αντίστοιχη αρχιτεκτονική.