Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πανδημία

Επεξεργασία συνδέσμων
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η ισπανική γρίπη (1918 - 1920) προκάλεσε δραματική αύξηση της παγκόσμιας νοσηρότητας.

Ο όρος Πανδημία που προκύπτει από τις λέξεις πας (όλος) και δήμος (πληθυσμός), είναι επιδημία λοιμωδών ασθενειών που εξαπλώνεται με γρήγορους ρυθμούς σε μια μεγάλη περιοχή (ήπειρο) ή σε παγκόσμια κλίμακα και απειλεί το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού. Μια επιδημική ασθένεια της οποίας ο αριθμός των νέων κρουσμάτων παραμένει σταθερός με την πάροδο του χρόνου (σταθερή επίπτωση) δεν θεωρείται πανδημία. Επιπλέον, οι πανδημίες γρίπης δεν αφορούν την επανεμφανιζόμενη εποχική γρίπη.

Καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας έχουν παρατηρηθεί αρκετές πανδημίες, όπως ευλογιάς, φυματίωσης και πανώλης. Σχετικά πρόσφατες πανδημίες αποτελούν οι πανδημίες γρίπης του 1918 - 1920, της γρίπης του 2009 και η πανδημία COVID-19.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει δημιουργήσει μια εξαβάθμια κατάταξη που περιγράφει τη διαδικασία με την οποία ένας νέος ιός γρίπης κινείται από τις πρώτες λοιμώξεις στον άνθρωπο σε μια πανδημία. Η πανδημία ξεκινά με τη μόλυνση ζώων από τον ιό, αργότερα σε λίγες περιπτώσεις τα ζώα μολύνουν ανθρώπους, στη συνέχεια φτάνει ένα στάδιο στο οποίο ο ιός αρχίζει να εξαπλώνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και τελειώνει όταν λοιμώξεις από τον νέο ιό έχουν εξαπλωθεί σε όλο σχεδόν τον κόσμο.[1]

Ιστορικές πανδημίες περιλαμβάνουν:

  • Ο Λοιμός των Αθηνών (430 π.Χ.), όταν τυφοειδής πυρετός σκότωσε τα 2/3 του πληθυσμού της Αθήνας σε τέσσερα χρόνια.
  • Η Μαύρη πανώλη, τον 14ο αιώνα στην Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι οι νεκροί έφτασαν τα 75 εκατομμύρια.[2] Η ασθένεια προήλθε από την Ασία και μέσω της Μεσογείου διαδόθηκε στην Ευρώπη.
  • Πανδημίες χολέρας κατά τον 19ο αιώνα προκάλεσαν το θάνατο δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων.[3]
  • Η Ελονοσία, την οποία ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε ως πανδημία.
  • Πανδημίες γρίπης, όπως η Ισπανική γρίπη (1918 - 1920), η οποία προκάλεσε 50 εκατομμύρια νεκρούς τους πρώτους έξι μήνες.[4]
  • Η πανδημία του ιού του AIDS (HIV) η οποία ξεκίνησε το 1981 [5]
  • Η πανδημία γρίπης 2009, η οποία υπολογίζεται ότι προκάλεσε 575.400 θανάτους σε 214 χώρες.
  • Η έξαρση της COVID-19, η οποία οφείλεται στον SARS-CoV-2, κηρύχθηκε πανδημία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στις 11 Μαρτίου 2020,[6] και μέχρι σήμερα έχει προκαλέσει 6,63 εκατομμύρια θανάτους.

Ορισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πανδημία είναι μια επιδημία που εκδηλώνεται σε κλίμακα που ξεπερνά τα διεθνή σύνορα, επηρεάζοντας συνήθως τους ανθρώπους σε παγκόσμια κλίμακα.[7] Ο ορισμός της πανδημίας αφορά κατά βάση την επέκταση και την εξάπλωση της νόσου και δεν σχετίζεται με τη θνητότητά της. Επίσης, μια ασθένεια ή κατάσταση δεν είναι πανδημία απλώς και μόνο επειδή είναι διαδεδομένη ή σκοτώνει πολλούς ανθρώπους. Πρέπει επίσης να είναι μολυσματική. Για παράδειγμα, ο καρκίνος είναι υπεύθυνος για πολλούς θανάτους αλλά δεν θεωρείται πανδημία, επειδή η ασθένεια δεν είναι μεταδοτική (δηλαδή εύκολα μεταδοτική) και δεν είναι καν λοιμώδης.[8]

Αξιολόγηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στάδια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εφάρμοζε στο παρελθόν μια ταξινόμηση έξι σταδίων για να περιγράψει τη διαδικασία με την οποία ένας νέος ιός γρίπης προχωρά από τις πρώτες λοιμώξεις στους ανθρώπους σε μια πανδημία. Ξεκινά όταν τα περισσότερα ζώα έχουν μολυνθεί από έναν ιό και μερικές περιπτώσεις που τα ζώα μολύνουν ανθρώπους και μετά μεταβαίνει στο στάδιο όπου ο ιός αρχίζει να μεταδίδεται απευθείας μεταξύ των ανθρώπων και τελειώνει με το στάδιο που οι λοιμώξεις στους ανθρώπους από τον ιό έχουν εξαπλωθεί παγκοσμίως. Τον Φεβρουάριο του 2020, ένας εκπρόσωπος του ΠΟΥ διευκρίνισε ότι "δεν υπάρχει επίσημη κατηγορία [για πανδημίες]". [α][9]

Περιγραφές φάσης πανδημίας γρίπης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ)[10]
Φάση 1 Φάση 2 Φάση 3 Φάση 4 Φάση 5 Φάση 6 Μετά την αιχμή Πιθανό νέο κύμα Μετά την πανδημία
Αβέβαιη πιθανότητα πανδημίας Μεσαία έως υψηλή πιθανότητα Υψηλή έως σίγουρη πιθανότητα Πανδημία σε εξέλιξη - - -
Μόλυνση από ζώο σε ζώο μόνο Μόλυνση από ζώο σε άνθρωπο Σποραδικά ή ομαδοποιημένα περιστατικά σε ανθρώπους - - - - - -
- (Θεωρείται ανθρώπινη πανδημική απειλή) Δεν υπάρχουν συνεχείς εστίες σε επίπεδο κοινότητας Συνεχής έξαρση σε επίπεδο κοινότητας Έξαρση σε δύο χώρες σε μία περιοχή του ΠΟΥ Έξαρση εντός χώρας σε άλλη περιοχή του ΠΟΥ Τα επίπεδα πέφτουν κάτω από την κορυφή στις περισσότερες χώρες Η δραστηριότητα αυξάνεται ξανά στις περισσότερες χώρες Τα επίπεδα επιστρέφουν στα συνηθισμένα εποχικά επίπεδα
Φάσεις 3-6: Το "έξαρση" συνεπάγεται μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Μετά τη Φάση 6: "χώρες" συνεπάγονται εκείνες "με επαρκή επιτήρηση".
Ο ΠΟΥ δεν χρησιμοποιεί πλέον επίσημα την κατηγορία «πανδημία».[9]


Σχεδιάζοντας για μια πιθανή πανδημία γρίπης, ο ΠΟΥ δημοσίευσε ένα έγγραφο σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές ετοιμότητας για πανδημία το 1999, το οποίο αναθεωρήθηκε το 2005 και το 2009, καθορίζοντας τις φάσεις και τις κατάλληλες ενέργειες για κάθε φάση σε έναν βοηθό με τίτλο περιγραφές φάσης πανδημίας και κύριες ενέργειες ανά φάση. Η αναθεώρηση του 2009, συμπεριλαμβανομένων περιγραφών μιας πανδημίας και των φάσεων που οδήγησαν στη διακήρυξή της, ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2009. Η πανδημία του ιού H1N1 του 2009 δεν διαφαινόταν εκείνη τη στιγμή ούτε αναφερόταν στο έγγραφο.[11][12] Όλες οι εκδόσεις αυτού του εγγράφου αναφέρονται στη γρίπη. Οι φάσεις καθορίζονται από την εξάπλωση της νόσου. Η μολυσματικότητα και η θνησιμότητα δεν αναφέρονται στον τρέχοντα ορισμό του ΠΟΥ, αν και αυτοί οι παράγοντες έχουν συμπεριληφθεί προηγουμένως.[13]

Τα στάδια της γρίπης στο πλαίσιο διαστημάτων πανδημίας του CDC

Το 2014, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των Ηνωμένων Πολιτειών εισήγαγαν ένα ανάλογο πλαίσιο με τα στάδια της πανδημίας του ΠΟΥ με τίτλο Πλαίσιο Διαστημάτων για Πανδημίες (Pandemic Intervals Framework).[14] Περιλαμβάνει δύο διαστήματα πριν από την πανδημία,

  • Έρευνα
  • Αναγνώριση

και τέσσερα διαστήματα πανδημίας,

  • Την έναρξη
  • Επιτάχυνση
  • Επιβράδυνση
  • Προετοιμασία

Βαρύτητα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 2014, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των Ηνωμένων Πολιτειών υιοθέτησαν το Πλαίσιο Αξιολόγησης της Πανδημικής Σοβαρότητας (PSAF) για να εκτιμήσουν τη σοβαρότητα των πανδημιών.[14] Το PSAF αντικατέστησε τον γραμμικό δείκτη βαρύτητας της πανδημίας του 2007, ο οποίος ανέλαβε 30% εξάπλωση και μέτρησε το ποσοστό θνητότητας των περιπτώσεων (CFR) για να εκτιμήσει τη σοβαρότητα και την εξέλιξη της πανδημίας.[15]

Ιστορικά, η μέτρηση της βαρύτητας της πανδημίας βασίστηκε στο ποσοστό θνητότητας.[16] Ωστόσο, το ποσοστό θνητότητας μπορεί να μην είναι επαρκές μέτρο καθορισμού της σοβαρότητας της πανδημίας κατά τη διάρκεια μιας πανδημικής απάντησης, επειδή:[17]

  • Οι θάνατοι ενδέχεται να εκδηλώνονται αρκετές εβδομάδες μετά τα περιστατικά, υποτιμώντας την θνητότητα
  • Ο συνολικός αριθμός των κρουσμάτων μπορεί να μην είναι γνωστός, οδηγώντας σε υπερεκτίμηση της θνητότητας[18]
  • Ο καθορισμός μίας θνητότητας για ολόκληρο τον πληθυσμό μπορεί να αποκρύψει την επίδραση σε ευάλωτους υπο-πληθυσμούς, όπως παιδιά, ηλικιωμένους, άτομα με χρόνιες παθήσεις και μέλη ορισμένων φυλετικών και εθνικών μειονοτήτων
  • Οι θάνατοι από μόνοι τους μπορεί να μην ευθύνονται για τα πλήρη αποτελέσματα της πανδημίας, όπως απουσίες ή ζήτηση υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης

Για να ληφθούν υπόψη οι περιορισμοί της μέτρησης του ποσοστού θνησιμότητας μόνο, το PSAF βαθμολογεί τη σοβαρότητα της έξαρσης μιας νόσου σε δύο διαστάσεις: την κλινική σοβαρότητα της ασθένειας σε μολυσμένα άτομα και τη μεταδοτικότητα της μόλυνσης στον πληθυσμό.[17] Κάθε ιδιότητα μπορεί να μετρηθεί χρησιμοποιώντας περισσότερες από μία μετρήσεις, οι οποίες κλιμακώνονται ώστε να επιτρέπουν τη σύγκριση των διαφορετικών μετρήσεων. Η κλινική σοβαρότητα μπορεί αντ 'αυτού να μετρηθεί, για παράδειγμα, ως η αναλογία θανάτων προς νοσηλείες ή χρήση γενετικών δεικτών μολυσματικότητας. Η μεταδοτικότητα μπορεί να μετρηθεί, για παράδειγμα, ως ο βασικός αριθμός αναπαραγωγής R0 και το διαδοχικό διάστημα ή μέσω υποκείμενης ανοσίας πληθυσμού. Το πλαίσιο δίνει κατευθυντήριες γραμμές για την κλιμάκωση των διαφόρων μέτρων και παραδειγμάτων αξιολόγησης παλαιών πανδημιών χρησιμοποιώντας το πλαίσιο.

Διαχείριση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι βασικές στρατηγικές για τον έλεγχο μιας επιδημίας είναι ο περιορισμός και ο μετριασμός. Ο περιορισμός μπορεί να υιοθετηθεί στα πρώτα στάδια της επιδημίας, συμπεριλαμβανομένου της ιχνηλάτησης επαφών και της απομόνωσης των μολυσμένων ατόμων για να σταματήσει η εξάπλωση της νόσου στον υπόλοιπο πληθυσμό, άλλες παρεμβάσεις της δημόσιας υγείας για τον έλεγχο των λοιμώξεων και θεραπευτικά αντίμετρα, όπως τα εμβόλια που μπορεί να είναι αποτελεσματικά εάν είναι διαθέσιμα.[19] Όταν γίνει φανερό ότι δεν είναι πλέον δυνατό να περιοριστεί η εξάπλωση της νόσου, η διαχείριση θα περάσει στη συνέχεια στο στάδιο του μετριασμού, στο οποίο λαμβάνονται μέτρα για να επιβραδυνθεί η εξάπλωση της νόσου και να μετριαστούν οι επιπτώσεις της στην κοινωνία και το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης. Στην πραγματικότητα, μπορούν να ληφθούν ταυτόχρονα μέτρα περιορισμού και μετριασμού.[20]

Ένα βασικό μέρος της διαχείρισης της έξαρσης μολυσματικών ασθενειών είναι η προσπάθεια μείωσης της κορυφής της επιδημίας, γνωστή ως «ισοπέδωση της καμπύλης».[21] Αυτό βοηθά στη μείωση του κινδύνου υπερφόρτωσης των υπηρεσιών υγείας και παρέχει περισσότερο χρόνο για την ανάπτυξη εμβολίου και θεραπείας.[21] Μπορεί να ληφθεί ευρεία ομάδα των λεγόμενων μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων για τη διαχείριση της έξαρσης. Σε μια πανδημία γρίπης, αυτές οι ενέργειες μπορεί να περιλαμβάνουν προσωπικά προληπτικά μέτρα όπως η υγιεινή των χεριών, η χρήση μάσκας προσώπου και η καραντίνα, κοινωνικά μέτρα που αποσκοπούν στην κοινωνική αποστασιοποίηση, όπως κλείσιμο σχολείων και ακύρωση μαζικών συγκεντρώσεων, συμμετοχή της κοινότητας για την ενθάρρυνση της αποδοχής και της συμμετοχής σε τέτοιες παρεμβάσεις και περιβαλλοντικά μέτρα όπως καθαρισμός επιφανειών.

Μια άλλη στρατηγική, η καταστολή, απαιτεί πιο ακραίες μακροπρόθεσμες μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις για την ανατροπή της πανδημίας μειώνοντας τον βασικό αριθμό αναπαραγωγής σε λιγότερο από 1. Την στρατηγική καταστολής, η οποία περιλαμβάνει αυστηρή κοινωνική αποστασιοποίηση σε ολόκληρο τον πληθυσμό, απομόνωση περιστατικών και καραντίνα στο σπίτι, ανέλαβε η Κίνα κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, όπου ολόκληρες πόλεις τέθηκαν υπό καραντίνα (lockdown), αλλά αυτή η στρατηγική συνεπάγεται σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό κόστος.[22] Μια μέθοδος για αποτελεσματική προσέγγιση ανοσοποιήσεων, που ονομάζεται ανοσοποίηση γνωριμίας έχει αναπτυχθεί από τους Cohen et al.[23]

Μια εναλλακτική μέθοδος για την αποτελεσματική διακοπή της πανδημίας, βασισμένη στην ταυτοποίηση και τον εμβολιασμό κυρίως όσους διασπείρουν, έχει αναπτυχθεί από τους Liu et al.[24]

Τρέχουσες πανδημίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

HIV/AIDS

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εκτιμώμενος επιπολασμός HIV/AIDS στους νέους ενήλικες (15-49) ανά χώρα από το 2008

Αν και ο ΠΟΥ χρησιμοποιεί τον όρο "παγκόσμια επιδημία" για να περιγράψει τον HIV («WHO HIV/AIDS Data and Statistics». Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2020.  Ανακτήθηκε 12 Απριλίου 2020.), καθώς ο HIV δεν είναι πλέον ανεξέλεγκτος εκτός Αφρικής, ορισμένοι συγγραφείς χρησιμοποιούν τον όρο "πανδημία".[25] Ο HIV προήλθε από την Αφρική και εξαπλώθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω της Αϊτής μεταξύ 1966 και 1972.[26] Το AIDS είναι σήμερα πανδημία στην Αφρική, με ποσοστά μόλυνσης έως και 25% σε ορισμένες περιοχές της νότιας και ανατολικής Αφρικής. Το 2006, ο επιπολασμός του HIV μεταξύ των εγκύων γυναικών στη Νότια Αφρική ήταν 29%.[27] Η αποτελεσματική εκπαίδευση σχετικά με ασφαλέστερες σεξουαλικές πρακτικές και μέτρα προφύλαξης έναντι της αιματογενούς μετάδοσης βοήθησαν να επιβραδυνθούν οι ρυθμοί μόλυνσης σε αρκετές αφρικανικές χώρες που χρηματοδοτούν εθνικά εκπαιδευτικά προγράμματα.  Υπήρχαν περίπου 1,5 εκατομμύρια νέες μολύνσεις από τον ιό HIV/AIDS το 2020. Όσον αφορά το 2020, υπήρξαν συνολικά περίπου 32,7 εκατομμύρια θάνατοι που σχετίζονται με τον ιό HIV/AIDS από την έναρξη της επιδημίας.[28]

COVID-19

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Συνολικά επιβεβαιωμένα κρούσματα COVID -19 ανά εκατομμύριο άτομα[29]

Ο SARS-CoV-2, ένα νέο στέλεχος κορωνοϊού, εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην πόλη Ουχάν, Κίνα, στα τέλη Δεκεμβρίου 2019.[30] Έχει προκαλέσει συρροές περιπτώσεων οξείας αναπνευστικής νόσου, η οποία αναφέρεται ως ασθένεια κορονοϊού 2019 (COVID-19). Περισσότερες από 200 χώρες και εδάφη έχουν πληγεί από την COVID-19, με μεγάλες εστίες να εμφανίζονται στη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, το Μεξικό, το Περού, τη Νότια Αφρική,[31][32] τη Δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 11 Μαρτίου 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε την εξάπλωση της COVID-19 ως πανδημία, σηματοδοτώντας την πρώτη παγκόσμια πανδημία μετά την πανδημία της γρίπης των χοίρων το 2009.[33][34] Στις 24 Μαΐου 2022, ο αριθμός των ατόμων που μολύνθηκαν με τον COVID-19 έφτασε τους 528.548.250 παγκοσμίως, από τους οποίους 498.956.040 έχουν αναρρώσει. Ο αριθμός των νεκρών είναι 6.302.499.[35] Πιστεύεται ότι αυτά τα στοιχεία είναι υποεκτιμημένα καθώς οι διαγνωστικοί έλεγχοι δεν ξεκίνησαν στα αρχικά στάδια της επιδημίας και πολλοί άνθρωποι που έχουν μολυνθεί από τον ιό δεν έχουν ή έχουν μόνο ήπια συμπτώματα και μπορεί να μην έχουν διαγνωστεί. Ομοίως, ο αριθμός των αναρρώσεων μπορεί επίσης να έχει υποεκτιμηθεί καθώς απαιτείται διαγνωστικός έλεγχος πριν τα κρούσματα αναγνωριστούν επίσημα ως αναρρώσαντες και οι θάνατοι μερικές φορές αποδίδονται σε άλλες νόσους. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα σε μεγάλες αστικές περιοχές όπου σημαντικός αριθμός ασθενών πέθανε ενώ βρίσκονταν στις ιδιωτικές τους κατοικίες. Αργότερα ανακαλύφθηκε ότι η ασυμπτωματική υποξία λόγω πνευμονικής νόσου COVID-19 μπορεί να ευθύνεται για πολλές τέτοιες περιπτώσεις.[36] Η χωροχρονική ανάλυση εξάπλωσης του COVID-19 στα αρχικά στάδια στην Κίνα και την Ιταλία πραγματοποιήθηκε από τους Gross et al.[37] Μοντέλο της πιθανότητας παγκόσμιας μετάδοσης αναπτύχθηκε και από τους Valdez et al.[38]

Αξιοσημείωτες πανδημίες και επιδημίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αζτέκοι πεθαίνουν από ευλογιά, Φλωρεντιανός Κώδικας (συντάχθηκε 1540–1585)
Ο «Θρίαμβος του θανάτου » του Πίτερ Μπρούγκελ (περ. 1562) αντικατοπτρίζει την κοινωνική αναταραχή και τον τρόμο που ακολούθησε την πανούκλα, η οποία κατέστρεψε τη μεσαιωνική Ευρώπη.

Στην ανθρώπινη ιστορία, γενικά οι ζωονόσοι όπως η γρίπη και η φυματίωση απαρτίζουν τις περισσότερες διαδεδομένες εξάρσεις, που είναι αποτέλεσμα της εξημέρωσης των ζώων. Υπήρξαν πολλές ιδιαίτερα σημαντικές επιδημίες που αξίζουν να αναφερθούν παραπάνω από την «απλή» καταστροφή των πόλεων:

  • Λοιμός των Αθηνών (430 έως 426 π.Χ.): Κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ο τυφοειδής πυρετός σκότωσε το ένα τέταρτο των αθηναϊκών στρατευμάτων και το ένα τέταρτο του πληθυσμού. Αυτή η ασθένεια αποδυνάμωσε καθοριστικά την κυριαρχία της Αθήνας, αλλά η μεγάλη μολυσματικότητα της νόσου εμπόδισε την ευρύτερη εξάπλωσή της, δηλ. σκότωσε τους ξενιστές της με ρυθμό γρηγορότερο από όσο μπορούσαν να το διαδώσουν. Η ακριβής αιτία της πανώλης ήταν άγνωστη για πολλά χρόνια. Τον Ιανουάριο του 2006, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Αθηνών ανέλυσαν δόντια που ανακτήθηκαν από έναν ομαδικό τάφο και επιβεβαίωσαν την παρουσία βακτηρίων που προκαλούν τυφοειδή πυρετό.[39]
  • Λοιμός των Αντωνίνων (165 έως 180 μ.Χ.): Πιθανώς ιλαρά ή ευλογιά που έφεραν στην ιταλική χερσόνησο οι στρατιώτες που επέστρεφαν από την Εγγύς Ανατολή, σκότωσε το ένα τέταρτο των μολυσμένων, έως και πέντε εκατομμύρια άτομα συνολικά.[40]
  • Λοιμός του Κυπριανού (251–266 μ.Χ.): Μια δεύτερη έξαρση της ίδιας ασθένειας με την πανώλη του Αντωνίνου σκότωνε (λέγεται) 5.000 άτομα την ημέρα στη Ρώμη.
  • Πανώλη του Ιουστινιανού (541 έως 750 μ.Χ.): Η πρώτη καταγεγραμμένη εστία βουβωνικής πανώλης ξεκίνησε στην Αίγυπτο και έφτασε στην Κωνσταντινούπολη την επόμενη άνοιξη, σκοτώνοντας (σύμφωνα με τον Βυζαντινό χρονικό Προκόπιο) 10.000 ανθρώπους την ημέρα στο απόγειό της, και ίσως το 40% των κατοίκων της πόλης. Η πανώλη αφάνισε το ένα τέταρτο έως το μισό του ανθρώπινου πληθυσμού του γνωστού κόσμου.[41] Προκάλεσε μείωση του πληθυσμού της Ευρώπης κατά περίπου 50% μεταξύ 550 μ.Χ. και 700 μ.Χ.
  • Μαύρος Θάνατος (1331 έως 1353): Ο συνολικός αριθμός των θανάτων παγκοσμίως εκτιμάται σε 75 έως 200 εκατομμύρια. Οκτακόσια χρόνια μετά την τελευταία έξαρση, η πανώλη επέστρεψε στην Ευρώπη. Ξεκινώντας από την Ασία, η ασθένεια έφτασε στη Μεσόγειο και τη δυτική Ευρώπη το 1348 (πιθανώς από Ιταλούς εμπόρους που έφυγαν από τις μάχες στην Κριμαία) και σκότωσε περίπου 20 έως 30 εκατομμύρια Ευρωπαίους σε έξι χρόνια -[42] το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού[43] και έως το μισό στις αστικές περιοχές που επλήγησαν περισσότερο. Ήταν η πρώτη από έναν κύκλο ευρωπαϊκών επιδημιών πανούκλας που συνεχίστηκε μέχρι τον 18ο αιώνα.[44] Υπήρχαν περισσότερες από 100 επιδημίες πανώλης στην Ευρώπη αυτή την περίοδο.[45] Η ασθένεια επανερχόταν στην Αγγλία κάθε δύο έως πέντε χρόνια από το 1361 έως το 1480.[46] Μέχρι τη δεκαετία του 1370, ο πληθυσμός της Αγγλίας μειώθηκε κατά 50%.[47] Η Μεγάλη Πανώλη του Λονδίνου το 1665–66 ήταν η τελευταία μεγάλη εστία της πανώλης στην Αγγλία και σκότωσε περίπου 100.000 ανθρώπους, το 20% του πληθυσμού του Λονδίνου.[48]
  • Τρίτη πανδημία πανώλης (1855): Ξεκινώντας από την Κίνα, εξαπλώθηκε στην Ινδία, όπου πέθαναν 10 εκατομμύρια άνθρωποι.[49] Κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν την πρώτη επιδημίας: η πανούκλα του Σαν Φρανσίσκο το 1900-1904.[50] Σήμερα, σποραδικές περιπτώσεις πανούκλας εξακολουθούν να εμφανίζονται στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες.[51]
  • Η ισπανική γρίπη 1918-1920 μολύνει μισό δισεκατομμύριο ανθρώπους[4] - σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των απομακρυσμένων νησιών του Ειρηνικού και στην Αρκτική - σκοτώνοντας 20 έως 100 εκατομμύρια ανθρώπους.[4][52] Οι περισσότερες εξάρσεις γρίπης σκοτώνουν δυσανάλογα τους πολύ νέους και τους πολύ γέρους, αλλά η πανδημία του 1918 είχε ασυνήθιστα υψηλό ποσοστό θνησιμότητας νέων ενηλίκων.[53] Σκότωσε περισσότερους ανθρώπους σε 25 εβδομάδες από ό, τι το AIDS στα πρώτα 25 χρόνια.[54][55] Μαζικές κινήσεις στρατευμάτων και μεγάλη πυκνότητα ατόμων κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου τη βοήθησαν να εξαπλωθεί και να μεταλλαχθεί γρηγορότερα και η ευαισθησία των στρατιωτών στη γρίπη μπορεί να έχει αυξηθεί από το στρες, τη δυσθρεψία και τις επιθέσεις με χημικά όπλα.[56] Τα βελτιωμένα μέσα μετακίνησης διευκόλυναν τη μετάδοση της νόσου σε στρατιώτες, ναύτες και πολίτες.[57]

Οι συναντήσεις μεταξύ Ευρωπαίων εξερευνητών και πληθυσμών στον υπόλοιπο κόσμο συχνά εισήγαγαν επιδημίες εξαιρετικής μολυσματικότητας. Ασθένειες σκότωσαν μέρος του γηγενή πληθυσμού των Καναρίων Νήσων τον 16ο αιώνα (Γουάντσε). Ο μισός ιθαγενής πληθυσμός της Ισπανιόλας σκοτώθηκε το 1518 από ευλογιά. Η ευλογιά έπληξε επίσης το Μεξικό τη δεκαετία του 1520, σκοτώνοντας 150.000 άτομα μόνο στο Τενοτστιτλάν, συμπεριλαμβανομένου του αυτοκράτορα, και στο Περού τη δεκαετία του 1530, βοηθώντας τους Ευρωπαίους κατακτητές.[58] Η ιλαρά σκότωσε άλλα δύο εκατομμύρια γηγενείς Μεξικανούς τον 17ο αιώνα. Το 1618-1619, η ευλογιά εξαφάνισε το 90% των ιθαγενών Αμερικανών στον κόλπο της Μασαχουσέτης. Κατά τη δεκαετία του 1770, η ευλογιά σκότωσε τουλάχιστον το 30% των Ινδιάνων της Βορειοδυτικής Αμερικής.[59] Οι επιδημίες ευλογιάς το 1780–1782 και το 1837–1838 προκάλεσαν δραστική μείωση του πληθυσμού των Ινδιάνων της Πεδιάδας.[60] Ορισμένοι πιστεύουν ότι ο θάνατος έως και 95% του πληθυσμού των ιθαγενών Αμερικανών του Νέου Κόσμου προκλήθηκε από Ευρωπαίους που εισήγαγαν ασθένειες του Παλαιού Κόσμου όπως η ευλογιά, η ιλαρά και η γρίπη.[61] Κατά τη διάρκεια των αιώνων, οι Ευρωπαίοι είχαν αναπτύξει σε μεγάλο βαθμό ανοσία αγέλης σε αυτές τις ασθένειες, ενώ οι αυτόχθονες λαοί δεν είχαν τέτοια ανοσία.[62]

Η ευλογιά, που εισήχθη από τους Ευρωπαίους εποίκους το 1789 στην ηπειρωτική Αυστραλία, κατέστρεψε τον πληθυσμό των Αυστραλών ιθαγενών, σκοτώνοντας έως και το 50% αυτών που μολύνθηκαν με τη νόσο κατά τις πρώτες δεκαετίες αποικισμού. Σκότωσε επίσης πολλούς Μαορί της Νέας Ζηλανδίας.[63] Το 1848–49, περίπου 40.000 από τους 150.000 Χαβανέζους εκτιμάται ότι πέθαναν από ιλαρά, κοκίτη και γρίπη. Οι εισαγόμενες ασθένειες, κυρίως η ευλογιά, σχεδόν εξαφάνισαν τον ιθαγενή πληθυσμό του νησιού του Πάσχα.[64] Η ιλαρά σκότωσε περισσότερους από 40.000 στα Φίτζι, περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού, το 1875, και στις αρχές του 19ου αιώνα έπληξε τον πληθυσμό του Μεγάλου Ανταμάν.[65] Ο πληθυσμός των Αϊνού μειώθηκε δραστικά τον 19ο αιώνα, λόγω σε μεγάλο βαθμό των μολυσματικών ασθενειών που έφεραν οι Ιάπωνες άποικοι που εγκαταστάθηκαν στο Χοκκάιντο.[66]

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η σύφιλη μεταφέρθηκε από τον Νέο Κόσμο στην Ευρώπη μετά τα ταξίδια του Κολόμβου. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να έχουν μεταφέρει τα μη λοιμώδη τροπικά βακτήρια πίσω, όπου οι οργανισμοί μπορεί να μεταλλάχθηκαν σε πιο θανατηφόρα μορφή στις διαφορετικές συνθήκες της Ευρώπης.[67] Η ασθένεια ήταν πιο συχνά θανατηφόρα από ό, τι σήμερα. Η σύφιλη προκάλεσε πολυάριθμους θανάτους στην Ευρώπη κατά την Αναγέννηση.[68] Μεταξύ 1602 και 1796, η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικής Ινδίας έστειλε σχεδόν ένα εκατομμύριο Ευρωπαίους να εργαστούν στην Ασία. Τελικά, λιγότερο από το ένα τρίτο επέστρεψαν στην Ευρώπη. Η πλειοψηφία πέθανε από ασθένειες.[69] Ασθένειες σκότωσαν περισσότερους Βρετανούς στρατιώτες στην Ινδία και τη Νότια Αφρική παρά ο πόλεμος.[70]

Χολέρα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από τη στιγμή που έγινε ευρέως διαδεδομένη τον 19ο αιώνα, η χολέρα σκότωσε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους.

  • Πανδημία χολέρας 1817-1824. Προηγουμένως περιορισμένη στην ινδική υποήπειρο, η πανδημία ξεκίνησε στη Βεγγάλη και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλη την Ινδία έως το 1820. 10.000 Βρετανοί στρατιώτες και χιλιάδες Ινδοί πέθαναν κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας.[71] Επεκτάθηκε μέχρι την Κίνα, την Ινδονησία (όπου περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι υπέκυψαν μόνο στο νησί της Ιάβας) και την Κασπία Θάλασσα πριν υποχωρήσει. Οι θάνατοι στην ινδική υποήπειρο μεταξύ 1817 και 1860 εκτιμάται ότι έχουν ξεπεράσει τα 15 εκατομμύρια. Άλλα 23 εκατομμύρια πέθαναν μεταξύ 1865 και 1917. Οι θάνατοι των Ρώσων σε παρόμοια περίοδο ξεπέρασαν τους 2 εκατομμύρια.[72]
  • Πανδημία χολέρας 1826-1837. Έφτασε στις Ρωσία, Ουγγαρία (περίπου 100.000 θάνατοι) και Γερμανία το 1831, Λονδίνο το 1832 (περισσότεροι από 55.000 άνθρωποι πέθαναν στο Ηνωμένο Βασίλειο),[73] Γαλλία, Καναδάς ( Οντάριο) και Ηνωμένες Πολιτείες (Νέα Υόρκη) το ίδιο έτος[74] και στις ακτές του Ειρηνικού της Βόρειας Αμερικής έως το 1834. Πιστεύεται ότι περισσότεροι από 150.000 Αμερικανοί πέθαναν από χολέρα μεταξύ 1832 και 1849.[75]
  • Πανδημία χολέρας 1846-1860. Έπληξε σφόδρα τη Ρωσία, με περισσότερους από ένα εκατομμύριο νεκρούς. Μία έξαρση δύο ετών ξεκίνησε στην Αγγλία και την Ουαλία το 1848 και στοίχισε τη ζωή σε 52.000 ανθρώπους.[76] Σε όλη την Ισπανία, η χολέρα προκάλεσε περισσότερους από 236.000 θανάτους το 1854–55.[77] Πήρε 200.000 ζωές στο Μεξικό.[78]
  • Πανδημία χολέρας 1863–75. Διαδόθηκε κυρίως στην Ευρώπη και την Αφρική. Τουλάχιστον 30.000 από τους 90.000 προσκυνητές της Μέκκας έπεσαν θύματα της ασθένειας. Η χολέρα προκάλεσε 90.000 θανάτους στη Ρωσία το 1866.[79]
  • Το 1866, σημειώθηκε έξαρση στη Βόρεια Αμερική. Σκότωσε περίπου 50.000 Αμερικανούς.[75]
  • Πανδημία χολέρας 1881-96. Η επιδημία 1883-1887 προκάλεσε τον θάνατο 250.000 στην Ευρώπη και τουλάχιστον 50.000 στην Αμερική. Η χολέρα διεκδίκησε 267.890 ζωές στη Ρωσία (1892),[80] 120.000 στην Ισπανία,[81] 90.000 στην Ιαπωνία και 60.000 στην Περσία.
  • Πανδημία χολέρας 1899-1923. Επηρέασε λιγότερο την Ευρώπη λόγω των προόδων στη δημόσια υγεία, αλλά η Ρωσία επλήγη και πάλι σφόδρα (περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι πέθαναν από χολέρα κατά το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα).[82] Η έκτη πανδημία σκότωσε περισσότερους από 800.000 στην Ινδία. Η επιδημία χολέρας 1902-1904 στοίχισε περισσότερες από 200.000 ζωές στις Φιλιππίνες.
  • Πανδημία χολέρας 1961–75. Άρχισε στην Ινδονησία, ονομάστηκε El Tor από τον νέο βιοτύπο που ευθύνεται για την πανδημία και έφτασε στο Μπαγκλαντές το 1963, στην Ινδία το 1964 και στη Σοβιετική Ένωση το 1966. Από τότε η πανδημία έχει φτάσει στην Αφρική, τη Νότια Αμερική και την Κεντρική Αμερική.

Γρίπη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Ο Έλληνας γιατρός Ιπποκράτης, ο «πατέρας της Ιατρικής», περιέγραψε για πρώτη φορά τη γρίπη το 412 π.Χ..
  • Η πρώτη πανδημία γρίπης που περιγράφηκε παθολογικά συνέβη το 1510. Από την πανδημία του 1580, οι πανδημίες γρίπης εμφανίζονται κάθε 10 έως 30 χρόνια.[83]
  • Η πανδημία γρίπης 1889-1890, γνωστή και ως Ρωσική Γρίπη ή Ασιατική Γρίπη, αναφέρθηκε για πρώτη φορά τον Μάιο του 1889 στην Μπουχάρα του Ουζμπεκιστάν. Μέχρι τον Οκτώβριο, είχε φτάσει στο Τομσκ και τον Καύκασο. Εξαπλώθηκε γρήγορα δυτικά και έπληξε τη Βόρεια Αμερική τον Δεκέμβριο του 1889, τη Νότια Αμερική τον Φεβρουάριο -Απρίλιο του 1890, την Ινδία τον Φεβρουάριο -Μάρτιο του 1890 και την Αυστραλία τον Μάρτιο -Απρίλιο του 1890. Οι υποτύποι H3N8 και H2N2 του ιού της γρίπης Α έχουν προσδιοριστεί ο καθένας ως πιθανές αιτίες. Είχε πολύ υψηλό ποσοστό θνητότητας, προκαλώντας περίπου ένα εκατομμύριο θανάτους.[84]
  • Η «ισπανική γρίπη», 1918-1919. Για πρώτη φορά εντοπίστηκε στις αρχές Μαρτίου του 1918 στα στρατεύματα των ΗΠΑ που εκπαιδεύονταν στο στρατόπεδο Φάουνστον του Κάνσας. Μέχρι τον Οκτώβριο του 1918, είχε εξαπλωθεί για να γίνει μια παγκόσμια πανδημία σε όλες τις ηπείρους, και τελικά μολύνθηκε περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού (ή 500 εκατομμύρια άτομα).[4] Ασυνήθιστα θανατηφόρα και μολυσματική, τελείωσε σχεδόν τόσο γρήγορα όσο ξεκίνησε και εξαφανίστηκε εντελώς μέσα σε διάστημα 18 μηνών. Μέσα σε έξι μήνες, περίπου 50 εκατομμύρια άνθρωποι ήταν νεκροί.[4] Ορισμένες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι ο συνολικός αριθμός των θανάτων παγκοσμίως είναι υπερδιπλάσιος από αυτόν. Περίπου 17 εκατομμύρια πέθαναν στην Ινδία, 675.000 στις Ηνωμένες Πολιτείες, και 200.000 στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο ιός που προκάλεσε την ισπανική γρίπη θεωρείται επίσης ως αιτία της ληθαργικής εγκεφαλίτιδας στα παιδιά.[85] Ο ιός ανακατασκευάστηκε πρόσφατα από επιστήμονες στο CDC που μελέτησαν υπολείμματα που διατηρήθηκαν στο μόνιμα παγωμένο έδαφος της Αλάσκας. Ο ιός H1N1 έχει μια μικρή αλλά κρίσιμη δομή που μοιάζει με την ισπανική γρίπη.[86]
  • Η «Ασιατική γρίπη», 1957–58. Ένας ιός H2N2 εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Κίνα στα τέλη Φεβρουαρίου 1957. Προκάλεσε περίπου δύο εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως.[87]
  • Η «Γρίπη του Χονγκ Κονγκ», 1968–69. Ένας ιός H3N2 εντοπίστηκε για πρώτη φορά στο Χονγκ Κονγκ στις αρχές του 1968 και εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, διήρκεσε μέχρι το 1972. Αυτή η πανδημία σκότωσε περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως.[88]
  • Η «Ρωσική γρίπη του 1977», 1977-79 που προκλήθηκε από ιό H1N1 αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τη Σοβιετική Ένωση το 1977. Η πανδημία έχει προκαλέσει περίπου 700.000 θανάτους παγκοσμίως[89][90] και επηρέασε κυρίως τον νεότερο πληθυσμό.[91]
  • Η «Γρίπη των Χοίρων», 2009–10. Ένας ιός H1N1 εντοπίστηκε για πρώτη φορά στο Μεξικό στις αρχές του 2009. Οι εκτιμήσεις για τη θνησιμότητα αυτής της πανδημίας κυμαίνονται από 150 έως 500 χιλιάδες.[92][93]

Ευλογιά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παιδί με ευλογιά, π. 1908

Η ευλογιά ήταν μια μεταδοτική ασθένεια που προκλήθηκε από τον ιό της βαριόλας. Η ασθένεια σκότωνε περίπου 400.000 Ευρωπαίους ετησίως κατά τα τελευταία χρόνια του 18ου αιώνα. Κατά τον 20ό αιώνα, εκτιμάται ότι η ευλογιά ευθύνεται για 300-500 εκατομμύρια θανάτους.[94][95] Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, εκτιμάται ότι 50 εκατομμύρια κρούσματα ευλογιάς εμφανίζονταν στον κόσμο κάθε χρόνο. Μετά από επιτυχημένες εκστρατείες εμβολιασμού καθ 'όλη τη διάρκεια του 19ου και του 20ού αιώνα, ο ΠΟΥ πιστοποίησε την εξάλειψη της ευλογιάς τον Δεκέμβριο του 1979. Μέχρι σήμερα, η ευλογιά είναι η μόνη μολυσματική ασθένεια του ανθρώπου που έχει εξαλειφθεί εντελώς[96] και ένας από τους δύο μολυσματικούς ιούς που έχουν ποτέ εξαλειφθεί, μαζί με την πανώλη των βοοειδών.[97]

Ιλαρά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ιστορικά, η ιλαρά ήταν διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο, καθώς είναι εξαιρετικά μεταδοτική. Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Ανοσοποίησης των ΗΠΑ, μέχρι το 1962 το 90% των ανθρώπων είχαν μολυνθεί από ιλαρά μέχρι την ηλικία των 15 ετών[98] Πριν από την εισαγωγή του εμβολίου το 1963, υπήρχαν τρία έως τέσσερα εκατομμύρια νέα κρούσματα στις ΗΠΑ κάθε χρόνο.[99] Η ιλαρά σκότωσε περίπου 200 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως τα τελευταία 150 χρόνια.[100] Μόνο το 2000, η ιλαρά σκότωσε περίπου 777.000 παγκοσμίως από 40 εκατομμύρια κρούσματα παγκοσμίως.[101]

Η ιλαρά είναι μια ενδημική ασθένεια, που σημαίνει ότι ήταν συνεχώς παρούσα σε μια κοινότητα και πολλοί άνθρωποι αναπτύσσουν αντίσταση. Σε πληθυσμούς που δεν έχουν εκτεθεί σε ιλαρά, η έκθεση σε μια νέα ασθένεια μπορεί να είναι καταστροφική. Το 1529, ένα ξέσπασμα ιλαράς στην Κούβα σκότωσε τα δύο τρίτα των ιθαγενών που είχαν προηγουμένως επιζήσει από την ευλογιά.[102] Η ασθένεια είχε καταστρέψει το Μεξικό, την Κεντρική Αμερική και τον πολιτισμό των Ίνκας.

Φυματίωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 2007, ο επιπολασμός της φυματίωσης ανά 100.000 άτομα ήταν υψηλότερος στην Υποσαχάρια Αφρική και ήταν επίσης σχετικά υψηλός στις ασιατικές χώρες, π.χ. Ινδία.

Το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού έχει μολυνθεί από το Μυκοβακτήριο της φυματίωσης και οι νέες μολύνσεις συμβαίνουν με ρυθμό μία ανά δευτερόλεπτο.[103] Περίπου το 5-10% αυτών των λανθάνουσων λοιμώξεων θα εξελιχθούν τελικά σε ενεργή ασθένεια, η οποία, αν δεν αντιμετωπιστεί, σκοτώνει περισσότερα από τα μισά θύματά της. Κάθε χρόνο, οκτώ εκατομμύρια άνθρωποι αρρωσταίνουν από φυματίωση και δύο εκατομμύρια πεθαίνουν από τη νόσο παγκοσμίως. Τον 19ο αιώνα, η φυματίωση σκότωσε περίπου το ένα τέταρτο του ενήλικου πληθυσμού της Ευρώπης.[104] Έως το 1918, ένας στους έξι θανάτους στη Γαλλία εξακολουθούσε να προκαλείται από φυματίωση. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η φυματίωση σκότωσε περίπου 100 εκατομμύρια ανθρώπους.[100] Η φυματίωση εξακολουθεί να είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα υγείας στον αναπτυσσόμενο κόσμο.[105] Το 2018, η φυματίωση γίνεται η κύρια αιτία θανάτου από μολυσματική ασθένεια, με περίπου 1,5 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως.[106]

Ελονοσία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παλαιός και τρέχων επιπολασμός ελονοσίας το 2009.

Η ελονοσία είναι ευρέως διαδεδομένη σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων τμημάτων της Αμερικής, της Ασίας και της Αφρικής. Κάθε χρόνο, υπάρχουν 350-500 εκατομμύρια περιπτώσεις ελονοσίας.[107] Η αντοχή στα φάρμακα αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα στη θεραπεία της ελονοσίας τον 21ο αιώνα, αφού η αντίσταση είναι πλέον κοινή σε όλες τις κατηγορίες ανθελονοσιακών φαρμάκων, εκτός από τις αρτεμισινίνες.[108]

Η ελονοσία ήταν κάποτε κοινή και στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και τηςΒόρειας Αμερικής, όπου τώρα είναι ανύπαρκτη.[109] Η ελονοσία μπορεί να συνέβαλε στην παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.[110] Η ασθένεια έγινε γνωστή ως « Ρωμαϊκός πυρετός ». Το Plasmodium falciparum έγινε πραγματική απειλή για τους αποίκους και τους αυτόχθονες όταν εισήχθη στην Αμερική μαζί με το εμπόριο σκλάβων. Η ελονοσία κατέστρεψε την αποικία του Τζέιμσταουν και ρήμαζε τακτικά τα νότια και τα μεσοδυτικά των Ηνωμένων Πολιτειών. Μέχρι το 1830, είχε φτάσει στον Βορειοδυτικό Ειρηνικό.[111] Κατά τη διάρκεια του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου, υπήρχαν περισσότερα από 1,2 εκατομμύρια κρούσματα ελονοσίας μεταξύ στρατιωτών και των δύο πλευρών.[112] Οι νότιες ΗΠΑ συνέχισαν να πλήττονται από εκατομμύρια κρούσματα ελονοσίας στη δεκαετία του 1930.[113]

Ανησυχίες για μελλοντικές πανδημίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε συνέντευξη Τύπου στις 28 Δεκεμβρίου 2020, ο Δρ Μάικ Ράιαν, επικεφαλής του προγράμματος έκτακτης ανάγκης του ΠΟΥ και άλλοι αξιωματούχοι είπαν ότι η τρέχουσα πανδημία COVID-19 «δεν είναι απαραίτητα η μεγάλη πανδημία» και «η επόμενη πανδημία μπορεί να είναι πιο σοβαρή», πραγματοποιώντας έκκληση για προετοιμασία.[114] Ο ΠΟΥ και ο ΟΗΕ έχουν προειδοποιήσει ότι ο κόσμος πρέπει να αντιμετωπίσει την αιτία της πανδημίας και όχι μόνο τα υγειονομικά και οικονομικά συμπτώματα.[115]

Η έκθεση της «εποχής των πανδημιών» του Οκτωβρίου 2020 από τη Διακυβερνητική πλατφόρμα επιστημονικής πολιτικής των Ηνωμένων Εθνών για τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστήματος, γραμμένη από 22 ειδικούς σε διάφορους τομείς, ανέφερε ότι η ανθρωπογενής καταστροφή της βιοποικιλότητας ανοίγει το δρόμο στην εποχή των πανδημιών και θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεταφορά έως και 850.000 ιών από ζώα - ιδίως πτηνά και θηλαστικά - σε ανθρώπους. Η «εκθετική άνοδος» στην κατανάλωση και το εμπόριο προϊόντων όπως το κρέας, το φοινικέλαιο και τα μέταλλα, που διευκολύνθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τα ανεπτυγμένα έθνη και τον αυξανόμενο ανθρώπινο πληθυσμό, είναι οι κύριες κινητήριες δυνάμεις αυτής της καταστροφής. Σύμφωνα με τον Πίτερ Ντάσακ, πρόεδρο της ομάδας που συνέταξε την έκθεση, «δεν υπάρχει κανένα μεγάλο μυστήριο σχετικά με την αιτία της πανδημίας Covid-19 ή οποιαδήποτε σύγχρονη πανδημία. Οι ίδιες ανθρώπινες δραστηριότητες που προωθούν την κλιματική αλλαγή και την απώλεια βιοποικιλότητας αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο πανδημίας μέσω των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον μας ». Οι προτεινόμενες επιλογές πολιτικής από την έκθεση περιλαμβάνουν φορολόγηση της παραγωγής και κατανάλωσης κρέατος, καταστολή του παράνομου εμπορίου άγριων ζώων, απομάκρυνση ειδών υψηλού κινδύνου από το νόμιμο εμπόριο άγριων ζώων, εξάλειψη επιδοτήσεων σε επιχειρήσεις που είναι επιβλαβείς για τον φυσικό κόσμο και δημιουργία παγκόσμιου δικτύου επιτήρησης.[116][117][118]

Οι ανθεκτικοί στα αντιβιοτικά μικροοργανισμοί, οι οποίοι μερικές φορές αναφέρονται ως «υπερβακτηρίδια», μπορεί να συμβάλουν στην επανεμφάνιση ασθενειών που σήμερα ελέγχονται καλά. Για παράδειγμα, οι περιπτώσεις φυματίωσης που είναι ανθεκτικές στις παραδοσιακά αποτελεσματικές θεραπείες παραμένουν αιτία μεγάλης ανησυχίας για τους επαγγελματίες υγείας. Κάθε χρόνο, σχεδόν μισό εκατομμύριο νέα περιστατικά πολυανθεκτικής φυματίωσης (MDR-TB) εκτιμάται ότι εμφανίζονται παγκοσμίως.[119] Η Κίνα και η Ινδία έχουν το υψηλότερο ποσοστό φυματίωσης ανθεκτικής σε πολλαπλά φάρμακα.[120] Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναφέρει ότι περίπου 50 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως έχουν μολυνθεί από φυματίωση MDR, με το 79 % αυτών των περιπτώσεων να είναι ανθεκτικά σε τρία ή περισσότερα αντιβιοτικά. Το 2005, 124 περιπτώσεις φυματίωσης MDR αναφέρθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκτεταμένα ανθεκτική στα φάρμακα φυματίωση (XDR TB) εντοπίστηκε στην Αφρική το 2006 και στη συνέχεια ανακαλύφθηκε ότι υπάρχει σε 49 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Υπάρχουν περίπου 40.000 νέες περιπτώσεις XDR-TB ετησίως, εκτιμά ο ΠΟΥ.[121]

Οικονομικές συνέπειες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 2016, η επιτροπή για το Παγκόσμιο Πλαίσιο Κινδύνων Υγείας για το Μέλλον υπολόγισε ότι οι πανδημίες θα κοστίσουν στην παγκόσμια οικονομία πάνω από 6 τρισεκατομμύρια δολάρια στον 21ο αιώνα - πάνω από 60 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.[122] Η ίδια έκθεση συνέστησε τη δαπάνη 4,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως για παγκόσμιες δυνατότητες πρόληψης και αντιμετώπισης για τη μείωση της απειλής από τα πανδημικά γεγονότα, ένα αριθμό που ο Όμιλος της Παγκόσμιας Τράπεζας αύξησε στα 13 δισεκατομμύρια δολάρια σε μια έκθεση του 2019.[123] Έχει προταθεί η καταβολή τέτοιων δαπανών από φόρο στην αεροπορία και όχι από, π.χ. φόρους εισοδήματος,[124] δεδομένου του κρίσιμου ρόλου της εναέριας κυκλοφορίας στη μετατροπή των τοπικών επιδημιών σε πανδημίες (είναι ο μόνος παράγοντας που λαμβάνεται υπόψη σε εκσυγχρονισμένα μοντέλα μετάδοσης ασθενειών μεγάλης εμβέλειας[125]).

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Για διευκρίνηση, ο ΠΟΥ δεν χρησιμοποιεί το παλιό σύστημα των έξι φάσεων το οποίο κάποιοι μπορεί να γνωρίζουν από τη γρίπη των χοίρων το 2009.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Current WHO phase of pandemic alert World Health Organization 2009
  2. ↑ New MOL Archaeology monograph: Black Death cemetery Αρχειοθετήθηκε 2009-09-28 στο Wayback Machine.. Archaeology at the Museum of London.
  3. ↑ Kelley Lee (2003) «Health impacts of globalization: towards global governance». Palgrave Macmillan. σελ. 131. ISBN 0-333-80254-3
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 «1918 Influenza: the mother of all pandemics». Emerging Infectious Diseases 12 (1): 15–22. January 2006. doi:10.3201/eid1201.050979. PMID 16494711. PMC 3291398. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 October 2009. https://www.webcitation.org/5kCUlGdKu?url=http://www.cdc.gov/ncidod/EID/vol12no01/05-0979.htm. Ανακτήθηκε στις 7 September 2017. 
  5. ↑ Roychoudhury, Shubhadeep; Das, Anandan; Sengupta, Pallav; Dutta, Sulagna; Roychoudhury, Shatabhisha; Choudhury, Arun Paul; Ahmed, A. B. Fuzayel; Bhattacharjee, Saumendra και άλλοι. (2020-12). «Viral Pandemics of the Last Four Decades: Pathophysiology, Health Impacts and Perspectives». International Journal of Environmental Research and Public Health 17 (24): 9411. doi:10.3390/ijerph17249411. ISSN 1661-7827. PMID 33333995. PMC 7765415. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7765415/. 
  6. ↑ «Coronavirus Disease (COVID-19) - events as they happen». www.who.int (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  7. ↑ Porta, Miquel, επιμ. (2008). Dictionary of Epidemiology. Oxford University Press. σελ. 179. ISBN 978-0-19-531449-6. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2012. 
  8. ↑ A. M., Dumar (2009). Swine Flu: What You Need to Know. Wildside Press LLC. σελ. 7. ISBN 978-1434458322. 
  9. ↑ 9,0 9,1 «WHO says it no longer uses 'pandemic' category, but virus still emergency» (στα αγγλικά). Reuters. 24 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 March 2020. https://web.archive.org/web/20200318024718/https://www.reuters.com/article/uk-china-health-who-idUKKCN20I0PD. 
  10. ↑ «Table 3: WHO Pandemic Phase Descriptions and Main Actions by Phase». ncbi.nlm.nih.gov. National Center for Biotechnology Information, National Library of Medicine, National Institutes of Health. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2020. Table/Figure 3 is from Chapter 4 of (2009). (WHO chart in April 2020).
  11. ↑ «Pandemic influenza preparedness and response» (PDF). World Health Organization. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 13 Μαΐου 2011. 
  12. ↑ «WHO pandemic phase descriptions and main actions by phase» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 10 Σεπτεμβρίου 2011. 
  13. ↑ «A whole industry is waiting for an epidemic». Der Spiegel. 21 Ιουλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Holloway, Rachel; Rasmussen, Sonja A.; Zaza, Stephanie; Cox, Nancy J.; Jernigan, Daniel B. (26 September 2014). «Updated Preparedness and Response Framework for Influenza Pandemics». Morbidity and Mortality Weekly Report (Center for Surveillance, Epidemiology, and Laboratory Services, Centers for Disease Control and Prevention) 63 (RR-6): 1–18. ISSN 1057-5987. PMID 25254666. https://www.cdc.gov/flu/pandemic-resources/pdf/mmwr-rr6306.pdf. Ανακτήθηκε στις 10 May 2020. 
  15. ↑ Qualls, Noreen; Levitt, Alexandra; Kanade, Neha; Wright-Jegede, Narue; Dopson, Stephanie; Biggerstaff, Matthew; Reed, Carrie; Uzicanin, Amra (21 April 2017). «Community Mitigation Guidelines to Prevent Pandemic Influenza — United States, 2017» (στα αγγλικά). Morbidity and Mortality Weekly Report (Center for Surveillance, Epidemiology, and Laboratory Services, Centers for Disease Control and Prevention) 66 (RR-1): 1–34. doi:10.15585/mmwr.rr6601a1. ISSN 1057-5987. PMID 28426646. PMC 5837128. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/66/rr/pdfs/rr6601.pdf. 
  16. ↑ Interim Pre-Pandemic Planning Guidance: Community Strategy for Pandemic Influenza Mitigation in the United States (PDF). Centers for Disease Control and Prevention. Φεβρουαρίου 2007. σελ. 9. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Reed, Carrie; Biggerstaff, Matthew; Finelli, Lyn; Koonin, Lisa M.; Beauvais, Denise; Uzicanin, Amra; Plummer, Andrew; Bresee, Joe και άλλοι. (January 2013). «Novel framework for assessing epidemiologic effects of influenza epidemics and pandemics». Emerging Infectious Diseases 19 (1): 85–91. doi:10.3201/eid1901.120124. ISSN 1080-6059. PMID 23260039. 
  18. ↑ Rajgor, Dimple D.; Lee, Meng Har; Archuleta, Sophia; Bagdasarian, Natasha; Quek, Swee Chye (27 March 2020). «The many estimates of the COVID-19 case fatality rate». The Lancet Infectious Diseases (Elsevier Ltd.) 20 (7): 776–777. doi:10.1016/S1473-3099(20)30244-9. PMID 32224313. 
  19. ↑ «3. Strategies for Disease Containment». Ethical and Legal Considerations in Mitigating Pandemic Disease: Workshop Summary. 
  20. ↑ Baird, Robert P. (11 Μαρτίου 2020). «What It Means to Contain and Mitigate the Coronavirus». The New Yorker. 
  21. ↑ 21,0 21,1 «How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?». The Lancet 395 (10228): 931–934. March 2020. doi:10.1016/S0140-6736(20)30567-5. PMID 32164834. «A key issue for epidemiologists is helping policymakers decide the main objectives of mitigation—eg, minimizing morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on the scale and antiviral drug therapies.». 
  22. ↑ «Impact of non-pharmaceutical interventions (NPIs) to reduce COVID19 mortality and healthcare demand». Imperial College COVID-19 Response Team. 16 March 2020. https://www.imperial.ac.uk/media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College-COVID19-NPI-modelling-16-03-2020.pdf. 
  23. ↑ R Cohen, S Havlin, D Ben-Avraham (2003). «Efficient immunization strategies for computer networks and populations». Physical Review Letters 91 (24): 247901. doi:10.1103/PhysRevLett.91.247901. PMID 14683159. Bibcode: 2003PhRvL..91x7901C. 
  24. ↑ R Cohen, S Havlin, D Ben-Avraham (2003). «Efficient immunization strategies for computer networks and populations». Physical Review Letters 91 (24): 247901. doi:10.1103/PhysRevLett.91.247901. PMID 14683159. Bibcode: 2003PhRvL..91x7901C. 
  25. ↑ Cohen, MS; Hellmann, N; Levy, JA; DeCock, K; Lange, J (April 2008). «The spread, treatment, and prevention of HIV-1: evolution of a global pandemic». The Journal of Clinical Investigation 118 (4): 1244–54. doi:10.1172/JCI34706. PMID 18382737. PMC 2276790. https://archive.org/details/sim_journal-of-clinical-investigation_2008-04_118_4/page/1244. 
  26. ↑ Chong, Jia-Rui (30 Οκτωβρίου 2007). «Analysis clarifies route of AIDS». Los Angeles Times. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2014. 
  27. ↑ «The South African Department of Health Study». Avert.org. 2006. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  28. ↑ «Global HIV & AIDS statistics — 2020 fact sheet». www.unaids.org (στα Αγγλικά). UNAIDS. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2021. 
  29. ↑ «Total confirmed cases of COVID-19 per million people». Our World in Data. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2020. 
  30. ↑ «WHO Statement Regarding Cluster of Pneumonia Cases in Wuhan, China». WHO. 31 Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  31. ↑ «Covid-19 Coronavirus Pandemic (Live statistics)». Worldometer. 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2020. 
  32. ↑ «Coronavirus COVID-19 Global Cases by Johns Hopkins CSSE». gisanddata.maps.arcgis.com. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2020. 
  33. ↑ «WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19—11 March 2020». WHO. 11 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  34. ↑ «Coronavirus confirmed as pandemic» (στα αγγλικά). BBC News. 11 March 2020. https://www.bbc.com/news/world-51839944. Ανακτήθηκε στις 11 March 2020. 
  35. ↑ «Covid-19 Coronavirus Pandemic». Worldometer. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2022. 
  36. ↑ Galwankar, Sagar C; Paladino, Lorenzo; Gaieski, David F; Nanayakkara, KD. P. W. B.; Di Somma, Salvatore; Grover, Joydeep; Stawicki, Stanislaw P (2020). «Management algorithm for subclinical hypoxemia in coronavirus disease-2019 patients: Intercepting the "Silent Killer"». Journal of Emergencies, Trauma, and Shock 13 (2): 110–113. doi:10.4103/JETS.JETS_72_20. PMID 33013088. 
  37. ↑ B Gross, Z Zheng, S Liu, X Chen, A Sela, J Li, D Li, S Havlin (2020). «Spatio-temporal propagation of COVID-19 epidemics». Europhysics Letters 131 (5): 58003–58008. doi:10.1209/0295-5075/131/58003. Bibcode: 2020EL....13158003G. 
  38. ↑ LD Valdez, LA Braunstein, S Havlin (2020). «Epidemic spreading on modular networks: The fear to declare a pandemic». Physical Review E 101 (3): 032309. doi:10.1103/PhysRevE.101.032309. PMID 32289896. Bibcode: 2020PhRvE.101c2309V. 
  39. ↑ "Ancient Athenian Plague Proves to Be Typhoid". Scientific American. 25 January 2006.
  40. ↑ Past pandemics that ravaged Europe. BBC News, 7 November. 2005
  41. ↑ «Cambridge Catalogue page 'Plague and the End of Antiquity'». Cambridge.org. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  42. ↑ Death on a Grand Scale. MedHunters.
  43. ↑ Stéphane Barry and Norbert Gualde, in L'Histoire No. 310, June 2006, pp. 45–46, say "between one-third and two-thirds"; Robert Gottfried (1983). "Black Death" in Dictionary of the Middle Ages, volume 2, pp. 257–267, says "between 25 and 45 percent".
  44. ↑ «A List of National Epidemics of Plague in England 1348–1665». Urbanrim.org.uk. 4 Αυγούστου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαΐου 2009. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  45. ↑ Revill, Jo (16 May 2004). «Black Death blamed on man, not rats». The Observer (London). https://www.theguardian.com/uk/2004/may/16/health.books. Ανακτήθηκε στις 3 November 2008. 
  46. ↑ «Texas Department of State Health Services, History of Plague». Dshs.state.tx.us. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2008. 
  47. ↑ Igeji, Mike. «Black Death». BBC. Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2008. 
  48. ↑ The Great Plague of London, 1665. The Harvard University Library, Open Collections Program: Contagion.
  49. ↑ «Zoonotic Infections: Plague». World Health Organization. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2014. 
  50. ↑ Bubonic plague hits San Francisco 1900–1909. A Science Odyssey. Public Broadcasting Service (PBS).
  51. ↑ «Human Plague—United States, 1993–1994». cdc.gov. 
  52. ↑ «Historical Estimates of World Population». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2013. 
  53. ↑ «Age-Specific Mortality During the 1918 Influenza Pandemic: Unravelling the Mystery of High Young Adult Mortality». PLOS ONE 8 (8): e69586. 2013. doi:10.1371/journal.pone.0069586. PMID 23940526. Bibcode: 2013PLoSO...869586G. 
  54. ↑ «The 1918 Influenza Pandemic». virus.stanford.edu. 
  55. ↑ Spanish flu facts by Channel 4 News.
  56. ↑ Qureshi, Adnan I. (2016). Ebola Virus Disease: From Origin to Outbreak. Academic Press. σελ. 42. ISBN 978-0128042427. 
  57. ↑ Spanish flu strikes during World War I, 14 January 2010
  58. ↑ «Smallpox: Eradicating the Scourge». Bbc.co.uk. 5 Νοεμβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  59. ↑ Greg Lange,"Smallpox epidemic ravages Native Americans on the northwest coast of North America in the 1770s", 23 January 2003, HistoryLink.org, Online Encyclopedia of Washington State History, accessed 2 June 2008
  60. ↑ «The first smallpox epidemic on the Canadian Plains: In the fur-traders' words». Can J Infect Dis 11 (2): 112–115. March 2000. doi:10.1155/2000/782978. PMID 18159275. 
  61. ↑ «The Story Of... Smallpox—and other Deadly Eurasian Germs». Pbs.org. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  62. ↑ «Stacy Goodling, "Effects of European Diseases on the Inhabitants of the New World"». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαΐου 2008. 
  63. ↑ «New Zealand Historical Perspective». Canr.msu.edu. 31 Μαρτίου 1998. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιουνίου 2010. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  64. ↑ How did Easter Island's ancient statues lead to the destruction of an entire ecosystem?, The Independent
  65. ↑ Measles hits rare Andaman tribe. BBC News. 16 May 2006.
  66. ↑ Meeting the First Inhabitants, TIMEasia.com, 21 August 2000
  67. ↑ Genetic Study Bolsters Columbus Link to Syphilis, New York Times, 15 January 2008
  68. ↑ Columbus May Have Brought Syphilis to Europe, LiveScience
  69. ↑ Nomination VOC archives for Memory of the World Register (English)
  70. ↑ «Sahib: The British Soldier in India, 1750–1914 by Richard Holmes». Asianreviewofbooks.com. 27 Οκτωβρίου 2005. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Μαρτίου 2009. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  71. ↑ Pike, John. «Cholera—Biological Weapons». Globalsecurity.org. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  72. ↑ G. William Beardslee. «The 1832 Cholera Epidemic in New York State». Earlyamerica.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαΐου 2015. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  73. ↑ «Asiatic Cholera Pandemic of 1826–37». Ph.ucla.edu. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  74. ↑ «The Cholera Epidemic Years in the United States». Tngenweb.org. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  75. ↑ 75,0 75,1 The 1832 Cholera Epidemic in New York State. p. 2 Αρχειοθετήθηκε 2015-05-18 στο Wayback Machine.. By G. William Beardslee
  76. ↑ Cholera's seven pandemics, cbc.ca, 2 December 2008
  77. ↑ Kohn, George C. (2008). Encyclopedia of plague and pestilence: from ancient times to the present. Infobase Publishing. σελ. 369. ISBN 978-0-8160-6935-4. 
  78. ↑ Byrne, Joseph Patrick (2008). Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A–M. ABC-CLIO. σελ. 101. ISBN 978-0-313-34102-1. [νεκρός σύνδεσμος]
  79. ↑ «Eastern European Plagues and Epidemics 1300–1918». kehilalinks.jewishgen.org. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  80. ↑ Public Domain Chisholm, Hugh, επιμ.. (1911) Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 6 (11η έκδοση) Cambridge University Press, σσ. 262–267 
  81. ↑ «The cholera in Spain». New York Times. 20 June 1890. https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9E05EED7123BE533A25753C2A9609C94619ED7CF. Ανακτήθηκε στις 8 December 2008. 
  82. ↑ cholera :: Seven pandemics, Britannica Online Encyclopedia
  83. ↑ Potter, C.W. (October 2001). «A History of Influenza». Journal of Applied Microbiology 91 (4): 572–579. doi:10.1046/j.1365-2672.2001.01492.x. PMID 11576290. https://archive.org/details/sim_journal-of-applied-microbiology_2001-10_91_4/page/572. 
  84. ↑ CIDRAP Αρχειοθετήθηκε 2013-06-17 στο Wayback Machine. article Pandemic Influenza Last updated 16 June 2011
  85. ↑ Vilensky, JA; Foley, P; Gilman, S (August 2007). «Children and encephalitis lethargica: a historical review». Pediatric Neurology 37 (2): 79–84. doi:10.1016/j.pediatrneurol.2007.04.012. PMID 17675021. http://www.pedneur.com/article/S0887-8994(07)00194-4/abstract. 
  86. ↑ Harmon, Katherine. «H1N1 shares key similar structures to 1918 flu, providing research avenues for better vaccines». Scientific American Blog Network. 
  87. ↑ Q&A: Swine flu. BBC News. 27 April 2009.
  88. ↑ A. M., Dumar (2009). Swine Flu: What You Need to Know. Wildside Press LLC. σελ. 20. ISBN 978-1434458322. 
  89. ↑ «Novel swine-origin influenza A virus in humans: another pandemic knocking at the door». Medical Microbiology and Immunology 198 (3): 175–83. August 2009. doi:10.1007/s00430-009-0118-5. PMID 19543913. https://link.springer.com/article/10.1007/s00430-009-0118-5/tables/1. 
  90. ↑ «Reorganize and survive-a recommendation for healthcare services affected by COVID-19-the ophthalmology experience». Eye 34 (7): 1177–1179. July 2020. doi:10.1038/s41433-020-0871-7. PMID 32313170. 
  91. ↑ «The Reemergent 1977 H1N1 Strain and the Gain-of-Function Debate». mBio 6 (4). August 2015. doi:10.1128/mBio.01013-15. PMID 26286690. 
  92. ↑ Trifonov, Vladimir; Khiabanian, Hossein; Rabadan, Raul (9 July 2009). «Geographic Dependence, Surveillance, and Origins of the 2009 Influenza A (H1N1) Virus». New England Journal of Medicine 361 (2): 115–19. doi:10.1056/NEJMp0904572. PMID 19474418. https://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/NEJMp0904572?articleTools=true. 
  93. ↑ «2009 H1N1 Pandemic». Centers for Disease Control and Prevention. 11 Ιουνίου 2019. 
  94. ↑ «UC Davis Magazine, Summer 2006: Epidemics on the Horizon». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2008. 
  95. ↑ How Poxviruses Such As Smallpox Evade The Immune System, ScienceDaily, 1 February 2008
  96. ↑ De Cock KM (2001). «(Book Review) The Eradication of Smallpox: Edward Jenner and The First and Only Eradication of a Human Infectious Disease». Nature Medicine 7 (1): 15–16. doi:10.1038/83283. 
  97. ↑ «Rinderpest: OIE—World Organisation for Animal Health». oie.int. 
  98. ↑ Wharton, Melinda E. (2004). «Measles Elimination in the United States». The Journal of Infectious Diseases 189 (Supplement_1): S1–S3. doi:10.1086/377693. PMID 15106120. 
  99. ↑ Center for Disease Control & National Immunization Program. Measles History, article online 2001. Available from https://www.cdc.gov/measles/about/history.html
  100. ↑ 100,0 100,1 Torrey, EF· Yolken, RH (3 Απριλίου 2005). «Their bugs are worse than their bite». Birdflubook.com. σελ. B01. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Απριλίου 2013. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  101. ↑ «The global burden of measles in the year 2000—a model that uses country-specific indicators». J. Infect. Dis. 187 (Suppl 1): S8–14. May 2003. doi:10.1086/368114. PMID 12721886. 
  102. ↑ Man and Microbes: Disease and Plagues in History and Modern Times; by Arno Karlen
  103. ↑ World Health Organization (WHO). Tuberculosis Fact sheet No. 104—Global and regional incidence. March 2006, Retrieved on 6 October 2006.
  104. ↑ «Multidrug-Resistant Tuberculosis». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2010. Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2017. 
  105. ↑ Rook, Graham A. W.; Dheda, Keertan; Zumla, Alimuddin (2005). «Immune responses to tuberculosis in developing countries: Implications for new vaccines». Nature Reviews Immunology 5 (8): 661–667. doi:10.1038/nri1666. PMID 16056257. 
  106. ↑ «Tuberculosis». WHO. 24 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2020. 
  107. ↑ «Malaria Facts». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2017. 
  108. ↑ White, NJ (April 2004). «Antimalarial drug resistance». J. Clin. Invest. 113 (8): 1084–1092. doi:10.1172/JCI21682. PMID 15085184. PMC 385418. https://archive.org/details/sim_journal-of-clinical-investigation_2004-04_113_8/page/1084. 
  109. ↑ Vector- and Rodent-Borne Diseases in Europe and North America. Norman G. Gratz. World Health Organization, Geneva.
  110. ↑ DNA clues to malaria in ancient Rome. BBC News. 20 February 2001.
  111. ↑ "The Changing World of Pacific Northwest Indians". Center for the Study of the Pacific Northwest, University of Washington.
  112. ↑ «A Brief History of Malaria». Infoplease.com. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2010. 
  113. ↑ Malaria. By Michael Finkel. National Geographic Magazine.
  114. ↑ «WHO official: 'Next pandemic may be more severe'». Arab News (στα Αγγλικά). 29 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2020. 
  115. ↑ Carrington, Damian (9 Μαρτίου 2021). «Inaction leaves world playing 'Russian roulette' with pandemics, say experts». The Guardian (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2021. 
  116. ↑ Woolaston, Katie; Fisher, Judith Lorraine (29 October 2020). «UN report says up to 850,000 animal viruses could be caught by humans, unless we protect nature». The Conversation. https://theconversation.com/un-report-says-up-to-850-000-animal-viruses-could-be-caught-by-humans-unless-we-protect-nature-148911. Ανακτήθηκε στις 1 December 2020. 
  117. ↑ Carrington, Damian (29 October 2020). «Protecting nature is vital to escape 'era of pandemics' – report». The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2020/oct/29/protecting-nature-vital-pandemics-report-outbreaks-wild. Ανακτήθηκε στις 1 December 2020. 
  118. ↑ «Escaping the 'Era of Pandemics': experts warn worse crises to come; offer options to reduce risk». EurekAlert!. 29 October 2020. https://www.eurekalert.org/pub_releases/2020-10/tca-et102820.php. Ανακτήθηκε στις 1 December 2020. 
  119. ↑ Health ministers to accelerate efforts against drug-resistant TB. World Health Organization.
  120. ↑ Bill Gates joins Chinese government in tackling TB 'timebomb'. Guardian.co.uk. 1 April 2009
  121. ↑ Tuberculosis: A new pandemic?. CNN.com
  122. ↑ «Global Health Risk Framework—The Neglected Dimension of Global Security: A Framework to Counter Infectious Disease Crises» (PDF). National Academy of Medicine. 16 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2016. 
  123. ↑ World Bank Group (Σεπτεμβρίου 2019). Pandemic Preparedness Financing. Status Update (PDF). Washington: World Bank Group. 
  124. ↑ «Jevons' paradox and a tax on aviation to prevent the next pandemic». SocArXiv. 12 May 2020. doi:10.31235/osf.io/vb5q3. http://osf.io/vb5q3/. 
  125. ↑ «Characterizing the dynamics underlying global spread of epidemics». Nature Communications 9 (1): 218. 15 January 2018. doi:10.1038/s41467-017-02344-z. PMID 29335536. Bibcode: 2018NatCo...9..218W. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πανδημία&oldid=10371607"