Κερατόψια

Εθνικό Μουσείο Ιστορίας Κερατοψίων στην Γιούτα,ΗΠΑ

Οι κερασφόροι δεινόσαυροι λέγονται Κερατόψια, δηλαδή "όψη με κέρατα". Ήταν αρχικά μικρόσωμα, ύστερα μεσαίου μεγέθους και τέλος μεγάλα φυτοφάγα, από την Πρώιμη, τη Μέση και την Ύστερη Κρητιδική περίοδο αντίστοιχα. Οι περισσότεροι έζησαν πριν από 80 έως 65 εκατομμύρια χρόνια, στην Ασία και αργότερα στη Βόρεια Αμερική. Ο μεγαλύτερος και καλύτερα γνωστός εκπρόσωπός τους, ο Τρικεράτοπας, ήταν από τους τελευταίους δεινόσαυρους του Μεσοζωικού αιώνα, της Εποχής των Δεινοσαύρων. Η ομάδα των Κερατοψίων χωρίζεται σε πολλές υποομάδες στα διάφορα συστήματα ταξινόμησης. Οι βασικές είναι οι ψιττακόσαυροι, οι Πρωτοκερατοψίδες και οι Κερατοψίδες ή γνήσια κερατόψια, που εμφανίστηκαν τελευταία.

Ράμφος Παπαγάλου

Οι ψιττακόσαυροι (Ψιττακοσαυρίδες) κάπονται θεωρούνταν τύποι Ορνιθοπόδων δεινόσαυρων. Όμως, περαιτέρω μελέτες, ιδίως των κρανίων τους, έδειξαν ότι αυτοί οι γρήγοροι δρομείς ήταν οι πρώτοι τύποι κερασφόρων δεινόσαυρων. Υπάρχουν περίπου δέκα τύποι κερασφόρων ή γένη. Ο καλύτερα γνωστός είναι ο ίδιος ο Ψιττακόσαυρος. Ονομάστηκε έτσι από το "ράμφος παπαγάλου" στο μπροστινό μέρος του στόματός του. Δεν είχε δόντια και ήταν κατάλληλο για να σχίζει και να μαζεύει τη βλάστηση. Στους τύπους που τοποθετούνται μερικές φορές στην ομάδα αυτή ανήκει και ο Τσαογιανγκόσαυρος (Chaoyangsaurus). Όλοι αυτοί οι δεινόσαυροι είναι γνωστοί από ασιατικά απολιθώματα. Πολλά καλοδιατηρημένα λείψανα έχουν βρεθεί στην έρημο Γκόμπι της Μογγολίας. Δεν είχαν κέρατα στο πρόσωπο όπως τα μεταγενέστερα Κερατόψια αλλά, όπως εκείνα, είχαν μια προεξοχή σε κάθε ζυγωματικό οστό, που κατέληγε σε ένα χαμηλό εξόγκωμα.

Κεφάλι με Περιθώριο

Η λειτουργία του κολάρου των Κερατοψίων αποτελεί αντικείμενο διαμάχης. Σε πολλούς τύπους, εκτός από τον Τρικεράτοπα, δεν αποτελούνταν από συμπαγές οστό και δεν θα ήταν πολύ αποτελεσματικό ως προστατευτική ασπίδα. Μια πρόταση είναι ότι το κολάρο παρείχε μεγάλη επιφάνεια για την πρόσφυση των ισχυρών μυών του κεφαλιού και των γνάθων. Μια άλλη είναι ότι η μεγάλη του επιφάνεια προσφερόταν για εντυπωσιακή οπτική επίδειξη, ιδίως όταν το κεφάλι ήταν κατεβασμένο ώστε το κολάρο να σηκώνεται σχεδόν κατακόρυφα. Αν ήταν ζωηρόχρωμο, θα ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακό.

Η πλάγια όψη του Τρικεράτοπα τονίζει το μήκος των κεράτων του μετώπου σε σύγκριση με εκείνο της μύτης.

Ένα γενικό χαρακτηριστικό των Κερατοψίων ήταν οι επιμήκεις προεξοχές, σαν ράφι, κατά μήκος των ακμών του κρανίου, από την περιοχή των παρειών μέχρι το πίσω μέρος την κορυφής του κεφαλιού. Υπάρχουν σε διαφορετικό βαθμό σε όλα τα άτομα, ως μικρά εξογκώματα εδώ και κεί, ως μακρύτερες προεξοχές, ως εκτεταμένες παρυφές ή ως μεγάλα κολάρα κατά μήκος του λαιμού και των ώμων. Αυτές οι προεκτάσεις των ακμών του κρανίου υπάρχουν και σε μια άλλη ομάδα φυτοφάγων δεινόσαυρων, τους παχυκεφαλόσαυρους. Αυτό οδήγησε τους παλαιοντολόγους να συνενώσουν τα Κερατόψια και τα Παχυκεφαλοσαύρια σε μια ευρύτερη ομάδα, τα Μαργινοκεφάλια (κεφάλι με περιθώριο).

Θάνατος στην Έρημο

Οι Πρωτοκερατοψίδες βασίζονται σε έναν άλλο πολύ καλά γνωστό δεινόσαυρο της ερήμου Γκόμπι, τον Πρωτοκεράτοπα. Εκτεταμένα ευρήματα ενήλικων νεαρών, νεοσσών και φωλιών οδήγησαν τους επιστήμονες στην αναπαράσταση της συμπεριφοράς αυτού του δεινόσαυρου και του τρόπου αναπαραγωγής του. Αυτός ο θησαυρός απολιθωμάτων ενός είδους δεινόσαυρου οφείλεται εν μέρει στους άνυδρους ημιερημικούς βιότοπους όπου έζησε πριν από περίπου 80 εκατομμύρια χρόνια. Φαίνεται πως η άμμος που μετέφερε ο άνεμος ή οι μετακινούμενοι αμμόλοφοι κάλυψαν ορισμένα άτομα σε δευτερόλεπτα. Προστατευμένοι από τα στοιχεία της φύσης και από τα νεκροφάγα ζώα, αυτά τα άτομα σταδικά αφυδατώθηκαν στους αμμώδεις τάφους τους, αφήνοντας πολλές λεπτομέρειες των οστών, και γενικά της ανατομίας τους, πολύ καλά διατηρημένες.

Μικρά και Μεγάλα Κέρατα

Οι Πρωτοκερατοψίδες είχαν ράμφος στο μπροστινό μέρος του στόματος και πολλά μασητικά δόντια στο πίσω μέρος των γναθών. Είχαν επίσης απαρχές κολάρου στο λαιμό και κέρατου στο πρόσωπο. Αυτές οι προεκτάσεις του κεφαλιού σύντομα έγιναν μεγαλύτερες στην επόμενη μεγάλη ομάδα κερασφόρων δεινόσαυρων, τα γνήσια κερατόψια, που έζησαν όλα στη Βόρεια Αμερική. Αυτά με τη σειρά τους χωρίζονται σε δύο υποομάδες, Σεντροσαυρίνες και Χασμοσαυρίνες.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

• Steve Parker, ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΙ: Το πλήρες βιβλίο, μτφρ. Τατιάνια Ραπακούλια, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2006

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Ceratopsia στο Wikimedia Commons