Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ζαγόρι

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
 Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 06/02/2020.
Αυτό το λήμμα αφορά την ιστορική περιοχή. Για τον καλλικρατικό δήμο, δείτε: Δήμος Ζαγορίου.

Συντεταγμένες: 39°55′N 20°43′E / 39.917°N 20.717°E / 39.917; 20.717

Ζαγόρι
Ζαγόρι
Χάρτης
Είδοςγεωγραφική περιοχή και ιστορική περιοχή
Γεωγραφικές συντεταγμένες39°52′0″N 20°42′0″E
Διοικητική υπαγωγήΠεριφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων
ΧώραΕλλάδα
ΠροστασίαΜνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς (από 2023)
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)
Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO
Πολιτιστικό Τοπίο Ζαγορίου
Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.

Οικίες στο Πάπιγκο
Χάρτης
Χώρα μέλοςΕλλάδα Ελλάδα
ΤύποςΠολιτιστικό
Κριτήριαv
Ταυτότητα1695
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή2023 (45η συνεδρίαση)
Η θέση του Ζαγορίου στην Ελλάδα

Το Ζαγόρι είναι περιοχή στην οροσειρά της Πίνδου, στην Ηπειρο, στη βορειοδυτική Ελλάδα. Στην περιοχή υπάρχουν 46 οικισμοί τα αποκαλούμενα Ζαγοροχώρια, τα οποία είναι διάσπαρτα στους πρόποδες και τις πλαγιές της Πίνδου. Έχει έκταση περίπου 1,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και σχήμα ανεστραμμένου ισόπλευρου τριγώνου. Η νότια κορυφή του τριγώνου αγγίζει την πρωτεύουσα του νομού, τα Ιωάννινα, η νοτιοδυτική πλευρά σχηματίζεται από το όρος Μιτσικέλι (1,810 μ), ο ποταμός Αώος και το όρος Τύμφη αποτελούν τη βόρεια πλευρά και η νοτιοανατολική πλευρά ακολουθεί τον ποταμό Βάρδα στο Μαυροβούνι (2,100 μ) κοντά στο Μέτσοβο. Ο πληθυσμός της περιοχής είναι περίπου 3700, που δίνει πυκνότητα πληθυσμού 4 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, σε σύγκριση με το μέσο 73,8 συνολικά για την Ελλάδα.

Το πολιτιστικό τοπίο του Ζαγορίου, μετά και από μελέτες φιλοπάτριδων επιστημόνων όπως ο σύμβουλος πολιτισμικής διαχείρισης, Ηλίας Μπουντούρης, ανακηρύχθηκε μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO το 2023, κυρίως χάρη στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους, ταυτισμένη με το φυσικό περιβάλλον. Τα χωριά του Ζαγορίου είναι μικρά, οργανωμένα γύρω από την κεντρική πλατεία, και επικοινωνούν μεταξύ τους με πέτρινα μονοπάτια, γεφύρια και σκάλες.[1]

Η λέξη Ζαγόρι προέρχεται από την Σλαβική πρόθεση Za που σημαίνει «πίσω» και το ουσιαστικό gora που σημαίνει «βουνό». Στην αρχαιότητα εικάζεται ότι η περιοχή ονομάζονταν «Παροραία», και οι κάτοικοί της «Παροραίοι», δηλαδή αυτοί που ζουν πίσω από τα όρη.

Γεωγραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Ζαγόρι είναι περιοχή μεγάλης φυσικής ομορφιάς, με εντυπωσιακή γεωλογία, δύο Eθνικούς Δρυμούς που ο ένας περιλαμβάνει τον ποταμό Αώο και το Φαράγγι του Βίκου και ο άλλος την περιοχή γύρω από τη Βάλια Κάλντα, ανατολικά της επιβλητικής χιονοσκέπαστης Τύμφης και το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου, του οποίου αποτελεί και το κύριο τμήμα. Τα περίπου 45 χωριά του Ζαγορίου διασυνδέονταν με ορεινούς δρόμους και παραδοσιακά τοξωτά πέτρινα γεφύρια, μέχρι τη διάνοιξη σύγχρονων δρόμων τη δεκαετία του 1950. Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια χτίστηκαν από δωρεές εκπατρισμένων εμπόρων το 18ο αιώνα και αντικατέστησαν παλιότερα ξύλινα. Το Ζαγόρι είναι αυτή την περίοδο υποψήφιο για την εγγραφή του στον Κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, ως το πρώτο Πολιτιστικό Τοπίο της χώρας.

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το φαράγγι του Βίκου από την θέση Οξυά
Η Δρακόλιμνη και στο βάθος η κορυφή της Γκαμήλας (2497μ.)

Το έδαφος της περιοχής είναι απόλυτα ορεινό και εξαιρετικά δύσβατο, με τις απότομες χαράδρες, τα πυκνά δάση και τα ατελείωτα βουνά, κάτι που αποτέλεσε αποτρεπτικό παράγοντα για πολλούς λαούς, φυλές και αυτοκρατορίες στο πέρασμα των αιώνων να εισέλθουν και να εγκατασταθούν στην περιοχή. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε μάλλον πλεονέκτημα γιατί, χάρη σε αυτό, η ιστορία του Ζαγορίου γενικά δεν περιλαμβάνει λεηλασίες, κατακτήσεις, πολεμικές συρράξεις, εκτοπίσεις πληθυσμού. Ως αποτέλεσμα αυτού πιστεύεται πως μεγάλο τμήμα του πληθυσμού διατήρησε πανάρχαια έθιμα και παραδόσεις. Πιστεύεται πως οι Σαρακατσάνοι, πολλοί από τους οποίους κατοικούν στην περιοχή και χρησιμοποιούν αρκετές Ελληνικές λέξεις μιας Βορειοελληνικής διαλέκτου που δεν συναντάται οπουδήποτε αλλού στην Ελλάδα, είναι απόγονοι των αρχαίων κατοίκων του Ζαγορίου.

Αρχαία ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πρώτη μαρτυρία ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή χρονολογείται πριν 17.000 ως 10.000 χρόνια. Σημαντικά επιπαλαιολιθικά τεχνουργήματα έχουν ανασκαφεί από το Σπήλαιο Κλειδί στις όχθες του Βοϊδομάτη. Στην αρχαιότητα η περιοχή του Ζαγορίου κατοικείτο από τους Τυμφαίους και αποτέλεσε τμήμα του αρχαίου ελληνικού βασιλείου των Μολοσσών, που στην ύστερη κλασική εποχή επικράτησε σε όλη την Ήπειρο. Φημίζονταν για την εκτροφή πολεμικών σκύλων, που χρησιμοποιούσαν στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ο Μολοσσός, ο επώνυμος γενάρχης τους, λεγόταν ότι είχε γεννηθεί από την ένωση του Νεοπτόλεμου (γιού του Αχιλλέα) και της Ανδρομάχης (γυναίκας του Έκτορα της Τροίας). Ο Νεοπτόλεμος, ονομαζόμενος επίσης Πύρρος απο τα ξανθά μαλλιά του, ήταν ο πρώτος μιας σειράς Ηπειρωτών βασιλιάδων που κατέληξε στον Πύρρο των Ελληνιστικών χρόνων, που επιχείρησε αρκετές εκστρατείες κατά των Ρωμαίων στην Ιταλία. Η Ολυμπιάδα, η μητέρα του Μέγα Αλέξανδρου, καταγόταν από την πόλη «Μολοσσίδα», στην συμβολή των ποταμών Βοϊδομάτη, Αώου και Σαραντάπορου, στο βόρειο όριο του Ζαγορίου. Υπολείμματα κυκλώπειων τειχών στο Σκαμνέλι βεβαιώνουν ανθρώπινη κατοίκηση προ χιλιάδων ετών. Από τον 9ο ως τον 4ο αιώνα π.Χ. υπήρχε ένας μικρός οικισμός Μολοσσών μεταξύ Μονοδενδρίου και Βίτσας, με πέτρινα σπίτια και δύο νεκροταφεία, που έχουν αποφέρει σημαντικά ευρήματα. Πάντως, σχεδόν καθ' όλους τους ιστορικούς χρόνους ο πληθυσμός ήταν αραιός, ενώ η γη ήταν κατάλληλη κυρίως για κτηνοτροφία και καυσόξυλα για τις τοπικές ανάγκες.

Βυζαντινή περίοδος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
The Δεσποτάτο της Ηπείρου (πράσινο) από το 1230 μέχρι το 1251.
Μοναστήρι Αγίας Παρασκευής (Βίκος).

Το πέρασμα των Σλάβων κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο πιστοποιείται από πολλά τοπωνύμια και την ίδια άλλωστε την ονομασία της περιοχής. Υπό τη Βυζαντινή αυτοκρατορία το Ζαγόρι προσείλκυε κατά καιρούς ομάδες στρατιωτών, που έχτιζαν χωριά και εγκαθίσταντο εκεί. Χρηματοδοτήθηκε η ίδρυση πολλών μοναστηριών, όπως η Μονή Βουτσάς κοντά στο χωριό Γρεβενίτι και η Μονή της Μεταμόρφωσης στην Κλειδωνιά, που ιδρύθηκαν τον 7ο αιώνα από το Βυζαντινό Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ΄ τον Πωγωνάτο, και η Μονή Αγίου Ιωάννη Ρογκοβού, κοντά στο χωριό Τσεπέλοβο, που ιδρύθηκε το 1208 από την αδελφή του Αυτοκράτορα Ρωμανού Γ΄ Αργυρού.

Από το 1204 ως το 1337 η περιοχή αποτέλεσε τμήμα του τοπικού Δεσποτάτου της Ηπείρου. Το 14ο αιώνα, όταν διάφορες Αλβανικές φυλές έκαναν επιδρομές στην Ηπειρο, το Ζαγόρι αποτέλεσε προμαχώνα του Ελληνισμού και ήταν πηγή στρατιωτών που υπηρετούσαν στη φρουρά των Ιωαννίνων. Ως αποτέλεσμα των εκστρατειών του Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου το 1337 το Δεσποτάτο της Ηπείρου, και επομένως το Ζαγόρι μαζί με τα Ιωάννινα και τη γύρω περιοχή, πέρασε πάλι για λίγο στον έλεγχο του Βυζαντίου.

Η περιοχή περιήλθε στην εξουσία των Σέρβων το 1348 και το Δεσποτάτο της Ηπείρου ανασυγκροτήθηκε και ήταν υπό τη Λατινική κυριαρχία υπό τον Κάρολο Β΄ Τόκκο, όταν τα Ιωάννινα και το Ζαγόρι υποτάχθηκαν στους Τούρκους το 1430, την εποχή του Σουλτάνου Μουράτ Β΄.

Οθωμανική περίοδος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Κοινό των Ζαγορισίων

Το 1431, μετά τη συνθήκη με το Σινάν Πασά, δημιουργήθηκε το Κοινόν των Ζαγορισίων. Στην πραγματικότητα, από το 1430 που οι Τούρκοι κατέκτησαν την Ήπειρο, με την συνθήκη του Βοϊνίκου, εγκαθιδρύθηκε ένα ειδικό καθεστώς μεταξύ του «Κοινού του Ζαγορίου» και των Οθωμανικών αρχών, και αποδίδονταν κάποιος φόρος ως αντάλλαγμα για την μερική αυτονομία της περιοχής. Η είσοδος τουρκικών στρατευμάτων γίνονταν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Τα 14 χωριά του Ζαγορίου η ύπαρξη των οποίων χρονολογούνται από το 912 μ.Χ., (τα υπόλοιπα ιδρύθηκαν αργότερα), από τον 16ο αιώνα γνώρισαν σταδιακά εμπορική και οικονομική άνθιση, καθώς η γη και τα περιουσιακά τους στοιχεία δεν κατασχέθηκαν ποτέ από τις τουρκικές αρχές. Αυτή η κατάσταση ευνοούσε και τους Τούρκους, εφόσον το Ζαγόρι δεν ήταν εστία επαναστάσεων και αναταραχών. Οι Ζαγορίσιοι είχαν αναθέσει τις υποθέσεις τους σε ένα Συμβούλιο Γερόντων (Δημογεροντία), με επικεφαλής ένα πρόεδρο ή κυβερνήτη (Βεκύλης). Είχαν το δικαίωμα να διατηρούν μια ένοπλη δύναμη ασφαλείας (σπαχήδες). Τα χωριά του Ανατολικού Ζαγορίου, κατοικούμενα από Αρμάνους Βλάχους προσχώρησαν στη Συνθήκη το 1480. Κατά συνέπεια πολλά τοπωνύμια στο βόρειο και ανατολικό Ζαγόρι έχουν Βλάχικη ετυμολογία, ενώ μερικά τοπωνύμια με Σλαβική ετυμολογία απαντώνται στο δυτικό και νότιο Ζαγόρι. Παρόλα αυτά το Ζαγόρι διατήρησε σε μεγάλο βαθμό τον Ελληνικό χαρακτήρα του μέσω του συστήματος αυτοδιοίκησης και των δωρεών των εκπατρισμένων, που ευνοούσαν την Ελληνική εκπαίδευση. Το Κοινόν των Ζαγορισίων αναδιοργανώθηκε με συνθήκη του 1670, σύμφωνα με την οποία το Ζαγόρι απολάμβανε σημαντικά προνόμια, ονομαζόμενα Σουρούτια, που καταργήθηκαν πλήρως από το Σουλτάνο μόνο το 1868.

Η λύση αυτή εξυπηρετούσε τους κατακτητές και ήταν επίσης σωτήρια για το Ζαγόρι, καθώς πρόσθετε θεσμικούς κανόνες στους γεωγραφικούς παράγοντες, που το καθιστούσαν φυσικό καταφύγιο. Το Ζαγόρι ποτέ δεν διαμελίστηκε για να μοιρασθεί σε Τούρκους γαιοκτήμονες. Απέκτησε μεγάλο πληθυσμό εμπόρων με δεσμούς με τη Ρουμανία, τη Ρωσία και την Κωνσταντινούπολη, που κατέληξε να γίνει η κυρίαρχη τάξη στην περιοχή και συνέβαλε στη σχετική ευημερία που απολάμβανε το Ζαγόρι στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.

To 17o αιώνα συμπεριελήφθησαν στο Κοινόν των Ζαγορισίων και τα χωριά του Δυτικού Ζαγορίου, έτσι ώστε από το 1678 ο συνολικός αριθμός χωριών στο Ζαγόρι είχε αυξηθεί σε 60. Κατά το 18ο αιώνα το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού ανέβηκε κατακόρυφα, με την ίδρυση σχολείων και βιβλιοθηκών σε κάθε χωριό. Η ευημερία της περιοχής και η πνευματική άνθηση του τόπου συνεχίστηκε με την ίδρυση σχολείων τόσο αρρένων όσο και θηλέων, κατασκευάστηκαν νερόμυλοι για να αλέθουν καλαμπόκι, περίτεχνα κατασκευασμένες βρύσες (κρήνες) και απαραίτητα για την μεταξύ των χωριών επικοινωνία πετρόκτιστα γιοφύρια, που είναι διάσπαρτα στην περιοχή. Η παραδοσιακή ιατρική άνθησε με τη μορφή των " γιατρών του Βίκου", που συγκέντρωναν βότανα για τα σκευάσματά τους από το Φαράγγι του Βίκου. Η αυξανόμενη ευημερία βοηθούμενη από προνόμια, που είχαν αποκτήσει Φαναριώτες καταγόμενοι από το Ζαγόρι, και δωρεές από ομογενείς, επέτρεψαν την ανέγερση αρκετών σχολείων, που μερικά επιβιώνουν ακόμη, όπως η Κοινή Σχολή Ελληνικών Μαθημάτων στο Μονοδένδρι από τους αδελφούς Μάνθο και Γεώργιο Ριζάρη (1835). Οι αδελφοί ίδρυσαν επίσης τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή στην Αθήνα (1844), ενόσω το ίδιο το Ζαγόρι ήταν ακόμη υπό Οθωμανική κυριαρχία. Οι αδελφοί Ιωάννης και Δημήτριος Αναγνωστόπουλος από το Δίλοφο ίδρυσαν την Αναγνωστοπούλειο στη γενέτειρά τους και συνέβαλαν στις δαπάνες για τη Ζωσιμαία Σχολή στα Ιωάννινα. Ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος από το Πάπιγκο έχτισε εκεί την Καλλίνειο Σχολή και στην Κόνιτσα την Αναγνωστοπούλειο Σχολή. Ως συνέπεια των πολλών αυτών σχολείων η Ελληνική γλώσσα διατηρήθηκε στην περιοχή.

Καθώς τα βουνά ήταν εκτός του άμεσου ελέγχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προσέφεραν καταφύγιο στους Έλληνες που διώκονταν από τις οθωμανικές αρχές. Αρκετοί εξέχοντες λόγιοι του Ελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο Νεόφυτος Δούκας και ο Αθανάσιος Ψαλίδας βρήκαν εδώ καταφύγιο, όταν ο στρατός του Σουλτάνου κατέστρεψε τα Ιωάννινα το 1820. Μερικοί από αυτούς έκαναν ακόμη και σχέδια ίδρυσης πανεπιστημίου στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Ρογκοβού, κοντά στο Τσεπέλοβο. Το 1820, μετά την εξέγερση του Αλή Πασά, μια Τουρκική δύναμη 1500 ανδρών υπό τον Ισμαηλ Πασά έφτασε στο Ζαγόρι, τμήμα του συνολικού στρατού 20.000, που είχε σταλεί κατά του Αλή Πασά. Ο Αλέξης Νούτσος από το Καπέσοβο, μέλος της Φιλικής Εταιρείας ήταν επικεφαλής της δύναμης που αντιστάθηκε στον Αλή Πασά, αλλά οι δυνάμεις του Σουλτάνου επικράτησαν. Ο Ισμαηλ Πασάς αφαίρεσε όλα σχεδόν τα προνόμια εκτός από το δικαίωμα να διορίζουν τοπικό διοικητή, του οποίου όμως οι εξουσίες ήταν μόνο κατ' όνομα. Ο Ισμαηλ Πασάς επέβαλε πολύ βαρειά φορολογία, ανερχόμενη σε 250 ασημένια νομίσματα κατά κεφαλή και πρόσθετη φορολογία σε είδος. Αλβανοί και ντόπιοι ληστές άρχισαν πάλι ληστρικές επιδρομές. Το Ζαγόρι απελευθερώθηκε το 1913 κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων.

Νεότερη περίοδος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Άποψη του χωριού Αρίστη.

Μετά την ένωση με την Ελλάδα, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, η μετανάστευση προς τα Ελληνικά αστικά κέντρα αποψίλωσε το Ζαγόρι. Το Ζαγόρι έφερε το κύριο βάρος της Ιταλικής επίθεσης στην Ελλάδα το 1940. Η περιοχή επηρεάσθηκε επίσης από τις συγκρούσεις μεταξύ των Γερμανών και των ανταρτών του Ναπολέοντα Ζέρβα κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Την περίοδο εκείνη αρκετά χωριά του Ζαγορίου και η μονή Βουτσά, κάηκαν ως Γερμανικά αντίποινα. Η περιοχή σχεδόν ερημώθηκε κατά τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο 1946-1949. Από τη δεκαετία του 1980, μετά από παρότρυνση τοπικών φορέων, κρατικές πρωτοβουλίες περί διατήρησης των παραδοσιακών οικισμών κατάφεραν να διατηρήσουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των χωριών και το φυσικό τοπίο.

Λαϊκή παράδοση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μοναδικά έθιμα συνδέονται με αρχαιοελληνικές, παγανιστικές ή χριστιανικές εκδηλώσεις. Οι μεγαλύτερες εκκλησίες και μοναστήρια γιορτάζουν τη γιορτή του πολιούχου αγίού τους με εκδηλώσεις που μπορεί να διαρκούν αρκετές μέρες.

Πένθιμα τραγούδια (μοιρολόγια) συνοδεύουν τους θρήνους των νεκρών. Τα ταφικά έθιμα περιλαμβάνουν την εκταφή των οστών του νεκρού μετά από μια περίοδο 1-3 ετών. Τα οστά πλένονται, αρωματίζονται και τοποθετούνται σε ξύλινη λάρνακα και φυλάσσονται σε οστεοφυλάκειο σε κάθε χωριό.

Παραδοσιακή αρχιτεκτονική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Χωριό Σκαμνέλι, παράδειγμα Ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής.
Κεντρική πλατεία του χωριού Σκαμνέλι.

Τα χωριά είναι χτισμένα γύρω από μια κεντρική πλατεία, που λέγεται επίσης μεσοχώρι (κέντρο του χωριού), με μια μεγάλη εκκλησία, ένα πλάτανο και μια δημόσια κρήνη. Πλακόστρωτα δρομάκια και μονοπάτια διασυνδέουν το υπόλοιπο χωριό. Κάθε επιμέρους γειτονιά έχει μια μικρότερη εκκλησία.

Εκκλησίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι περισσότερες εκκλησίες στο Ζαγόρι χρονολογούνται από το 17ο-18ο αιώνα και μετά, αν και επιβιώνουν μερικά παλαιότερα θεμέλια. Στα περισσότερα χωριά η κεντρική εκκλησία αποτελείται από μία ευμεγέθη βασιλική, χτισμένη από πέτρα με ξύλινη στέγη, καλυμμένη από σχιστόπλακες. Είναι διακοσμημένες κυρίως από Ηπειρώτες αγιογράφους, σύμφωνα με τη Βυζαντινή παράδοση. Η είσοδος στην εκκλησία συνήθως προστατεύεται από μια περίστυλη στοά. Το καμπαναριό συνήθως είναι σε απόσταση από την εκκλησία.

Κατοικίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι κατοικίες μέχρι το 18ο αιώνα ήταν μικρά ορθογωνικά κτίρια, συνήθως με ένα μόνο ισόγειο πάτωμα και με βοηθητικούς χώρους στο υπόγειο, που χρησιμοποιούνταν ως στάβλοι. Πράγματι, αυτή φαίνεται να είναι η τεχνοτροπία της κατασκευής των κατοικιών στη θέση ανασκαφής των Μολοσσών κοντά στη Βίτσα. Τα σπίτια είναι χτισμένα από τοπική πέτρα και έχουν στέγη από σχιστόπλακες. Οι σχιστόπλακες συγκρατούνται μεταξύ τους χωρίς τσιμέντο, μόνο από το βάρος των υπερκειμένων πλακών. Συνεπώς η στέγη από πλάκες απαιτεί συνεχή συντήρηση, καθώς είναι εκτεθειμένη σε έντονες χιονοπτώσεις τους χειμερινούς μήνες.

Ο παλαιότερος τύπος (κατοικίας) εξελίχθηκε το 18ο και 19ο αιώνα σε πιο πολύπλοκες μορφές που κατέληξαν στα πολυώροφα αρχοντικά των πλουσιότερων οικογενειών στο τέλος του 18ου αιώνα. Πολλά σπίτια βρίσκονται πίσω από μια περιτοιχισμένη αυλή ή κήπο. Η πόρτα της αυλής είναι ένα οικοδόμημα από μόνη της, καλυμμένη με σχιστόπλακες και συνδέοντας την κατοικία με το υπόλοιπο χωριό. Εκτός από το σπίτι υπάρχουν βοηθητικά κτίσματα, όπως ένα "μαγειριό" (κουζίνα), μια εξωτερική τουαλέτα στο πιο μακρινό σημείο από την κουζίνα και στάβλοι. Το κυρίως σπίτι είναι χτισμένο με τοίχους πάχους μέχρι ένα μέτρο, που πολλές φορές έχουν ένα εσωτερικό χώρο με άμμο για μονωτικό για το κρύο. Η είσοδος του σπιτιού βγάζει στο χωλ, το λεγόμενο χαγιάτι, που οδηγεί στα γειτονικά δωμάτια, που ονομάζονται "οντάς" ή "μαντζάτο". Το χαγιάτι ήταν αρχικά, και μερικές φορές είναι ακόμα, ένας εν μέρει ανοικτός χώρος μπροστά από το σπίτι. Το όνομα αυτό προέρχεται πιθανόν από την Περσική λέξη "χαγιάτ", ένα είδος Περσικού κήπου με κιόσκια ή άλλα κτίσματα. Το μαντζάτο είναι το βασικό δωμάτιο για τους χειμερινούς μήνες με τζάκι, "τάβλα" (τραπέζι) και καθιστικούς χώρους, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κρεβάτια, που ονομάζονται "μπάσια". Απέναντι από το τζάκι είναι ένα εντοιχισμένο ντουλάπι, η "μεσάντρα". Για να εξυπηρετεί τη λειτουργία του, το μαντζάτο έχει συνήθως νότιο προσανατολισμό.

Μία συνήθως ξύλινη σκάλα οδηγεί από το χαγιάτι στην είσοδο του επάνω ορόφου που λέγεται "κρεβάτα", ανάμεσα στις κρεβατοκάμαρες. Σε σπάνιες περιπτώσεις η κρεβάτα βγάζει σε ένα μικρό μπαλκόνι με ξύλινη οροφή. Η "γκλαβανή" είναι μια μικρή είσοδος στη σοφίτα. Το υπόγειο του σπιτιού περιλαμβάνει κελάρια και άλλους χώρους αποθήκευσης, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πρόσθετα καταλύματα για ζώα.

Λίγα από τα παλιά αρχοντικά διατηρούνται, ενώ τα περισσότερα έχουν ερειπωθεί. Σε εκείνα που διατηρούνται το δωμάτιο του οντά είναι το πιο ευρύχωρο, έχει μεγάλο τζάκι και πολλές φορές τοιχογραφίες με λουλούδια. Χρησίμευε για την υποδοχή επισκεπτών.

Το Φαράγγι του Βίκου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Φαράγγι του Βίκου από τη Μπελόη.
Δήμος Ζαγορίου.
Γεφύρι Καλογερικό, Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου.
Γεφύρι Κόνιτσας, Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου.

Καρδιά του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου, το Φαράγγι του Βίκου είναι το μεγαλύτερο και πιο γραφικό από τα φαράγγια του Ζαγορίου. Το Φαράγγι του Βίκου συλλέγει τα νερά πολλών μικρών ποταμών που καταλήγουν στον ποταμό Βοϊδομάτη, που ρέει μέσα στο φαράγγι. Το Φαράγγι του Βίκου με 990 μέτρα βάθος είναι ένα από τα βαθύτερα στον κόσμο, στην πραγματικότητα το βαθύτερο σε αναλογία με το πλάτος του. Το Φαράγγι του Βίκου είναι επίσης χώρος μεγάλου επιστημονικού ενδιαφέροντος, γιατί βρίσκεται σε σχεδόν παρθένα κατάσταση και είναι παράδεισος για απειλούμενα είδη και περιέχει πολλά και ποικίλα οικοσυστήματα. Το φαράγγι είναι υδατογενές και εκτείνεται σε μήκος 12 χιλιομέτρων και έχει καταγραφεί στο βιβλίο Γκίνες ως το φαράγγι με το μικρότερο άνοιγμα παγκοσμίως, καθώς με βάθος άνω των 1.000 μέτρων είναι το βαθύτερο φαράγγι του πλανήτη, λαμβάνονατς υπόψη την σχέση βάθους και ανοίγματος των τοιχών του.

Δήμοι και χωριά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Γεφύρι καπετάν-Αρκούδα.
Άποψη του χωριού Καπέσοβο.
Μονοπάτι σε δάσος στην περιοχή των Ζαγοροχωρίων.

Ο Δήμος Ζαγορίου δημιουργήθηκε με την αυτοδιοκητική μεταρρύθμιση του 2010 με τη συνένωση των ακόλουθων 3 πρώην δήμων και δύο κοινοτήτων, που έγιναν δημοτικές και κοινοτικές ενότητες (οι συστατικές κοινότητες σε παρένθεση) :

Επιφανείς Ζαγορίτες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τέχνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εμπόροι και ευεργέτες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Μάνθος και Γεώργιος Ριζάρης, εθνικοί ευεργέτες, έμποροι από το Μονοδένδρι, μέλη της Φιλικής Εταιρείας και ιδρυτές της Ριζάρειου Εκκλησιαστικής Σχολής στην Αθήνα
  • Κωνσταντίνος Πασχάλης, ευεργέτης από το Καπέσοβο.
  • Παύλος Πασχάλης, ευεργέτης, αδελφός του προαναφερόμενου.
  • Αγγελική Παπάζογλου, ευεργέτης από το Σκαμνέλι
  • Αλέξιος Πλακίδας, έμπορος και ευεργέτης
  • Κωνσταντίνος Ράδος, έμπορος και μέλος της Φιλικής Εταιρείας από το Τσεπέλοβο.

Εκπαίδευση και λογοτεχνία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πολιτικοί

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε Επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «Zagori Cultural Landscape». UNESCO World Heritage Centre (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2023. 

Περαιτέρω ανάγνωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Γεωργοπούλου-Οικονόμου Ευτυχία, Αναδρομή στο χρόνο 1895-1970. Βρυσοχώρι Ζαγορίου, Εφύρα, 2006.
  • Δαλκαβούκης Βασίλης, Μετοικεσίες Ζαγορισίων (1750-1922). Προσεγγίσεις στις διαδικασίες προσαρµογής µιας τοπικής κοινωνίας στην ιστορική συγκυρία, Ριζάρειος Σχολή, 1999.
  • Δαλκαβούκης Βασίλης, «Προσεγγίσεις στη λειτουργία του χιούµορ στην παραδοσιακή κοινωνία. Το παράδειγµα της κοινότητας Μονοδενδρίου στο Ζαγόρι», Εθνολογία 9 (2001), σ. 277-303.
  • Δαλκαβούκης Βασίλης, «Κρατική πολιτική, ιστορική συγκυρία και στρατηγικές επιβίωσης: παράγοντες διαµόρφωσης εθνοτικής και εθνοτοπικής ταυτότητας. Το παράδειγµα των Σαρακατσάνων του Ζαγορίου (1913-1970)», Ηπειρωτικά Χρονικά 38 (2004), σ. 239- 262.
  • Δαλκαβούκης Βασίλης, «Χορός και εθνοτικές ταυτότητες στο Ζαγόρι τον 20ο αιώνα», Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Λαϊκού Πολιτισµού, Χορός και Πολιτισµικές Ταυτότητες στα Βαλκάνια, 2004, σ. 249-261
  • Δαλκαβούκης Βασίλης, Η πένα και η γκλίτσα. Εθνοτική και εθνοτοπική ταυτότητα στο Ζαγόρι τον 20ο αιώνα, Οδυσσέας, 2005.
  • Δαλκαβούκης Βασίλης, «Παράδοση ανταρσίας και νεωτερικότητα στον αγροτικό χώρο. Το παράδειγµα της ΕΑΜικής αντίστασης στο Ζαγόρι», στο Χρ. ∆ερµεντζόπουλος – Β. Νιτσιάκος (επιµ.), Όψεις του Λαϊκού Πολιτισµού, Πλέθρον, 2007, σ. 131-142.
  • Δαλκαβούκης Βασίλης, «Αισθητικές αντιλήψεις και πολιτισµική ταυτότητα. Η σηµειολογία των αισθήσεων ως παράγοντας διαµόρφωσης εθνοτικών στερεοτύπων στο Ζαγόρι τον 20ο αιώνα», στο Ε. Χοντολίδου – Γρ. Πασχαλίδης – Κ. Τσουκαλά – Α. Λάζαρης (επιµ.), ∆ιαπολιτισµικότητα, Παγκοσµιοποίηση και Ταυτότητες, Ελληνική Σηµειωτική Εταιρεία – Gutenberg, 2008, σ. 196-206.
  • Θεοφίλου Μελέτιος, «Aspects sociaux du problème démographique dans un village de l'Épire du Nord-Est [Vitsa de Zagori] et en Grèce plus généralement», Balkan Studies 19 (1978), σ. 373-411.
  • Κανελλοπούλου Ευγενία (επιμ.), Ελληνικά Ολοκαυτώματα 1940-1945, Λιβάνης, 2010
  • Κουκούδης Αστέριος, Οι μητροπόλεις και η διασπορά των Βλάχων, Ζήτρος, 2000.
  • Μπάδα Κωνσταντίνα, «Η Πολιτισμική ταυτότητα ως συνιστώσα της βιώσιμης ορεινής ανάπτυξης. Το παράδειγμα του Ζαγοριού», Γεωγραφίες, 5 (2003), σ. 57-71
  • Ορφανουδάκης Σαράντης, Χριστόδουλος Κλονάρης. Από το ορεινό Λιασκόβετσι Ζαγορίου στη δίνη της Εθνεγερσίας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2015.
  • Παπαϊωάννου Απόστολος, «Ελληνικά παλαιότυπα σε βιβλιοθήκες της περιοχής Ζαγορίου Ιωαννίνων (1645-1863)», Ηπειρωτικά Χρονικά 22 (1980), σ. 133-150.
  • Dalkavoukis Vassilis, «From ethnic to ethno-local identity: The example of the Sarakatsani at Zagori (Epirus) in 20th century», στο V. Nitsiakos – I. Manos – G. Agelopoulos – A. Angelidou – V. Dalkavoukis (eds.), Balkan Border Crossings, Second Annual of the Konitsa Summer School, LIT, 2011, p. 29-43.

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ζαγόρι&oldid=10862531"