Αρχαίο στάδιο Μεσσήνης

Αρχαίο στάδιο Μεσσήνης
Είδος	αρχαιολογική θέση και Ancient Greek stadium
Γεωγραφικές συντεταγμένες	37°10′23″N 21°55′9″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Μεσσήνης
Τοποθεσία	Αρχαία Μεσσήνη
Χώρα	Ελλάδα
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Στάδιο της αρχαίας Μεσσήνης αποτελεί έναν από τους τέσσερις χώρους θέασης και ακρόασης του αρχαιολογικού χώρου της Μεσσήνης. Αποτελούσε ενιαίο αρχιτεκτονικό σύνολο με το Γυμνάσιο. Το Γυμνάσιο χρησιμοποιούσε τρεις δωρικές στοές για τη στέγαση του, οι οποίες περιέβαλαν και το Στάδιο, σχηματίζοντας ένα Π. Αυτό το φαινόμενο αν και δεν ήταν ιδιαίτερα σύνηθες, δε θεωρείται μοναδικό, αφού έχει υπάρξει τέτοια περίπτωση στην ελληνορωμαϊκή εποχή.

Περιγραφή μνημείου

Λίθινα εδώλια παρατηρήθηκαν στο βόρειο πεταλόσχημο τμήμα του Σταδίου, σε μήκος 64 μ. μήκος. Αυτό περιλάμβανε δεκαοκτώ κερκίδες, με δεκαοκτώ σειρές καθισμάτων η κάθε μία.

Με βάση τη χωρητικότητα του Σταδίου, υπολογίζεται ότι μπορούσε με σχετική ακρίβεια να φιλοξενήσει 8.000 θεατές. Το καλοκαίρι του 2009, σε μία εκδήλωση αφιερωμένη στον Μάνο Χατζηδάκη που πραγματοποιήθηκε στο Στάδιο, σημειώθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός θεατών που είχε ποτέ προσέλθει στο Στάδιο.

Ο ευρύς κάτω διάδρομος του Σταδίου, ο οποίος περιτρέχει το πέταλο, περιβάλλεται από ορθοστάτες ύψους ενός μέτρου πάνω από το επίπεδο του στίβου. Ανατολικά του πετάλου, μετά το τέλος των κερκίδων, ανοιγόταν η εξέδρα των επισήμων, της οποίας η έκταση λάμβανε έκταση που ισούνταν με το πλάτος δύο κερκίδων. Στο Στάδιο υπήρχε ένα πλακόστρωτο δάπεδο ως συνέχεια του διαδρόμου, καθώς ακόμη και ένα ελαφρώς υπερυψωμένο δάπεδο, εδραζόμενο σε τριτοβάθμια κρηπίδα. Στο πάνω μέρος της κρηπίδας είχε τοποθετηθεί ένας λίθινος θρόνος με καλοδουλεμένο και κοίλο ερεισίνωτο και λεονοπόδαρα. Ο θρόνος αυτός προοριζόταν για τον ετήσιο εκλεγόμενο ιερέα του Δία Ιθωμάτα. Αυτός κατείχε το ανώτατο ιερατικό αξίωμα της πόλης, όπως ήταν και ο ετήσιος επώνυμος άρχων βασιλεύς της Αθήνας που είχε ορισμένα ιερατικά καθήκοντα.

Οι πλάκες που εντοπίζονται στον κάτω διάδρομο λειτουργούν ως στέψεις των ορθοστατών, κάτι που επιβεβαιώνεται από μία επιγραφή του 1ου αι. μ.Χ. Η μεγάλη απόσταση μεταξύ των γραμμάτων της επιγραφής, κατέληξε να καταλαμβάνει περιμετρικά όλο το μήκος της περιφέρειας του μετάλλου (μήκους 50 μ.).

Ο Θιώτας Φιλίνου, γνωστός γυμνασίαρχος, ανέλαβε τη δαπάνη για την επισκευή του λίθινου πετάλου του Σταδίου.

Πάνω στα περισσότερα λίθινα εδώλια ήταν χαραγμένα ονόματα γνωστών, επίλεκτων μελών της μεσσηνιακής αριστοκρατίας της μέσης και ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, οι οποίοι έκλειναν θέσεις πληρώνοντας το σχετικό αντίτιμο στην πόλη. Ο Τιβέριος Κλαύδιος Νικήρατος είχε χαράξει το όνομα του σε μία από τις κερκίδες στην κορυφή του πετάλου, εξασφαλίζοντας τη χρήση ολόκληρης της κερκίδας.

Κατά την περίοδο της μέσης και ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, το νότιο τμήμα του Σταδίου έπαψε να χρησιμοποιείται, σε αντίθεση με το βόρειο πέταλο που συνέχισε να λειτουργεί μέχρι και τον 4ο αι. μ.Χ. ως χώρος αιματηρών θεαμάτων, μονομαχιών και θηριομαχιών.

Στο τέρμα των εδωλίων κατασκευάστηκε ένας ημικυκλικός τοίχος, δημιουργώντας ένα νέο μικρό στίβο, με το γνωστό ελλειψοειδές σχήμα της ρωμαϊκής αρένας, δηλαδή τσίρκου.

Από τις στοές του Γυμνασίου που περιβάλλουν το στάδιο, σχηματίζοντας ένα Π, η βόρεια είναι διπλή, ενώ η δυτική και η ανατολική απλές.

Το ανατολικό σκέλος της στοάς (μήκους 196 μ.) εκτείνεται σε όλο το μήκος του στίβου. Σε μία επιγραφή αποκαλείται «ολυμπιακή στοά», ενώ η βόρεια διπλή στοά ονομάστηκε «μέσα στοά», δηλαδή μεσαία.

Το δυτικό σκέλος του πειόσχημου στωικού οικοδομήματος (μήκους 136,60 μ.) καταλήγει σε ένα ευρύ ορθογώνιο περιστύλιο, το οποίο λειτουργούσε ως Παλαίστρα.

Η πτώση της κιονοστοιχίας της ανατολικής στοάς – σε αντίθεση με αυτές της δυτικής και βόρειας που παρέμειναν όρθιες- οφείλεται στην πρόχειρη ανακατασκευή της.

Αναστήλωση στο Στάδιο, αλλά και στις στοές του Γυμνασίου έγιναν κατά τα έτη 2004-2009, με χρηματοδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του υπηρεσιακού προγράμματος «Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού.

Αξιοσημείωτο γεγονός ήταν η σύνδεση των στοών με τη μεσαία βόρεια στοά υπό αμβλεία – ελληνιστικής αρχιτεκτονικής όχι υπό ορθή- γωνία, με αποτέλεσμα οι μακρές πλευρικές στοές να μην είναι παράλληλες μεταξύ τους. Αυτή η ιδιομορφία από το αρχικό Ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα είναι πιθανό να υπαγορεύτηκε από τη γεωμορφολογία της περιοχής.

Ο στίβος, σε μήκος μεσσηνιακού σταδίου 176 μέτρων, καταλήγει να εφάπτεται στο νότιο τείχος της πόλης. Το τείχος στο σημείο που επικοινωνεί με το Στάδιο, έχει αποκοπεί προκειμένου να κατασκευαστεί στο συγκεκριμένο σημείο ένα πόδιο, το οποίο εξέχει προς το Νότο, δίνοντας την εντύπωση ενός προμαχώνα. Πάνω στο πόδιο εδραζόταν ένας τετρακιόνιος πρόστυλος δωρικός ναός, ο οποίος οδηγήθηκε σε πτώση πιθανότατα από ανθρώπινη βίαιη επέμβαση. Τα ευρήματα του ναού που βρέθηκαν αποκαλύπτουν τον ταφικό χαρακτήρα του , το οποίο ήταν κατασκευασμένο στο τέρμα του στίβου, ακολουθώντας την γενική άποψη ότι οι αθλητικοί αγώνες συσχετίζονται με κάποιον επιφανή νεκρό. Το ταφικό αυτό κτίσμα ανήκε στην οικογένεια των Σαιθιδών και χρησιμοποιήθηκε για τον ενταφιασμό μελών της οικογένειας από τον 1ο αι. μ.Χ. έως τον 3ο αι. μ.Χ.

Σύμφωνα με τον Παυσανία, στο Στάδιο βρέθηκαν αγάλματα του Ερμή, του Ηρακλή, του Θησέα, έργα Αιγύπτιων καλλιτεχνών, καθώς και ο τάφος του θρυλικού ήρωα, Αριστομένη. Αυτά τα δρώμενα τελούνταν στον χώρο του Σταδίου.

Το Στάδιο όπως και το Γυμνάσιο της Μεσσήνης διατηρούσαν μέχρι και τα χρόνια του Παυσανία (μέσα 2ου αι. μ.Χ.) το μεγαλύτερο μέρος των στοιχείων της τεχνικής (μορφής), καθώς και τον γλυπτικό τους διάκοσμο.

Παρά την μερική κατάρρευση, την εγκατάλειψη και την διακοπή λειτουργίας Σταδίου-Γυμνασίου, αμέσως μετά τον καταστροφικό ρυθμό του 365 μ.Χ., μερικά μεμονωμένα ευρήματα, κυρίως νομίσματα του Βαλεντινιανού και του Θεοδοσίου δείχνουν πως η ζωή τους συνεχίστηκε με τη μορφή ολιγάριθμων κατοίκων στο χώρο της αρχαίας πόλης.

Βιβλιογραφία

• Θέμελης, Π., Τα θέατρα της Μεσσήνης, Διάζωμα, ΕΝΑΕ, Αθήνα, 2010

Ιστότοποι

• ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΣΣΗΝΗ - Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Μεσσηνίας