Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές (ταινία, 1974)

Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές (Murder on the Orient Express)
Η αυθεντική κινηματογραφική αφίσα
Σκηνοθεσία	Σίντνεϊ Λουμέτ
Παραγωγή	Τζον Νάτσμπουλ, 7ος βαρόνος του Μπρέιμπορν και Richard Goodwin
Σενάριο	Πολ Ντεν και Άντονι Σάφερ
Βασισμένο σε	Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές
Πρωταγωνιστές	Άλμπερτ Φίνεϊ, Λορίν Μπακόλ, Ίνγκριντ Μπέργκμαν, Ζακλίν Μπισέ, Μάικλ Γιορκ, Ζαν-Πιέρ Κασέλ, Σον Κόνερι, Τζον Γκίλγκουντ, Γουέντι Χίλερ, Ρέιτσελ Ρόμπερτς, Άντονι Πέρκινς, Ρίτσαρντ Γουίντμαρκ, Βανέσα Ρέντγκρεϊβ, Κόλιν Μπλέικλι, Μάρτιν Μπάλσαμ, Τζορτζ Κουλούρις, Denis Quilley, Βέρνον Ντόμπτσεφ, Richard Rodney Bennett, Ρόμπερτ Ριέτι και Jeremy Lloyd
Μουσική	Richard Rodney Bennett
Φωτογραφία	Τζέφρι Άνσγουορθ
Μοντάζ	Ανν Β. Κόουτς
Ενδυματολόγος	Τόνι Ουόλτον
Διανομή	MOKÉP, Netflix, Paramount Pictures, Warner Bros. Home Entertainment, StudioCanal, Paramount Home Entertainment, Gloria Film, Studiocanal, Lumière, Thorn EMI Plc, Carlotta Films, The Criterion Channel, Rete 4 και HBO Max
Πρώτη προβολή	21  Νοεμβρίου 1974 (Ηνωμένο Βασίλειο), 24  Νοεμβρίου 1974 (Καναδάς, Τουρκία και Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής), 28  Δεκεμβρίου 1974 (Σουηδία), 6  Μαρτίου 1975 (Ελλάδα και Γερμανία), 21  Μαρτίου 1975 (Αυστραλία), 16  Απριλίου 1975 (Γαλλία), 2  Μαΐου 1975 (Ουρουγουάη), 17  Μαΐου 1975 (Ιαπωνία), 28  Ιουλίου 1977 (Ουγγαρία), 10  Φεβρουαρίου 1983 (Ισπανία) και 1974
Διάρκεια	128 λεπτά
Προέλευση	Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και Αυστραλία
Γλώσσα	Αγγλικά
Έπεται	Έγκλημα στο Νείλο
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Το Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές (αγγλικά: Murder on the Orient Express‎‎) είναι αστυνομική ταινία μυστηρίου που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Άγκαθα Κρίστι.

Με πρωταγωνιστή τον διάσημο ντετέκτιβ της Κρίστι, Ηρακλή Πουαρό η ιστορία της δολοφονίας ενός Αμερικανού εκατομμυριούχου, και η ανακάλυψη του δράστη, εκτυλίσσεται μέσα στο διάσημο τρένο της εποχής εκείνης, το Οριάν Εξπρές, κατά τη διαδρομή από Κωνσταντινούπολη σε Παρίσι.

Η ταινία, σε σκηνοθεσία Σίντνεϊ Λουμέτ και με πρωταγωνιστές διάσημους αστέρες του κινηματογράφου, όπως τον Άλμπερτ Φίνεϊ στον ρόλο του Ηρακλή Πουαρό, τον Σον Κόνερι, τη Βανέσα Ρεντγκρέιβ, την Ίνγκριντ Μπέργκμαν και άλλους, κυκλοφόρησε στις αγγλικές κινηματογραφικές αίθουσες πρώτα, στις 24 Νοεμβρίου του 1974, και έγινε μεγάλη εμπορική επιτυχία εκείνη την εποχή. Στην Ελλάδα η ταινία έκανε πρεμιέρα στους κινηματογράφους την Πέμπτη 6 Μαρτίου του 1975.

Η ταινία ήταν υποψήφια σε 6 κατηγορίες των βραβείων Όσκαρ, από τις οποίες κέρδισε μόνο αυτήν του Όσκαρ Β´ Γυναικείου Ρόλου που δόθηκε στην Ίνγκριντ Μπέργκμαν και σε 10 κατηγορίες των βραβείων BAFTA από τις οποίες κέρδισε τις 3: Βραβείο BAFTA Β΄ Ανδρικού Ρόλου στον Τζον Γκίλγκουντ και Βραβείο BAFTA Καλύτερου Β΄ Γυναικείου Ρόλου στην Ίνγκριντ Μπέργκμαν καθώς και Βραβείο BAFTA Καλύτερης Μουσικής Επένδυσης στον Ρίτσαρντ Μπένετ.

Επίσης το βραβείο Evening Standard British Film Award της λονδρέζικης εφημερίδας Evening Standard κέρδισε ο Σίντνεϊ Λουμέτ στην κατηγορία «Καλύτερης ταινία», ο Άλμπερτ Φίνεϊ στην κατηγορία «Καλύτερος ηθοποιός» και η Βρετανίδα Γουέντι Χίλερ στην κατηγορία «Καλύτερης Ηθοποιού».

Υπόθεση

Η σκηνή της αποκάλυψης του δολοφόνου με όλο το καστ συγκεντρωμένο

Τον Δεκέμβριο του 1935 και αφού ο Ηρακλής Πουαρό ολοκλήρωσε με επιτυχία μια αποστολή που είχε αναλάβει στην Ιορδανία για λογαριασμό του Βρετανικού Στρατού, επιστρέφει στο Λονδίνο, με το περίφημο τρένο της εποχής, το Οριάν Εξπρές, που κάνει τη διαδρομή Κωνσταντινούπολη-Παρίσι, με ανταπόκριση για το Καλαί. Χάρη στη γνωριμία του με τον διευθυντή της εταιρείας Compagnie Internationale des Wagons-Lits του Οριάν Εξπρές, τον Ιταλό κύριο Μπιάνκι, καταφέρνει να βρει κουκέτα, στο ήδη πλήρες τρένο. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, γνωρίζεται με έναν επιβάτη του συγκεκριμένου βαγονιού, τον Αμερικανό πολυεκατομμυριούχο Σάμιουελ Ράτσετ, καθώς και με τον γραμματέα και με τον μπάτλερ του. Ο Ράτσετ - εξαιτίας κάποιων ανώνυμων απειλητικών για τη ζωή του γραμμάτων που λαμβάνει τελευταία, δίνει μια τεράστια αμοιβή στον Ηρακλή Πουαρό προκειμένου να αναλάβει τη φύλαξή του. Ο Πουαρό αρνείται - ως μη ενδιαφέρουσα - τη θέση αυτή, και το ίδιο βράδυ ο Ράτσετ δολοφονείται.

Το πτώμα του ανακαλύπτεται το επόμενο πρωινό, και ενώ το τρένο είναι ακινητοποιημένο, εξαιτίας χιονόπτωσης που έχει κλείσει τις γραμμές, λίγο έξω από τον επόμενο σταθμό του, την πόλη Σλαβόνσκι Μπροντ, της σημερινής ανατολικής Κροατίας. Ο Μπιάνκι, τρομοκρατημένος από το ενδεχόμενο του σκανδάλου που θα ξεσπάσει εις βάρος της εταιρείας με αυτόν τον φόνο, παρακαλεί τον Πουαρό να αναλάβει να βρει τον ένοχο εντός ολίγων ωρών, για να τον παραδώσουν αθόρυβα στη γιουγκοσλαβική αστυνομία για τα περαιτέρω, όταν θα φτάσουν στο Μπροντ. Ο Πουαρό δέχεται, και μετά την αυτοψία του πτώματος που κάνει ο Έλληνας γιατρός, δόκτωρ Κωνσταντίνου, που τυχαίνει να ταξιδεύει και αυτός με το τρένο, ο Πουαρό αρχίζει την ανάκριση.

Ο δόκτωρ Κωνσταντίνου ανακαλύπτει ότι ο Ράτσετ είχε ναρκωθεί πρώτα, με κάποιο βαρύ υπνωτικό χάπι και μαχαιρωθεί 12 φορές με στιλέτο. Ύποπτοι δεν μπορεί να είναι παρά μόνο όσοι ταξίδευαν στο ίδιο με αυτόν βαγόνι, καθώς και το προσωπικό του τρένου που είχε βάρδια το προηγούμενο βράδυ στο συγκεκριμένο βαγόνι. Έτσι, ο Πουαρό αρχίζει να ανακρίνει τους άλλους επιβαίνοντες στο βαγόνι για το Καλαί, που είναι:

• η Αμερικανίδα Χάριετ Χάμπαρτ
• η Σουηδή ιεραπόστολος Γκρέτα Όλσον
• η κόμησσα και ο κόμης Ελένα και Ρούντολφ Αντρένι αντιστοίχως
• ο συνταγματάρχης του αγγλικού στρατού Άρθρουνοτ
• η νεαρή Εγγλέζα δασκάλα Μαίρη Ντέμπεναμ
• η Ρωσίδα πριγκίπισσα Νατάλια Ντραγκομίροφ με τη Γερμανίδα καμαριέρα της Χίλντεγκραντ Σμιτ
• ο Γάλλος ελεγκτής του βαγονιού Πιερ-Πολ Μισέλ
• ο Αμερικανός θεατρικός ατζέντης Σάιρους Χάρντμαν
• ο Ιταλοαμερικανός πωλητής αυτοκινήτων Αντόνιο Φοσκαρέλι και, βέβαια
• ο γραμματέας του Ράτσετ, Έκτορ Μακουίν, και ο μπάτλερ του, Έντουαρντ Μπέντοους.

Ο Πουαρό, κάνοντας από δυο ή τρεις ερωτήσεις στον καθένα, με διακριτικότητα και ηρεμία, καταφέρνει να ενώσει τα κομμάτια και να συνδέσει όλους αυτούς - τους φαινομενικά άσχετους και άγνωστους μεταξύ τους επιβάτες - τον έναν με τον άλλον, αλλά και όλους μαζί με μια ιστορία που είχε λάβει χώρα, 5 χρόνια πριν, το 1930, στην Αμερική και που τότε είχε συγκλονίσει την κοινή γνώμη. Η ιστορία (με την περιγραφή της οποίας αρχίζει η ταινία), είχε να κάνει με την απαγωγή και τη δολοφονία της μικρής κόρης του ζεύγους Άρμστρονγκ, της Νταίζη Άρμστρονγκ. Το μωρό των Άρμστρονγκ απήχθη αιφνιδίως από το σπίτι του ζευγαριού στο Λογκ Άιλαντ της Νέας Υόρκης. Ο Άρμστρονγκ, αν και πλήρωσε τα λύτρα που του ζητήθηκαν, δεν κατάφερε να σώσει το παιδί του, που στο μεταξύ είχε δολοφονηθεί. Ο δράστης τελικά βρέθηκε, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Λίγο πριν την εκτέλεσή του, ο δράστης αποκάλυψε το όνομα του εγκέφαλου της απαγωγής, ο οποίος παίρνοντας τα χρήματα των λύτρων εξαφανίστηκε για πάντα από την Αμερική. Η γυναίκα του Άρμστρονγκ, Σόνια, πέθανε κατά τη διάρκεια της γέννας του δεύτερου παιδιού της, η καμαριέρα που είχε κατηγορηθεί αδίκως από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αυτοκτόνησε μην αντέχοντας την εχθρότητα που περίγυρού της, και την ίδια τύχη είχε και ο γενναίος συνταγματάρχης του βρετανικού στρατού, Χάρις Άρμστρονγκ.

Λίγο πριν το τρένο ξεκινήσει και πάλι, ο Πουαρό, σε έναν μονόλογο 20 λεπτών, ξεδιπλώνει με ακρίβεια τα κίνητρα, αλλά και τις πράξεις του δολοφόνου, ή μάλλον των δολοφόνων, αφού τελικά αποκαλύπτεται ότι ο δράστης δεν ήταν ένας, αλλά 12, όσες και οι μαχαιριές που είχε δεχτεί το στήθος του Ράτσετ. Με ενορχηστρωτή του σχεδίου τη μητέρα της Σόνιας Άρμστρονγκ, οι δώδεκα μυημένοι συναντιούνται σε αυτό το τρένο για να δολοφονήσουν τον Ράτσετ, και να εκδικηθούν για την τραγωδία της οικογένειας Άρμστρονγκ. Ο νεαρός γιος του ανακριτή της υπόθεσης Άρμστρονγκ, ένα νεαρό αγόρι που αγαπούσε και εκτιμούσε τη Σόνια Άρμστρονγκ, καταφέρνει να γίνει γραμματέας του Ράτσετ και να αποκτήσει πολύτιμη πρόσβαση στην καθημερινότητά του. Αυτό το αγόρι είναι ο νεαρός Έκτορ Μακουίν. Αλλά και ο μπάτλερ του, ο Κασέτι, δεν είναι άλλος από τον μπάτλερ της οικογένειας Άρμστρονγκ. Πίσω επίσης, από τον ελεγκτή του τρένος κρύβεται ο πατέρας της καμαριέρας της οικογένειας Άρμστρονγκ, της Πολέτ, που ήθελε να εκδικηθεί τον ηθικό αυτουργό της αυτοκτονίας της κόρης του. Αλλά και πίσω από την κόμισσα Αντρένι κρύβεται η αδερφή της Σόνιας Άρμστρονγκ, όπως και πίσω από την πριγκίπισσα Ντραγκομίροφ κρύβεται η νονά της μικρής Νταίζης. Πίσω από τη δεσποινίδα Ντέμπενχαμ κρύβεται η γραμματέας της Σόνιας Άρμστρονγκ όπως και πίσω από τον συνταγματάρχη Άρθρουνοτ, ο επιστήθιος φίλος του συνταγματάρχη Άρμστρονγκ. Αλλά και το υπηρετικό προσωπικό της οικογένειας Άρμστρονγκ ήθελε να εκδικηθεί για τον χαμό των αφεντικών τους. Η Χίλντεργκαρντ Σμιτ ήταν η μαγείρισσα της οικογένειας, ο Φοσκαρέλι, ο σοφέρ του συνταγματάρχη Άρμστρονγκ, ενώ η μις Όλσον ήταν η νταντά της μικρής Νταίζης.

Ο Πουαρό αλλά και ο κύριος Μπιάνκι είναι ικανοποιημένοι από τη λύση του μυστηρίου αλλά όχι τόσο όσο να παραβλέψουν το ποιόν του Ράτσετ και το ότι ήταν υπεύθυνος άμεσα ή έμμεσα για 5 θανάτους, αθώων ανθρώπων. Πιστεύοντας ότι η δολοφονία ήταν η σωστή τιμωρία για τον Ράτσετ, αποφασίζουν να μην πουν την αλήθεια στη γιουγκοσλαβική αστυνομία. Αντιθέτως, θα ισχυριστούν ότι ένας πληρωμένος δολοφόνος ανέβηκε στον τελευταίο σταθμό που έκανε το τρένο, στο Βελιγράδι, σκότωσε τον Ράτσετ και εξαφανίστηκε όταν το τρένο ακινητοποιήθηκε από τα χιόνια.

Διανομή ρόλων

• Άλμπερτ Φίνεϊ ως Ηρακλής Πουαρό
• Λορίν Μπακόλ ως Χάριετ Χάμπαρτ / Λίντα Άρντεν
• Μάρτιν Μπάλσαμ ως κύριος Μπιάνκι
• Ίνγκριντ Μπέργκμαν ως Γκρέτα Όλσον
• Ζακλίν Μπισέ ως Κόμησσα Ελένα Αντρένι
• Ζαν-Πιέρ Κασέλ ως Πιερ-Πολ Μισέλ
• Σον Κόνερι ως συνταγματάρχης Άρθρουνοτ
• Τζον Γκίλγκουντ ως Έντουαρντ Μπέντοους
• Ρέιτσελ Ρόμπερτς ως Χίλντεγκραντ Σμιτ
• Άντονι Πέρκινς ως Έκτορ Μακουίν
• Βανέσα Ρεντγκρέιβ ως Μαίρη Ντέμπεναμ
• Γουέντι Χίλερ ως πριγκίπισσα Νατάλια Ντραγκομίροφ
• Ρίτσαρντ Γουίντμαρκ ως Σάμιουελ Ράτσετ
• Μάικλ Γιορκ ως Κόμης Ρούντολφ Αντρένι
• Κόλιν Μπλέικλι ως Σάιρους Χάρντμαν
• Τζορτζ Κουλούρις ως δρ Κωνσταντίνου
• Ντένις Κουίλι ως Αντόνιο Φοσκαρέλι

Το θρυλικό Οριάν Εξπρές τη δεκαετία του 1930

Κριτικές

Με αφορμή την επανέκδοση της ταινίας σε ψηφιακή κόπια, η Πόλυ Λυκούργου γράφει για την ταινία:

Το Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές θεωρείται μία από τις πιο επιτυχημένες κινηματογραφικές διασκευές της Αγκάθα Κρίστι (όπως και το Μάρτυρας Κατηγορίας του Μπίλι Γουάιλντερ) γιατί ο σεναριογράφος Πολ Ντεν και, κυρίως, ο σκηνοθέτης Σίντνεϊ Λουμέτ τολμούν να παίξουν με τον τόνο της ταινίας. Από τη μία, τα κάδρα του Λουμέτ είναι στιβαρά (τα εξωτερικά της διαδρομής του τρένου έχουν ατμόσφαιρα και στιλ, ενώ στο εσωτερικό η γεωμετρία του χώρου αναδεικνύει την κλειστοφοβική διάσταση του εγκλήματος), η θερμοκρασία των σκηνών όμως, διακατέχεται από ένα βαθύ χιούμορ. Ο Ντεν παίζει με τη σκιαγράφηση των χαρακτήρων κι ο Λουμέτ κατευθύνει το (τόσο λαμπερό) καστ των ηθοποιών του να ερμηνεύουν με υπερβολή, θεατρικότητα κι αυτοσαρκασμό τους ήρωές τους. Αυτό, μπορεί να μην το καταλαβαίνει κανείς άμεσα, αλλά καταλήγει και στο να κρατά τον τόνο της ταινίας απολαυστικό (σχεδόν κωμικό), και κυριότερα, στο να υπονομεύει την ταυτότητα των επιβατών. Αυτή ακριβώς η θεατρικότητα τους κάνει ύποπτους.

Και η Κατερίνα Ανδρεάκου:

Η κάμερα του Λουμέτ γίνεται συχνά η ματιά, το βλέμμα του Πουαρό, φέρνοντας τον θεατή πρόσωπο με πρόσωπο (κυριολεκτικά) με τους υπόπτους, με μερικά κοντινά πλάνα που μπορεί να μην είναι τα πλέον κολακευτικά των πρωταγωνιστών, ωστόσο σίγουρα πετυχαίνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα: να φαίνονται όλοι πειστικά… ύποπτοι (ειδικά η γηραιά Γουέντι Χίλερ ως πριγκίπισσα Ντραγκομίροφ, με τη βοηθό της, Χίλντεγκαρντ, ενσαρκωμένη από τη Ρέιτσελ Ρόμπερτς, αποτελούν τις απόλυτες μάσκες αυστηρότητας). Το ίδιο κάνει και με το φονικό όπλο στην τελική flashback σεκάνς αποκάλυψης, καθώς η κάμερα το ακολουθεί από κοντά, ενώ πετυχαίνει… επαναλαμβανόμενα τον στόχο του, δημιουργώντας ανατριχίλες στο κοινό.