Ντενέμπ
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Συντεταγμένες: 
20h 41m 25.9s, +45° 16′ 49″
 | |
| Αστερισμός | Κύκνος |
|---|---|
| Συντεταγμένες (εποχή 2000.0): | α = 20h:41m:26s , δ = +45°.16΄.49΄΄ |
| Φαινόμενο μέγεθος | 1,25 |
| Φασματικός τύπος | A2 Ia |
| Απόσταση από τη Γη | Πάνω από 2000 έτη φωτός |
Ο Ντενέμπ (Deneb) είναι ο φωτεινότερος αστέρας (δηλαδή με το μικρότερο φαινόμενο μέγεθος) στον αστερισμό Κύκνο, ο άλφα (α) Κύκνου, οποίος και σηματοδοτεί την ουρά του αστερισμού. Εύκολα ορατός τα καλοκαιρινά βράδια μέχρι και τον Νοέμβριο, περνά από το ζενίθ στη βόρεια Ελλάδα και αποτελεί τη βορειοανατολική κορυφή του λεγόμενου «Θερινού Τριγώνου». Είναι ο 19ος σε φωτεινότητα αστέρας ολόκληρου του νυκτερινού ουρανού.
Ονομασίες και Ιστορία
Το όνομα Ντενέμπ προέρχεται από την αραβική φράση ذنب الدجاجة, Al Dhanab al Dajajah, που σημαίνει «Η Ουρά της Κότας», από τη θέση του στη μορφή του αστερισμού, ο οποίος για τους Άραβες δεν παρίστανε συνήθως κύκνο, αλλά κότα. Η φράση συναντάται στα ιστορικά αστρονομικά έργα παρεφθαρμένη ως Denebadigege, Denebedigege, Deneb Adige, κλπ. Παρόμοια ονόματα έφεραν τουλάχιστον 7 άλλοι αστέρες, και διατηρούνται ακόμα τα Ντενέμπ Κάιτος (= «η ουρά του Κήτους») για τον β Κήτους, Ντενέμπ Αλτζέντι για τον δ Αιγόκερω και Ντενέμπολα για τον β Λέοντος. Ωστόσο, το απλό «Ντενέμπ» παραπέμπει σήμερα σχεδόν πάντα στον αστέρα α Κύκνου (υπάρχει και για τον ε Δελφίνος).
Στους Αλφόνσειους Πίνακες εμφανίζεται η ονομασία Arided για τον α Κύκνου, που απαντάται μέχρι τον 19ο αιώνα και προέρχεται από τα ονοματα Al Ridhadh, El Rided του αστερισμού. Ο Καίσιος εισήγαγε τα Os rosae (λατινικά) και Rosemund (γερμανικά), ενώ τον αποκαλούσε και Uropygium. Ανάλογο με την ουρά είναι και το Aridif, από το Al Ridf = ο πιο πίσω (από όλους), το οποίο ο Bayer μετέτρεψε σε Arrioph και ο Cary σε Arion. Ο Bayer επίσης δίνει και το Gallina (= «κότα» στα λατινικά) ως ξεχωριστό όνομα.
Στην Κίνα ο αστέρας είναι γνωστός ως «ο τέταρτος αστέρας του ουράνιου λιβαδιού», ενώ στον μύθο σημειώνει τη μία άκρη της «Γέφυρας της Κίσσας», που γεφυρώνει τις δύο πλευρές του ποταμού-Γαλαξία κι έτσι επιτρέπει στους χωρισμένους εραστές Niu Lang (Αλτάιρ) και Zhi Nü ή Chi Neu (Βέγα) να ξανασμίγουν μια μονάχα νύχτα το χρόνο, κάπου στα τέλη του καλοκαιριού. Σε άλλες εκδοχές, ο Ντενέμπ είναι μία νεράιδα που συνοδεύει την Chi Neu.
Αστρονομικά και αστροφυσικά δεδομένα
Το απόλυτο μέγεθος του Ντενέμπ είναι περίπου −8.5, γεγονός που τον καθιστά ένα από τους λαμπρότερους αστέρες που είναι γνωστοί στο Σύμπαν. Η ακριβής απόσταση του αστέρα από τη Γη είναι ωστόσο αβέβαιη, και τα τελευταία χρόνια αναθεωρήθηκε προς τα πάνω. Η πιθανότερη τιμή της είναι 3200 έτη φωτός έναντι 1400 ως 1670 που δέχονταν οι αστρονόμοι πριν από μία δεκαετία. Αυτό συμβαίνει επειδή η πολύ μεγάλη απόσταση δεν επιτρέπει ακριβείς προσδιορισμούς της παραλλάξεως του Ντενέμπ. Με βάση την παράλλαξη, η πραγματική απόσταση πρέπει να βρίσκεται μεταξύ 2100 και 7400 ετών φωτός. Αυτή η αβεβαιότητα στην απόσταση προκαλεί παρόμοιες αβεβαιότητες και σε άλλες παραμέτρους για τον αστέρα.
Οι εκτιμήσεις για τη λαμπρότητά του κυμαίνονται από 60 χιλιάδες φορές λαμπρότερος του Ήλιου μας (για απόσταση 1600 ετών φωτός) μέχρι 250.000 φορές (για απόσταση 3200 ετών φωτός).
Με βάση τη θερμοκρασία και τη λαμπρότητα, όπως και πρόσφατες απευθείας μετρήσεις της γωνιακής διαμέτρου του (μόλις 2 χιλιοστά του δευτερολέπτου της μοίρας), ο Ντενέμπ πρέπει να έχει πραγματική διάμετρο 200 ως 300 φορές μεγαλύτερη της ηλιακής ή 280 ως 420 εκατομμύρια km, δηλαδή ο όγκος του είναι 8 ως 27 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερος από τον όγκο του Ήλιου: Ο Ντενέμπ είναι ένας από τους μεγαλύτερους γνωστούς αστέρες.
Η επιφανειακή θερμοκρασία του Ντενέμπ είναι 8400 K. Ο Ντενέμπ είναι είναι ελαφρώς μεταβλητός αστέρας, και μάλιστα έδωσε το όνομά του σε μία ολόκληρη κατηγορία, τους λεγόμενους «μεταβλητούς (τύπου) άλφα Κύκνου», που είναι παλλόμενοι μεταβλητοί αστέρες: Η επιφάνειά του συνταράσσεται από μεγάλα κύματα-«ανεβοκατεβάσματα», που προκαλούν τις ελαφρές μεταβολές, τόσο στη λαμπρότητά του όσο και στον φασματικό τύπο του (βλ. Αστεροσεισμολογία).
Η μάζα του Ντενέμπ εκτιμάται από εικοσαπλάσια έως εικοσιπενταπλάσια της μάζας του Ήλιου. Ο Ντενέμπ είναι ένας κυανός υπεργίγαντας, πράγμα που σημαίνει ότι η ζωή του θα είναι πολύ συντομότερη εκείνης του Ήλιου μας και πιθανότατα θα εκραγεί ως υπερκαινοφανής αστέρας σε λίγα εκατομμύρια χρόνια: ήδη έχει σταματήσει η σύντηξη υδρογόνου σε ήλιο (He) στην κεντρική του περιοχή. Ο θηριώδης αστρικός άνεμος του Ντενέμπ του προκαλεί απώλεια μάζας με 100 χιλιάδες φορές ταχύτερο ρυθμό από ό,τι ο ηλιακός άνεμος στον Ήλιο: 50 τρισεκατομμύρια τόνους ανά δευτερόλεπτο έναντι 500 εκατομμυρίων τόνων.
Ο Ντενέμπ, εξαιτίας της μεγάλης του αποστάσεως από εμάς, εμφανίζει πολύ μικρή ιδία κίνηση, η οποία ωστόσο μετρήθηκε σε 0,004 arcsec/έτος, και μας πλησιάζει με ταχύτητα 4,5 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο (16.200 χιλιόμετρα την ώρα).
Πηγές
- Allen, R.H.: Star Names: Their Lore and Meaning, Dover Publ. 1963 (ονομασίες & ιστορία)
- Το αντίστοιχο άρθρο της αγγλόγλωσσης Wikipedia
