Difodiant mawr bywyd

Mae Ddifodiannau Mawr Bywyd (Saesneg: mass extinction events) yn ddigwyddiadau byd-eang pan welir lleihad yn y bywyd sydd ar y Ddaear a hynny ar raddfa enfawr. Gellir diffinio sawl difodiant drwy edrych ar y newid sylweddol yn yr amrywiaeth a nifer yr organebau amlgellog. Mae difodiannau o'r fath yn cael effaith ar gydrannau'r biosffêr.^[1]

Dwysedd difodiant organebau byw morol
yn ystod y Ffanerosöig

%

<-- Miliynau o flynyddoedd yn ôl

Mae'r siart hon yn dangos y ganran ymddangosiadol o genws yr anifeiliaid morol a ddifodwyd dros gyfnos o amser.
Nid yw'n cynrychioli pob rhywogaeth o anifeiliaid morol, dim ond y rhai hynny y canfuwyd eu ffosiliau. Ceir dolen ar bob un o'r prif 5 difodiant.

'Dyw graddfa'r difodiannau mawr a welwyd dros y milenia ddim yn gyson: maen nhw'n digwydd heb batrwm o ran amser. Gellir dweud yn fras, o astudio ffosiliau fod difodiannau cefndirol yn digwydd tua 2 i 5 teulu (bioleg) (tacsonomegol) anifeiliaid morol bob miliwn o flynyddoedd. Dyma, felly, y math o ffosiliau a astudir yn fwyaf aml, oherwydd y cofnod manwl sydd ar gael ohonynt, o'i gymharu ag anifeiliaid y tir.

Y difodiant mawr cyntaf, mae'n debyg oedd yr 'Ocsigeneddio Mawr' (Great Oxygenation Event) pan welwyd diocsigen (O₂) a gynhyrchwyd gan organebau biolegol yn atmosffer y blaned.^[2]

Y difodiant mawr diwedda pedd y Digwyddiad difodiant Cretasaidd-Paleogenaidd pan welwyd difodi llawer iawn o anifeiliaid a phlanhigion a hynny mewn amser cymharol fyr.^[3] Yn ychwanegol at y 5 prif ddifodiant mawr, ceir nifer o rai mân a'r difodiant hwnnw sy'n digwydd heddiw a achoswyd gan ddyn, a elwir weithiau y 6ed difodiant. Digwyddant gan mwyaf yn ystod y Ffanerosöig (yr Eon daearegol presennol, a'r un ble gwelwyd amrywiaeth eang o blanhigion ac anifeiliaid yn esblygu).^[4]

Pob genws

Genws a ddiffiniwyd yn dda

Tuedd

"Y Pum Difodiant Mawr"

Difodiannau eraill

Miliwn o flynyddoedd yn ôl

Amrywiaeth o fewn y Ffanerosöig, yn ôl cofnodion y ffosiliau. Mae'r echelin 'y' yn cynrychioli miloedd o genws.

Cyfeiriadau

↑ Nee, S. (2004). "Extinction, slime, and bottoms". PLoS Biology 2 (8): E272. doi:10.1371/journal.pbio.0020272. PMC 509315. PMID 15314670. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=509315.
↑ Sosa Torres, Martha E.; Saucedo-Vázquez, Juan P.; Kroneck, Peter M.H. (2015). "Chapter 1, Section 2 "The rise of dioxygen in the atmosphere"". In Peter M.H. Kroneck and Martha E. Sosa Torres (gol.). Sustaining Life on Planet Earth: Metalloenzymes Mastering Dioxygen and Other Chewy Gases. Metal Ions in Life Sciences. 15. Springer. tt. 1–12. doi:10.1007/978-3-319-12415-5_1.
↑ Ward, Peter D (2006). "Impact from the Deep". Scientific American.
↑ Butterfield, N. J. (2007). "Macroevolution and macroecology through deep time". Palaeontology 50 (1): 41–55. doi:10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x.

Nodiadau

Llyfryddiaeth

Benton, Michael J., "When Life Nearly Died—The Greatest Mass Extinction of All Time", Thames & Hudson Ltd, London, 2003 ISBN 978-0-500-28573-2
Cowen, R. (1999). "The History of Life". Blackwell Science. The chapter about extinctions is available here
Richard Leakey a Roger Lewin, 1996, The Sixth Extinction : Patterns of Life and the Future of Humankind, Anchor, ISBN 0-385-46809-1. Excerpt from this book: The Sixth Extinction
Richard A. Muller, 1988, Nemesis, Weidenfeld & Nicolson, ISBN 1-55584-173-2
Raup, D.; J. Sepkoski (1986). "Periodic extinction of families and genera". Science 231 (4740): 833–836. Bibcode 1986Sci...231..833R. doi:10.1126/science.11542060. PMID 11542060. https://archive.org/details/sim_science_1986-02-21_231_4740/page/n64.
Nemesis – Raup and Sepkoski
Rohde, R.A.; Muller, R.A. (2005). "Cycles in fossil diversity". Nature 434 (7030): 209–210. Bibcode 2005Natur.434..208R. doi:10.1038/nature03339. PMID 15758998.
Sepkoski, J.J. (1996). "Patterns of Phanerozoic extinction: a perspective from global data bases". In O.H. Walliser. Global Events and Event Stratigraphy. Berlin: Springer. pp. 35–51
Ward, P.D., (2000) Rivers In Time: The Search for Clues to Earth's Mass Extinctions
Ward, P.D., (2007) Under a Green Sky: Global Warming, the Mass Extinctions of the Past, and What They Can Tell Us About Our Future (2007) ISBN 978-0-06-113792-1
White, R.V.; Saunders, A.D. (2005). "Volcanism, impact and mass extinctions: incredible or credible coincidences". Lithos 79 (3–4): 299–316. Bibcode 2005Litho..79..299W. doi:10.1016/j.lithos.2004.09.016.
Wilson, E.O., 2002, The Future of Life, Vintage (pb), ISBN 0-679-76811-4

Dolennau allanol

Cyfrifo effaith yr impact Archifwyd 2010-05-05 yn y Peiriant Wayback
Species Alliance (rhaglen ddogfen ar y difodiannau mawr, o'r enw "Call of Life: Facing the Mass Extinction)
Interstellar Dust Cloud-induced Extinction Theory
Sepkoski's Global Genus Database of Marine Animals – Cyfrifo graddfa difodiannau mawr!

[1] Nee, S. (2004). "Extinction, slime, and bottoms". PLoS Biology 2 (8): E272. doi:10.1371/journal.pbio.0020272. PMC 509315. PMID 15314670. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=509315.

[2] Sosa Torres, Martha E.; Saucedo-Vázquez, Juan P.; Kroneck, Peter M.H. (2015). "Chapter 1, Section 2 "The rise of dioxygen in the atmosphere"". In Peter M.H. Kroneck and Martha E. Sosa Torres (gol.). Sustaining Life on Planet Earth: Metalloenzymes Mastering Dioxygen and Other Chewy Gases. Metal Ions in Life Sciences. 15. Springer. tt. 1–12. doi:10.1007/978-3-319-12415-5_1.

[Ward_2006-3] Ward, Peter D (2006). "Impact from the Deep". Scientific American.

[Butterfield2007-4] Butterfield, N. J. (2007). "Macroevolution and macroecology through deep time". Palaeontology 50 (1): 41–55. doi:10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x.

[1]

[2]

[3]

[4]