Bergamot
4.jpg) | |
| Enghraifft o'r canlynol | tacson  |
|---|---|
| Math | planhigyn defnyddiol, planhigyn unflwydd |
| Safle tacson | rhywogaeth |
| Rhiant dacson | Monarda |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
- Peidiwch â drysu'r planhigyn hwn â Oren bergamot, sy'n cael ei ddefnyddio i roi blas ar Te Earl Grey.
| Bergamot | |
|---|---|
| |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Plantae |
| Ddim wedi'i restru: | Angiosbermau |
| Ddim wedi'i restru: | Ewdicotau |
| Ddim wedi'i restru: | Asteridau |
| Urdd: | Lamiales |
| Teulu: | Lamiaceae |
| Genws: | Monarda |
| Rhywogaeth: | M. didyma |
| Enw deuenwol | |
| Monarda didyma L. | |
Blodyn blodeuol pinc neu goch ydy'r Bergamot (Saesneg: Bergamot; Lladin: Monarda didyma) sydd hefyd yn berlysieuyn gydag arogl bendigedig. Planhigyn o ogledd America ydyw a benthyciwyd yr enw Lladin gan y botanegwr Nicolas Monardes, ym 1569. Mae fel arfer i'w weld yn tyfu mewn ffos neu ar lethr.
Disgrifiad o'r planhigyn
[golygu | golygu cod]Gall dyfu rhwng 0.7 ac 1.5 metr o ran uchder ac mae'r bonyn yn sgwâr mewn croes-doriad. Mae'r dail rhwng 6 – 15 cm o ran hyd ac wedi'u gosod gyferbyn â'i gilydd. Maent yn wyrdd tywyll o ran lliw gyda gwythiennau rhuddgoch yn llifo drwyddynt ac ymylon danheddog. Mae'r blodau coch llachar rhwng 3 – 4 cm yn eu hyd a cheir clystyrau o tua 30 ohonynt ar un planhigyn. Blodeua ganol yr haf hyd at ei ddiwedd.
Rhinweddau meddygol
[golygu | golygu cod]Indiaid 'Troed-ddu' oedd y cyntaf i weld gwerthu yn y planhigyn hwn o ran ei rinweddau iachusol, yn enwedig fel gwrthseptig ac mewn pwltis ar gyfer toriadau a heintiau ar y croen. Roedden nhw hefyd yn ei yfed fel te i wella wlser yn y geg a dolur gwddw. Mae cryn lawer o 'thymol' mewn Bergamot, sef prif gynhwysyn glanhawr ceg, modern. Fe'i defnyddiwyd hefyd gan yr Indiaid i wella gwynt yn y bol.[1]
Dywedir hefyd y gall wella: cur pen, anwyd, taflu i fyny a gellir bwyta neu yfed y blodyn hefyd. Gan ei fod yn arogli yn debyg iawn i de Earl Grey, fe roddir y blodyn i arnofio ar y te hwnnw mewn rhai tai bwyta, am hwyl. Defnyddir ef hefyd mewn potpourris.[2]
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Gregory L. Tilford, Edible and Medicinal Plants of the West (1997)
- ↑ Gwefan Saesneg Conrad Richter
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]- [Gwefan http://www.plantforwildlife.ccw.gov.uk/plants/bergamot-bee-balm.aspx?x=6879[dolen farw] Gwefan Cyngor Cefn Gwlad Cymru]