بۆ ناوەڕۆک بازبدە

مافە بنچینەییەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

لە مافەبنجێنەییەکانی مرۆڤدا هەندێک لە مافەکان باس کراون کە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بە بنچینەیی و بناغەی مرۆڤایەتی دادەنرێن و تۆمارکراون لە (ڕاگەیاندنی مافەکانی مرۆڤ لە نەتەوە یەکگرتووەکان)، (پەیماننامەی نێودەوڵەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ مافە شارستانی و سیاسییەکان) و (پەیماننامەی نەتەوە یەکگرتووەکان لەسەر مافە ئابووری، کۆمەڵایەتی و کلتوورییەکان) و ئەم مافە پێناسە کراون تێیدا:

  • مافی چارەی خۆنووسین[١]
  • مافی ئازادیی بوون[٢]
  • مافی دادگایکردن بەپێی یاسا کارپێکراوەکان[٢]
  • مافی ئازادیی جوڵانەوەکان[٣]
  • مافی ئازادیی بیروڕا[٤]
  • مافی ئازادیی ئایین[٤]
  • مافی ئازادیی ڕادەبڕین [٥]
  • مافی ئازادیی کۆبوونەوە[٦]
  • مافی ئازادیی پێکهێنانی یەکێتی و کۆمەڵەکان[٧]

دەسەڵاتە دادوەریە دیاریکراوەکان

[دەستکاری]

کەنەدا

[دەستکاری]

یاسای مافەکانی کەنەدا کە لەلایەن پەرلەمانی کەنەداوە دانراوە بە گرنگترین بەڵگەنامە دادەنرێت بۆ پاراستنی مافی مرۆڤەکان کە زیندوون و هەناسە دەدەن و رێگە نادرێت وەك کۆیلە و خاوەندار مامەڵەیان لەگەڵ دا بکرێت کە خاوەنەکانیان ڕێکخراو و دامەزراوە مەزنەکان بن. لە وڵاتی کەنەدا، پەیماننامەی ئازادی و مافەکان چوار ئازادی بنچینەی و سەرەکی دەستنیشان دەکات کە بریتیین لە:[٨]

  • ئازادی ویژدان و ئایین
  • ئازادی بیروڕا، باوەر و دەڕبڕینەکان لەگەڵ ئازادی ڕاگەیاندن و جۆرەکانی تری پەیوەندی و پەخشکردن.
  • ئازادی کۆبوونەوە بەشێوەیەکی ئاشتیخوازانە.
  • ئازادی دامەزراندنی یەکێتی و کۆمەڵەکان.

یەکێتیی ئەوروپا

[دەستکاری]

لە وڵاتە جیاوازەکانی یەکێتیی ئەوروپادا یاسایەکی دیاریکراوی گشتگیر بوونی نییە لەسەر مافەکانی مرۆڤ بەڵام یاساکانی یەکێتیی ئەوروپا هەڵدەستن بە ناساندن و پارێزگاری کردن لەو مافانە بە چەند ڕێگەیەکی جیاواز. یەکێتیی ئەوروپا هەڵدەستێت بە سەپاندنی بەسەر هەموو وڵاتانی ئەندام لە یەکێتییەکەدا بە مسۆگەرکردن و پاراستنی کۆمەڵێك لە مافەکانی مرۆڤ و هەروەها دادگای یەکێتیی ئەوروپا دەسەڵاتی دوورخستنەوە و لابردنی هەیە لە کاتی سەرپێچی کردنی مافەکان و دەرچوون لە ڕێنماییەکان.

هیندستان

[دەستکاری]

حەوت مافی بنچینەیی بوونیان هەیە لە هیندستان:

  • مافی یەکسانی بوون
  • مافی ئازادی بوون، کە ئەمانە لەخۆدەگرێت: ئازادی گوفتار و دەربڕین، ئازادی کۆبوونەوەی ئاشتیانە، ئازادی پێکهێنانی یەکێتی و کۆمەڵەکان، ئازادی جوڵە و گەشت کردن لە ناوچەکانی هیندستان دا، ئازادی نیشتەجێ بوون لە هەر بەشێکی هیندستان دا و ئازادی ئەنجام دانی هەر کارێکی پیشەیی.
  • مافی ئازادی ئایین
  • مافی ڕەت کردنەوەی سوود لێ بینین لەلایەن کەسێکی دیکەوە
  • مافی کلتووری و پەروەردەیی
  • مافە چارەسەرکردنی کێشەکان بەپێی دەستوور
  • مافە دەنگدان (لەسەروو تەمەنی ١٨ ساڵییەوە)

دوای هەمواری ٨٦ ی ساڵی ٢٠٠٢ مافی پەروەردە زیادکرا بۆ دەستووری هیندستان.

نوێترین مافی زیادکراو بۆ ڕیزبەندیی مافە بنچینەییەکان لە هیندستان لە ساڵی ٢٠١٧ دا بوو کە بریتییە لە:

  • مافی تایبەتمەندێتی بوون

ولایەتە یەکگرتووەکان

[دەستکاری]

هەرچەندە زۆربەی مافە بنچینەییەکان بەشێوەیەکی فراوان بە مافی مرۆڤ دادەنرێن بەڵام پۆلێنکردنی هەر مافێک وەک "بنچینەیی" دەبێتە ڕێ خۆشکەر بۆ دادگا و ناوەندەکانی یاسا دانانی سەر بە ویلایەتە یەکگرتووەکان یان هەر حوکمەتێکی دی بە بۆ دیاریکردن و سنووردارکردنی چ مافێک بنچینەی بێت و چ مافێک بنچینەی نەبێت. لەم دەق و بوارە یاسایانەدا، دادگاکان هەڵدەستن بە دیاریکردنی مافە بنچینەییەکان لەڕێی تاقیکردنەوەی بناغە مێژووییەکانی ئەو مافانە و بڕیاردان لەسەر ئەوەی کە ئایا پاراستنی ئەو مافانە بەشێکە لە دابونەریتە کۆن و باوەکان. ویلایەتەکان دەکرێت مافە بنچینەییەکان دابین بکەن و هەندێک لە ویلایەتەکانی دی دەکرێت مافە بنچینەییەکان زیاد بکەن بەڵام هەرگیز ناتوانن و دەسەڵاتیان نییە مافە بنچینەییەکان لەڕێی رێکاری یاسایییەوە لاببەن و بیسڕنەوە.

یاسا بنچینەییەکان لە دەستووری ویلایەتە یەکگرتووەکان دا تۆمارکراوە و دادگای باڵا دانی پێدانەوە و بەپێی دادگای باڵا ئەو مافە بنچینەییە تۆمارکراوانە هێندە بنچینەیین کە هەر سنووردارکردن و لە چوارچێوەدانێک دەبێت تەنها بە مەبەستی خزمەتکردنی دەوڵەت بێت یان زۆر دیارکراو بکرێت بە کۆمەڵە کەس و مەبەستێک.

یاسای مافەکان هەڵدەستێت بە پێناسە کردن و ڕیزکردنی مافەکان بە دیاریکراوی بەڵام دادگای باڵا مافە بنچینەییەکانی زیاتر فراوان کردووە لەڕێی ناساندن و دانپێدانان بەچەند مافێكی دیکەدا کە لە دەستووردا باس نەکراون، وەك:

  • مافی گەشت کردن بە هەموو ویلایەتەکان دا.
  • مافی پەروەردە و بەخێوکردنی منداڵی کەسێك[٩]
  • مافی تایبەتمەندێتی بوون[١٠]
  • مافی هاوسەرگیری کردن[١١]
  • مافی بەرگری کردن لە خوود

ئەمانەش ببینە

[دەستکاری]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «International Covenant on Civil and Political Rights Article 1».
  2. ^ ئ ا «International Covenant on Civil and Political Rights Article 9».
  3. ^ «International Covenant on Civil and Political Rights Article 12».
  4. ^ ئ ا «International Covenant on Civil and Political Rights Article 18».
  5. ^ «International Covenant on Civil and Political Rights Article 19».
  6. ^ «International Covenant on Civil and Political Rights Article 21».
  7. ^ «International Covenant on Civil and Political Rights Article 22».
  8. ^ «Canadian Charter Of Rights And Freedoms». Efc.ca. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 2012-11-05 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  9. ^ Troxel v. Granville
  10. ^ see Union Pacific R. Co. v. Botsford, 141 U.S. 250 (1891)
  11. ^ Loving v. Virginia & Obergefell v. Hodges