ЗӀен энерги

ЗӀен энерги (системан хӀокху хьолан) — шена чохь системан коьрта дакъош, чеккхе йоцуш, вовшен генадаьхна а долуш лаьттачу жигараллин тиеман хӀоттаман хьолан энергин а, системан бихкина хӀоттаман юьззина энергин а:

$\Delta E=\sum _{i=1}^{N}E_{i}-E,$

цигахь $\Delta E$ — системера компонентийн зӀен энергин N компоненташ (дакъолгаш), $E_{i}$ — юьззина энерги i-гӀа компонентан йехканза йолчу хьолехь (доза доцуш генаяьккхинчу тиеме дакъолгаш) а, $E$ — йихкинчу системан юьззина энерги.

Доза доцуш генаяьккхинчу тиеме лаьтташ йолчу дакъолгийн системан зӀен энерги лору ноль, аьлчи а дихкина хьал кхоллалуш энерги йолу. ЗӀен энерги нийса ю и система ша лаьтташ йолу дакъолгаш йоькъуш бан безачу минимум белхаца. Цуо амал гойту цхьаьнаэшшараллин системан: зӀен энерги лакхара мел хуьлу, иза цхьаьнаэшшара хуьлу.

ЮкъацагӀерта атомийн валентан электронашна (арахьара электронан чкъоьрнийн электронаш) ша хуьлчу хьолерчу зӀен энерги цхьабосса хуьлу ионизацин энергица, дацаре ионийн — цхьабосса электронан гергарчуьнца.

Шина атоман молекулин химин зӀе йохоран энерги цхьабосса ю цуьнан термон диссоциацин энергица, кхочу бӀенашка кДж/моль.

Атоман хӀоьънан зӀен энерги билгалйоккху дукхах дерг чӀогӀачу уьйранца. Дукхах долчу хӀоьънийн иза цхьаьна нуклонан ~8 МэВ хуьлу.

ЗӀен энергин тайпанаш

• Ионизацин энерги

Хьажа иштта

• Гравитацин энерги
• Массан сакхт
• Химин потенциал
• Массан а, энергин а эквиваленталла
• ХӀоьънан энерги#ЗӀенан энерги