Chék Gié-guŏng

Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。

Chék Gié-guŏng (戚繼光, 1528 nièng 11 nguŏk 12 hô̤ – 1588 nièng 1 nguŏk 5 hô̤) cê Nguòng-géng (元敬), hô̤ Nàng-dòng (南塘), sê Mìng-dièu gì siŏh ciáh ciŏng-gŭng.

Sĕng-bìng

Ĭ diŏh Săng-dĕ̤ng Cá̤-nìng (濟寧) chók-sĕng, cū-gék (祖籍) Ăn-hŭi Dêng-uōng (定遠). Ĭ nòng-bâ hô̤ lā̤ Chék Gīng-tŭng (戚景通), sê Dĕng-ciŭ (登州) gì cī-hŭi-chiĕng-sê̤ṳ (指揮僉事). Có̤-sá̤ nòng-bâ dó̤i ĭ iā ngièng, Chék Gié-guŏng có̤ dâi-gié ô dâng dŭ â̤ ké̤ṳk ĭ nòng-bâ niăh lā̤ duâi piĕ-bàng. Ĭ nòng-bâ găh 1544 nièng sĕng gò̤, gŏng-gé̤ṳ hĭ sì-hâiu gì cié-dô, ĭ có̤ gò̤ ĭ nòng-bâ gì guăng. 1549 nièng, chăng-gă ū-gṳ̄ (武舉) gì hiŏng-sé̤ṳ (鄉試), dé̤ṳng-gṳ̄ (中舉). Dâ̤ nê nièng ĭ kó̤ Báe̤k-gĭng chăng-gă dâing-sé̤ṳ (殿試), ciáng-ciáng-hō̤ pâung diŏh Mùng-gū (蒙古) chĭng-liŏk (侵略), ĭ hó-cáik huòng-ngê̤ṳ(防禦) Báe̤k-gĭng-chiàng gāu-muòng (北京城九門).

1555 nièng, Chék Gié-guŏng diêu kó̤ Ciék-gŏng dŭ-cī-hŭi-sṳ̄-sṳ̆ (都指揮使司) có̤ chăng-cióng (參將), hó-cáik Nìng-pŏ̤ (寧波), Siêu-hĭng (紹興) gâe̤ng Dài-ciŭ (台州) gì huòng-ngê̤ṳ. Dŏng-sì uŏ-káiu chiŏng-kuók (倭寇猖獗), guăng-gŭng(官軍) páh mâ̤ guó. Chék Gié-guŏng gáu Ciék-gŏng ī-hâiu, găh Ngiê-ŭ (義烏) cū-cék „Chék-gă-gŭng“ (戚家軍), gâe̤ng Hù Cŭng-hièng (胡宗憲), Ṳ̀ Dâi-iù (俞大猷) gáuk-nè̤ng găh siŏh dŏi káung-gék (抗擊) uŏ-káiu, iù Ciék-gŏng páh gáu Hók-gióng, uŏ-káiu dŭ iā giăng ĭ. Ĭng-ôi ciéng-gŭng, sĭng kó̤ có̤ Hók-gióng cūng-bĭng (總兵). Ĭ páh giâ uŏ-káiu diŏh Può-dièng gì uŏ, gāi-dṳ̀ uŏ huâng (解除倭患), ăng-déng siŏh huŏng, iòng-hāi báik-sáng iā gāng-siâ ĭ, ké̤ṳk ĭ kī iā sṳ̀-dòng (祠堂), Hók-ciŭ Ṳ̀-săng gì Chék-gŭng-sṳ̀ (戚公祠) cêu sê kī ké̤ṳk ĭ gì.

1567 nièng diêu kó̤ Báe̤k-gĭng, dâ̤ nê nièng diêu kó̤ báe̤k-huŏng huòng-ngê̤ṳ Mùng-gū, siŭ-buō Diòng̤-siàng, hóng-liêng buô-dôi, duâi duâi gă-giòng báe̤k-huŏng biĕng-guăng gì huòng-ngê̤ṳ nèng-lĭk.

1574 nièng sĭng cō̤ dŭ-dók (左都督), 1579 nièng gă tái-cṳ̄-tái-bō̤ (太子太保), dŏng-guòng (當權) gì dâi-hŏk-sê̤ṳ (大學士) Gŏ̤ Gūng (高拱) gâe̤ng Diŏng Gṳ̆-céng (張居正) dŭ iā káng-dâe̤ng ĭ. Dáng-sê iā sâ̤ nè̤ng dó-gê ĭ, 1582 nièng Diŏng Gṳ̆-céng sī kó̤ ī-hâiu, ô nè̤ng găh Uâng-lĭk Huòng-dá̤ (萬曆皇帝) hŭ-uái gōng ĭ ngài-uâ, Huòng-dá̤ cêu ciŏng ĭ diêu kó̤ Guōng-dĕ̤ng, mò̤ nék-òng bô ciŏng ĭ miēng-guăng. Có̤i-cṳ̆ng ĭ bô bék bô bâng, diŏh cê-gă chió lā̤ sī gò̤.

Dó̤i hâiu-sié gì īng-hiōng

Siŏng-duòng Hók-ciŭ gì guŏng-biāng cêu sê Chék Gié-guŏng huák-mìng gì. Ĭ diŏh Hók-ciŭ gì sèng-hâiu, huák-hiêng „Chék-gă-gŭng“ (戚家軍) dŭ tiăng mâ̤ huôi-é Hók-ciŭ-uâ, cêu gó̤ nè̤ng piĕng siŏh buōng Hók-ciŭ-uâ gì ông-cṳ̆ (韻書). Cī buōng hô̤ «Chék Chăng-cióng Báik Ĭng Cê-ngiê Biêng-lāng» (戚參將八音字義便覽) gì cṳ̆ sê Hók-ciŭ-uâ gì tàu buô ông-cṳ̆, găh Muāng-chĭng gì sèng-hâiu ké̤ṳk nè̤ng cīng-lī chiàng «Chék Lìng Báik Ĭng» (戚林八音) dò̤ kó̤ chók-bēng.