Josif Staljin
| Josif Staljin იოსებ სტალინი Иосиф Сталин | |
|---|---|
 | |
| Vođa Sovjetskog Saveza | |
| Vrijeme na dužnosti 21. januar 1924 – 5. mart 1953. | |
| Prethodnik | Vladimir Lenjin |
| Nasljednik | Nikita Hruščov |
| Lični podaci | |
| Rođenje | იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი Ио́сиф Виссарио́нович Джугашви́ли Ста́лин Josif Visarionovič Džugašvili Staljin 18. decembar 1878. Gori, Rusko carstvo (danas: Gruzija) |
| Smrt | 5. mart 1953 (74 godine) Kuncevo, SSSR (danas: Rusija) |
| Nacionalnost | Sovjet |
| Etnicitet | Gruzijac |
| Politička stranka | Komunistička partija SSSR |
| Supružnik | Jekaterina Svanidže (1906–1907) Nadežda Alilujeva (1919–1932) |
| Djeca | Jakov Džugašvili Konstantin Kuzakov Vasilij Džugašvili Svetlana Alilujeva |
| Potpis |  |
Josif Visarionovič Džugašvili Staljin (18. decembar 1879 –5. mart 1953)[1] bio je sovjetski revolucionar i politički vođa koji je vodio Sovjetski Savez od 1924. do svoje smrti 1953. godine. Bio je generalni sekretar Komunističke partije Sovjetskog Saveza (1922–1952) i premijer Sovjetskog Saveza (1941–1953). U početku je upravljao zemljom kao dio kolektivnog vodstva, da bi kasnije učvrstio vlast i postao diktator. Ideološki se pridržavajući lenjinističke interpretacije marksizma, formalizirao je ove ideje kao marksizam-lenjinizam, dok se njegove vlastite politike nazivaju staljinizmom.
Rođen u siromašnoj porodici u Gorima u Ruskom carstvu (današnja Gruzija), Staljin je pohađao Tbiliško duhovno sjemenište prije nego što se pridružio marksističkoj Ruskoj socijaldemokratskoj radničkoj partiji. Tamo je uređivao partijske novine Pravda i prikupljao sredstva za boljševičku frakciju Vladimira Lenjina. Nakon što su boljševici preuzeli vlast tokom Oktobarske revolucije i stvorili jednopartijsku državu pod novom Komunističkom partijom 1917, Staljin se pridružio njenom vladajućem Politbirou. Kao vodeći političar Komunističke partije tokom osnivanja Sovjetskog Saveza 1922, Staljin je preuzeo vođstvo nad zemljom nakon Lenjinove smrti 1924. godine. Tokom njegove vladavine, socijalizam je postao centralno načelo partijske ideologije. Kao rezultat njegovih petogodišnjih planova, zemlja je prošla kroz poljoprivrednu kolektivizaciju i brzu industrijalizaciju, stvarajući centralizovanu komandnu ekonomiju. Ozbiljni poremećaji u proizvodnji hrane su doprinijeli stvaranju gladi od 1930. do 1933. godine koja je ubila milione ljudi. Da bi iskorijenio optužene "neprijatelje radničke klase", Staljin je pokrenuo Veliku čistku u kojoj je zatvoreno preko milion ljudi, uglavnom u gulagškom sistemu logora za prisilni rad, a najmanje 700.000 pogubljenih između 1934. i 1939. Do 1937. godine imao je apsolutnu kontrolu nad partijom i vladom.
Staljin je preko Komunističke internacionale promovirao marksizam-lenjinizam u inostranstvu podržavajući europske antifašističke pokrete, posebno u Španskom građanskom ratu. Njegov režim je 1939. godine potpisao pakt o nenapadanju sa nacističkom Njemačkom što je rezultiralo sovjetskom invazijom na Poljsku. Njemačka je sporazum okončala invazijom na Sovjetski Savez 1941. Uprkos početnim katastrofama, sovjetska Crvena armija je odbila njemačku invaziju i zauzela Berlin 1945. godine čime je okončan Drugi svjetski rat u Europi. Tokom rata, Sovjeti su anektirali baltičke države i Besarabiju, nakon čega su uspostavili sovjetske vlade saveznice širom centralne i istočne Evrope i u dijelovima istočne Azije. Nakon toga su Sovjetski Savez i SAD postale globalne supersile čime su ušli u period napetosti poznatiji kao Hladni rat. Staljin je predsjedavao sovjetskom poslijeratnom rekonstrukcijom i razvojem atomske bombe 1949. Tokom ovih godina, zemlja je doživela još jednu veliku glad i antisemitsku kampanju koja je kulminirala doktorskom zavjerom kako bi se ubili vodeći partijski zvaničnici. Nakon Staljinove smrti 1953, naslijedio ga je Nikita Hruščov koji je naknadno osudio njegovu vladavinu i pokrenuo destaljinizaciju sovjetskog društva.
Iako smatran jednom od najznačajnijih ličnosti 20. vijeka, Staljin je bio predmet sveprisutnog kulta ličnosti unutar međunarodnog marksističko-lenjinističkog pokreta koji ga je poštovao kao prvaka radničke klase i socijalizma. Od raspada Sovjetskog Saveza 1991, Staljin je zadržao popularnost u Rusiji i Gruziji kao pobjednički ratni vođa koji je zacementirao status Sovjetskog Saveza kao vodeće svjetske sile. Uprskos tome, njegov režim je opisan kao totalitaran i široko je osuđivan zbog nadgledanja masovne represije, etničkog čišćenja, deportacije širokih razmjera, stotina hiljada pogubljenja i gladi koja je ubila milione ljudi.
Staljinizam
[uredi | uredi izvor]Staljinizam predstavlja način upravljanja i vođenja politike koju je prakticirao Josif Staljin u periodu od 1920-ih do 1953 godine, po kome je termin i nazvan. Staljinističke ideje razvijene u Sovjetskom Savezu nalažu strmoglavu industrijalizaciju, totalitarističku državu, kolektivizaciju poljoprivrede, kult ličnosti, i stavljanje interesa stranih komunističkih partija ispod interesa Komunističke partije Sovjetskog Saveza.[2]
Biografija
[uredi | uredi izvor]Gruzijski revolucionarni markist, i kasnije doživotni diktator SSSR-a (1928–1953). Rođen je 18. decembra 1879. godine u mjestu Gorikao sin postolara i bivšeg kmeta. Bio je i student teologije u pravoslavnom sjemeništu u Tifilisu iz kojeg je izopćen 1899. godine jer se godinu dana ranije (1898) pridružio ilegalnoj Ruskoj socijaldemokratskoj radničkoj stranci.
Karijera
[uredi | uredi izvor]
Karijeru revolucionara započeo je kao propagandist među željezničarskim radnicima u Tbilisiju. Policija ga je 1902. godine uhapsila u Batumiju da bi proveo više od godine dana u zatvoru, nakon čega je protjeran u Sibir odakle je pobjegao 1904. Između 1902. i 1913. Staljin hapšen osam i protjerivan sedam puta, a ukupno šest puta je uspjevao pobjeći. Njegov zadnji izgon desio se 1913. godine i trajao je sve do 1917. Po povratku iz Sibira 1904. godine Staljin se vjenčao. Njegova prva supruga Jekaterina Svanidze umrla je 1910. Druga supruga Nadežda Alilujeva, s kojom se oženio 1919. godine počinila je samoubistvo 1932. U zadnjim godinama carske Rusije od 1905. do 1917. Staljin je bio više sljedbenik nego vođa. Uvijek je podržavao bolješvičku frakciju unutar stranke, ali njegov je doprinos bio više praktični nego teoretski. Godine 1907. pomogao je u organizaciji prepada banke u Tbilisiju kako bi izvlastili fondove. Vođa boljševika Lenjin u to vrijeme kooptirao ga je u boljševički Centralni komitet. Naredne godine na kratko je bio urednik partijskog lista Pravda, a na Lenjinov poticaj napisao je svoje prvo veliko djelo: Marksizam i nacionalno pitanje. Nakon ruske revolucije u februaru 1917. godine Staljin se vratio u Petrograd (sada: Sankt Peterburg), gdje je nastavio uređivati partijski list. Zajedno s Levom Kamenevim Staljin je dominirao pri donošenju partijskih odluka, sve do Lenjinovog dolaska u aprilu. Politiku saradnje s privremenom vladom koju su njih dvojica vodili Lenjin je odbacio.
Iako bez osobite uloge u pripremi Oktobarske revolucije ušao je u sovjetsku vladu kao komesar za neruske narodnosti te postao član Politbiroa Komunističke partije 1917. Zajedno sa Jakovom Sverdlovim i Lavom Trockim pomogao je Lenjinu riješiti sva goruća pitanja u teškim vremenima građanskog rata. Staljin je u građanskome ratu učestvovao i kao zapovjednik. Godine 1922. postao je generalni sekretar Komunističke partije. Nakon Lenjinove smrti Staljin je sa Zinovjevim i Kamenevim vodio zemlju. S tim privremenim saveznicima Staljin je napao Trockog, kandidata sa najviše šansi da nasljedi Lenjina. Kada je uklonio Trockoga Staljin je promijenio smjer udružujući se s Nikolajem Buharinom i Aleksejem Rikovim protiv Zinovjeva i Kameneva. Do svoga 50-og rođendana 1929. Staljin je učvrstio svoj položaj na mjestu Lenjinovog nasljednika. Godine 1928. pokrenuo je kampanju nasilne kolektivizacije agrikulturnih dobara što je imalo kobne posljedice na razvoj sela. Sredinom 1930-ih Staljin je pokrenuo opsežnu kampanju političkog terora. U montiranom suđenju Staljinovi bivši rivali unutar stranke (Zinovjev, Kamenev, Tomski, Rikov, Buharin), vlade, vojske (Tuhačevski, Bliher i dr.) i inteligencije u kojima su milioni tzv. neprijatelja naroda utamničeni su, izgnani ili ubijeni. Svi oni priznali su svoje navodne zločine protiv države. Sve to imalo je katastrofalne posljedice na državu, a najvidljive je bilo u vojsci jer su čistke izvršene među visokim vojnim dužnosnicima imale katastrofalne posljedice na spremnost Crvene armije na početku njemačkog napada na Sovjetski Savez. Zbog svega toga strah od tajne policije, KGB-a, postao je temeljni dio sistema vladavine.
Drugi svjetski rat
[uredi | uredi izvor]
Nakon besplodnih pregovora o vojno-političkom savezu sa Zapadnim silama sklopio je 1938. sporazum s nacističkom Njemačkom. Nakon njemačkog napada na Sovjetski Savez (1941), o kojoj je bio više puta obaviješten ali je više vjerovao Hitleru nego vlastitim obavještajcima i njemačkim vojnim prebjezima, Staljin kao ratni vođa uzima titulu generalisimusa. U vrijeme i nakon 2. svjetskog rata učestvovao je na konferencijama u Teheranu, Jalti i Potsdamu, a koje su rezultirate time da zemlje Istočne i Srednje Evrope potpadnu pod sovjetsku vlast. Zbog nastojanja da svojoj politici podredi nove socijalističke zemlje i njihove komunističke stranke te time nametne svoju volju cijelom komunističkom pokretu izazvao je 1948. sukob s jugoslavenskim komunistima sa Titom na čelu. To je prouzročilo udaljavanje Jugoslavije od komunističkog bloka i približavanje Zapadu. Posljednje godine svoje vladavine u januaru 1953. godine naredio je hapšenja mnogim moskovskih doktora, uglavnom Židova, optužujući ih za medicinska ubistva. Činilo se kako se sprema repriza Velikog terora iz sredine 1930-ih ali je Staljinova iznenadna smrt 5. marta spriječila još jedno krvoproliće. Tri godine nakon njegove smrti na 20. partijskom kongresu posmrtno ga je Hruščov optužio za zločine protiv Partije i izgradnje kulta ličnosti.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Kotkin 2014, str. 742, note 25. Starting in about 1920 Stalin gave a birth date of 21 December 1879, despite being born on 18 December 1878; na engleskom
- ^ T. B. Bottomore. A Dictionary of Marxist thought. Malden, Massaschussetts, USA; Oxford, England, UK; Melbourne, Victoria, Australia; Berlin, Germany: Wiley-Blackwell, 1991. str. 54.
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]
Josif Staljin na Wikimedia Commonsu
| Stranačke/partijske dužnosti | ||
|---|---|---|
| Prethodno Vladimir Lenjin |
Vođa Sovjetskog Saveza 1922–1953 |
Poslije Nikita Hruščov |
.svg){kind=small}