Idi na sadržaj

Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina
Социјалистичка Аутономна Покрајина Војводина
1945 - 1990
Prethodnice:
Kraljevina Jugoslavija
Nasljednice:
Autonomna Pokrajina Vojvodina
Zastava Grb
HimnaHej Slaveni
Položaj na karti
Glavni grad Novi Sad
Službeni jezik srpskohrvatski, mađarski, rumunski, slovački i rusinski
Državno uređenje Socijalistička autonomna pokrajina unutar SFRJ
Zakonodavstvo  
Površina
• Ukupno
 21.506 km2
Stanovništvo
• Ukupno (1991)
1.952.533 
Valuta jugoslavenski dinar

Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina (skraćeno SAP Vojvodina) bila je jedna od dvije autonomne pokrajine u sastavu Socijalističke Republike Srbije, jedne od šest republika u sastavu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ).

Pripadala je najrazvijenijim krajevima SFRJ. Glavni grad SAP Vojvodine bio je Novi Sad.

Formiranje ustanova autonomne pokrajine počelo je nakon oslobođenja Vojvodine 1944, a njen politički status u okviru Srbije i Jugoslavije regulisan je jula 1945. godine.[1] Prvobitni naziv pokrajine bio je Autonomna Pokrajina Vojvodina, a donošenjem ustavnih amandmana novembra 1968. preimenovana je u Socijalističku Autonomnu Pokrajinu Vojvodinu. Ustavnim amandmanima iz 1968. i Ustavom iz 1974. pokrajina je stekla punu ustavnu i zakonodavnu autonomiju čim je faktički dobila status federalne jedinice u okviru SFRJ. Ovlašćenja pokrajine znatno su smanjena donošenjem amandmana na Ustav Srbije, marta 1989, a donošenjem novog Ustava Srbije 28. septembra 1990. ponovo je dobila prethodni naziv Autonomna Pokrajina Vojvodina.

Konstitutivni narod bili su Srbi, a Ustavom iz 1974. konstitutivnu jednakost su dobile i narodnosti — Mađari, Slovaci, Rumuni i Rusini.

Nazivi

[uredi | uredi izvor]

Nazivi pokrajine na njenim službenim jezicima:

Jezik Naziv
Srpskohrvatski Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina

Социјалистичка Аутономна Покрајина Војводина

Mađarski Vajdasági Szocialista Autonóm Tartomány
Rumunski Provincia Socialistă Autonomă Voivodina
Slovački Socialistická autonómna pokrajina Vojvodina
Rusinski Социялистична Автономна Покраїна Войводина

Historija

[uredi | uredi izvor]

Ime „Vojvodina“ vodi porijeklo iz 1848. godine, kada je na području današnje Vojvodine formirana autonomna Srpska Vojvodina. Između 1849. i 1860. godine, na ovom prostoru je postojala zasebna habzburška (austrijska) krunska zemlja pod nazivom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat.

Poslije propasti Habzburške monarhije (Austrougarske), krajem 1918. godine, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slavena u Banatu, Bačkoj i Baranji proglašava prisajedinjenje ovih regija Kraljevini Srbiji, a Veliki narodni zbor u Rumi se odlučuje za prisajedinjenje Srema Srbiji. Potom područje današnje Vojvodine (kao deo Kraljevine Srbije) ulazi u sastav novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije nazvana Kraljevina Jugoslavija).

Oslobođena partizanska teritorija u Sremu krajem 1942. godine

Drugi svetski rat

[uredi | uredi izvor]

Nakon kratkotrajnog Aprilskog rata, 1941. godine, područje današnje Vojvodine (kao i cijela tadašnja Jugoslavija) je okupirano od strane sila Osovine i teritorijalno-politički podeljeno prema diktatu i interesu okupatora. Bačka je priključena Hortijevoj Velikoj Mađarskoj, Srem je došao pod vlast Nezavisne Države Hrvatske, dok je Banat politički definisan kao posebna autonomna oblast u okviru Nedićeve Srbije, a tom oblašću je upravljala lokalna njemačka nacionalna manjina.

Već u ljeto 1941. godine, organizovan je partizanski ustanak u Vojvodini, ali je zbog nepovoljnih geografskih uslova, već u jesen 1941. godine, u Banatu i Bačkoj, došlo do zamiranja ustanka. Za razliku od Banata i Bačke u Sremu su, poslije solidnijih priprema, diverzije i sabotaže prerasle u opštenarodni ustanak. Na oslobođenoj teritoriji je organizovana partizanska vlast, sa masovnim antifašističkim organizacijama, štampom i školstvom. Veliki broj boraca je iz Srema, i ostalih krajeva Vojvodine, odlazio u istočnu Bosnu, gde su aprila 1943. godine formirane prve Vojvođanske brigade.

Iskustva iz Srema, u organizovanju oslobodilačke borbe, su u leto 1944. godine prenesena u Banat, Bačku i Baranju, tako da je pre dolaska Crvene armije, oktobra 1944. godine, u Vojvodini već bila uspostavljena narodna vlast sa oslobodilačkim institucijama.

Novembra 1943. godine formiran je Pokrajinski narodnooslobodilački odbor.

Vojvodina od oktobra 1944. do aprila 1945. godine — područje Vojne uprave u Banatu, Bačkoj i Baranji i linija Sremskog fronta

Oslobođenje i formiranje Vojvodine

[uredi | uredi izvor]

Uspostavljanje narodne vlasti i formiranje novih pokrajinskih institucija počelo je već 1944. godine. Područje Srema se od oslobođenja nalazilo pod upravom Glavnog narodnooslobodilačkog odbora Vojvodine, dok je na području Banata, Bačke i Baranje nakon oslobođenja zavedena vojna uprava kojoj je na čelu bio general Ivan Rukavina. Vojna uprava u Banatu, Bačkoj i Baranji je ukinuta 15. februara 1945. godine, poslije čega i ova područja dolaze pod upravu Glavnog narodnooslobodilačkog odbora Vojvodine. Do ulaska Vojvodine u okvir Federalne Srbije, njene su ustanove funkcionisale nezavisno od ustanova Srbije.

31. jula 1945. godine u Novom Sadu, Skupština izaslanika naroda Vojvodine je donela odluku da Vojvodina kao Autonomna Pokrajina uđe u sastav federalne Srbije, jedne od federalnih članica Demokratske Federativne Jugoslavije. Ovu odluku je prihvatio AVNOJ, na Trećem zasedanju u Beogradu, avgusta 1945. godine. Status Vojvodine u okviru Srbije regulisan je, potom, Zakonom o ustanovljenju i ustrojstvu Autonomne pokrajine Vojvodine 1. septembra 1945.

Privremene granice Vojvodine poslije oslobođenja uključivale su Banat, Bačku i Baranju, kao i veći deo Srema sa Zemunom. Zvanična privremena granica između Vojvodine i Hrvatske u Sremu išla je linijom Vukovar-Vinkovci-Županja. Zapadni delovi Srema su, međutim, ostali pod kontrolom Sila Osovine sve do aprila 1945.

Nakon definisanja konačnih granica Vojvodine, u njenom sastavu je ostala cela Bačka, kao i najveći deo Banata i Srema. Baranja i zapadni delovi Srema priključeni su Hrvatskoj, dok su mali delovi Srema i Banata u blizini Beograda ušli u sastav Uže Srbije. Vojvodini je, međutim, priključen mali severni deo Mačve u blizini Sremske Mitrovice.

Vojvodina nakon definisanja konačnih pokrajinskih granica

Kolonizacija

[uredi | uredi izvor]

Avgusta 1945. godine donet je Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji, na osnovu kojeg je oko 40% zemljišta u Vojvodini prešlo u vlasništvo države. Do 1948. godine u Vojvodinu je kolonizovano oko 225.000 ljudi iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Uže Srbije, Crne Gore i Kosova i Metohije, pretežno srpske nacionalnosti (71%) iz boračkih porodica. Njima je dodeljeno oko 235.000 hektara zemlje. Doseljavanje je nastavljeno i kasnijih decenija, ali nije imalo organizovani karakter, u formi kolonizacije.

Politički status Vojvodine

[uredi | uredi izvor]

U početku je Vojvodina imala samo ograničeni stepen autonomije, ali je Ustavom iz 1974. godine Vojvodina dobila status federalnog subjekta SFRJ sa elementima državnosti, odnosno sa gotovo jednakim pravima koja je imala i SR Srbija. SAP Vojvodina je, ipak, i dalje ostala u okviru Socijalističke Republike Srbije. Vojvodina je u ovom periodu imala sopstveni ustav, predsedništvo, ustavni i vrhovni sud, kao i druge institucije.

Antibirokratska revolucija

[uredi | uredi izvor]

Posle dolaska na vlast Slobodana Miloševića 1987. godine, u Novom Sadu su 5. oktobra 1988. godine održane demonstracije na kojima se okupilo nekoliko desetina hiljada ljudi koji su zatražili da partijsko rukovodstvo Vojvodine podnese ostavku. Neko je demonstrantima dovezao kamion jogurta u tetrapaku, pa su oni svakog ko je pokušao da im se obrati sa stepeništa PK zasipali jogurtom (zbog toga je ovaj događaj ostao poznat kao Jogurt revolucija). Suočeni sa ovim demonstracijama, vojvođanski partijski rukovodioci su 6. oktobra 1988. podneli ostavke. Nakon toga su ubrzo srušene i sve druge pokrajinske institucije, a Skupština Vojvodine je izglasala promene Ustava Srbije, odstupajući od mnogih dotadašnjih prava. U Vojvodini je potom usledila temeljna kadrovska smena do najnižih političkih nivoa. Procenjuje se da je tada u Vojvodini smenjeno oko 40.000 političkih funkcionera, visokih državnih činovnika, sudija i šefova policije, direktora i upravnika prosvetnih ustanova i zdravstvenih centara, informativnih ili kulturnih kuća.

Novi ustav Srbije iz 1990. godine promenio je položaj Vojvodine u smislu da je ona prestala da bude konstitutivni element jugoslovenske federacije i definisana je kao „teritorijalna autonomija“ u okviru Republike Srbije.

Demografija

[uredi | uredi izvor]

Po popisu stanovništva iz 1981. godine, etnički sastav stanovništva SAP Vojvodine je bio sledeći:

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ "Dan kad se Vojvodina priključila Srbiji - Lični stavovi - Dnevni list Danas". www.danas.rs (jezik: srpski).

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]