Прыморская армія
| Асобная Прыморская армія (АПрым. А) | |
|---|---|
 Эмблема УС | |
| Гады існавання |
19 ліпеня 1941 — 28 ліпеня 1942; 20 лістапада 1943 — 9 ліпеня 1945 |
| Краіна |
 СССР |
| Падпарадкаванне | камандуючаму войскамі арміі |
| Уваходзіць у |
Паўднёвы, Закаўказскі, Каўказскі, Крымскі, Паўночна-Каўказскі, 4-ы Украінскі фронт |
| Тып | армія |
| Складаецца з | упраўленне, аб’яднанні, злучэнні, воінскія часці і ўстановы |
| Колькасць | аб’яднанне |
| Дыслакацыя | |
| Удзел у | |
| Камандзіры | |
| Вядомыя камандзіры |
Н. Я. Чыбісаў І. Я. Пятроў |
Прымо́рская а́рмія, Асо́бная Прымо́рская а́рмія — агульнавайсковае фарміраванне (аб’яднанне, армія, асобная армія) РСЧА Узброеных Сіл Саюза ССР у часы Вялікай Айчыннай вайны.
Першае фарміраванне
[правіць | правіць зыходнік]Прыморская армія першага сфарміравання створана 19 ліпеня 1941 года на падставе дырэктывы Паўднёвага фронту ад 18 ліпеня 1941 года на базе Прыморскай групы войскаў (з 19 жніўня 1941 года — Асобная Прыморская армія).
У пачатку вайны армія вяла цяжкія баі, адыходзячы ў бок Адэсы. 5 жніўня 1941 года атрымала загад абараняць горад да апошняй магчымасці[1].
Да 10 жніўня армія наладзіла абарону на подступах да горада. Былі адбіты спробы 4-й румынскай арміі авалодаць Адэсай з ходу.
З 19 жніўня армія ўвайшла ў Адэскі абарончы раён, атрымала прыметнік «Асобная» у назве і стала напрамую падпарадкоўвацца Стаўцы ВГК УС Саюза ССР. Складалася на 19 жніўня з упраўлення, трох стралковых і кавалерыйскай дывізій, двух палкоў марской пяхоты і атрадаў маракоў Чарнаморскага флоту. Асобнай Прыморскай арміі супрацьстаяла 17 пяхотных дывізій і 7 брыгад праціўніка.
21 верасня войскі арміі спынілі наступ немцаў у 8-15 км ад горада. Больш чым на два месяцы скавалі каля 20 дывізій праціўніка. З-за пагрозы прарыву нямецкіх войск групы армій «Поўдзень» у Данбас і Крым было вырашана эвакуіраваць войскі Адэскага абарончага раёна, у тым ліку Асобную Прыморскую армію, у Крым па моры. Гэтая задача была выканана Чарнаморскім флотам і Асобнай Прыморскай арміяй у перыяд з 1 па 16 кастрычніка 1941 года.
У другой палове кастрычніка армія ўвайшла ў падпарадкаванне камандаванню войскаў Крыма і прымала ўдзел у абарончай бітве супраць войскаў 11-й нямецкай арміі і румынскага корпуса, якія прарваліся ў стэпавую частку Крыму. Злучэнні арміі адступалі да Севастопаля, ведучы цяжкія баі.
4 лістапада 1941 года быў утвораны Севастопальскі абарончы раён (САР), у склад якога, застаючыся ў падпарадкаванні войскаў Крыма да 19 лістапада, увайшла Асобная Прыморская армія. Да гэтага часу яна ў складзе ўпраўлення, 25-й, 95-й, 172-й і 421-й стралковых, 2-й, 40-й і 42-й кавалерыйскіх дывізій, 7-й і 8-й брыгад марской пяхоты, 81-га асобнага танкавага батальёна і шэрагу іншых часцей заняла абарону на подступах да Севастопаля.
З 20 лістапада Севастопальскі абарончы раён знаходзіўся ў аператыўным падпарадкаванні Закаўказскага, з 30 снежня Каўказскага, з 28 студзеня 1942 года Крымскага франтоў, з 26 красавіка ў непасрэдным падпарадкаванні галоўнакамандуючага Паўднёва-Заходняга напрамка. 20 мая Асобная Прыморская армія ўключана ў склад войскаў Паўночна-Каўказскага фронту.
30 чэрвеня праціўніку ўдалося ўварвацца ў Севастопаль. Стварылася крызіснае становішча для савецкіх войскаў.
Пасля эвакуацыі 1 ліпеня 1942 года вышэйшага камандна-палітычнага складу, які кіраваў абаронай горада, і камандуючага арміяй генерала І. Я. Пятрова на Каўказ, армія практычна спыніла арганізаваны супраціў. Амаль усе байцы і малодшы камандны склад арміі трапілі ў палон ці загінулі. 28 ліпеня 1942 года армія была расфармаваная.
Баявы склад Прыморскай арміі Паўночна-Каўказскага фронту на 1 чэрвеня 1942 г.
[правіць | правіць зыходнік]- упраўленне
- 25-я стралковая дывізія
- 95-я стралковая дывізія, мела напаўафіцыйную назву Малдаўская
- 109-я стралковая дывізія
- 172-я стралковая дывізія
- 345-я стралковая дывізія
- 386-я стралковая дывізія
- 388-я стралковая дывізія
- 79-я марская стралковая брыгада
- 7-я брыгада марской пяхоты
- 8-я брыгада марской пяхоты
- сем розных артылерыйскіх і зенітна-артылерыйскіх палкоў, два асобных артылерыйскіх дывізіёна, у тым ліку 53-ці асобны гвардзейскі мінамётны дывізіён («Кацюш»)
- 69-ы знішчальны авіяцыйны полк
- 81-ы асобны танкавы батальён
- 125-ы асобны танкавы батальён
- некалькі часцей спецыяльных войскаў
У сярэдзіне чэрвеня 1942 года ў Севастопаль таксама прыбылі:
- 138-я стралковая брыгада
- 142-я стралковая брыгада
Камандаванне
[правіць | правіць зыходнік]Камандуючыя войскамі:
- генерал-лейтэнант Н. Я. Чыбісаў (часовы выканаўца абавязкаў, 18 ліпеня — 26 ліпеня 1941);
- генерал-лейтэнант Г. П. Сафронаў (26 ліпеня 1941 — 5 кастрычніка 1941);
- генерал-маёр І. Я. Пятроў (5 кастрычніка 1941 — 28 ліпеня 1942).
Члены Ваеннага савета:
- дывізіённы камісар Ф. М. Варонін (19 ліпеня 1941 — 22 жніўня 1941);
- брыгадны камісар М. Г. Кузняцоў (22 жніўня 1941 — 28 ліпеня 1942);
- дывізіённы камісар І. П. Чухноў (сакавік — ліпень 1942).
Начальнікі штаба:
- генерал-маёр В. Ф. Вараб’ёў (19 ліпеня 1941 — 10 жніўня 1941);
- генерал-маёр Г. Д. Шышэнін (10 жніўня 1941 — 22 жніўня 1941);
- палкоўнік М. І. Крылоў (22 жніўня 1941 — 28 ліпеня 1942).
Другое фарміраванне
[правіць | правіць зыходнік]Прыморская армія другога фарміравання створана 20 лістапада 1943 года на падставе дырэктывы Стаўкі ВГК ад 15 лістапада 1943 года, на базе палявога ўпраўлення Паўночна-Каўказскага фронту і войскаў 56-й арміі. Падпарадкоўвалася непасрэдна Стаўцы ВГК і называлася Асобная Прыморская армія.
Да 20 лістапада 1943 года на Керчанскім плацдарме знаходзіліся 11-ы гвардзейскі і 16-ы стралковыя корпусы, астатнія войскі арміі заставаліся на Таманскім паўвостраве.
Перад арміяй паставілі задачу пашырыць Керчанскі плацдарм, пераправіць на яго ўсе злучэнні і часці і весці падрыхтоўку наступальнай аперацыі з мэтай вызвалення Крыму.
З канца лістапада 1943 года да студзеня 1944 года войскі арміі правялі тры прыватныя наступальныя аперацыі (у тым ліку дэсант на мыс Тархан), у выніку якіх пашырылі плацдарм і палепшылі сваё аператыўнае становішча. З лютага да пачатку красавіка яны трывала ўтрымлівалі займаемыя рубяжы, удасканальвалі іх у інжынерным дачыненні да і займаліся баявой падрыхтоўкай.
.jpg)
У красавіку — маі 1944 года Прыморская армія ўдзельнічала ў Крымскай стратэгічнай аперацыі. У яе пачатку армія разбіла ар’ергарды праціўніка паўночней Керчы. 11 красавіка сумесна з караблямі і авіяцыяй Чарнаморскага флоту і пры падтрымцы 4-й паветранай арміі вызваліла Керч. На наступны дзень яе войскі авалодалі Ак-Манайскімі пазіцыямі — апошняй умацаванай мяжой абароны нямецкай арміі на Керчанскім паўвостраве. 13 красавіка злучэнні арміі вызвалілі Феадосію і пры садзейнічанні крымскіх партызан — Стары Крым і Карасубазар (Белагорск). Працягваючы пераследваць праціўніка, вызваліла Судак (14 красавіка), ва ўзаемадзеянні з войскамі 4-га Украінскага фронту і пры садзейнічанні крымскіх партызан — Алушту (15 красавіка), Алупку і Ялту (16 красавіка). Да зыходу 16 красавіка выйшла да ўмацаваных пазіцый немцаў пад Севастопалем.
18 красавіка 1944 года ўключана ў склад 4-га Украінскага фронту і пераназваная ў Прыморскую армію. Да 7 мая яе войскі вялі падрыхтоўку да штурму Севастопальскага ўмацаванага раёна праціўніка. 9 мая, пасля жорсткіх двухдзённых баёў, злучэнні арміі ва ўзаемадзеянні з войскамі 2-й гвардзейскай і 51-й армій, а таксама Чарнаморскім флотам вызвалілі Севастопаль. Галоўныя сілы арміі развівалі наступленне ў кірунку мыса Херсанес, дзе праціўнік засяродзіў найбольш ўстойлівыя часці з рэшткаў нямецкіх дывізій і ўсю наяўную артылерыю. Да 12 гадзін 12 мая Херсанес быў ачышчаны ад праціўніка войскамі арміі ва ўзаемадзеянні з 19-м танкавым корпусам.
16 мая 1944 года Прыморская армія была выведзена са складу 4-га Украінскага фронту і зноў перайменаваная ў Асобную Прыморскую армію з непасрэдным падпарадкаваннем Стаўцы ВГК. Да канца вайны абараняла ўзбярэжжа Крыму.
9 ліпеня 1945 года палявое ўпраўленне Асобнай Прыморскай арміі было перафармавана ў упраўленне Таўрычаскай ваеннай акругі.
Склад
[правіць | правіць зыходнік]- 11-ы гвардзейскі стралковы корпус
- 16-ы стралковы корпус
- 3-ці горнастралковы корпус
- 89-я стралковая дывізія
- 318 горна-стралковая дывізія
- 83-я марская стралковая брыгада
- 89-я марская стралковая брыгада
- 57-ы асобны зенітны артылерыйскі дывізіён СПА (з студзеня 1945 года)
- танкавыя, артылерыйскія, інжынерныя, авіяцыйныя злучэнні і часці
Камандаванне
[правіць | правіць зыходнік]Камандуючыя войскамі:
- генерал арміі І. Я. Пятроў (20 лістапада 1943 — 4 лютага 1944);
- генерал арміі А. І. Яроменка (4 лютага 1944 — 18 красавіка 1944);
- генерал-лейтэнант К. С. Мельнік (18 красавіка 1944 — 9 ліпеня 1945).
Члены Ваеннага савета:
- палкоўнік Е. Я. Мальцаў (20 лістапада 1943 — 28 снежня 1943);
- генерал-маёр П. М. Саломка (28 снежня 1943 — 9 ліпеня 1945).
Начальнікі штаба:
- генерал-лейтэнант І. А. Ласкін (20 лістапада 1943 — 6 снежня 1943);
- генерал-маёр С. Я. Раждзественскі (6 снежня 1943 — 17 студзеня 1944);
- генерал-маёр П. М. Котаў-Леганькоў (17 студзеня 1944 — 30 мая 1944);
- генерал-лейтэнант С. І. Любарскі (30 мая 1944 — 24 лістапада 1944);
- генерал-маёр С. С. Епанечнікаў (24 лістапада 1944 — 9 ліпеня 1945).
Зноскі
- ↑ Боевой состав Отдельной Приморской армии. (В кн.: Одесский Краснознамённый. / Буяхчев А. И., Лопаткин Н.И., Волков Н. С., и др.; Редкол.: Елагин А.С. и др.- 2-е изд., испр. и доп. - Кишинёв: Картя Молдовеняскэ, 1985. - с. 105-106.
