Перайсці да зместу

Мяцеж Глінскіх

Гэты артыкул уваходзіць у лік выдатных
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Мяцеж Глінскіх
Гістарычная карта працы Віктара Цемушава
Гістарычная карта працы Віктара Цемушава
Дата люты-верасень 1508 года
Месца Раён Турава, Мазыра, Кіева, Слуцку, Мінску, Крычава, Оршы
Прычына Барацьба за ўладу паміж групоўкамі шляхты ў Вялікім Княстве Літоўскім, асабістыя амбіцыі Міхаіла Глінскага
Вынік Пераход Глінскіх на маскоўскую службу з маёмасцю, але без зямель
Праціўнікі
Глінскія і іх прыхільнікі Урадавыя войскі
Камандуючыя
Міхаіл Глінскі Канстанцін Астрожскі
Сілы бакоў
Каля 2 тыс. коннікаў Каля 15-16 тыс. воінаў у канцы мяцяжу
Агульныя страты
мінімальныя

Мяце́ж Глі́нскіх — выступленне групы князёў пад кіраўніцтвам Міхаіла Львовіча Глінскага ў 1508 годзе, якое стала вынікам барацьбы за ўладу ў Вялікім Княстве Літоўскім паміж дзвюма групоўкамі шляхты ў апошнія гады княжання Аляксандра Ягелончыка[1]. Непасрэднай прычынай пачатку мяцяжу стала адхіленне ад пасад Міхаіла Глінскага новым вялікім князем літоўскім Жыгімонтам Старым пад уплывам чутак, распаўсюджаных асабістым ворагам Глінскага Янам Забярэзінскім. Пасля няўдачы мірнага вырашэння справы ў судзе Глінскі і яго прыхільнікі, якімі пераважна былі члены клана Глінскіх, паднялі мяцеж. Праз некаторы час мяцежнікі перайшлі на службу да вялікага князя маскоўскага Васіля III, тым самым змяніўшы сутнасць выступлення, ператварыўшы яго ў частку маскоўска-літоўскай вайны 1507—1508 гадоў. Агульная няўдача дзеянняў мяцежнікаў і маскоўскіх войскаў прывяла да таго, што згодна з мірным дагаворам, Глінскія і іх прыхільнікі атрымалі права выехаць у Маскву з усёй рухомай маёмасцю, але іх уладанні былі канфіскаваныя.

Ход падзей

[правіць | правіць зыходнік]

Вялікае княства Літоўскае напярэдадні мяцяжу

[правіць | правіць зыходнік]

У пачатку XVI стагоддзя Вялікае Княства Літоўскае знаходзілася ў цяжкім становішчы. У выніку вайны з Маскоўскай дзяржавай 1500—1503 гадоў яно страціла значную частку сваёй тэрыторыі[2]. Акрамя таго, унутранае становішча дзяржавы было хісткім з-за рознагалоссяў з нагоды заключэння новай уніі з Каралеўствам Польскім. Паводле акта уніі ад 1501 года, яна павінна была быць зацверджана літоўскім соймам, што было скарыстана яе праціўнікамі, сярод якіх быў і Міхаіл Глінскі, і нават сам вялікі князь літоўскі Аляксандр, для адмовы яе зацвярджэння на сойме ў Брэсце ў 1505 годзе. Тым часам, у Вялікім Княстве Літоўскім існавалі і прыхільнікі уніі, якія разлічвалі з яе дапамогай дамагчыся пашырэння палітычных правоў, бо па акту уніі ўлада манарха моцна абмяжоўвалася і ўводзілася фактычна яго выбарнасць[3][4].

У лютым года 1507 сойм у Вільні прыняў рашэнне аб вяртанні згубленых у папярэднія войны зямель. У сакавіку — красавіку таго ж года літоўскія паслы ва ўльтыматыўнай форме запатрабавалі ад вялікага князя маскоўскага вярнуць захопленыя тэрыторыі, чаканая адмова была скарыстана як падстава для пачатку новай вайны. Зрэшты, першым да актыўных дзеянняў перайшоў маскоўскі бок, які, нягледзячы на прамаруджанне са зборам літоўскага войска, не здолеў дамагчыся значных поспехаў. Ваенныя дзеянні на першым этапе вайны, гэта значыць да ўступлення ў канфлікт мяцежнікаў, насілі досыць пасіўны характар і не прынеслі жаданага выніку ні аднаму з бакоў[5].

Прычыны выступлення

[правіць | правіць зыходнік]

У апошнія гады кіравання вялікага князя Аляксандра князь Міхаіл Глінскі меў значны ўплыў пры двары, у 1500—1506 гадах займаў важную пасаду маршалка дворнага. Імклівы рост уплыву Глінскага турбаваў старую літоўскую арыстакратыю: Радзівілаў, Кезгайлаў, а асабліва Яна Забярэзінскага, які стаў асабістым ворагам Міхаіла[6]. Будучы даверанай асобай вялікага князя, Міхаіл садзейнічаў узвышэнню сваіх сваякоў, а таксама некаторых іншых асоб, што яшчэ больш умацоўвала яго становішча[6][7].

Пасол германскага імператара Сігізмунд Герберштэйн, які падрабязна выклаў сутнасць мяцяжу ў сваіх «Запісках пра маскоўскія справы», прычынай сваркі Міхаіла з Янам Забярэзінскім называў тое, што троцкі ваявода Забярэзінскі загадаў пабіць слугу Глінскага, у другі раз пасланага за аўсом для каралеўскіх коней у Трокі. Міхаіл, які меў уплыў на вялікага князя, дамогся таго, што Забярэзінскі быў пазбаўлены дзвюх пасад, у тым ліку ваяводскай, хоць падобнае пазбаўленне пасад не практыкавалася[8][9]. Герберштэйн паведамляе, што нягледзячы на прымірэнне, якое адбылося за гэтым, і тое, што за Янам Забярэзінскім была захавана яго трэцяя пасада, апошні затаіў на Глінскага зло[3][8].

Паводле польскага гісторыка другой паловы XVI стагоддзя Мацея Стрыйкоўскага, а таксама летапіснага зводу сярэдзіны XVI стагоддзя, вядомага як Хроніка Быхаўца, канфлікт паміж Глінскім і Забярэзінскім пачаўся пасля таго, як Міхаіл дабіўся зняцця з пасады намесніка лідскага Юрыя Іллініча і прызначэння на яго месца свайго стрыечнага брата Андрэя Аляксандравіча Дрожджа. Юрый Іллініч паскардзіўся на парушэнне сваіх правоў панам-радным, тыя (у тым ліку і Ян Забярэзінскі) падтрымалі яго і не пацвердзілі прызначэнне, лічачы Дрожджа «простым чалавекам» і грунтуючыся на прывілеі Аляксандра, выдадзеным ім пры заняцці стальца, паводле якога вялікі князь гарантаваў зняцце з пасады толькі разам з пазбаўленнем герба[3][10][11]. Абураны непаслушэнствам Аляксандр выклікаў паноў на брэсцкі сойм, дзе аддаў загад кінуць Іллініча ў турму, а панам-радным загадаў «не з'яўляцца на вочы свае»[3][10][11]. Тым часам, гісторыкі адзначаюць, што пазбаўленне Забярэзінскага пасад на брэсцкім сойме звязана з тым, што ён быў актыўным прыхільнікам заключэння уніі, якую яе праціўнікам удалося сарваць менавіта на брэсцкім сойме[12], і што яшчэ ў 1503 годзе Глінскі абвінаваціў Забярэзінскага ў арганізацыі замаху на сваё жыццё[13].

6 жніўня 1506 года Міхаіл Глінскі атрымаў буйную перамогу над войскам крымскага хана пад Клецкам. Пасля таго, як 19 жніўня таго ж года памёр вялікі князь Аляксандр, Міхаіл падтрымаў абранне наступным гаспадаром яго малодшага брата Жыгімонта. Тым не менш, пад уплывам чутак, якія распаўсюджваў Забярэзінскі, пра тое, што князь Глінскі накіруе войска на сталіцу і захопіць уладу, Жыгімонт пазбавіў Міхаіла і яго братоў (Івана і Васіля) іх урадаў (пасад)[14]. Паводле Герберштэйна, які называе Міхаіла Глінскага адным з двух асабліва значных людзей Вялікага Княства (другім названы Канстанцін Астрожскі), пасля смерці Аляксандра Забярэзінскі

"

… абвінаваціў князя Глінскага ў дзяржаўнай здрадзе. Ён і яго сябры адправілі таксама да брата нябожчыка караля … Жыгімонта вестку, што князь Міхаіл нібыта дамагаецца вялікага княжання і Жыгімонту варта паспяшацца з прыездам. Калі герцаг Жыгімонт, не адсвяткаваўшы, адправіўся ў Літву, князь Міхаіл выехаў яму насустрач з васьмюстамі коннымі і прызнаў яго сваім сапраўдным гаспадаром - такім чынам зрабіў усё як належыць. Пасля таго як герцаг Жыгімонт заняў вялікакняжацкі сталец, князь Міхаіл стаў дамагацца суду і следства супраць Забярэзінскага. Вялікі герцаг адклаў справу да прыбыцця ў Кракаў, бо быў цяпер абраны яшчэ і польскім каралём. Па прыездзе караля ў Кракаў Міхаіл зноў запатрабаваў суда, але справу з нейкіх надуманых прычын зноў адклалі да Вільні, чым князь Міхаіл быў надзвычай абражаны …[8]

"

Міхаіл Глінскі звярнуўся па дапамогу да чэшскага і венгерскага караля і крымскага хана. Уладзіслаў II адправіў да вялікага князя Жыгімонта паслоў з просьбай даць Глінскаму «поўнае задавальненне», Менглі-Гірэй адправіў Жыгімонту пасланне з патрабаваннем аднавіць Міхаіла на ўрадзе маршалка, а ў выпадку невыканання пагражаў разрывам «брацтва» (гэта значыць ваеннага саюза)[14]. Акрамя таго, Глінскі паскардзіўся Жыгімонту, што Забярэзінскі рыхтуе яго забойства, але той не прыняў ніякіх мер[1]. Згодна з Герберштэйнам, абураны нежаданнем караля і вялікага князя разглядаць яго справу, Глінскі сказаў Жыгімонту, што «зробіць такі ўчынак, пра які з часам пашкадуе і ён, і сам кароль»[3][8][15].

У 1507 годзе польскі канцлер Ян Ласкі папярэдзіў Міхаіла, што ён ніколі не будзе ў бяспецы з-за пагрозы з боку літоўскае знаці. Пры гэтым віцэ-канцлер Міхаіл Државіцкі сцвярджаў, што Ласкі наўмысна падштурхнуў Глінскага да паўстання. На думку амерыканскага даследчыка Стывена Роўэла, гэта мела сэнс, калі разглядаць дзеянні Ласкага як спробу настроіць літоўскую знаць супраць Жыгімонта ў якасці процівагі велікакняжацкай уладзе ў польскай традыцыі. Зрэшты, Државіцкі бачыў уплыў Ласкага ва ўсіх хваляваннях часоў валадарання Жыгімонта, лічачы яго своеасаблівым «злым геніем»[16].

Прафесар Ян Тэнгоўскі бачыць прычыны мяцяжу ў адсутнасці сваяцкіх сувязей Глінскіх з наймагутнейшымі магнацкімі родамі дзяржавы ў асобах Мікалая Радзівіла, Яна Забярэзінскага, Станіслава Кішкі і Станіслава Кезгайлы, што стала прычынаю рознагалоссяў Міхаіла з Янам Забярэзінскім і велікакняжацкаю ўладаю ў цэлым[17].

Пачатак выступлення

[правіць | правіць зыходнік]

Міхаіл Глінскі пачаў распаўсюджваць ў Вялікім Княстве чуткі аб тым, што ўсіх праваслаўных збіраюцца перавярнуць ў каталіцтва, а тых, хто адмовіцца, пакараюць смерцю. Пры гэтым сам Глінскі быў каталіком[18]. У пацверджанне сваіх слоў ён спасылаўся на сведчанне Фёдара Калантаева, які нібыта даведаўся ад маршалка Івана Сапегі (пазней Калантаеў пад прысягай абверг, што паведамляў нешта падобнае Глінскаму[19])[3]. Па назіранню расійскага гісторыка Міхаіла Крома, князь Глінскі не быў шчыры ў сваіх заявах. Так, застаючыся каталіком, ў 1509 годзе ў лісце да імператара Максіміліяна Глінскі паведамляў, што не хоча аб'яўляць аб сваёй сапраўднай веры, пакуль не даб'ецца вяртання ранейшага становішча пры двары, за што просіць у імператара, рымскай царквы і ўсіх каталікоў прабачэння[18].

Скарыстаўшы ад'езд Жыгімонта на сойм у Кракаў[3], Глінскі сабраў сваіх «братоў і сяброў»[8] і паведаміў аб сваіх намерах. Праз шпіёнаў яму ўдалося даведацца, што яго вораг Ян Забярэзінскі знаходзіцца ў сваім маёнтку пад Гродна. 2 лютага 1508 года Міхаіл з атрадам у 700 коннікаў пераправіўся цераз Нёман і акружыў маёнтак, пасля чаго сябар Глінскага немец Шляйніц уварваўся з людзьмі ў дом — Забярэзінскі быў схоплены з пасцелі і абезгалоўлены па загаду Міхаіла нейкім мусульманінам[3][8][15][20][21]. Гэта і стала пачаткам мяцяжу[1].

Разабраўшыся са сваім галоўным ворагам, Глінскі, які, па паведамленню Стрыйкоўскага, меў 2 тысячы воінаў[22], разаслаў атрады па ўсёй Літве, а сам здзейсніў няўдалую спробу ўзяць Ковенскі замак, у якім быў заключаны хан Вялікай Арды Шых-Ахмед. 21 лютага Жыгімонт адправіў да крымскага хана ліст, у якім спрабаваў настроіць яго супраць Глінскага, кажучы, што той планаваў вызваліць Шых-Ахмеда — лютага ворага Менглі-Гірэя[20]. Пасля няўдачы ў Коўна Глінскі рушыў на Наваградак, а пасля накіраваўся да Вільні, але, даведаўшыся, што горад ужо падрыхтаваўся да абароны, абышоў яго і вярнуўся ў сваю рэзідэнцыю Тураў[20].

Знаходзячыся ў Тураве, Міхаіл вёў перагаворы з Жыгімонтам, які ў гэты час быў у Кракаве, і велікакняжацкаю радай у Вільні. Кароль і вялікі князь паслаў у Тураў Яна Касцевіча з абяцаннем Глінскім «ўсякую ўправу ўчыніці ў іх справах з літоўскімі панамі»[3][23], але тыя, не давяраючы каралеўскаму пасланцу, адказалі адмовай, настойваючы на тым, каб у Тураў быў прысланы адзін з самых уплывовых літоўскіх паноў Альбрэхт Гаштольд, якога яны будуць чакаць да 12 сакавіка[3][20].

Спрэчным з'яўляецца пытанне аб пачатку кантактаў Глінскага з Масквой. Так, згодна з Гербэрштэйнам, хронікамі Вапоўскага і Стрыйкоўскага, а таксама «Хронікай літоўскай і жмойтскай» ініцыятыва пачатку зносін з вялікім князем маскоўскім Васілём III зыходзіла ад Глінскага, які яшчэ да забойства Забярэзінскага накіраваў ганца з лістом да Васіля. Хроніка Дэцыя адносіць гэтыя падзеі ўжо да часу пасля забойства, на карысць чаго кажа і адсутнасць упамінання аб зносінах Глінскага з Масквой у лісце Жыгімонта Менглі-Гірэю ад 21 лютага 1508 года[24]. У сваім лісце Глінскі пісаў Васілю, што калі той дасць яму грамату з пацвярджэннем захавання ўсіх зямель і маёмасцей, то ён пяройдзе да яго на службу з усімі крэпасцямі, якімі валодае і якімі яшчэ здолее авалодаць сілай зброі або ўгаворамі[3][8]. Васіль III, які шмат чуў пра выдатныя здольнасці князя[8][15], пагадзіўся на прапанову і адправіў у адказ «складзеную як мага лепш»[8] грамату са сваёй згодай. Міхаіл Кром, прымаючы пад увагу супярэчнасць крыніц, датуе прыезд у Маскву ганца ад Міхаіла сакавіком 1508 г[20]. Вельмі падрабязна выкладае ход мяцяжу «Рускі врэменнік», пратограф якога датуюць сярэдзінай XVI стагоддзя. У ім змешчана іншая версія пачатку зносін Глінскага з Масквой і паказана тое, што яны былі ініцыяваныя не Міхаілам, а Васілём III[23][25]. Гэта крыніца паведамляе пра прыезд да Глінскіх маскоўскага пасла Міці Губы Маклокава з граматай з запрашэннем на службу да Васіля з усімі сваімі вотчынамі. Браты Львовічы, не дачакаўшыся адказу ад Жыгімонта[25], адправілі з маскоўскім паслом свайго чалавека Івана Прыезджага з граматамі, каб «гаспадар пажалаваў, да сябе іх у службу ўзяў, а за іх бы і за іх вотчыны стаяў»[23][25].

Пераход на маскоўскую службу

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля адпраўкі паслоў Глінскія выступілі на Мазыр, намеснік якога Якуб Івашэнцаў быў стрыечным братам Міхаіла Глінскага[18] і здаў горад без усякай спробы аказаць супраціўленне[3]. Паводле Бернарда Вапоўскага, у Мазыры Міхаіл Глінскі быў урачыста сустрэты праваслаўным духавенствам[18][26].

У гэты час да Глінскіх прыбыў крымскі пасол Хазяш-мірза з прапановай перайсці на службу да Менглі-Гірэя, за што той абяцаў князям Кіеў з наваколлем[3][23]. Глінскія адмовілі, верагодна, з прычыны таго, што Маклокаў ужо прывёз з Масквы адказ Васіля III. Вялікі князь прымаў Глінскіх на службу, абяцаў перадаць ім усе гарады, якія будуць здабыты ў Літве, і апавяшчаў выслаць на дапамогу Васіля Шамячыча і сваіх ваявод Івана Адоеўскага, Андрэя і Сямёна Трубяцкіх, Івана Абаленскага Рапню, Івана Варатынскага, Андрэя Сабурава, Аляксандра Оленку і «іншых сваіх многіх ваявод з многімі людзьмі»[27]. Глінскія са сваімі прыхільнікамі, большасць з якіх была іх сваякамі або служыла ім[28], прынялі прысягу (цалавалі крыж) перад Маклокавым Васілю III[25]. Пераход Глінскіх на маскоўскую службу ператварыў мяцеж з унутрылітоўскай справы ў эпізод руска-літоўскай вайны 1507—1508 гадоў, што, верагодна, здавалася ў Маскве ўдалым паваротам справы і адкрывала прывабныя перспектывы, бо да гэтага вайна ішла не надта ўдала[25].

Цалкам супярэчлівы характар носяць звесткі аб ходзе мяцяжу пасля здачы Мазыра. Паводле Міхаіла Крома, звесткі больш ранніх і больш позніх крыніц карэнным чынам адрозніваюцца. Ён прызнае дакладнымі выкладанне падзей вясны—лета 1508 года ў хроніках Дэцыя і Вапоўскага, «Рускім врэменніку», а таксама лістах Жыгімонта і Міхаіла Глінскага[29]. Паводле гэтых крыніц, атрады мяцежнікаў не ўзялі ні аднаго горада, акрамя Мазыра, у той час як у больш позніх крыніцах: хроніках Мацея Стрыйкоўскага, Марціна і Яўхіма Бельскіх, а таксама позніх беларуска-літоўскіх летапісах — Глінскаму прыпісваецца ўзяцце Турава, Оршы, Крычава і Гомеля[15][29][30]. Пры гэтым Тураў быў уладаннем Міхаіла Глінскага яшчэ да пачатку мяцяжу, а Гомель з 1500 года належаў вялікаму князю маскоўскаму[29].

Паводле Стрыйкоўскага, у той час як Міхаіл браў Клецк і Гомель, на Кіеўшчыне дзейнічаў яго брат Васіль. Ён нібыта аблажыў Жытомір і Оўруч, якія так і не ўзяў, а таксама ўгаворваў мясцовую праваслаўную шляхту перайсці на бок Міхаіла, абяцаючы, што той, стаўшы вялікім князем, адродзіць «манархію кіеўскую»[22][31]. З іншых крыніц вядома толькі, што атрады мяцежнікаў былі на Кіеўшчыне — пра гэта сведчыць чалабітная Льва Цішкевіча ад 7 чэрвеня 1508 года, у якой ён скардзіцца каралю і вялікаму князю на спусташэнне Глінскім свайго маёнтка каля Кіева[32].

У чэрвені 1508 года з розных напрамкаў сталі падыходзіць маскоўскія войскі. 11 чэрвеня Міхаіл Глінскі рушыў з-пад Клецка на Менск, куды яшчэ раней быў адпраўлены атрад Дзмітрыя Жыжэмскага[33]. У гэты ж час з боку Бабруйска да Мінску падышлі войскі Васіля Шамяціча[3][27]. Пачалася сумесная аблога горада, якая доўжылася два тыдні і скончылася няўдачай, хоць у сваім лісце да Васіля III Міхаіл пісаў, што гарнізон горада складаў «толькі трыццаць жаўнераў, а людзі былі … на горадзе вельмі малыя»[29][34]. Пасля няўдачы ў Менску Міхаіл Глінскі рушыў да Барысава, дзе дзейнічаў аж да падыходу ўрадавых войскаў[3].

Атрады Міхаіла Глінскага дзейнічалі на шырокай прасторы, вядома, што яны даходзілі да Вільні і Наваградка, дзе дзейнічалі сумесна з маскоўскімі атрадамі князёў Андрэя Трубяцкога і Андрэя Лукомскага[3]. У той жа час дзяржаўныя войскі ніяк не процідзейнічалі мяцежнікам, хадзілі толькі чуткі, «што дей панове были въ Лідѣ и поѣхали къ Новугородку, а король дей … зъ Ляховъ выѣхалъ къ Берестью»[34][35].

12 чэрвеня на Слуцк былі пасланы войскі князя Андрэя Дрожджа[31][33]. Паводле Стрыйкоўскага, Слуцк аблажыў сам Міхаіл Глінскі, які, хоць і быў жанаты, меў намер прымусіць удаву княгіню Анастасію выйсці за яго замуж, што дазволіла б яму прэтэндаваць на стварэнне «Кіеўскай манархіі», таму што князі слуцкія паходзілі ад кіеўскага князя Алелькі Уладзіміравіча[36]. Не здолеўшы узяць Слуцк, Андрэй Дрождж рушыў на Капыль, які таксама аблажыў, але не ўзяў.

Адным з нямногіх поспехаў Глінскіх быў пераход на іх бок князёў Друцкіх пасля таго, як яны былі абложаны ў сваім горадзе[28]. З Друцка войскі Шамяціча і Глінскага, а таксама Данііла Шчаняці адышлі да Оршы, якую абстралялі з гармат, але «не ўчынілі гораду зла нікаторага»[27]. У сярэдзіне ліпеня да Оршы падышло ўрадавае войска (15-16 тысяч чалавек) пад кіраўніцтвам Астрожскага — войскі стаялі адно супраць аднаго з 13 па 22 ліпеня, але так і не адважыліся ўступіць у бітву[3][37]. Зняўшы аблогу Оршы, маскоўскія войскі адышлі да Мсціслава, дзе спустошылі наваколлі, а адтуль да Крычава і далей да Вязьмы і Дарагабужа[3]. Глінскі са сваімі прыхільнікамі адступіў у Старадуб, які належаў вялікаму князю маскоўскаму[1].

Згасанне і вынікі мяцяжу

[правіць | правіць зыходнік]
Канстанцін Астрожскі, невядомы аўтар, XVII ст.

Са Старадуба Глінскія рушылі ў Почап, дзе Міхаіл пакінуў з князямі Дзмітрыем Жыжэмскім, Іванам Азярэцкім і Андрэем Лукомскім сваіх людзей і скарб, а сам адправіўся да вялікага князя ў Маскву[38], дзе разлічваў дамовіцца з Васілём III аб ваеннай падтрымцы[3]. Вялікі князь маскоўскі даў Глінскаму Малаяраславец, Медынь і вёскі пад Масквой, а таксама іншыя падарункі. Яму ў падтрымку ён прызначыў ваяводу Васіля Нясвіцкага «з людзьмі ды і пішчальнікаў многіх»[38].

Вярнуўшыся ў Мазыр, Міхаіл меў намер працягваць барацьбу[1], але неўзабаве пачаліся руска-літоўскія мірныя перагаворы, якія скончыліся 8 кастрычніка падпісаннем «вечнага міру». Умовай міру было вяртанне да даваеннай сітуацыі і прызнанне Вялікім Княствам Літоўскім маскоўскіх заваёў папярэдніх войнаў. Князі Глінскія са сваімі прыхільнікамі атрымалі магчымасць свабодна выехаць у Маскву з маёмасцю[3]. Вялізныя зямельныя ўладанні мяцежнікаў падлягалі канфіскацыі, хоць Жыгімонт стаў раздаваць іх сваім людзям яшчэ раней. Так, ў красавіку 1508 года ён аддаў Тураў князю Канстанціну Астрожскаму[28]. У канцы 1508 года Міхаіл перабраўся ў Маскву, дзе атрымаў Малаяраславец у вотчыну і Бароўск у кармленне, Івану Львовічу быў падараваны Медынь[38].

На думку Міхаіла Крома, характар перамяшчэнняў мяцежнікаў паказвае тое, што ў Глінскага не было ніякага плана вядзення баявых дзеянняў і што ён кідаўся з адной авантуры ў іншую[20]. Падзеі пад Менскам сведчаць, што ў Глінскага не было і якой-небудзь значнай ваеннай сілы[29]. Асноўная мэта Глінскага — вяртанне высокага становішча ў Вялікім Княстве Літоўскім — дасягнута не была[1].

Удзельнікі мяцяжу

[правіць | правіць зыходнік]

Дакладная колькасць войскаў мяцежнікаў і іх кіруючы склад невядомы. Стрыйкоўскі адзначаў, што ў самым пачатку выступлення ў Глінскіх было 2 тысячы воінаў[22], «Хроніка літоўская і жмойтская» паведамляе пра 3 тысячы вершнікаў[15].

З крыніц вядома 52 удзельнікі мяцяжу, прычым прынамсі 26 з іх былі або з роду Глінскіх, або іх сваякамі, слугамі ці кліентамі[39]. Сярод асоб, якія выехалі з Міхаілам у Маскву, у «Рускім врэменніку» згадваюцца 11 князёў, з іх 5 Глінскіх (трое братоў Львовічаў, а таксама Дзмітрый і Іван) і 2 Жыжэмскіх (Дзмітрый і Васіль) — сваякоў Глінскіх, Іван Казлоўскі (паводле крыніцы, ён служыў Глінскім), Васіль Мунча, Іван Азярэцкі і Андрэй Друцкі[31]. Астатнія 18 згаданых былі нетытулаванымі асобамі — у асноўным сваякамі і слугамі Глінскіх[31] (стрыечныя браты Міхаіла Глінскага[3] Андрэй і Пётр Аляксандравічы Дрожджы, а таксама Якуб Івашэнцаў; Сямён Аляксандраў з дзецьмі Міхаілам і Барысам, Міхаіл Гагін, пісар Нікольскі, браты Пётр і Фёдар Фурсы, Іван Матаў, Святоша, Дземеня, Ізмайла Тураў, Воін Яцкавіч, а таксама трое Крыжыных, якія служылі Міхаілу Глінскаму)[38]. Паводле савецкага гісторыка Аляксандра Зіміна, большасць з іх увайшлі ў склад асаблівай карпарацыі, якая атрымала назву «літвы дворнай»[40].

Ацэнка ў гістарыяграфіі

[правіць | правіць зыходнік]

У гістарыяграфіі ацэнка падзей 1508 года носіць супярэчлівы характар. У гістарычнай літаратуры існуе значная палеміка паміж рознымі падыходамі да разумення як сутнасці мяцяжу, так і асобных фактаў[41]. Гісторыкі канца XIX — пачатку XX стагоддзяў Уладзімір Антановіч[42], Мацей Любаўскі[43] і Міхаіл Грушэўскі[44], хоць і адзначалі абмежаваны характар мяцяжу, характарызавалі яго як барацьбу «рускага» і «літоўскага» пачаткаў у Вялікім Княстве Літоўскім, якая праяўлялася таксама і ў барацьбе праваслаўных супраць насаджэння каталіцтва[45]. Апанас Ярушэвіч разглядаў падзеі 1508 года як «вялікае хваляванне народнай масы» і «агульнарускую справу»[46], што выклікала сур'ёзныя нараканні з боку Любаўскага[47]. У той жа час, польскія гісторыкі Людвік Фінкель[48], Оскар Халецкі[49], Людвік Каланкоўскі[50], а таксама рускі гісторык Аляксандр Праснякоў[51] адмаўлялі этнічны, а таксама рэлігійны характар руху, расцэньваючы дзеянні Міхаіла Глінскага як авантуру, падтрыманую толькі асабіста залежнымі ад яго людзьмі[45].

У савецкай гістарыяграфіі ўзяла верх канцэпцыя гісторыка Анатоля Кузняцова[52][53], якая ў асноўных пазіцыях паўтарала падыход Ярушэвіча. У рамках гэтай канцэпцыі мяцеж Глінскіх разглядаецца як «паўстанне народных мас», накіраванае на вызваленне рускага насельніцтва з-пад улады каталіцкай Літвы[45]. Вядомы савецкі гісторык Аляксандр Зімін, хоць і прытрымліваўся гэтага падыходу, унёс у яго істотныя карэктывы. Зімін лічыў, што, хоць насельніцтва і спачувала ідэям паўстанцаў, «княжата не захацелі выкарыстаць народны рух беларусаў і ўкраінцаў за ўз'яднанне з Расіяй», што і прывяло да няўдачы паўстання[54]. Барыс Флора адзначаў, што насельніцтва не падтрымала паўстанне, як і ў цэлым аб'яднальную палітыку Рускай дзяржавы ў XVI стагоддзі, таму што феадалы кіраваліся ўласнымі інтарэсамі і занялі па сутнасці «антынацыянальную пазіцыю»[55].

Пасля распаду СССР становішча зноў змянілася. Ужо ў 1992 годзе была выдадзеная праца расійскага гісторыка Міхаіла Крома, у якой цалкам адкідвалася канцэпцыя Ярушэвіча-Кузняцова[56]. Так, Кром расцэньвае мяцеж Глінскага як безумоўную авантуру[57], выкліканую імкненнем Львовічаў вярнуць сабе згубленае становішча. Ён прыходзіць да высновы, што становішча ў Вялікім Княстве Літоўскім цалкам задавальняла большасць праваслаўных князёў і яны не імкнуліся да адасаблення[58]. Як заўважае гісторык, у ранніх крыніцах нацыянальная або рэлігійная афарбоўка падзей 1508 года адсутнічае. Такая афарбоўка з'яўляецца ў позніх творах 60—90-х гадоў XVI стагоддзя, калі ў Вялікім Княстве Літоўскім рэзка абвастрыліся міжэтнічныя і міжканфесійныя рознагалоссі і адбылося пераасэнсаванне падзей нядаўняга мінулага, якія набылі форму супрацьстаяння праваслаўя і каталіцызму[18].

Якая-небудзь этнічная ці рэлігійная падаплёка адкідаецца і амерыканскім даследчыкам Стывенам Роўэлам, які таксама адзначае, што прыхільнікамі Глінскага былі толькі яго сваякі і чэлядзь, а само паўстанне было авантураю ў тым сэнсе, што якога-небудзь плана мяцяжу не існавала, а канкрэтныя дзеянні мелі розныя мэты[59]. Пры гэтым Глінскі выступаў не супраць Жыгімонта, чыім падданым працягваў сябе лічыць і ў час мяцяжу, а непасрэдна супраць Забярэзінскага і яго прыхільнікаў[59].

Да падобных высноў прыходзіць і беларускі гісторык Макар Шніп, аўтар шэрага прац аб мяцяжы Глінскіх. На яго думку, у пачатку XVI стагоддзя ў Вялікім Княстве Літоўскім не існавала палітычных груповак, утвораных па этнаканфесійнай прыкмеце, а прычынамі выступлення сталі супрацьстаянне Міхаіла Глінскага з Янам Забярэзінскім, спароджанае разыходжаннем па эканамічных і палітычных пытаннях, а таксама нежаданне вялікага князя Жыгімонта вырашаць справу Глінскага ў судзе і пазбаўленне пасад князёў Львовічаў. Сам мяцеж аўтар расцэньвае як стыхійны, накіраваны на дасягненне асабістых мэт Глінскіх і пазбаўлены канкрэтнае грамадска-палітычнае ідэі[39].

Зноскі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б в г д е Грыцкевіч А. Глінскіх мяцеж 1508 // Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя у 3 т. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 535. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
  2. ↑ Сагановіч Г. Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім княствам Літоўскім 1500-1503 // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. — С. 370—371. ISBN 985-11-0314-4.
  3. ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с т у ф Шэйфер В. Мяцеж ці паўстанне? Выступ Міхала Глінскага падчас вайны Маскоўскай дзяржавы з ВКЛ у 1507—1508 гг. Архівавана 5 сакавіка 2016. // Гістарычны Альманах. — 1999. — Т. 2.
  4. ↑ Грыцкевіч А. Мельніцкая унія // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. — С. 285. ISBN 985-11-0378-0.
  5. ↑ Сагановіч Г. Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім княствам Літоўскім 1507-1508 // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. — С. 371. ISBN 985-11-0314-4.
  6. ↑ а б Насевіч В. Глінскія // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. — С. 535—536. ISBN 985-11-0314-4.
  7. ↑ Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 138.
  8. ↑ а б в г д е ё ж з Сигизмунд Герберштейн. Записки о Московии. — М.: МГУ, 1988. — С. 189.
  9. ↑ Насевіч В. Забярэзінскія // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. — С. 638. ISBN 985-11-0314-4.
  10. ↑ а б Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmudska i wszystkiej Rusi. — Warszawa, 1846. — Т. ІІ. — S. 321—322.
  11. ↑ а б Хроника Быховца / Под ред. Н. Н. Улащика. — М.: Наука, 1966. — С. 118—119.
  12. ↑ Wojciechowski Z. Zygmunt Stary (1506—1548). — 2-e wyd. — Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979. — S. 77. ISBN 83-06-00105-2
  13. ↑ Pietkiewicz K. Wielkie Кsięstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiełłończyka: Studja nad dziejami państwa i społeczeństwa na przełomie XV i XVI w. Poznań, 1995. — S. 114. ISBN 8323206201
  14. ↑ а б Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 141.
  15. ↑ а б в г д Хроника литовская и жмойтская // Полное собрание русских летописей. — М., 1975. — Т. 32. — С. 102—103.
  16. ↑ Rowell S. C. Nolite confidere in principibus… — P. 85.
  17. ↑ Tęgowski J. Ślub tajemny Jana Janowica Zabrzezińskiego. Garść uwag o powiązaniach rodzinnych elity możnowładczej na Litwie w XV i początkach XVI wieku // Średniowiecze polskie i powszechne — T. 2. — Katowice, 2002. — S. 257. (польск.)
  18. ↑ а б в г д Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 148.
  19. ↑ Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные археографической комиссией. — Т. І (1361—1598). — СПб., 1863. — С. 35-36.
  20. ↑ а б в г д е Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 143.
  21. ↑ Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmudska i wszystkiej Rusi. — Warszawa, 1846. — Т. ІІ. — S. 345.
  22. ↑ а б в Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmudska i wszystkiej Rusi. — Warszawa, 1846. — Т. ІІ. — S. 346.
  23. ↑ а б в г Зимин А. А. Новое о восстании Михаила Глинского в 1508 году // Советские архивы. — № 5. — 1970. — С. 70.
  24. ↑ Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 144.
  25. ↑ а б в г д Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 145.
  26. ↑ Kroniki Bernarda Wapowskiego (1480—1535) / z życiorysem i objaśnieniami J. Szujskiego // Scriptores Rerum Polonicarum. — T. 2. — Cracoviae, 1874. — S. 77.
  27. ↑ а б в Зимин А. А. Новое о восстании Михаила Глинского в 1508 году // Советские архивы. — № 5. — 1970. — С. 71.
  28. ↑ а б в Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 150.
  29. ↑ а б в г д Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 146.
  30. ↑ Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmudska i wszystkiej Rusi. — Warszawa, 1846. — Т. ІІ. — S. 347.
  31. ↑ а б в г Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 149.
  32. ↑ Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 147.
  33. ↑ а б Зимин А. А. Россия на пороге нового времени (Очерки политической истории России первой трети XVI в.). — М.: Мысль, 1972. — 452 с. — С. 88.
  34. ↑ а б Цемушаў В. Менск падчас мецяжу Міхала Глінскага Архівавана 7 ліпеня 2018. // Мінск і мінчане: дзесяць стагоддзяў гісторыі (да 510-годдзя атрымання Менскам магдэбургскага права) : матэрыялы Міжнар. навук.-практ. канф., мінск, 4-5 верас. 2009 г. / рэдкал.: А. А. Каваленя [і інш.]. — Мн.: Беларуская навука, 2010. — С. 23-24. (бел.)
  35. ↑ Акты, относящиеся к истории Западной России — Т. 2 (1506—1544). — 1848. — 446 с. — С. 23.
  36. ↑ Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmudska i wszystkiej Rusi. — Warszawa, 1846. — Т. ІІ. — S. 346—347.
  37. ↑ Зимин А. А. Россия на пороге нового времени (Очерки политической истории России первой трети XVI в.). — М.: Мысль, 1972. — 452 с. — С. 89.
  38. ↑ а б в г Зимин А. А. Новое о восстании Михаила Глинского в 1508 году // Советские архивы. — № 5. — 1970. — С. 72.
  39. ↑ а б Шніп М. А. Унутрыпалітычны канфлікт… — С. 4.
  40. ↑ Зимин А. А. Из истории центрального и местного управления в первой половине XVI в. // Исторический архив. — № 3. — 1960. — С. 147—150.
  41. ↑ Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 139.
  42. ↑ Антонович В. Б. Монографии по истории Западной и Юго-Западной России. — Кіев, 1885. — Т. 1. — 241—244.
  43. ↑ Любавский М. К. Новый труд по внутренней истории Литовской Руси // Журнал Министерства народного просвещения. — 1898. — Июль. — С. 193—197.
  44. ↑ Грушевский М. С. История Украины-Руси. — Т. 4. — Кіев, Львов, 1907. — 538 с. — С. 281—289.
  45. ↑ а б в Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 140.
  46. ↑ Ярушевич А. Ревнитель православия, князь Константин Иванович Острожский (1461—1530) и православная литовская Русь в его время. — Смоленск, 1897. — С. 101—105.
  47. ↑ Любавский М. К. Новый труд по внутренней истории Литовской Руси // Журнал Министерства народного просвещения. — 1898. — Июль. — С. 174—215.
  48. ↑ Finkel L. Elekcja Zygmunta I. — Kraków, 1910.
  49. ↑ Halecki O. Dzieje Unji Jagiellońskiej. — T. II. — Kraków, 1920. — S. 44—48.
  50. ↑ Kolankowski L. Polska Jagiellonów: dzieje polityczne. — Lwów, 1936. — S. 197—191.
  51. ↑ Пресняков А. Е. Лекции по русской истории Западная Русь и Литовско-Русское государство. — Т. II. — Вып. 1. — М.: Государственное социально-экономическое издательство, 1939. — 248 с. — С. 173—176.
  52. ↑ Кузнецов А. Б. К вопросу о борьбе русского государства за воссоединение западнорусских земель в начале XVI века // Труды НИИЯЛИЭ при СМ Мордовской АССР. — Вып. 27. (Серия историческая). — Саранск: Мордовское книжное издательство, 1964. 272 с. — С. 26-43.
  53. ↑ Кузнецов А. Б. Внешняя политика Российского государства в первой трети XVI в. Саранск, 2002. — С. 24-29.
  54. ↑ Зимин А. А. Россия на пороге нового времени (Очерки политической истории России первой трети XVI в.). — М.: Мысль, 1972. — 452 с. — С. 86-90.
  55. ↑ Флоря Б. Н. Древнерусские традиции и борьба восточнославянских народов за воссоединение Архівавана 4 сакавіка 2016. // Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного славянства / В. Т. Пашуто, Б. Н. Флоря, А. Л. Хорошкевич ; Отделение истории АН СССР. — М.: Наука, 1982. — 263 с. — С. 173—175.
  56. ↑ Кром М. М. Православные князья в Великом княжестве Литовском в начале XVI века: (К вопросу о социальной базе восстания Глинских) // Отечественная история. — 1992. — № 4.
  57. ↑ Кром М. М. «Человек на всякий час» : Авантюрная карьера князя Михаила Глинского // Родина : журнал. — 1996. — № 5. — С. 45—49.
  58. ↑ Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 151—152.
  59. ↑ а б Rowell S. C. Nolite confidere in principibus… — P. 87, 91—92.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Зимин А. А. Россия на пороге нового времени (Очерки политической истории России первой трети XVI в.). — М.: Мысль, 1972. — 452 с. — С. 79—95. (руск.)
  • Кром М. М. Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI в. — 2-е изд., исправ. и доп. — М.: Квадрига; Объединенная редакция МВД России, 2010. — 320 с. — С. 139—153. (руск.)
  • Шніп М. А. Сацыяльны склад удзельнікаў мяцяжу Глінскіх у Вялікім княстве Літоўскім / М. А. Шніп // Весн. Беларус. дзярж. ун-та. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. — 2007. — № 2. — С. 3-7.
  • Шніп М. А. Мяцеж Міхаіла Глінскага / М. А. Шніп // Беларус. гіст. часоп. — 2007. — № 3. — С. 9-14.
  • Шніп М. А. Антыдзяржаўны мяцеж 1508 года ў Вялікім княстве Літоўскім / М. А. Шніп // Гісторыя: праблемы выкладання. — 2007. — № 4. — С. 53-57.
  • Шніп М. А. Хронікі XVI ст. аб мяцяжы М. Глінскага ў ВКЛ: пачатак гістарыяграфічнай традыцыі / М. А. Шніп // ХХІ век: актуальные проблемы исторической науки: Материалы междунар. науч. конф., посвящ. 70-летию ист. фак. БГУ. Минск, 15-16 апреля 2004 г. / Редкол.: В. Н. Сидорцов (отв. ред.) [и др]. — Мн.: БГУ, 2004. — 343 с. — С. 110—112.
  • Шніп М. А. Да пытання аб характары выступлення М. Глінскага ў ВКЛ / М. А. Шніп // Актуальные проблемы из исторического прошлого и современности в общественно-гуманитарных и социо-религиоведческих науках Беларуси, ближнего и дальнего зарубежья: материалы международной научно-теоретической конференции, Витебск, 19 — 20 апреля 2007 г. / Вит. гос. ун-т; редкол.: В. А. Космач (гл. ред) [и др.]. — Витебск: Издательство УО «ВГУ имени П. М. Машерова», 2007. — Ч. 1. — 480 с. — С. 51-53.
  • Шніп М. А. Унутрыпалітычны канфлікт 1508 г. у Вялікім княстве Літоўскім у кантэксце міжнародных адносін ва Усходняй Еўропе: Аўтарэф. дыс. … канд. гіст. навук. — Мн., 2009. — 24 с. (бел.)
  • Шэйфер В. Мяцеж ці паўстанне? Выступ Міхала Глінскага падчас вайны Маскоўскай дзяржавы з ВКЛ у 1507—1508 гг. Архівавана 5 сакавіка 2016. // Гістарычны Альманах. — 1999. — Т. 2.
  • Rowell S. C. Nolite confidere in principibus: Mikhail Glinsky, Sigismund the Old and the Council of Lords // Faworyci i opozycjoniści. Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV—XVIII wieku / red. M. Markiewicz i R. Skowron. — Kraków, 2006. — P. 77—100.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Мяцеж_Глінскіх&oldid=4767579"