Вісла: Розніца паміж версіямі

Вісла
Вісла
	польск. Wisła
	Вісла ў Кракаве
Характарыстыка
Даўжыня	1068 км
Басейн	198 500 км²
Расход вады	1 090 м³/с
Вадацёк
Выток	Заходнія Карпаты
• Каардынаты	49°36′21″ пн. ш. 19°00′13″ у. д.HGЯO
Вусце	Балтыйскае мора
• Каардынаты	54°21′42″ пн. ш. 18°57′07″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Гданьская бухта
Краіна	Польшча;
	;
	— выток, — вусце
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Актуальная версія на 00:04, 26 лістапада 2024

Ві́сла (польск.: Wisła) — самая вялікая рака Польшчы.

Назва

Назва Вісла з індаеўрапейскага *ṷeis- / ṷis- «цячы».

З гэтага ж кораня таксама літоўскае viešmuo «ручай», ад якога літоўскія рачныя назвы Vieša, Viešmuo, латышская Viesīte^[1], а на тэрыторыі цяперашняй Беларусі з ім звязаныя гідронімы Вісяты, Віхра, Віхолка^[2]^[3]^[4].

Нямецкая назва Віслы мяркуецца запазычаннем з мовы паўднёвых прусаў: прабалцк. *Vīs-tl-ā > пруск. Vīs-kl-ā > Vīkslā > ням. Weichsel^[5].

Дакладнейшая за індаеўрапейскую этнічная атрыбуцыя назвы Вісла на сёння не адольная. Назва можа быць кельцкай, славянскай, балцкай з паходжання. Адзначаецца прысутнасць балцкіх гідронімаў на працягу цячэння Віслы^[6].

Гідраграфія

Даўжыня 1068 км, плошча басейна 198,5 тыс. км². Пачынаецца ў Заходніх Карпатах, упадае ў Гданьскі і Віслінскі залівы Балтыйскага мора.

Галоўныя прытокі: Дунаец, Віслока, Буг, Вепш, Сан (справа), Піліца, Брда (злева).

У вярхоўях Вісла — бурны горны паток; ніжэй за горад Кракаў, прыняўшы шэраг прытокаў з Карпат, робіцца мнагаводнай (шырыня русла каля ўпадзення Дунайца 200 м, ніжэй Сана 600—1000 м). У сярэднім і ніжнім цячэнні — тыповая раўнінная рака, цячэ па шырокай, месцамі тэрасаванай даліне.

Рэчышча на значным працягу звілістае, месцамі падзяляецца на рукавы і пратокі, вызначаецца няўстойлівасцю, шматлікімі мелямі і перакатамі.

Ад г. Торунь берагі штучна замацаваныя ад размываў. За 50 км ад мора Вісла падзяляецца на рукавы (Ногат, Мёртвая Вісла і інш.), утвараючы вялізную дэльту (Жулавы). Частка дэльты, якая ляжыць ніжэй ўзроўню мора, засцерагаецца дамбамі.

Жыўленне мяшанае. Разліў вясной ад раставання снегу, летнія паводкі ад дажджоў у Карпатах. Сярэднегадавы расход вады каля Варшавы 600 м³/с, у нізоях — 1090 м³/с. Каля г. Улацлавак ГЭС.

Суднаходная ў сярэднім і ніжнім цячэнні. Злучана прытокамі і каналамі з рэкамі Дняпро, Одра, Нёман. На Вісле — гарады Кракаў, Варшава, Плоцк, Торунь, Улацлавак, Тчэў; у дэльце Гданьск. У 1918-26 і 1939 годзе на рацэ дзейнічала Віслінская флатылія ВМФ Польшчы (базіравалася ў г. Торунь).

Крыніцы

↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 378—379.
↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1134.
↑ H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 50-51.
↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 4. Vilnius, 1998. C. 910—911.
↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1958. C. 521.
↑ В. Э. Орел. Неславянская гидронимия бассейнов Вислы и Одера // Балто-славянские исследования. 1988—1996. М., 1997. С. 332—358.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вісла

[1] A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 378—379.

[2] J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1134.

[3] H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 50-51.

[4] P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 4. Vilnius, 1998. C. 910—911.

[5] K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1958. C. 521.

[6] В. Э. Орел. Неславянская гидронимия бассейнов Вислы и Одера // Балто-славянские исследования. 1988—1996. М., 1997. С. 332—358.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
+{{значэнні}}
 {{Рака
-  | назва           = Вісла
+ |Назва                     = Вісла
-  | родная назва    = Wisła
-  | выява           = Kraków Wisła 11.jpg
+  |Нацыянальная назва       = pl/Wisła
+ |Выява                     = Kraków Wisła 11.jpg
-  | велічыня        =
+  |Шырыня выявы             =
-  | тлумачэнне      = Вісла ў [[Кракаў|Кракаве]]
-  | выток           = [[Карпаты]]
+  |Подпіс выявы             = Вісла ў [[Кракаў|Кракаве]]
-  | вусце           = [[Балтыйскае мора]]
+ |Даўжыня                   = 1068
-  | краіны          =
+ |Плошча вадазбору          = 198500
-  | даўжыня         = 1047
+ |Расход вады               = 1090
+  |Месца вымярэння          =
-  | вышыня вытоку   =
+ |Выток                     = [[Заходнія Карпаты]]
-  | вышыня вусця    =
+  |Месцазнаходжанне вытока  =
-  | расход вады     = 1080
+  |Вышыня вытока            =
-  | вадазбор        = 198&nbsp;500
-  | карта           =
+  |Каардынаты вытока        =
+ |Вусце                     = Балтыйскае мора
-  | велічыня карты  =
+  |Месцазнаходжанне вусця   =
-  | тлумачэнне карты=
-  | commons         = Wisła (river)
+  |Вышыня вусця             =
+  |Каардынаты вусця         =
+ |Ухіл ракі                 =
+ |Басейн                    =
+ |Карта                     =
+  |Подпіс карты             =
+ |Краіна                    =
+  |Рэгіён                   =
+   |Раён                    =
+ |Пазіцыйная карта          =
+ |Пазіцыйная карта 1        =
+ |Катэгорыя на Вікісховішчы =
 }}
-'''Ві́сла''' ({{lang-pl|Wisła}}) — буйнейшая [[рака]] [[Польшча|Польшчы]], а таксама найбольш працяглая рака басейна [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]].
+'''Ві́сла''' ({{lang-pl|Wisła}}) — самая вялікая [[рака]] [[Польшча|Польшчы]].
+== Назва ==
-Даўжыня Віслы складае 1047 км, плошча басейна — 198,5 тыс. км².
+Назва Вісла з індаеўрапейскага *''ṷeis-'' / ''ṷis-'' «цячы».
+З гэтага ж кораня таксама літоўскае ''viešmuo'' «ручай», ад якога літоўскія рачныя назвы ''Vieša, Viešmuo'', латышская ''Viesīte''<ref>''A. Vanagas.'' Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 378—379.</ref>, а на тэрыторыі цяперашняй Беларусі з ім звязаныя гідронімы [[Вісяты (возера)|Вісяты]], [[Віхра]], [[Віхолка (сяло)|Віхолка]]<ref>J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1134.</ref><ref>H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 50-51.</ref><ref>P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 4. Vilnius, 1998. C. 910—911.</ref>.
-Вытокі ракі знаходзяцца на схілах Заходніх Карпат. Вісла ўпадае ў мора ў 15 км на ўсход ад [[Гданьск]]а.
+Нямецкая назва Віслы мяркуецца запазычаннем з мовы паўднёвых прусаў: прабалцк. ''*Vīs-tl-ā >'' пруск. ''Vīs-kl-ā > Vīkslā >'' ням. ''Weichsel''<ref>K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1958. C. 521.</ref>.
-Асноўныя прытокі: [[Заходні Буг]], [[Рака Віслока|Віслока]], [[рака Нараў|Нараў]], [[рака Сан|Сан]], [[рака Піліца|Піліца]].
+Дакладнейшая за індаеўрапейскую этнічная атрыбуцыя назвы Вісла на сёння не адольная. Назва можа быць кельцкай, славянскай, балцкай з паходжання. Адзначаецца прысутнасць балцкіх гідронімаў на працягу цячэння Віслы<ref>В. Э. Орел. Неславянская гидронимия бассейнов Вислы и Одера // Балто-славянские исследования. 1988—1996. М., 1997. С. 332—358.</ref>.
-Гарады, праз якія працякае Вісла: [[Кракаў]], [[Варшава]], [[Плоцк]], [[Торунь]]; у дэльце Гданьск.
+== Гідраграфія ==
-{{poland-geo-stub}}
+Даўжыня 1068 км, плошча басейна 198,5 тыс. км². Пачынаецца ў [[Заходнія Карпаты|Заходніх Карпатах]], упадае ў Гданьскі і Віслінскі залівы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]].
+Галоўныя прытокі: [[Дунаец]], [[Віслока]], [[Буг]], [[Вепш]], [[Сан (прыток Віслы)|Сан]] (справа), [[Піліца]], [[Брда]] (злева).
+У вярхоўях Вісла — бурны горны паток; ніжэй за горад [[Кракаў]], прыняўшы шэраг прытокаў з Карпат, робіцца мнагаводнай (шырыня русла каля ўпадзення Дунайца 200 м, ніжэй [[Сан (прыток Віслы)|Сана]] 600—1000 м). У сярэднім і ніжнім цячэнні — тыповая раўнінная рака, цячэ па шырокай, месцамі тэрасаванай даліне.
+Рэчышча на значным працягу звілістае, месцамі падзяляецца на [[рукаў (рака)|рукавы]] і пратокі, вызначаецца няўстойлівасцю, шматлікімі [[мель|мелямі]] і перакатамі.
+Ад г. [[Торунь]] берагі штучна замацаваныя ад размываў. За 50 км ад мора Вісла падзяляецца на рукавы (Ногат, Мёртвая Вісла і інш.), утвараючы вялізную дэльту (Жулавы). Частка дэльты, якая ляжыць ніжэй ўзроўню мора, засцерагаецца [[дамба]]мі.
+Жыўленне мяшанае. Разліў вясной ад раставання [[снег]]у, летнія паводкі ад дажджоў у Карпатах. Сярэднегадавы расход вады каля Варшавы 600 м³/с, у нізоях — 1090 м³/с. Каля г. [[Улацлавак]] ГЭС.
+Суднаходная ў сярэднім і ніжнім цячэнні. Злучана прытокамі і каналамі з рэкамі [[Дняпро]], [[Одра]], [[Нёман]]. На Вісле — гарады [[Кракаў]], [[Варшава]], [[Плоцк]], [[Торунь]], [[Улацлавак]], [[Тчэў]]; у дэльце [[Гданьск]]. У 1918-26 і 1939 годзе на рацэ дзейнічала Віслінская флатылія ВМФ Польшчы (базіравалася ў г. Торунь).
+== Крыніцы ==
+{{Крыніцы}}
+== Літаратура ==
+* {{Крыніцы/БелЭн|4}}
+== Спасылкі ==
+{{Commons|Category:}}
+{{Бібліяінфармацыя}}
-{{DEFAULTSORT:Вісла рака}}
-[[Катэгорыя:Рэкі Польшчы]]
 [[Катэгорыя:Басейн Віслы| ]]
+[[Катэгорыя:Рэкі Польшчы]]
+[[Катэгорыя:Рэкі, якія ўпадаюць у Балтыйскае мора]]