Прагляд зыходнага тэксту старонкі Ядзерная зброя Украіны

[[File:RSD-10 2009 G1.jpg|thumb|300px|Савецкая ядзерная балістычная ракета сярэдняй далёкасці мабільнага базавання РСД-10. Экспанат Музея ВПС УС Украіны ў горадзе Вініца.]]
На 1991 год [[Украіна]] размяшчала прыкладна 1/3 савецкага ядзернага арсенала, трэцяга па велічыні ў свеце ў той час, а таксама значнымі сродкамі яго распрацоўкі і вытворчасці<ref>{{Cite news|author=Dahlburg|first=Decemb|title=Ukraine Votes to Quit Soviet Union : Independence: More than 90% of Voters Approve Historic Break with Kremlin. The President-elect Calls for Collective Command of the Country's Nuclear Arsenal|url=http://articles.latimes.com/1991-12-03/news/mn-504_1_soviet-union)|website=LA Times|access-date=April 15, 2014}}</ref>. Пасля [[Распад СССР|распаду СССР]] на тэрыторыі дзяржавы засталося 130 [[міжкантынентальная балістычная ракета|міжкантынентальных балістычных ракет]] (МБР) [[УР-100Н]] з шасцю боегалоўкамі кожная, 46 МБР [[РТ-23 УТХ|РТ-23]] з дзесяццю боегалоўкамі кожная, а таксама 38 [[цяжкі бамбардзіроўшчык|цяжкіх бамбардзіроўшчыкаў]], усяго каля 1700 боегаловак<ref>{{Cite journal|author=Norris|first=Robert S.|title=The Soviet Nuclear Archipelago|date=January–February 1992|journal=Arms Control Today|publisher=Arms Control Association|volume=22|issue=1|pages=24–31}}</ref>. Фармальна гэтая зброя кантралявалася [[СНД]]<ref name="hansard-19930622">{{Cite news|url=https://publications.parliament.uk/pa/cm199293/cmhansrd/1993-06-22/Orals-1.html#Orals-1_sbhd1|title=Nuclear Weapons|author=Hanley|first=Jeremy|publisher=UK Parliament|website=Hansard|date=June 22, 1993|id=Column 154|access-date=September 9, 2018|quote=The Minister of State for the Armed Forces (Mr. Jeremy Hanley): ... Some weapons are also possessed by Ukraine, Kazakhstan and Belarus, but these are controlled by the Commonwealth of Independent States.}}</ref>. У 1994 годзе Украіна пагадзілася знішчыць свае запасы і далучыцца да [[Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі|Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі]] (ДНЯЗ)<ref name="martel-1998">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=MNanc3lYUsQC |chapter=Why Ukraine gave up nuclear weapons : nonproliferation incentives and disincentives |author=William C. Martel |pages=88–104 |title=Pulling Back from the Nuclear Brink: Reducing and Countering Nuclear Threats |editor=Barry R. Schneider, William L. Dowdy |publisher=Psychology Press |year=1998 |isbn=9780714648569 |access-date=August 6, 2014 |quote=There are some reports that Ukraine had established effective custody, but not operational control, of the cruise missiles and gravity bombs. ... By early 1994 the only barrier to Ukraine's ability to exercise full operational control over the nuclear weapons on missiles and bombers deployed on its soil was its inability to circumvent Russian permissive action links (PALs).}}</ref><ref name="pikayev-1994">{{cite journal |url=http://cns.miis.edu/npr/pdfs/pikaye13.pdf |title=Post-Soviet Russia and Ukraine: Who can push the Button? |author=Alexander A. Pikayev |journal=The Nonproliferation Review |volume=1 |issue=3 |date=Spring–Summer 1994 |pages=31–46 |doi=10.1080/10736709408436550 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140808054400/http://cns.miis.edu/npr/pdfs/pikaye13.pdf |archive-date=August 8, 2014}}</ref>.

У перыяд з сакавіка 1994 па чэрвень 1996 года ўсе ядзерныя зарады былі вывезены ў [[Расія|Расію]]<ref>[https://tass.ru/info/13985001 ТАСС]</ref>.

== Перадгісторыя ==
Аж да здабыцця незалежнасці ў 1991 годзе Украіна была часткай [[СССР|Савецкага Саюза]] і мела на сваёй тэрыторыі [[Стварэнне савецкай атамнай бомбы|савецкую]] [[ядзерная зброя|ядзерную зброю]].

Тут размяшчаліся базы наступных ядзерных злучэнняў:
* [[43-я ракетная армія]]
** [[19-я ракетная дывізія]] (Ракава, [[Хмяльніцкая вобласць]]);
** [[37-я гвардзейская ракетная дывізія]] ([[Луцк]], [[Валынская вобласць]]);
** [[43-я гвардзейская ракетная дывізія]] ([[Рамны]], [[Сумская вобласць]]);
** [[46-я ракетная дывізія]] ([[Пэрвамайск (Мікалаеўская вобласць)|Первамайск]], [[Мікалаеўская вобласць]])<ref>Michael Holm, [http://www.ww2.dk/new/rvsn/46md.htm 46th Missile Division]</ref>;
** [[50-я ракетная дывізія]] ([[Білакаровычы]], [[Жытомірская вобласць]]).

1 снежня 1991 года Украіна, другая па ядзерным патэнцыяле сярод савецкіх рэспублік, [[Усеўкраінскі рэферэндум (1991)|пераважнай большасцю галасоў прагаласавала на рэферэндуме за незалежнасць]], што пазбавіла Савецкі Саюз любых рэальных шанцаў на захаванне цэласнасці нават у абмежаваным маштабе. Больш за 90 % выбаршчыкаў выказалі сваю падтрымку [[Акт абвяшчэння Незалежнасці Украіны|абвяшчэнню незалежнасці]], абраўшы старшынёй парламента [[Леанід Макаравіч Краўчук|Леаніда Краўчука]] першым прэзідэнтам. На сустрэчах у горадзе [[Брэст|Брэсце]] 8 снежня і ў [[Алма-Ата|Алма-Аце]] 21 снежня лідары Беларусі, Расіі і Украіны афіцыйна распусцілі Савецкі Саюз і стварылі [[Садружнасць Незалежных Дзяржаў]] (СНД).

== Збавенне ад ядзернага ўзбраення == 
У 1993 годзе тэарэтык міжнародных адносін і прафесар Чыкагскага ўніверсітэта [[Джон Міршаймер]] апублікаваў артыкул, у якім утрымліваўся ягоны прагноз аб тым, што Украіна без якіх-небудзь сродкаў ядзернага стрымлівання, імаверна, падвергнецца агрэсіі з боку Расіі, але ў той час праца не прыцягнула многіх прыхільнікаў<ref>The Case for a Ukrainian Nuclear Deterrent retrieved 23/01/2022</ref>.

У даследаванні, апублікаваным у 2016 годзе ў часопісе «World Affairs», сцвярджалася, што, на думку аўтараў, дэнуклеарызацыя Украіны не была «дурной памылкай», і што незразумела, было б лепш ёй стаць ядзернай дзяржавай<ref name=":0">{{Cite journal|author=Budjeryn|first=Mariana|date=September 1, 2016|title=Was Ukraine's Nuclear Disarmament a Blunder?|journal=World Affairs|language=en|volume=179|issue=2|pages=9–20|doi=10.1177/0043820016673777|issn=0043-8200}}</ref>. У даследаванні сцвярджалася, што імкненне да незалежнасці было накіравана на тое, каб зрабіць яе бяз’ядзернай дзяржавай<ref name=":0" />. На думку аўтараў, [[ЗША]] не сталі б рабіць выключэнне для Украіны, калі гаворка ішла аб дэнуклеарызацыі іншых постсавецкіх дзяржаў, такіх як [[Беларусь]] і [[Казахстан]]<ref name=":0" />. Каштоўнасць наяўнасці ядзернай зброі для стрымлівання таксама была сумнеўнай, паколькі дзяржаве прыйшлося б выдаткаваць ад 12 да 18 месяцаў, каб усталяваць поўны аператыўны кантроль над ядзерным арсеналам, пакінутым савецкай арміяй<ref name=":0" />. МБР мелі далёкасць палёту 5000—10 000 км (першапачаткова нацэлены на ЗША), а гэта азначала, што яны маглі быць перанацелены толькі на [[Далёкі Усход Расіі]]<ref name=":0" />. Крылатыя ракеты паветранага базавання (КРВБ) былі выведзены з ладу падчас распаду Савецкага Саюза, але нават калі б яны былі пераканфігураваны і прыведзены ў дзеянне ва Украіне, малаверагодна, што яны б мелі стрымальны эфект<ref name=":0" />. Калі б краіна вырашыла ўсталяваць поўны аператыўны кантроль над ядзернай зброяй, яна сутыкнулася б з санкцыямі з боку Захаду і, магчыма, нават з адмовай ад дыпламатычнага прызнання з боку ЗША і іншых саюзнікаў па [[НАТА]]<ref name=":0" />. Украіна, верагодна, сутыкнулася б з процідзеяннем Расіі<ref name=":0" />, а таксама з заменай ядзернай зброі пасля заканчэння тэрміну яе службы, паколькі ў дзяржавы не было праграмы стварэння атамных зарадаў<ref name=":0" />. У абмен на адмову ад ядзернай зброі Украіна атрымала фінансавую кампенсацыю, а таксама гарантыі бяспекі па Будапешцкім мемарандуме<ref name=":0" />.

=== Будапешцкі мемарандум ===
{{Асноўны артыкул|Будапешцкі мемарандум}}
5 снежня 1994 года лідары Украіны, Расіі, [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і ЗША падпісалі мемарандум аб прадастаўленні Украіне гарантый бяспекі ў сувязі з яе далучэннем да ДНЯЗ у якасці няядзернай дзяржавы<ref name="budapest">{{Cite web|url=https://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/49/765|title=Budapest Memorandums on Security Assurances|access-date=December 12, 2014}}</ref>.

[[Францыя]] і [[Кітай]] таксама далі Украіне гарантыі, аналагічныя Будапешцкаму мемарандуму, але з некаторымі істотнымі адрозненнямі. Напрыклад, абяцанне Францыі не ўтрымлівала абяцанняў дамагацца ад [[Савет Бяспекі ААН|Савета Бяспекі ААН]] дапамогі пры атацы ядзернай зброяй (пункт 4) або праводзіць кансультацыі ў выпадку ўзнікнення пытання адносна абавязацельстваў (пункт 6)<ref>[http://www.exportlawblog.com/docs/security_assurances.pdf Page K-8, Full text in French of France’s Security Assurance to Ukraine]</ref>.

Абавязацельства Кітая прынялі зусім іншую форму, пачынаючы з 4 снежня Пекін гарантаваў непрымяненне атамнай зброі супраць няядзерных дзяржаў, уключаючы Украіну<ref>[https://disarmament-library.un.org/UNODA/Library.nsf/939721e5b418c27085257631004e4fbf/4bd51a4bdd15e65285257687005bbc1f/$FILE/A-49-783_China-effectve%20intl%20arrangements.pdf Letter dated 12 December 1994 from the Permanent Representative of China to the United Nations addressed to the Secretary-General, from UN Office of Disarmament Affairs ] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170912064228/https://disarmament-library.un.org/UNODA/Library.nsf/939721e5b418c27085257631004e4fbf/4bd51a4bdd15e65285257687005bbc1f/$FILE/A-49-783_China-effectve%20intl%20arrangements.pdf |date=12 верасня 2017 }}</ref>.

Такім чынам, як абяцанне Кітая, так і абяцанне Францыі, не прадугледжвала прыцягнення ААН або кансультатыўных механізмаў у выпадку крызісу. Аднак яны абавязваліся паважаць суверэнітэт і тэрытарыяльную цэласнасць Украіны.

== Наступствы==
=== Крымскі крызіс ===
Нягледзячы на заяўленае Расіяй [[Анексія Крыма Расіяй|далучэнне Крыма]], якую [[Генеральная Асамблея ААН]] адхіліла як несапраўднае<ref>[https://www.un.org/press/en/2014/ga11493.doc.htm General Assembly Adopts Resolution Calling upon States Not to Recognize Changes in Status of Crimea Region], GA/11493
27 March 2014.</ref>, урад Украіны ў 2014 годзе пацвердзіў сваё рашэнне 1994 года далучыцца да Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі ў якасці дзяржавы, якая ёй не валодае<ref>[https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2014/03/25/joint-statement-united-states-and-ukraine Joint Statement by the United States and Ukraine], March 25, 2014.</ref>.

Павел Рызаненка, член украінскага парламента, заявіў «[[USA Today]]», што краіне, магчыма, прыйдзецца ўзброіцца ўласнай ядзернай зброяй, калі Злучаныя Штаты і іншыя сусветныя лідары не выканаюць сваю частку пагаднення. Ён сказаў: ''«Мы адмовіліся ад ядзернай зброі з-за гэтага пагаднення. Цяпер ва Украіне ёсць моцнае меркаванне, што мы здзейснілі вялікую памылку»''<ref name="usatoday6250815">{{Cite web|url=https://www.usatoday.com/story/news/world/2014/03/10/ukraine-nuclear/6250815/|title=Ukraine May Have to Go Nuclear, Says Kiev Lawmaker|author=Dorell|first=Oren|publisher=USA Today|access-date=April 15, 2014}}</ref>. Ён таксама заявіў, што ''«ў будучыні, як бы ні вырашылася сітуацыя ў Крыме, нам патрэбна значна больш моцная Украіна. Калі ў вас ёсць ядзерная зброя, людзі не захопяць вас»''<ref>{{Cite web|url=http://www.nationaljournal.com/politics/the-ukraine-crisis-is-unsettling-decades-old-nuclear-weapons-agreements-20140312|title=The Ukraine Crisis Is Unsettling Decades-Old Nuclear-Weapons Agreements|author=Koren|first=Marina|access-date=April 15, 2014}}</ref>.

13 снежня 2014 года [[Прэзідэнт Украіны]] [[Пётр Аляксеевіч Парашэнка|Пётр Парашэнка]] заявіў, што не хоча, каб Украіна зноў стала ядзернай дзяржавай<ref>[http://en.interfax.com.ua/news/economic/239730.html Ukraine has no ambitions to become nuclear power again — Poroshenko], Interfax-Ukraine (December 13, 2014)</ref>.

Расійскія сілы вывелі ядзерную зброю і сістэмы дастаўкі з Крымскага паўвострава пасля распаду Савецкага Саюза, у сярэдзіне 1990-х гадоў, за выключэннем некаторых караблёў і падводных лодак [[Чарнаморскі флот ВМФ Расіі|Чарнаморскага флоту]], дыслакаваных у адпаведнасці з пагадненнямі з Украінай<ref name=":1">{{Cite web|lang=en-US|url=https://fas.org/blogs/security/2014/12/crimea/|title=Rumors about Nuclear Weapons in Crimea|author=Kristensen|first=Hans|website=Federation of American Scientists|date=2014-12-18|access-date=2021-08-24|url-status=live}}</ref>. Пасля 2014 года Расійская Федэрацыя зноў размясціла на паўвостраве атамныя зарады, у тым ліку зенітныя ракеты [[С-300]], а затым самалёты [[Ту-22М|Ту-22М3]] і балістычныя ракеты «[[Іскандэр (ракетны комплекс)|Іскандэр-М]]»<ref name=":1" /><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.newsweek.com/russia-reported-be-stationing-supersonic-bombers-crimea-356366|title=Russia Reported to be Stationing Supersonic Bombers in Crimea|author=Sharkov|first=Damien|website=Newsweek|date=2015-07-22|access-date=2021-08-24|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://news.yahoo.com/why-russia-stationing-tu-22m3-144500206.html|title=Why Is Russia Stationing TU-22m3 Backfire Bombers in Crimea?|author=Axe|first=David|website=news.yahoo.com|date=2020-02-03|access-date=2021-08-24|url-status=live}}</ref>. У 2020 годзе афіцыйны прадстаўнік [[Савет нацыянальнай бяспекі і абароны Украіны|СНБА Украіны]] заявіў, што Расія правяла працы на савецкім сховішчы ядзернай зброі Феадосія-13 у [[Краснакам’янка (Феадасійскі гарсавет)|Краснакаменцы]] (Кызылташ) і дадала новыя тунэлі да музея базы падводных лодак у [[Балаклава|Балаклаве]]<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.unian.info/politics/nsdc-likely-deployment-of-russian-nuclear-weapons-in-crimea-to-endanger-whole-europe-11220308.html|title=Possible deployment of Russian nuclear weapons in Crimea to endanger whole Europe – NSDC|website=Unian|date=2020-11-15|access-date=2021-08-24|url-status=live}}</ref>.

У ліпені 2014 года міністр замежных спраў Расіі заявіў, што яго краіна мае права абараняць Крым з дапамогай атамнай зброі<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://thediplomat.com/2014/07/russia-threatens-nuclear-strikes-over-crimea/|title=Russia Threatens Nuclear Strikes Over Crimea|author=Keck|first=Zachary|website=The Diplomat|date=2014-07-11|access-date=2021-08-24|url-status=live}}</ref>, а ў сакавіку 2015 г. прэзідэнт РФ [[Уладзімір Пуцін]] заявіў, што падчас уварвання ў Крым ён быў гатовы прывесці ядзерныя сілы ў баявую гатоўнасць<ref>{{Cite news|date=2015-03-15|title=Ukraine conflict: Putin 'was ready for nuclear alert'|lang=en-GB|website=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-31899680|access-date=2021-08-24}}</ref>. Прыкладна ў той жа час афіцыйны прадстаўнік МЗС Расіі заявіў, што дзяржава мае права размяшчаць ядзерную зброю на паўвостраве, які на міжнародным узроўні прызнаны тэрыторыяй Украіны<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://ann.az/en/russia-declares-right-to-deploy-nuclear-weapons-to-crimea/|title=Russia declares right to deploy nuclear weapons to Crimea|website=ann.az|date=2015-03-12|access-date=22 жніўня 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20210824023554/https://ann.az/en/russia-declares-right-to-deploy-nuclear-weapons-to-crimea/|archive-date=24 жніўня 2021|url-status=dead}}</ref>.

=== Крызіс 2021—2022 гадоў===
{{Main|Расійска-ўкраінскі крызіс (2021—2022)}}
15 красавіка 2021 года пасол Украіны ў Германіі [[Андрэй Яраслававіч Мельнік|Андрэй Мельнік]] заявіў Радыё «[[Deutschlandfunk]]», што, калі Украіне не дазволяць стаць членам НАТА, яго краіне, магчыма, прыйдзецца перагледзець свой статус бяз’ядзернай дзяржавы, каб гарантаваць сваю абарону<ref>{{Cite web|url=https://www.dailysabah.com/world/europe/ukraine-mulls-nuclear-arms-if-nato-membership-not-impending-envoy|title=Ukraine mulls nuclear arms if NATO membership not impending: Envoy|website=Daily Sabah|date=April 15, 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.deutschlandfunk.de/russlands-truppenverlegung-ukrainischer-botschafter-wir-100.html|title=Ukrainischer Botschafter: "Wir brauchen militärische Unterstützung"}}</ref>.

19 лютага 2022 года (да [[Уварванне Расіі ва Украіну (2022)|расійскага ўварвання ва Украіну]]) прэзідэнт Украіны [[Уладзімір Аляксандравіч Зяленскі|Уладзімір Зяленскі]] на [[Мюнхенская канферэнцыя па бяспецы|Мюнхенскай канферэнцыі па бяспецы]] вярнуўся да пытання аб бяз’ядзерным статусе дзяржавы, выказаўшы здагадку, што Украіна патэнцыйна можа лічыць Будапешцкі мемарандум несапраўдным, калі яе гарантыі бяспекі не будуць выкананы<ref>{{Cite web|url=http://uawire.org/zelensky-ukraine-may-reconsider-its-nuclear-status|title=Zelensky: Ukraine may reconsider its nuclear status|website=UAWire|date=February 19, 2022}}</ref>. Міністр абароны Расійскай Федэрацыі [[Сяргей Шайгу]] заявіў, што гэта вельмі небяспечна, так як ва Украіне ў гэтай сферы ёсць абсталяванне, тэхналогіі і спецыялісты, якія маюць значна больш магчымасцяў, чым спецыялісты Ірана і Паўночнай Карэі<ref>https://web.archive.org/web/20220407073131/https://www.bbc.com/russian/features-60483270</ref>.

У якасці апраўдання ўварвання ва Украіну расійская прэса, дзяржаўныя дзеячы<ref>{{cite news|title=СМИ: Украина разрабатывала ядерное оружие с 2014 года – площадкой стала ЧАЭС|url=https://www.business-gazeta.ru/news/542176|access-date=2022-03-21|publisher=Бизнес газета|date=6 марта 2022}}</ref><ref>{{cite news|title=ТАСС, «Интерфакс» и РИА Новости рассказали о разработке ядерного оружия в Украине|url=https://meduza.io/news/2022/03/06/tass-interfaks-i-ria-novosti-rasskazali-o-razrabotke-yadernogo-oruzhiya-v-ukraine-odnovremenno-v-odinakovyh-formulirovkah-i-so-ssylkoy-na-kompetentnyy-istochnik|access-date=2022-03-21|publisher=Meduza|date=5 марта 2022}}</ref> і прэзідэнт Пуцін сцвярджалі, што Украіна вядзе дзейнасць па стварэнні ўласнага ядзернага арсенала<ref>https://www.nytimes.com/2022/02/23/us/politics/putin-ukraine-nuclear-weapons.html „… He is spinning out a conspiracy theory — perhaps as a pretext to seize the country in a military operation that began there early Thursday — that Ukraine and the United States are secretly plotting to put nuclear weapons back into the country.“</ref>. Ганс Крыстэнсэн, дырэктар праекта ядзернай інфармацыі Федэрацыі амерыканскіх навукоўцаў, адзначыў бяздоказнасць падобных сцвярджэнняў<ref>https://www.vox.com/22951004/nuclear-weapons-russia-ukraine-war-putin »… As justification for the invasion, Putin also made unfounded claims that Ukraine was on a path to build its own nuclear arsenal. "There’s no evidence of that at all, « said Hans Kristensen, director of the Nuclear Information Project at the Federation of American Scientists.»</ref>.

== Гл. таксама ==
* [[Ядзернае раззбраенне Беларусі]]
* [[Ядзерная зброя Казахстана]]

{{Зноскі}}

== Спасылкі ==
* Винокуров В. И. [https://www.kommersant.ru/doc/5252556 Суета вокруг меморандума] // Коммерсантъ, 14.03.2022
* Черненко Е. [https://www.kommersant.ru/doc/5250345 «Украине было бы крайне сложно скрыть практические действия по созданию ядерного оружия».] Эксперт SIPRI Пётр Топычканов об угрозе отказа Киева от безъядерного статуса // Коммерсантъ. — 10.03.2022. — № 40. — С. 6.
{{Вонкавыя спасылкі}}

[[Катэгорыя:Ракетна-ядзерная зброя паводле краін|Украіна]]
[[Катэгорыя:Знешняя палітыка Украіны]]
[[Катэгорыя:Зброя Украіны]]
[[Катэгорыя:Ваенная гісторыя Украіны]]