Прагляд зыходнага тэксту старонкі Кірыліца

{{Пісьменнасць
|імя            = Кірыліца
|тып            = алфавіт
|мовы           = [[стараславянская мова|стараславянская]], [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянская]], [[Беларуская мова|беларуская]], [[Руская мова|руская]], [[Сербская мова|сербская]], [[Балгарская мова|балгарская]], [[Македонская мова|македонская]], [[Украінская мова|украінская]], [[Малдаўская мова|малдаўская]] і [[Алфавіты на аснове кірыліцы|многія іншыя]]
|дзе ўзнікла    = Паўднёва-Усходняя Еўропа
|перыяд         = з IX ст.<br /><small>(у сучасным выглядзе з канца XVI ст.)</small>
|стваральнік    = [[Клімент Охрыдскі]]<br /><small>(меркавана)</small><br />[[Кірыл і Мяфодзій]]<br /><small>(традыцыйна)</small>
|паходжанне     =
[[Егіпецкае пісьмо]]
: [[Протасінайскае пісьмо]]
:: [[Фінікійскі алфавіт]]
::: [[Грэчаскі алфавіт]]
:::: ([[Копцкі алфавіт]])
:::: ([[Глаголіца]])
}}
'''Кіры́ліца''' — старажытная славянская [[азбука]]. Назва паходзіць ад імені славянскага асветніка [[Канстанцін-Кірыл Філосаф|Канстанціна (Кірыла) Філосафа]]. Мяркуюць, што пісьмо створана ў сярэдзіне 9 ст. на аснове [[Глаголіца|глаголіцы]] і грэчаска-візантыйскага ўстаўнага пісьма. Мела 43 [[Літара|літары]] (11 ст.): 24 візантыйскага паходжання, 19 самастойных. 27 літар мелі лікавае значэнне (літара з [[цітла]]й).

Шырока ўжывалася ў стараславянскіх, потым ва ўсходнеславянскіх пісьменнасцях Сярэдневякоўя, у т. л., у старабеларускім пісьменстве (14—18 ст.). Пры развіцці моў, якія запісваліся кірыліцаю, яе алфавітна-літарны склад перастаў дакладна адпавядаць іх гукавой сістэме.

Найстаражытнейшыя помнікі кірыліцы: надпісы на руінах царквы ў [[Праслаў|Праславе]] (9 ст., [[Балгарыя]]), на гліняным посудзе [[Гнёздаўскі надпіс|з раскопак]] пад [[Смаленск]]ам (пач. 10 ст.), балгарскі надпіс у [[Дабруджа|Дабруджы]] (943), [[берасцяныя граматы]] (10—15 ст.), [[Савава кніга]] і [[Супрасльскі рукапіс]] (11 ст.), першы датаваны рукапіс — [[Астрамірава Евангелле]] (1056—1057).

== Назва ==
Верагодна, кірылічнае пісьмо распрацоўвалі і распаўсюджвалі паслядоўнікі [[Кірыл і Мяфодзій|Кірыла і Мяфодзія]], а не самі Кірыл і Мяфодзій, таму такая назва пісьменнасці хутчэй аддае даніну павагі, чым абазначае аўтарства.

У беларускай, рускай, балгарскай, македонскай і сербскай мовах кірыліца таксама вядома пад назваю «азбука», якая паходзіць ад старое назвы дзвюх першых літар кірылічнага алфавіта (гэтак жа як і слова ''алфавіт'' пайшло ад першых дзвюх грэчаскіх літар ''альфа'' і ''бета''{{efn|У грэчаскай мове часоў Візантыі літара β чыталася як [в] і называлася «віта»}}).

== Гісторыя ==
[[Файл:Birch bark alphabet of Novgorod.jpg|thumb|290px|Кірылічная азбука: наўгародская [[берасцяныя граматы|берасцяная грамата]] № 591 (1025—1050 гг.) і яе прарысоўка]]
Каля 863 года браты [[Кірыл і Мяфодзій|Канстанцін (Кірыл) Філосаф і Мяфодзій]] з [[Салунь|Салуні]] (Салонікі) па загадзе візантыйскага імператара {{нп5|Міхаіл III, імператар візантыйскі|Міхаіла III|ru|Михаил III}} ўпарадкавалі пісьменнасць для [[стараславянская мова|стараславянскай мовы]] і выкарыстоўвалі новую азбуку для перакладу на славянскую мову грэчаскіх рэлігійных тэкстаў<ref name="Ivanova">{{кніга|аўтар=Иванова В.Ф.|загаловак=Современный русский язык. Графика и орфография|выданне=2-е изд|месца={{М.}}|выдавецтва=Просвещение|год=1976|старонак=288}}</ref>{{rp|44}}. Доўгі час дыскусійным заставалася пытанне, ці была гэта кірыліца (і ў такім выпадку глаголіцу лічаць тайнапісам, які з'явіўся пасля забароны кірыліцы) або [[глаголіца]] — азбука, якія адрозніваюцца амаль выключна напісаннем. Цяпер у навуцы пераважае погляд, згодна з якім глаголіца першасная, а кірыліца другасная (у кірыліцы глагалічныя літары заменены на вядомыя грэчаскія). Глаголіца доўгі час у некалькі змененым выглядзе ўжывалася у [[харваты|харватаў]] (да XVII ст).

З'яўленне кірыліцы, заснаванай на грэчаскім статутным (урачыстым) пісьме — унцыяле<ref name="Ivanova"/>{{rp|45}}, звязваюць з дзейнасцю балгарскай школы кніжнікаў (пасля Кірыла і Мяфодзія). У прыватнасці, у жыцці святога [[Клімент Охрыдскі|Клімента Охрыдскага]] прама пішацца аб стварэнні ім славянскага пісьменства ўжо пасля Кірыла і Мяфодзія. Дзякуючы папярэдняй дзейнасці братоў азбука атрымала шырокае распаўсюджванне ў паўднёваславянскіх землях, што прывяло ў 885 годзе да забароны яе выкарыстання ў царкоўнай службе рымскім папам, які змагаўся з вынікамі місіі Канстанціна-Кірыла і Мяфодзія.

У Балгарыі [[Барыс I|цар Барыс]] у 860 годзе прыняў хрысціянства. [[Першае Балгарскае царства|Балгарыя]] становіцца цэнтрам распаўсюджвання славянскага пісьменства. Тут ствараецца першая славянская кніжная школа — [[Праслаўская кніжная школа]] — перапісваюцца Кірыла-Мяфодзіеўскія арыгіналы богаслужбовых кніг ([[Евангелле]], [[Псалтыр]], [[Апостал]], царкоўныя службы), робяцца новыя славянскія пераклады з грэчаскай мовы, з'яўляюцца арыгінальныя творы на [[стараславянская мова|стараславянскай мове]] («О письменехъ Чрьноризца Храбра»).

Шырокае распаўсюджанне славянскага пісьменства, яго «залаты век», адносіцца да часу валадарання ў Балгарыі [[Сімяон I|цара Сімяона Вялікага]] (893—927 гг.), сына цара Барыса. Пазней стараславянская мова пранікае ў [[Сербія|Сербію]], а ў канцы X стагоддзя становіцца мовай царквы ў [[Старажытнаруская дзяржава|Старажытнарускай дзяржаве]].

[[Стараславянская мова]], быўшы мовай царквы на [[Русь|Русі]], адчувала на сабе ўплыў [[старажытнаруская мова|старажытнарускай мовы]]. Гэта была стараславянская мова рускай рэдакцыі, бо ўключала ў сябе элементы жывой ўсходнеславянскай гаворкі.

Першапачаткова кірыліцай карысталіся частка [[паўднёвыя славяне|паўднёвых славян]], [[усходнія славяне]], а таксама [[румыны]]; з часам іх алфавіты некалькі разышліся адзін ад аднаго, хоць напісанне літар і прынцыпы арфаграфіі заставаліся (за выключэннем заходнесербскага варыянта) у цэлым агульнымі.

<gallery widths="150" heights="200">
Выява:Azbuka 1574 by Ivan Fyodorov v3.png|Азбука з кнігі [[Іван Фёдараў|Івана Фёдарава]]. 1574 год
Выява:Букварь Зизаний.jpg|Азбука ў буквары [[Лаўрэнцій Зізаній|Лаўрэнція Зізанія]]. Вільня, 1596 год
Выява:Font printing Mamonichey.jpg|Шрыфт [[друкарня Мамонічаў|тыпаграфіі Мамонічаў]]. Каля 1600 года
Выява:Kuteino Bukvar.jpg|Тытульны ліст буквара [[Спірыдон Собаль|Спірыдона Собаля]]. [[Куцеінская друкарня]], 1631 год
Выява:Byrcov 1 1634.jpg|Друкаваны буквар Васіля Бурцова. Масква, 1634 год
</gallery>

=== Класічная кірыліца ===
{{Асноўны артыкул|Стараславянская азбука}}

{|
!
|&nbsp;
!
|-
|
{|class="standard" style="text-align:center"
|-
!Буква!!<small>Устаўнае<br />напісанне</small>!!<small>Лікавае<br />значэнне</small>!!Чытанне!!Назва
|-
|class="unicode"|А
|[[Файл:Early-Cyrillic-letter-Azu.svg|30px]]||1|| [а] ||[[а]]з
|-
|class="unicode"|Б
|[[Файл:Early Cyrillic letter Buky.svg|30px]]|| || [б] ||[[б]]у́кі
|-
|class="unicode"|В
|[[Файл:Early Cyrillic letter Viedi.png|30px]]||2|| [в] ||[[в]]е́дзі
|-
|class="unicode"|Г
|[[Файл:Early Cyrillic letter Glagoli.png|30px]]||3|| [г] ||[[Г|глаго́ль]]
|-
|class="unicode"|Д
|[[Файл:Early Cyrillic letter Dobro.png|30px]]||4|| [д] ||[[д]]абро́
|-
|class="unicode"|Е, Є
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yesti.png|30px]]||5|| [е] ||[[е]]сць
|-
|class="unicode"|Ж
|[[Файл:Early Cyrillic letter Zhiviete.png|30px]]|| || [ж'] ||[[Ж|жыве́це]]
|-
|class="unicode"|Ѕ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Dzelo.png|30px]]||6|| [дз'] ||[[Ѕ|зяло́]]
|-
|class="unicode"|Ꙁ, З
|[[Файл:Early Cyrillic letter Zemlia.png|40px]]||7|| [з] ||[[З|зямля́]]
|-
|class="unicode"|И
|[[Файл:Early Cyrillic letter Izhe.png|30px]]||8|| [і] ||[[И|і́жэ (і 8-рычнае)]]
|-
|class="unicode"|І, Ї
|[[Файл:Early Cyrillic letter I.png|30px]]||10|| [і] ||[[І|і (і 10-рычнае)]]
|-
|class="unicode"|К
|[[Файл:Early Cyrillic letter Kako.png|30px]]||20|| [к] ||[[К, кірыліца|ка́ка]]
|-
|class="unicode"|Л
|[[Файл:Early Cyrillic letter Liudiye.png|30px]]||30|| [л] ||[[Л|лю́дзі]]
|-
|class="unicode"|М
|[[Файл:Early Cyrillic letter Myslite.png|30px]]||40|| [м] ||[[м]]ысле́це
|-
|class="unicode"|Н
|[[Файл:Early Cyrillic letter Nashi.png|30px]]||50|| [н] ||[[Н, кірыліца|наш]]
|-
|class="unicode"|О
|[[Файл:Early Cyrillic letter Onu.png|30px]]||70|| [о] ||[[О, кірыліца|он]]
|-
|class="unicode"|П
|[[Файл:Early Cyrillic letter Pokoi.png|30px]]||80|| [п] ||[[П|пако́й]]
|-
|class="unicode"|Р
|[[Файл:Early Cyrillic letter Ritsi.png|30px]]||100|| [р] ||[[Р (кірыліца)|рцы]]
|-
|class="unicode"|С
|[[Файл:Early Cyrillic letter Slovo.png|30px]]||200|| [с] ||[[С, кірыліца|сло́ва]]
|-
|class="unicode"|Т
|[[Файл:Early Cyrillic letter Tvrido.png|30px]]||300|| [т] ||[[Т, кірыліца|тве́рда]]
|-
|class="unicode"|Ѹ, Ꙋ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Uku.png|40px]]||(400)|| [у] ||[[У (кірыліца)|ук]]
|-
|class="unicode"|Ф
|[[Файл:Early Cyrillic letter Fritu.png|30px]]||500|| [ф] ||[[ф]]ерт
|}
|
{| cellspacing="10"
 |&nbsp;
 |&nbsp;
 |}
| valign="top"|
{|class="standard" style="text-align:center"
|-
!Буква!!<small>Устаўнае<br />напісанне</small>!!<small>Лікавае<br />значэнне</small>!!Чытанне!!Назва
|-
|class="unicode"|Х
|[[Файл:Early Cyrillic letter Khieru.png|30px]]||600|| [х] ||[[Х, кірыліца|хер]]
|-
|class="unicode"|Ѡ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Otu.png|30px]]
|800
| [о]
| [[Ѡ|аме́га]]
|-
|class="unicode"|Ц
|[[Файл:Early Cyrillic letter Tsi.png|40px]]||900|| [ц’] ||[[ц]]ы
|-
|class="unicode"|Ч
|[[Файл:Early Cyrillic letter Chrivi.png|40px]]||90|| [ч’] ||[[ч]]эрв
|-
|class="unicode"|Ш
|[[Файл:Early Cyrillic letter Sha.png|30px]]|| || [ш’] ||[[ш]]а
|-
|class="unicode"|Щ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Shta.png|30px]]|| || [ш'т’] ([ш'ч’]) ||[[Щ|шта]]
|-
|class="unicode"|Ъ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yeru.png|30px]]|| || [ъ] ||[[Ъ|ёр]]
|-
|class="unicode"|Ы
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yery.png|30px]]|| || [ы] ||[[Ы|еры]]
|-
|class="unicode"|Ь
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yeri.png|30px]]|| || [ь] ||[[Ь|ер]]
|-
|class="unicode"|Ѣ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yati.png|30px]]|| || [æ], [іе] ||[[яць]]
|-
|class="unicode"|Ю
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yu.png|30px]]|| || [йу] ||[[Ю, кірыліца|ю]]
|-
|class="unicode"|Ꙗ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Ya.png|30px]]|| || [йа] ||[[А ётаванае]]
|-
|class="unicode"|Ѥ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Ye.png|30px]]|| || [йэ] ||[[Ѥ|Е ётаванае]]
|-
|class="unicode"|Ѧ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yusu Maliy.png|30px]]||(900)|| [э<sup>н</sup>] ||[[Ѧ|Малы юс]]
|-
|class="unicode"|Ѫ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yusu Bolshiy.png|30px]]|| || [о<sup>н</sup>] ||[[Ѫ|Вялікі юс]]
|-
|class="unicode"|Ѩ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yusu Maliy Yotirovaniy.png|30px]]|| ||[йэ<sup>н</sup>] ||[[юс малы ётаваны]]
|-
|class="unicode"|Ѭ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Yusu Bolshiy Yotirovaniy.png|30px]]|| ||[йо<sup>н</sup>] ||[[юс вялікі ётаваны]]
|-
|class="unicode"|Ѯ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Ksi.png|30px]]||60||[кс] ||[[Ксі, кірыліца|ксі]]
|-
|class="unicode"|Ѱ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Psi.png|30px]]||700||[пс] ||[[Псі, кірыліца|псі]]
|-
|class="unicode"|Ѳ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Fita.png|30px]]||9|| [θ], [ф] ||[[фіта|фіта́]]
|-
|class="unicode"|Ѵ
|[[Файл:Early Cyrillic letter Izhitsa.png|30px]]
|400
|[і], [в]
|[[іжыца]]
|}
|}

== Графіка ==
Графіка ў 10—18 ст. паслядоўна існавала ў формах: [[Устаўнае пісьмо|устаў]], [[Паўустаўнае пісьмо|паўустаў]] (з 14 ст.), [[скорапіс]] (з канца 14 ст., у бытавой і дзелавой перапісцы, у т.л. і ў [[ВКЛ]]), у кніжных загалоўках — арнаментальная [[вязь]].

У [[Расія|Расіі]] ў выніку рэформы 1708 быў створаны [[грамадзянскі шрыфт]] ({{таксама}}: [[Ілля Капіевіч]]), які стаў асновай для сучасных сістэм кірылаўскага пісьма.

== Сучаснае ўжыванне ==

=== Алфавіты славянскіх моў ===

{| class="standard" style="text-align: center"
|-
! [[Беларускі алфавіт|Беларускі]]
|А||Б||В||Г|| Ґ<ref>Выкарыстоўваецца факультатыўна ў неафіцыйным правапісе.</ref>||Д|| || ||Е|| ||Ё||Ж|| ||З|| || ||І|| ||Й|| ||К||Л|| ||М||Н|| ||О||П||Р||С||Т|| || ||У||Ў||Ф||Х||Ц||Ч|| ||Ш|| || || ||Ы||Ь||Э||Ю||Я
|-
! [[Балгарскі алфавіт|Балгарскі]]
|А||Б||В||Г|| ||Д|| || ||Е|| || ||Ж|| ||З|| ||И|| || ||Й|| ||К||Л|| ||М||Н|| ||О||П||Р||С||Т|| || ||У|| ||Ф||Х||Ц||Ч|| ||Ш|| ||Щ||Ъ|| ||Ь|| ||Ю||Я
|-
! [[Македонскі алфавіт|Македонскі]]
|А||Б||В||Г|| ||Д||Ѓ|| ||Е|| || ||Ж|| ||З||Ѕ||И|| || || ||Ј||К||Л||Љ||М||Н||Њ||О||П||Р||С||Т||Ќ|| ||У|| ||Ф||Х||Ц||Ч||Џ||Ш|| || || || || || || ||
|-
! [[Рускі алфавіт|Рускі]]
|А||Б||В||Г|| ||Д|| || ||Е|| ||Ё||Ж|| ||З|| ||И|| || ||Й|| ||К||Л|| ||М||Н|| ||О||П||Р||С||Т|| || ||У|| ||Ф||Х||Ц||Ч|| ||Ш|| ||Щ||Ъ||Ы||Ь||Э||Ю||Я
|-
! [[Русінскі алфавіт|Русінскі]]
|А||Б||В||Г||Ґ||Д|| || ||Е||Є||Ё||Ж|| ||З|| ||И||І||Ї||Й|| ||К||Л|| ||М||Н|| ||О||П||Р||С||Т|| || ||У|| ||Ф||Х||Ц||Ч|| ||Ш|| ||Щ||Ъ||Ы||Ь|| ||Ю||Я
|-
! [[Сербскі кірылічны алфавіт|Сербскі]]
|А||Б||В||Г|| ||Д|| ||Ђ||Е|| || ||Ж|| ||З|| ||И|| || || ||Ј||К||Л||Љ||М||Н||Њ||О||П||Р||С||Т|| ||Ћ||У|| ||Ф||Х||Ц||Ч||Џ||Ш|| || || || || || || ||
|-
! [[Украінскі алфавіт|Украінскі]]
|А||Б||В||Г||Ґ||Д|| || ||Е||Є|| ||Ж|| ||З|| ||И||І||Ї||Й|| ||К||Л|| ||М||Н|| ||О||П||Р||С||Т|| || ||У|| ||Ф||Х||Ц||Ч|| ||Ш|| ||Щ|| || ||Ь|| ||Ю||Я
|-
! [[Сербскі кірылічны алфавіт|Чарнагорскі]]
|А||Б||В||Г|| ||Д|| ||Ђ||Е|| || ||Ж||З́||З||Ѕ||И|| || || ||Ј||К||Л||Љ||М||Н||Њ||О||П||Р||С||Т|| ||Ћ||У|| ||Ф||Х||Ц||Ч||Џ||Ш||С́|| || || || || || ||
|-
|}

=== Алфавіты неславянскіх моў ===
{| class="standard" style="text-align: center"
|-
! [[Казахская пісьменнасць|Казахскі]]
|А||Ә|| ||Б||В||Г||Ғ|| ||Д|| ||Е||Ё|| ||Ж|| || ||З||И|| ||Й||К||Қ||Л||М||Н||Ң|| || ||О||Ө||П||Р||С|| || ||Т||У||Ұ||Ү|| || ||Ф||Х||Һ|| ||Ц||Ч|| ||Ш||Щ||Ъ||Ы||І||Ь||Э||Ю||Я
|-
! [[Татарская пісьменнасць|Татарскі]]
|А||Ә|| ||Б||В||Г|| || ||Д|| ||Е||Ё|| ||Ж||Җ|| ||З||И|| ||Й||К|| ||Л||М||Н||Ң|| || ||О||Ө||П||Р||С|| || ||Т||У||||Ү|| || ||Ф||Х||Һ|| ||Ц||Ч|| ||Ш||Щ||Ъ||Ы|| ||Ь||Э||Ю||Я
|-
! [[Кіргізская пісьменнасць|Кіргізскі]]
|А|| || ||Б||В||Г|| || ||Д|| ||Е||Ё|| ||Ж|| || ||З||И|| ||Й||К|| ||Л||М||Н||Ң||||||О||Ө||П||Р||С|| || ||Т||У||||Ү|| || ||Ф||Х|| || ||Ц||Ч|| ||Ш||Щ||Ъ||Ы|| ||Ь||Э||Ю||Я
|-
! [[Малдаўская кірыліца|Малдаўскі]]
|А|| || ||Б||В||Г|| || ||Д|| ||Е|| || ||Ж|| ||Ӂ||З||И|| ||Й||К|| ||Л||М||Н|||| ||||О||||П||Р||С|| || ||Т||У|| || || || ||Ф||Х|| || ||Ц||Ч|| ||Ш|| || ||Ы|| ||Ь||Э||Ю||Я
|-
! [[Мангольская кірыліца|Мангольскі]]
|А|| || ||Б||В||Г|| || ||Д|| ||Е||Ё|| ||Ж|| || ||З||И|| ||Й||К|| ||Л||М||Н|||| ||||О||Ө||П||Р||С|| || ||Т||У||||Ү|| || ||Ф||Х|| || ||Ц||Ч|| ||Ш||Щ||Ъ||Ы|| ||Ь||Э||Ю||Я
|-
! [[Таджыкская пісьменнасць|Таджыкскі]]
|А|| || ||Б||В||Г||Ғ|| ||Д|| ||Е||Ё|| ||Ж|| || ||З||И||Ӣ||Й||К||Қ||Л||М||Н|| || || ||О|| ||П||Р||С|| || ||Т||У|| || ||Ӯ|| ||Ф||Х|| ||Ҳ|| ||Ч||Ҷ||Ш|| ||Ъ|| || || ||Э||Ю||Я
|-
! [[Чувашская пісьменнасць|Чувашскі]]
|А|| ||Ӑ||Б||В||Г|| || ||Д|| ||Е||Ё||Ӗ||Ж|| || ||З||И|| ||Й||К|| ||Л||М||Н|||||| ||О|| ||П||Р||С||Ҫ|| ||Т||У|| || || ||Ӳ||Ф||Х|| || ||Ц||Ч|| ||Ш||Щ||Ъ||Ы|| ||Ь||Э||Ю||Я
|-
! [[Якуцкая пісьменнасць|Якуцкі]]
|А|| || ||Б||В||Г|| ||Ҕ||Д||Дь||E||Ё|| ||Ж|| || ||З||И|| ||Й||К|| ||Л||М||Н|| ||Ҥ||Нь|| О||Ө ||П||Р||С|| ||Һ||Т||У||||Ү|| || ||Ф||Х|||| ||Ц||Ч|| ||Ш||Щ||Ъ||Ы|| ||Ь||Э||Ю||Я
|-
|}

=== Дарэформенныя грамадзянскія алфавіты ===
{| class="wikitable" style="text-align: center"
|-
! Балгарскі да 1945 года
|А||Б||В||Г||Д|| ||Е|| ||Ж||З||И||Й||(І)||К||Л||М||Н||О||П||Р||С||Т|| ||У||Ф||Х||Ц||Ч|| ||Ш||Щ||Ъ||(Ы)||Ь||{{Unicode|Ѣ}}|| || ||Ю||Я||{{Unicode|Ѫ}}||({{Unicode|Ѭ}})||({{Unicode|Ѳ}})||
|-
! Рускі да 1918 года
|А||Б||В||Г||Д|| ||Е||(Ё)||Ж||З||И||(Й)||І||К||Л||М||Н||О||П||Р||С||Т|| ||У||Ф||Х||Ц||Ч|| ||Ш||Щ||Ъ||Ы||Ь||{{Unicode|Ѣ}}||Э|| ||Ю||Я|| || ||{{Unicode|Ѳ}}||({{Unicode|Ѵ}})
|-
! Сербскі к сярэдзіне XIX ст.
|А||Б||В||Г||Д||Ђ||Е|| ||Ж||З||И||Й||І||К||Л||М||Н||О||П||Р||С||Т||Ћ||У||Ф||Х||Ц||Ч||Џ||Ш||(Щ)||Ъ||Ы||Ь||{{Unicode|Ѣ}}||(Э)||Є||Ю||Я|| || ||({{Unicode|Ѳ}})||({{Unicode|Ѵ}})
|}

(У дужках стаяць знакі, якія не мелі афіцыйнага статуса літар, а таксама літары, якія выйшлі з ужытку раней за прыведзеную дату.)

=== Распаўсюджанасць у свеце ===
{{Асноўны артыкул|Алфавіты на аснове кірыліцы}}

[[Выява:Cyrillic alphabet world distribution.svg|thumb|right|450px|Кірыліца ў свеце.<br />
{{legend|#0b280b|Кірыліца — адзінае афіцыйнае пісьмо.}}
{{legend|#217821|Кірыліца з'яўляецца афіцыйнай разам з іншым алфавітам. У выпадку Малдовы і Грузіі, гэта дзяржаўныя ўтварэнні, непрызнаныя цэнтральным урадам.}}
{{legend|#87de87|Кірыліца не з'яўляецца афіцыйнай, але шырока выкарыстоўваецца па гістарычных прычынах.}}]]

; Афіцыйны алфавіт
На цяперашні час у якасці [[Афіцыйная мова|афіцыйнага]] [[алфавіт]]а кірыліца выкарыстоўваецца ў наступных краінах:

'''{{Сцягафікацыя|Абхазія}}''' ''(часткова прызнаная дзяржава)''
* [[абхазская мова]]
* [[руская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Беларусь}}'''
* [[беларуская мова]]
* [[руская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Боснія і Герцагавіна}}'''
* [[сербская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Балгарыя}}'''
* [[балгарская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Казахстан}}'''
* [[казахская мова]]
* [[руская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Кыргызстан}}'''
* [[кыргызская мова]]
* [[руская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Рэспубліка Македонія}}'''
* [[македонская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Малдавія}}'''
* [[руская мова]] ў [[Файл:Flag of Gagauzia.svg|border|22px]] [[Гагаузія|Гагаузіі]]
'''{{Сцягафікацыя|Манголія}}'''
* [[мангольская мова]]
'''[[Файл:Flag of Transnistria (state).svg|border|22px]] [[Прыднястроўская Малдаўская Рэспубліка]]''' ''(непрызнаная дзяржава)''
* [[малдаўская мова]]
* [[руская мова]]
* [[украінская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Расія}}'''
* [[руская мова]]
* [[дзяржаўныя і афіцыйныя мовы ў Расіі]] (акрамя [[Вепская мова|вепскай]], [[карэльская мова|карэльскай]] і [[Фінская мова|фінскай]] моў)
'''{{Сцягафікацыя|Сербія}}'''
* [[сербская мова]]
* [[русінская мова (сучасная)|русінская мова/дыялект]] у [[Файл:Flag of Vojvodina.svg|border|22px]] [[Ваяводзіна|Ваяводзіне]]
'''{{Сцягафікацыя|Таджыкістан}}'''
* [[таджыкская мова]]
* [[руская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Украіна}}'''
* [[украінская мова]]
* [[руская мова]] ў [[Закон Украіны аб асновах дзяржаўнай моўнай палітыкі|некаторых абласцях]]
'''{{Сцягафікацыя|Чарнагорыя}}'''
* [[чарнагорская мова]] (разам з лацініцаю)
* [[сербская мова]]
'''{{Сцягафікацыя|Паўднёвая Асеція}}''' ''(часткова прызнаная дзяржава)''
* [[асецінская мова]]
* [[руская мова]]

; У мінулым

'''{{Сцягафікацыя|Азербайджан}}'''
* [[азербайджанская мова]] (пераведзена на лацініцу ў 1990-я гады)
'''{{Сцягафікацыя|Малдова}}'''
* [[гагаузская мова]] ў [[Файл:Flag of Gagauzia.svg|border|22px]] [[Гагаузія|Гагаузіі]] (пераведзена на лацініцу ў 1996 годзе)
'''{{Сцягафікацыя|Узбекістан}}'''
* [[узбекская мова]] (пераведзена на лацініцу ў 1993 годзе)
* [[каракалпакская мова]] ў [[Файл:Flag of Karakalpakstan.svg|border|22px]] [[Каракалпакстан]]е (пераведзена на лацініцу ў 1994 годзе)
'''{{Сцягафікацыя|Туркменістан}}'''
* [[туркменская мова]] (пераведзена на лацініцу ў 1990-я гады)

== Кадзіроўкі кірыліцы ==
* [[CP866]] (Альтэрнатыўная кадзіроўка)
* [[Асноўная кадзіроўка]]
* [[Балгарская кадзіроўка]]
* [[CP855]]
* [[ISO 8859-5]]
* [[КАІ-8]] ({{lang-ru|КОИ-8}})
* [[ДКАІ-8]]
* [[MacCyrillic]]
* [[Windows-1251]] (CP1251)

=== Кірыліца ва Унікодзе ===
{{Асноўны артыкул|Кірыліца ва Унікодзе}}

Ва [[Унікод]]зе версіі 6.0 для кірыліцы выдзелена чатыры раздзелы:

{| class="standard"
! назва
!colspan="2"| дыяпазон кодаў ([[шаснаццатковая сістэма злічэння|hex]])
! апісанне
|-
|rowspan="3"| Cyrillic
|style="text-align: center"| 0400
|style="text-align: center"| 045F
| сімвалы з [[ISO 8859-5]], перамешчаныя ўверх на 864 пазіцыі
|-
|style="text-align: center"| 0460
|style="text-align: center"| 047F
| гістарычныя літары
|-
|style="text-align: center"| 0480
|style="text-align: center"| 04FF
|rowspan="2"| дадатковыя сімвалы для розных моў з пісьменнасцю на аснове кірыліцы
|-
| Cyrillic Supplement
|style="text-align: center"| 0500
|style="text-align: center"| 052F
|-
| Cyrillic Extended-A
|style="text-align: center"| 2DE0
|style="text-align: center"| 2DFF
| надрадковыя буквы для царкоўнаславянскага пісьма
|-
| Cyrillic Extended-B
|style="text-align: center"| A640
|style="text-align: center"| A69F
| розныя гістарычныя буквы
|}

Ва Унікодзе няма кірылічных літар з націскам, таму яны кадзіруюцца як састаўныя шляхам дабаўлення сімвала U+0301 («combining acute accent») пасля націскной галоснай (напрыклад, ы́ э́ ю́ я́).

Доўгі час найбольш праблемнаю была [[царкоўнаславянская мова]], але пачынаючы з версіі 5.1 ужо прысутнічаюць практычна ўсе патрэбныя сімвалы.

{| class="Unicode standard" style="text-align:center; font-size:120%"
|- style="font-family:inherit;font-weight:normal;"
|width="8%"|
|width="5.75%"|<code>0</code>
|width="5.75%"|<code>1</code>
|width="5.75%"|<code>2</code>
|width="5.75%"|<code>3</code>
|width="5.75%"|<code>4</code>
|width="5.75%"|<code>5</code>
|width="5.75%"|<code>6</code>
|width="5.75%"|<code>7</code>
|width="5.75%"|<code>8</code>
|width="5.75%"|<code>9</code>
|width="5.75%"|<code>A</code>
|width="5.75%"|<code>B</code>
|width="5.75%"|<code>C</code>
|width="5.75%"|<code>D</code>
|width="5.75%"|<code>E</code>
|width="5.75%"|<code>F</code>
|-
|<code>400</code>
|Ѐ||Ё||Ђ||Ѓ||Є||Ѕ||І||Ї||Ј||Љ||Њ||Ћ||Ќ||Ѝ||Ў||Џ
|-
|<code>410</code>
|А||Б||В||Г||Д||Е||Ж||З||И||Й||К||Л||М||Н||О||П
|-
|<code>420</code>
|Р||С||Т||У||Ф||Х||Ц||Ч||Ш||Щ||Ъ||Ы||Ь||Э||Ю||Я
|-
|<code>430</code>
|а||б||в||г||д||е||ж||з||и||й||к||л||м||н||о||п
|-
|<code>440</code>
|р||с||т||у||ф||х||ц||ч||ш||щ||ъ||ы||ь||э||ю||я
|-
|<code>450</code>
|ѐ||ё||ђ||ѓ||є||ѕ||і||ї||ј||љ||њ||ћ||ќ||ѝ||ў||џ
|-
|<code>460</code>
|Ѡ||ѡ||Ѣ||ѣ||Ѥ||ѥ||Ѧ||ѧ||Ѩ||ѩ||Ѫ||ѫ||Ѭ||ѭ||Ѯ||ѯ
|-
|<code>470</code>
|Ѱ||ѱ||Ѳ||ѳ||Ѵ||ѵ||Ѷ||ѷ||Ѹ||ѹ||Ѻ||ѻ||Ѽ||ѽ||Ѿ||ѿ
|-
|<code>480</code>
|Ҁ||ҁ||҂||҃||҄||҅||҆||  ҇||  ҈||  ҉||Ҋ||ҋ||Ҍ||ҍ||Ҏ||ҏ
|-
|<code>490</code>
|Ґ||ґ||Ғ||ғ||Ҕ||ҕ||Җ||җ||Ҙ||ҙ||Қ||қ||Ҝ||ҝ||Ҟ||ҟ
|-
|<code>4A0</code>
|Ҡ||ҡ||Ң||ң||Ҥ||ҥ||Ҧ||ҧ||Ҩ||ҩ||Ҫ||ҫ||Ҭ||ҭ||Ү||ү
|-
|<code>4B0</code>
|Ұ||ұ||Ҳ||ҳ||Ҵ||ҵ||Ҷ||ҷ||Ҹ||ҹ||Һ||һ||Ҽ||ҽ||Ҿ||ҿ
|-
|<code>4C0</code>
|Ӏ||Ӂ||ӂ||Ӄ||ӄ||Ӆ||ӆ||Ӈ||ӈ||Ӊ||ӊ||Ӌ||ӌ||Ӎ||ӎ||ӏ
|-
|<code>4D0</code>
|Ӑ||ӑ||Ӓ||ӓ||Ӕ||ӕ||Ӗ||ӗ||Ә||ә||Ӛ||ӛ||Ӝ||ӝ||Ӟ||ӟ
|-
|<code>4E0</code>
|Ӡ||ӡ||Ӣ||ӣ||Ӥ||ӥ||Ӧ||ӧ||Ө||ө||Ӫ||ӫ||Ӭ||ӭ||Ӯ||ӯ
|-
|<code>4F0</code>
|Ӱ||ӱ||Ӳ||ӳ||Ӵ||ӵ||Ӷ||ӷ||Ӹ||ӹ||Ӻ||ӻ||Ӽ||ӽ||Ӿ||ӿ
|-
|<code>500</code>
|Ԁ||ԁ||Ԃ||ԃ||Ԅ||ԅ||Ԇ||ԇ||Ԉ||ԉ||Ԋ||ԋ||Ԍ||ԍ||Ԏ||ԏ
|-
|<code>510</code>
|Ԑ||ԑ||Ԓ||ԓ||Ԕ||ԕ||Ԗ||ԗ||Ԙ||ԙ||Ԛ||ԛ||Ԝ||ԝ||Ԟ||ԟ
|-
|<code>520</code>
|Ԡ||ԡ||Ԣ||ԣ||Ԥ||ԥ||Ԧ||ԧ||<!--Ԩ-->||<!--ԩ-->||<!--Ԫ-->||<!--ԫ-->||<!--Ԭ-->||<!--ԭ-->||<!--Ԯ-->||<!--ԯ-->
|-
|<code>2DE0</code>
|ⷠ||ⷡ||ⷢ||ⷣ||ⷤ||ⷥ||ⷦ||ⷧ||ⷨ||ⷩ||ⷪ||ⷫ||ⷬ||ⷭ||ⷮ||ⷯ
|-
|<code>2DF0</code>
|ⷰ||ⷱ||ⷲ||ⷳ||ⷴ||ⷵ||ⷶ||ⷷ||ⷸ||ⷹ||ⷺ||ⷻ||ⷼ||ⷽ||ⷾ||ⷿ
|-
|<code>A640</code>
|Ꙁ||ꙁ||Ꙃ||ꙃ||Ꙅ||ꙅ||Ꙇ||ꙇ||Ꙉ||ꙉ||Ꙋ||ꙋ||Ꙍ||ꙍ||Ꙏ||ꙏ
|-
|<code>A650</code>
|Ꙑ||ꙑ||Ꙓ||ꙓ||Ꙕ||ꙕ||Ꙗ||ꙗ||Ꙙ||ꙙ||Ꙛ||ꙛ||Ꙝ||ꙝ||Ꙟ||ꙟ
|-
|<code>A660</code>
|Ꙡ||ꙡ||Ꙣ||ꙣ||Ꙥ||ꙥ||Ꙧ||ꙧ||Ꙩ||ꙩ||Ꙫ||ꙫ||Ꙭ||ꙭ||ꙮ||  ꙯
|-
|<code>A670</code>
|  ꙰||  ꙱||  ꙲||꙳||<!--ꙴ-->||<!--ꙵ-->||<!--ꙶ-->||<!--ꙷ-->||<!--ꙸ-->||<!--ꙹ-->||<!--ꙺ-->||<!--ꙻ-->|| ꙼|| ꙽||꙾||ꙿ
|-
|<code>A680</code>
|Ꚁ||ꚁ||Ꚃ||ꚃ||Ꚅ||ꚅ||Ꚇ||ꚇ||Ꚉ||ꚉ||Ꚋ||ꚋ||Ꚍ||ꚍ||Ꚏ||ꚏ
|-
|<code>A690</code>
|Ꚑ||ꚑ||Ꚓ||ꚓ||Ꚕ||ꚕ||Ꚗ||ꚗ||<!--Ꚙ-->||<!--ꚙ-->||<!--Ꚛ-->||<!--ꚛ-->||<!--ꚜ-->||<!--ꚝ-->||<!--ꚞ-->||<!--ꚟ-->
|}

== Гл. таксама ==
* [[Глаголіца]]
* [[Стараславянская азбука]]
* [[Клімент Охрыдскі]]

== Заўвагі ==
{{notelist}}

== Зноскі ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{крыніцы/БЭ|8|Кірыліца}}
* Батвіннік М. Б. Кірыліца // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т. Т. 3. Карчма — Найгрыш / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 751 с., іл., 40 л. іл. С. 56—57.
* {{ВТ-ЭСБЕ|Кириллица|Лось И. Л.}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Азбука}}
* {{кніга|аўтар=Истрин В. А.|загаловак=1100 лет славянской азбуки.|месца=М.|год=1988|выдавецтва=Наука |выданне=2-е изд. |серыя=Литературоведение и языкознание |isbn=5-02-010865-0}}
* {{кніга|аўтар=[[Я. Ф. Карскі|Карский Е. Ф.]]|загаловак=Славянская кирилловская палеография.|выданне=2-е изд. |месца=М. |год=1979 |выдавецтва=Наука}}
* {{кніга|аўтар=[[А. А. Каўрус|Каўрус А. А.]], [[М. М. Круталевіч|Круталевіч М. М.]]|частка=Славянскія азбукі, іх паходжанне|загаловак=Стараславянская мова.|месца=Мінск|выдавецтва=Беларуская навука|год=2005|старонкі=18—25}}
* ''Князевская О. А.'' [http://tapemark.narod.ru/les/222b.html Кириллица] // Лингвистический энциклопедический словарь. — {{М.}}: «Советская энциклопедия», 1990. — С. 222—223.

== Спасылкі ==
{{commonscat|Cyrillic alphabet}}
* [http://www.iis.ru/cyrillic/resource/report1997.ru.html Славянскія мовы і кадзіроўкі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191209204003/http://www.iis.ru/cyrillic/resource/report1997.ru.html |date=9 снежня 2019 }} {{ref-ru}}
* [http://www.gramma.ru/RUS/?id=1.2 К истории русской азбуки] {{ref-ru}}
* [http://czyborra.com/charsets/cyrillic.html Кірылічныя кадзіроўкі] {{ref-en}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
{{Пісьменнасці}}
{{Славянскія мовы}}
{{Кірылічная сістэма злічэння}}

[[Катэгорыя:Кірыліца| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]