Прагляд зыходнага тэксту старонкі Крымчакі

'''Крымчакі́''' — этналінгвістычная група [[яўрэі|яўрэяў]]. У краінах былога [[СССР]] лічацца самастойным [[этнас]]ам.

Жывуць у асноўным у [[Крым]]е<ref>У Крыме, паводле перапісу насельніцтва 1989 г., колькасць крымчакоў складала 679 чал.</ref> ([[Украіна]]), [[Расія|Расіі]], [[Ізраіль|Ізраілі]], [[ЗША]]. Агульная колькасць — каля 1,5 тыс. чал.

[[Крымчацкая мова]] блізкая да [[крымскататарская мова|крымскататарскай]]. Мовай [[рэлігія|культу]], [[літаратура|літаратуры]] і справаводства з’яўляецца [[іўрыт|старажытнаяўрэйская]]. Вернікі — [[іўдаізм|іўдзеі]].

Паходжанне крымчакоў трактуецца навукоўцамі па-рознаму. Назва «крымчакі» («яўрэі-крымчакі») упершыню з’явілася ў афіцыйных [[Расійская імперыя|рускіх]] крыніцах у [[1859]], верагодна, каб адрозніваць крымскіх яўрэяў-рабанітаў ад [[караімы|караімаў]] і [[ашкеназы|ашкеназаў]]. У дакументах крымскіх ханаў да далучэння [[Крымскае ханства|Крымскага ханства]] да [[Расійская імперыя|Расіі]] ([[1783]]) члены абшчыны называліся яўрэямі. У XIV—XVI стст. галоўным цэнтрам яўрэяў-рабанітаў быў г. Кафа (сучасная [[Феадосія]]), у канцы XVIII ст. — Карасу-Базар (сучасны [[Білагірск|Белагорск]]), з 1920-х — [[Сімферопаль]].

У XVI ст. колькасць крымчакоў дасягала 500—700 чал., на пачатку XIX ст. — каля 600. У XIX ст. яны былі невялікай, беднай абшчынай. Большасць займалася [[рамяство|рамёствамі]], частка — [[земляробства]]м, садоўніцтам і вінаградарствам, некаторыя — [[гандаль|гандлем]]. Паводле перапісу [[1897]] г., зафіксавана 3345 крымчакоў. На пачатку XX ст. яны пражывалі ў [[Алушта|Алушце]], [[Ялта|Ялце]], [[Еўпаторыя|Еўпаторыі]], [[Керч]]ы. У [[1912]] колькасць крымчакоў дасягнула 7500 чал. Змяншэнне колькасці было звязана з грамадзянскай вайной і голадам [[1921]]—[[1922]], а таксама з выездам у ЗША і [[Палесціна|Палесціну]] (частка крымчакоў удзельнічала ў [[сіянізм|сіянісцкім руху]]). У [[1926]] колькасць крымчакоў у [[СССР]] складала 6383 чал., у тым ліку 6 тыс. у Крыме; 98,4 % жыло ў гарадах, 74,1 % назвалі крымчакскую мову роднай. Перад [[другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайной]] крымчакоў налічвалася 9,5-10 тыс. чал, у тым ліку асноўная частка ў Крыме, 500—700 чал. на [[Чорнае мора|Чарнаморскім]] узбярэжжы [[Каўказ]]а ([[Новарасійск]], [[Сухумі]]). У [[1941]] — пачатку [[1942]] абсалютная большасць крымчакоў была знішчана падчас нацысцкай акупацыі (гл. [[Халакост]]). У [[1948]] па ўсім Крыме было 700—750 крымчакоў, у СССР — не больш за 1,4-1,5 тыс. чал. Паводле перапісу насельніцтва [[1989]] г., у СССР пражывала 1448 крымчакоў, з іх роднай мовай крымчакскую назвалі 505 чал. (34,9 %), [[руская мова|рускую]] — 900 чал. (62,2 %).

Крымчакі стварылі багаты [[фальклор]]: [[легенда|легенды]], [[песня|песні]], [[загадка|загадкі]] і [[прыказка|прыказкі]]-''джонк''. Фальклор і рэлігійныя тэксты публікаваліся на крымчакскай мове, а таксама на [[ідыш]], [[іўрыт|іўрыце]] і [[руская мова|рускай мове]]. На пачатку XX ст. у Крыме былі адкрытыя пачатковыя школы для дзяцей крымчакоў (з выкладаннем на рускай мове). У 1910-22 дырэктарам школы быў І. Кая — першы крымчак, які атрымаў вышэйшую адукацыю, аўтар шэрагу прац, прысвечаных [[гісторыя|гісторыі]] і [[этнаграфія|этнаграфіі]] крымчакоў. Паступова ўзровень адукацыі вырас: многія крымчакі станавіліся высокакваліфікаванымі спецыялістамі (напрыклад, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі інжынер М. Трэўгода). Е. Пейсах на працягу шэрагу гадоў складаў крымчакска-рускі і руска-крымчакскі слоўнік. [[Вікторыя Іллінічна Багінская|В. Багінская]] — савецкая і расійская пісьменніца, педагог, збіральнік песень і фальклору крымчакоў, адна з апошніх носьбітаў жывой крымчакскай мовы.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Крымчаки // Народы России: Энциклопедия. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994 — С. 210.

{{Цюркскія народы}}

[[Катэгорыя:Яўрэйскія этнасы]]
[[Катэгорыя:Народы Крыма]]