Прагляд зыходнага тэксту старонкі Геракл

[[Выява:Hercules Farnese 3637104088 9c95d7fe3c b.jpg|thumb|250px|Геркулес, рымская копія з грэчаскай скультптуры]]

'''Гера́кл''' ({{lang-grc|Ἡρακλῆς}}, {{lang-la|Herculēs}}, Геркуле́с) у [[Старажытнагрэчаская міфалогія|старажытнагрэчаскай міфалогіі]]<ref>[[Міфы народаў свету (энцыклапедыя)|Мифы народов мира]]. М., 1991-92. В 2 т. Т. 1. С.277-283, [[Фрыдрых Любкер|Любкер Ф.]] [[Рэальны слоўнік класічных старажытнасцяў|Реальный словарь классических древностей]]. М., 2001. В 3 т. Т. 2. С. 108—114; Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека I 3, 2 далей</ref> — герой, сын бога [[Зеўс]]а і {{нп3|Алкмена|Алкмены|ru|Алкмена}}<ref>Гесиод. Теогония 943—944.</ref> — жонкі [[Фівы (Грэцыя)|фіванскага]] цара {{нп3|Амфітрыён|Амфітрыёна|ru|Амфитрион}}. Пры нараджэнні быў названы Алкідам ({{lang-grc2|Ἀλκείδης}}). Пазней быў вядомы як Геракл («слава [[Гера|Геры]]»).

Неаднаразова згаданы ўжо ў «[[Іліяда|Іліядзе]]» (II 658 і інш.).

Сярод шматлікіх [[міф]]аў пра Геракла найбольш вядомы цыкл паданняў пра 12 подзвігаў, здзейсненых на службе ў [[Мікены|мікенскага]] цара [[Еўрысфей|Еўрысфея]].

Культ Геракла быў вельмі папулярны ў [[Грэцыя|Грэцыі]], праз грэчаскіх каланістаў ён рана распаўсюдзіўся ў [[Італія|Італіі]], дзе Геракл шанаваўся пад імем Геркулеса. У паўночнай сферы неба бачна сузор’е [[Сузор’е Геркулес|Геркулес]].

Адным з нашчадкаў Геракла лічыў сябе цар [[Спарта|Спарты]] легендарны [[Леанід I|Леанід]]. Філосафы-стоікі эліністычнай і рымскай эпохі бачылі ў героі ідэал мужнасці і дабрадзейнасці.

== Міфічная біяграфія ==

=== Нараджэнне і першыя подзвігі ===
[[Выява:Herakles snake Musei Capitolini MC247.jpg|thumb|220px|Маленькі Геракл забівае змяю, рымская скульптура, ІІ ст. да н.э.]]
Царыца [[Алкмена]] была вернай свайму мужу [[Амфітрыён]]у, але Зеўс падмануў жанчыну з’явіўшыся ў яго вобразе. Геракла часта называюць Амфітрыанідам («сын Амфітрыёна») ці Алкідам (ад імя «Алкей» — так звалі бацьку Амфітрыёна). Яшчэ ў зыбцы Геракл задушыў двух змеяў, якіх паслала раўнівая багіня Гера — жонка Зеўса, каб забіць будучага героя немаўлём. Геракл з вялікай ахвотай вучыўся страляць з лука. [[Лін (міфалогія)|Лін]], які вучыў яго музыцы, адважыўся пакараць юнака, за што той у лютасці забіў настаўніка кіфарай. У пакаранне Амфітрыён паслаў сына пасвіць скаціну на гары Кіферон. Там Геракл забіў [[Леў|льва]], які спусташаў наваколлі, і пазней насіў скуру гэтага звера замест плашча — з галавою льва замест шлема. Паводле іншых версій, ён насіў шкуру [[Нямейскі леў|Нямейскага льва]]. У прыгожай алегорыі [[Сафізм|сафіста]] [[Продык]]а герой быў перад выбарам, які пазней назвалі [[Выбар Геракла|«выбарам Геракла»]], перад ім сталі дзве жанчыны — Асалода і Адвага. Першая абяцала жыццё ў раскошы і багацці, другая — цяжкі лёс, напоўнены прыгодамі і славаю. Геракл абраў апошнюю. Вярнуўшыся ў [[Фівы (Грэцыя)|Фівы]], ён вызваліў горад ад даніны суседняму гораду Архамену, пасля чаго фіванскі цар Краёнт аддаў Гераклу ў жонкі сваю дачу [[Мегара|Мегару]]. Але багіня Гера працягвала помсціць герою, праз некалькі гадоў па шлюбе з царэўнай яна наслала на Геракла памутненне розуму і ён забіў сваю жонку і дзяцей. Каб адкупіць гэтае злачынства, ён на працягу 12 гадоў служыў [[Тырынф|тырынфскаму]] цару [[Еўрысфей|Еўрысфею]], за гэты час і здзейсніў свае 12 подзвігаў. Паводле іншых версій, ён вярнуўся ў Фівы толькі пасля сваіх асноўных подзвігаў, і толькі тады звар’яцеў і забіў сваю жонку з дзецьмі.

=== 12 подзвігаў ===
* Тырынфскі цар Еўрысфей, якому павінен быў служыць Геракл, ненавідзеў героя і даваў як мага болей складаныя заданні, спадзяючыся, што той загіне. Першым патрабаваннем было забіць [[Нямейскі леў|Нямейскага льва]], якога герой задушыў голымі рукамі.

* Наступным подзвігам было забойства [[Лярнейская гідра|Лярнейскай гідры]], якая мела 9 галоў. Калі Геракл адсякаў адну з іх на яе месцы вырасталі дзве новыя. Прычым адна з галоў была наогул бессмяротная, і не было ніякай магчымасці яе адсячы. Але [[Іалай]], пляменнік Геракла, дапамог яму — прыпякаў факелам шыі, з якіх герой засякаў галовы, і на іх месцы ўжо нішто не адрастала. На дапамогу гідры прыйшоў пачварны [[Крабы|краб]], які ўпіўся клюшняй у нагу героя, але Іалай забіў гэтую істоту. Геракл адсек гідры усе галовы, апроч апошняй — бессмяротнай, на якую абваліў скалу.

* Трэцім подзвігам быў адлоў [[Эрыманскі вяпрук|Эрыманскага дзіка]], якога Геракл прынёс Еўрысфею. Баязлівы цар настолькі спужаўся, што залез у склеп і адтуль глядзеў на звера.

* Геракл даганяе [[Керынейская лань|Керынейскую лань]] з меднымі рогамі, якую ён праследаваў па ўсёй [[Грэцыя|Грэцыі]] цэлы год.

* Геракл знішчае [[Стымфалійскія птушкі|Стымфалійскіх птушак]], з жалезным пер’ем, якое падала на зямлю і забівала людзей.

* Еўрысфей загадвае герою ачысціць [[Аўгіевы стайні|стайні элідскага цара Аўгія]], які меў 3 000 галоў быдла, а стайні не чысцілі ўжо 30 гадоў. Цар думаў, што, нават калі Геракл выканае гэта заданне, то прынізіць сябе ганебнай працай. Але герой скіраваў у Аўгіевы стайні воды рэк [[Алфея|Алфеі]] і [[Пянея|Пянеі]], якія вымылі гной.

* Геракл ловіць [[Крыцкі бык|Крыцкага быка]], якога бог [[Пасейдон]] паслаў цару [[Мінас]]у. Геракл прывёз быка ў Грэцыю, дзе яго пазней забіў [[Тэсей]] у ваколіцах [[Марафон]]а.

* Геракл сагнаў коней цара Дыямеда, якія харчаваліся толькі чалавечым мясам. Самога Дыямеда герой забіў, а цела кінуў на з’ядзенне коням. Пасля гэтага яны зрабіліся ручнымі, і Геракл пагнаў іх у Мікены.

* Геракл здабывае пояс царыцы амазонак Іпаліты, атрыманы ёю ад бога Арэса, бо рэч хацела атрымаць дачка цара Еўрысфея — Адмета. Але багіня Гера настройвае амазонак супраць героя, пачынаецца бітва. Царыца Іпаліта гіне, пояс, які Геракл мог атрымаць мірна, каштаваў шматлікіх людскіх страт.

* Геракл здабывае кароў трохгаловага велікана [[Герыён]]а, які жыў на заходнім краі свету. Плывучы на захад Геракл пракапаў [[Гібралтарскі праліў]] і пабудаваў на яго берагах 2 гары — [[Геркулесавы слупы|«Геркулесавы слупы»]]. Герой дачакаўся чоўна бога Сонца [[Геліяс]]а і пераплыў на ім на востраў, дзе жыў Герыён. Геракл забіў пастуха і двухгаловага сабаку, якія вартавалі статак кароў, забіў самога Герыёна, а скаціну сагнаў да Еўрысфея, які адразу загадаў прынесці кароў у ахвяру.

* Геракл здабыў [[яблыкі Геспярыд]]. Не ведаючы, дзе шукаць яблыкі, герой накіраваўся абы куды. Дарогай ён наведаў [[Каўказ]], дзе выратаваў тытана [[Праметэй|Праметэя]], [[Афрыка|Афрыку]], дзе перамог войска [[Пігмеі, міфалогія|пігмеяў]]. Дабраўшыся да [[Рыфейскія горы|Рыпейскіх гор]] (верагодна, [[Урал]]), Геракл сустрэў [[Тытаны|тытана]] [[Атлант]]а, які трымаў нябесны купал. Атлант сам здабыў яблыкі Геспярыд, якія перадаў герою. Пры гэтым тытан хацеў падмануць Геракла, збегчы і вымусіць яго вечна трымаць нябесны купал.

* Апошні подзвіг — самы цяжкі — адлоў [[Цэрбер]]а, трохгаловага сабакі, які вартаваў уваход у [[Аід]] (старажытнагрэчаскі замагільны свет). У гэтым яму дапамаглі багі [[Гермес]] і [[Афіна]].

=== Іншыя подзвігі ===
[[Выява:Herakles och Antaios, Nordisk familjebok.png|thumb|250px|Геракл і [[Антэй]]]]
* Забойства велікана Антэя.
* Удзел у плаванні [[Арганаўты|арганаўтаў]].
* Забойства [[Егіпет|егіпецкага]] цара Бусірыса.
* Першы захоп [[Троя|Троі]].
* Вызваленне афінскага цара [[Тэсей|Тэсея]].
* Каб адкупіць забойства свайго сябра Іфіта, добраахвотна робіцца рабом лідыйскай царыцы [[Амфала|Амфалы]].
* Перамог рачнога бога [[Ахелой|Ахелоя]], у выніку чаго ажаніўся з Дыянірай, дачкой Анейяны.
* Падчас вайны багоў з гігантамі — [[Гігантамахія|Гігантамахіі]], — знішчыў веліканаў, якія хацелі захапіць Алімп.
* Цар Фаспій прымаў Геракла ў сваім палацы і кожную ноч накіроўваў да яго адну са сваіх пяцідзесяці дачок, і ўсе яны потым нарадзіліся ад героя 50 сыноў. Паводле іншай версіі, Геракл задаволіў усіх дзяўчын за адну ноч. Рыгор Багаслоў жартоўна называў гэты акт «трынаццатым подзвігам Геракла».

=== Смерць героя ===
[[Выява:Giambologna- Hercules beating Centaur Nesso-Loggia dei Lanzi.jpg|thumb|250px|Геракл забівае кентаўра Неса, праца [[Джамбалонья]]]]
[[Кентаўр]] Нес хацеў згвалціць Дыяніру, жонку Геракла, у час пераправы, але быў забіты стралою героя. Страла, калісьці атручаная крывёю Лярнейская гідры, атруціла кроў самога Неса. Той хацеў адпомсціць Гераклу і параіў Дыяніры прамачыць крывёю адзенне Геракла, кажучы, што яна быццам мае сілу эліксіру кахання. Дыяніра так і зрабіла, Геракл паміраў у пакутах і загадаў аднесці сябе на пахавальны касцёр, каб паскорыць смерць. Быў узнесены багамі на [[Алімп]]. З таго часу шанаваўся ў Грэцыі як герой і як боства. Багі аддалі за яго вечна маладую багіню [[Геба|Гебу]]. Геракл знаходзіцца на Алімпе, а яго душа быццам жыве ў Аідзе.

Пазней [[Гея (багіня)|Гея, багіня]] зямлі, у шлюбе са змрочнай прорвай [[Тартар]] нараджае стагаловую пачвару [[Тыфон]]а, каб скінуць алімпійскіх багоў. Тыя, перапужаныя, бягуць у Егіпет, абярнуўшыся рознымі жывёламі. Геракл абарочваецца [[Алень|аленем]] і вяртаецца на Алімп толькі тады, калі Зеўс знішчае Тыфона. З таго часу егіпцяне абагаўляюць некаторых жывёл.

== Гл. таксама ==

* [[Макарыя]]

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
* [http://www.krugosvet.ru/node/42444 Геракл у энцыклапедыі «Кругасвет» (русск)]

{{Геракл}}
{{Арганаўты}}
{{Старажытнагрэчаская міфалогія}}
{{Wikidata/Ancestors}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Міфы пра Геракла|*]]
[[Катэгорыя:Арганаўты]]
[[Катэгорыя:Героі старажытнагрэчаскіх міфаў]]
[[Катэгорыя:Геракл| ]]