Прагляд зыходнага тэксту старонкі Вікіпедыя:Не ўласнае даследаванне

{{Правіла|imageright={{shortcut|ВП:НУДА|ВП:НУД|ВП:УД}}}}
'''Уласнае даследванне''' ('''УД''') — паняцце, ужыванае ў Вікіпедыі для пазначэння неапублікаваных фактаў, аргументаў, канцэпцый, сцверджанняў або тэорый. Таксама тычыцца кожных неапублікаваных аналізаў або сінтэзу апублікаваных, які вядзе да ўзнікнення новых пунктаў гледжання, або, словамі аднаго з заснавальнікаў Вікіпедыі [[Джымі Вэйлз]]а, раўназначна «новаму аповеду або гістарычнай інтэрпрэтацыі».

[[Вікіпедыя:Чым не з'яўляецца Вікіпедыя|Вікіпедыя — не]] месца для ўласных даследаванняў. [[Вікіпедыя:Спасылкі на крыніцы|Спасылкі на крыніцы]] і забарона ўласных даследаванняў складана звязаныя паміж сабой — ёсць толькі адзін шлях, каб паказаць, што вы не дэманструеце ўласнае даследаванне — цытаванне аўтарытэтнай крыніцы, якая змяшчае інфармацыю, '''непасрэдна звязаную''' з тэмай артыкула, і цвёрдае трыманне таго, што крыніца кажа.

[[Вікіпедыя:Не ўласнае даследаванне]] (НУД або NOR) — адна з трох палітык, якія тычацца зместу. Іншыя дзве — [[Вікіпедыя:Нейтральны пункт гледжання]] (НПГ або NPOV) і [[Вікіпедыя:Правяральнасць]] (С або V). Разам палітыкі вызначаюць тып і якасць матэрыялу, які можа быць у артыкулах. У сувязі з тым, што палітыкі дапаўняюць адна другую, яны не могуць разглядацца і тлумачыцца паасобку, і аўтары Вікіпедыі мусяць азнаёміцца з усімі трыма.

== Што выключаецца? ==
Найгалоўнейшая прычына стварэння палітыкі «Не ўласнае даследаванне» — не даць людзям з уласнымі тэорыямі выкарыстоўваць Вікіпедыю для прыцягнення ўвагі да сваіх ідэй.<ref>Адзін са стваральнікаў Вікіпедыі, Джымі Вэйлз, патлумачыў узнікненне палітыкі «Не ўласнае даследаванне» наступным чынам: «Выраз „уласнае даследаванне“ узнік першапачаткова для таго, каб пазбегнуць фізічных выдумак, якіх шмат у сеціве. Асноўная канцэпцыя наступная: можа быць даволі складана для нас прыняць правільнае рашэнне, ці з’яўляецца асобная тэорыя праўдай, ці не. Мы не можам спрабаваць вызначыць, якая з чыіхсьці новых фізічных тэорый дзейнічае; мы не маем рэсурсаў займацца гэтым. Але мы ''можам'' правяраць, ці сапраўды гэтая тэорыя была надрукавана ў аўтарытэтных часопісах ці ў аўтарытэтным выдавецтве. Гэта надзейны спосаб пазбегнуць развязання спрэчак, бо гэтыя спрэчкі будуць развязвацца людзьмі, нашмат лепш падрыхтаванымі да гэтага. Той самы прынцып будзе ўжывацца для вызначэння гістарычнай праўды». (Wales, Jimmy. [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2004-December/017557.html «Original research»], 2 снежня 2004 года)</ref> Уласнае даследаванне ўключае ў сябе асабістыя погляды чалавека, які рэдагуе, палітычныя погляды, а таксама любыя неапублікаваныя даследаванні ці сінтэз апублікаваных, які вядзе да ўзнікнення новага пункту гледжання. Любыя факты, пункты гледжання, інтэрпрэтацыі, азначэнні і аргументы, размешчаныя ў Вікіпедыі, павінны быць напісаныя паводле аўтарытэтнай крыніцы, '''якая датычыцца тэмы артыкула'''.

Рэдагаванне лічыцца ўласным даследаваннем, калі яно робіць адно з наступнага:

* Яно распавядае пра тэорыю ці метад вырашэння.
* Яно распавядае пра арыгінальныя ці нестандартныя ідэі.
* Яно ўтварае новыя тэрміны.
* Яно дае ці ўжывае новыя тлумачэнні для ўжо існуючых тэрмінаў.
* Яно ўводзіць аргумент '''без цытавання аўтарытэтнай крыніцы'''', які абазначае аспрэчванне ці падтрымку іншай ідэі, тэорыі, аргумента ці пазіцыі.
* Яно ўводзіць аналіз ці сінтэз прызнаных фактаў, ідэй, пазіцый ці аргументаў, '''мадэлюючы прыватны выпадак, спрыяльны для рэдактара''', без спасылкі на аўтарытэтную крыніцу.
* Яно [[Вікіпедыя:Беражыцеся неалагізмаў|ўводзіць ці выкарыстоўвае неалагізм]] без спасылкі на аўтарытэтную крыніцу.

== Крыніцы ==

=== Аўтарытэтныя крыніцы ===
{{main|Вікіпедыя:Правяральнасць}}
Любы матэрыял, які з’яўляецца спрэчным ці выглядае спрэчным, мусіць падмацоўвацца спасылкаміна аўтарытэтныя крыніцы. Матэрыялы, якія лічацца «ўласнымі даследаваннямі», згодна з азначэннем, дадзеным у гэтай палітыцы, — гэта матэрыялы, да якіх нельга знайсці аўтарытэтнай крыніцы. Таму такія матэрыялы лічацца ўласнай думкай вікіпедыста, які іх дадаў. Адзіны шлях даказаць, што твая праца не з’яўляецца арыгінальным даследаваннем, — прадэманстраваць аўтарытэтную крыніцу, у якой выказваюцца тыя самыя думкі ці ўжываюцца тыя самыя аргументы, як і ў Вас.

Тут няма дакладнага азначэння для слова «аўтарытэтны», але большасць з вас добра разумее значэнне гэтага слова. Наогул, найбольш аўтарытэтнымі крыніцамі з’яўляюцца кнігі і часопісы, надрукаваныя ва універсітэтах, асноўныя газеты, часопісы, надрукаваныя вядомымі выдавецтвамі. Як правіла, чым больш людзей занятыя праверкай фактаў, аналізам інфармацыі, вывучэннем запісаў, тым больш крыніца аўтарытэтная. Матэрыял, выдадзены самастойна на паперы ці ў сеціве, звычайна не лічыцца аўтарытэтным, але глядзіце выключэнні ў [[Вікіпедыя:Правяральнасць]].

=== Першасныя, другасныя і трацічныя крыніцы ===
* '''[[Першасныя крыніцы]]''' — дакументы або людзі, звязаныя з сітуацыяй, пра якую пішацца артыкул. Сведка транспартнага здарэння — першасная крыніца. Кароткі змест прамовы прэзідэнта, падрыхтаваны ў Адміністрацыі — першасная крыніца. Першаснымі крыніцамі, апублікаванымі ў '''[[Вікіпедыя:Аўтарытэтныя крыніцы|аўтарытэтных крыніцах]]''', можна карыстацца ў Вікіпедыі, але вельмі акуратна, бо іх лёгка няслушна выкарыстаць. З гэтай прычыны кожны чалавек — без спецыяльных ведаў — які чытае першасную крыніцу, мусіць мець магчымасць праверыць, што гэтая крыніца не супярэчыць правілам Вікіпедыі. Кожная інтэрпрэтацыя матэрыялаў першаснай крыніцы з’яўляецца другаснай крыніцай.

: Прыкладамі першасных крыніц з’яўляюцца археалагічныя артэфакты, фатаграфіі, матэрыялы газет, у якіх падаецца інфармацыя з першых вуснаў, без аналізу або каментарыяў іншага матэрыялу, гістарычныя дакументы, як летапісы, вынікі перапісаў насельніцтва, відэа, пратаколы пасяджэнняў, вынікі выпрабаванняў або інтэрв’ю; падлічаныя вынікі апытанняў; лабараторныя нататкі або высновы палявых эксперыментаў ці назіранняў; а таксама мастацкія творы, напрыклад, вершы, п’есы, сцэнарыі, раманы, кінафільмы, відэазапісы і тэлевізійныя праграмы.

* '''[[Другасныя крыніцы]]''' заснаваны на першасных крыніцах, абагульняюць іх, інтэрпрэтуюць, аналізуюць, сінтэзуюць або спрабуюць патлумачыць. Аналіз журналіста або каментарый транспартнага здарэння, заснаваны на аповедах сведкаў — другасныя крыніцы. Аналіз газеты «Нью-Йорк Таймс» і каментарый прэзідэнцкай прамовы — другасныя крыніцы. Гістарычная інтэрпрэтацыя заняпаду Рымскай Імперыі або аналіз гістарычнасці Ісуса Хрыста — другасныя крыніцы. Артыкулы Вікіпедыі павінны грунтавацца на аўтарытэтныя, [[Вікіпедыя:Правяральнасць|правяральныя]], апублікаваныя другасныя крыніцы, калі гэта магчыма. Гэта значыць, мы падаем набор пунктаў гледжання, якія можна праверыць, і аргументы вядомых людзей, а не інтэрпрэтацыю першасных крыніц вікіпедыстамі.

* '''[[Трацічныя крыніцы]]''' — публікацыі, напрыклад, энцыклапедыі, якія абагульняюць другасныя, а часам і першасныя, крыніцы. Вікіпедыя — трацічная крыніца.

Уласнае даследаванне, якое стварае першасную крыніцу, забаронена. Аднак, даследаванне, якое ўключае збор і арганізацыю інфармацыі з існых першасных і/або другасных крыніц, вядома, толькі вітаецца. Усе артыкулы ў Вікіпедыі павінны грунтавацца на інфармацыі, сабранай з апублікаваных першасных і другасных крыніц. Гэта не «ўласнае даследаванне»; гэта «даследаванне, заснаванае на крыніцах», і гэта аснова напісання энцыклапедыі.

Нягледзячы на тое, што большасць артыкулаў грунтуецца на другасных крыніцах, ёсць рэдкія выпадкі, калі яны могуць цалкам грунтавацца на першасных крыніцах (як, напрыклад, бягучыя падзеі або спіс прававых актаў). Артыкул або частка артыкула, якая грунтуецца на першаснай крыніцы, мусіць (1) толькі апісваць тэзіс або тэму, дакладнасць апісання мусіць лёгка спраўджваецца кожным разумным, адукаваным чалавекам без спецыяльных ведаў, і (2) не рабіць аналізу, сінтэзу, інтэрпрэтацыі, тлумачэнняў або ацэнкі. Удзельнікі, якія грунтуюць свой уклад выключна на першасных крыніцы, мусяць пільна сачыць за выкананнем гэтых дзвюх умоў.

== Спалучэнне апублікаванага матэрыялу для прасоўвання новай думкі ==
Удзельнікі часта робяць памылку, думаючы, што калі А надрукавана ў аўтарытэтнай крыніцы і Б надрукавана ў аўтарытэтнай крыніцы, то А і Б можна ўжываць разам у артыкуле, каб даказаць сцверджанне В. Аднак гэта з’яўляецца прыкладам спалучэння апублікаванага матэрыялу для прасоўвання новай думкі і трактуецца як уласнае даследаванне. <ref>Спадар Уолес з’яўляецца прыхільнікам сінтэзаваных гістарычных тэорый і сцвярджае: «Некаторыя, хто цалкам разумеюць, чаму Вікіпедыя не павінна ствараць новыя тэорыі фізікі, цытуючы вынікі эксперыментаў і г.д. і спалучаючы іх у нешта новае, могуць пабачыць, што тыя самыя рэчы датычацца гісторыі». (Джымі Уолес. [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2004-December/017591.html «Original research»], 6 студзеня 2004)</ref> «А і Б, адсюль В» дазваляецца толькі, калі аўтарытэтная крыніца надрукавала гэты аргумент у дачыненні да тэмы артыкула.

== Цытаванне сябе ==
Гэтая палітыка не забараняе карыстальнікам са спецыяльнымі ведамі дадаваць свае веды ў Вікіпедыю, але забараняе выкладанне іх асабістых ведаў без цытавання крыніц. Калі адзін з аўтараў выдаў вынікі свайго даследавання ў аўтарытэтным выдавецтве, то ён можа цытаваць гэтую крыніцу, пакуль піша ад трэцяй асобы і прытрымліваецца палітыкі [[Вікіпедыя:Нейтральны пункт гледжання|НПГ]]. Глядзі таксама [[Вікіпедыі:Канфлікт інтарэсаў|пазіцыю па вырашэнні канфліктаў]] Вікіпедыі.

== Уласныя выявы ==
Малюнкаў датычыцца мноства выключэнняў з гэтай палітыкі: стварэнне фатаздымкаў і малюнкаў удзельнікамі і выкладанне іх пад ліцэнзіяй [[GFDL]] ці іншай свабоднай ліцэнзіяй для ўпрыгожвання артыкулаў вітаецца. Гэта звязана з тым, што звычайна малюнкі не ''дэманструюць неапублікаваныя ідэі ці аргументы'' і не супрацьстаяць асноўнай ідэі палітыкі НУД. Таксама з-за закона пра аўтарскія правы ў шматлікіх краінах і іх адносінах да стварэння свабоднай энцыклапедыі, існуе даволі мала малюнкаў, дазволеных для публікацыі, якія мы можам узяць і выкарыстаць. Малюнкі ўдзельнікаў Вікіпедыі запаўняюць гэты прабел.

Недахоп дазволу выкарыстання ўласных фатаздымкаў — магчымасць карыстальнікаў займацца мантажом і маніпуляцыямі з фатаграфіямі, каб сказіць факты ці пункты гледжання, паказаныя на малюнку. Выявы, над якімі праводзіліся такія маніпуляцыі, павінны быць адпаведна пазначаныя і перамешчаныя ў [[Вікіпедыя:Малюнкі і медыяфайлы для выдалення|Вікіпедыя:Малюнкі для выдалення]], калі маніпуляцыя шкодзіць энцыклапедычнай вартасці малюнка. Малюнкі, якія ўтрымліваюць уласныя даследаванні ў любым іншым выглядзе, не дазваляюцца, як, напрыклад, дыяграма атама вадароду з дэманстрацыяй дадатковых часціц, якія вынайшаў стваральнік малюнка.

== Звязаныя правілы ==

=== Правяральнасць (С або V) ===
{{main|Вікіпедыя:Правяральнасць}}
Правіла для дадавання ў Вікіпедыю — '''Правяральнасць, а не праўда'''. Патрабуючы, каб Вікіпедыя ўтрымлівала толькі факты, сцверджанні, тэорыі, ідэі, думкі і аргументы, якія ўжо былі апублікаваныя аўтарытэтнымі крыніцамі, правілы «Не ўласнае даследаванне» і «Правяральнасць» узмацняюць адна адну.

=== Нейтральны пункт гледжання (НПГ або NPOV) ===
{{main|Вікіпедыя:Нейтральны пункт гледжання}}
Забарона на публікаванне ўласных даследаванняў абмяжоўвае магчымасць паказваць сваё ўласнае стаўленне да прадмета артыкула. З-за важнасці ўключэння інфармацыі, якую можна спраўдзіць, створанай іншымі людзьмі, гэтая палітыка стымулюе ўключэнне розных пунктаў гледжання ў артыкул. З гэтага вынікае, што палітыка «Не ўласнае даследаванне» узмацняе Палітыку НПГ. Амаль заўсёды існуе шмат пунктаў гледжання на пэўную тэму. У некаторых выпадках няма адзінай пазіцыі, тэма дрэнна даследавана і г.д. Ніводзін асобны вікіпедыст не адказвае за перадачу ўсіх пунктаў гледжання ў артыкуле, але пры сумесным напісанні гэтая тэма мусіць разглядацца з розных бакоў, паказвацца, як распаўсюджана гэтая пазіцыя і ці з’яўляецца яна пазіцыяй большасці ці меншасці.

Уключэнне пазіцыі, распаўсюджанай толькі сярод вузкай меншасці, можа ўтрымліваць уласныя даследаванні. [[Джымі Вэйлз]], адзін з заснавальнікаў Вікіпедыі, кажа пра гэта:

* Калі Ваш пункт гледжання дамінуе, то можна лёгка падмацаваць яго спасылкамі на аўтарытэтныя крыніцы.
* Калі Ваш пункт гледжання распаўсюджаны ў значнай меншасці, то не павінна скласці праблемы назваць асноўных прадстаўнікоў, якія яго прытрымліваюцца.
* Калі ваш пункт гледжання распаўсюджаны толькі ў вельмі маленькай групе людзей, то — не залежна ад таго, праўда гэта ці не, незалежна ад таго, ці можаце Вы гэта даказаць ці не — гэта не павінна ўтрымлівацца ў Вікіпедыі, за выключэннем, можа, некаторых службовых ці дапаможных артыкулаў. У Вікіпедыі няма месца для ўласных даследаванняў." <ref>Джымі Вэйлз. [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2003-September/006715.html «WikiEN-l roy_q_royce@hotmail.com: --A Request RE a WIKIArticle--»], 29 верасня 2003.</ref>

== Іншыя заўвагі ==
* Некаторыя старонкі былі створаныя для даследаванняў, звязаных з Вікіпедыяй, як, напрыклад, [[Вікіпедыя:Аддзел статыстыкі]] і [[Вікіпедыя:ВікіПраект Вікімедыя]]. Гэтыя старонкі могуць утрымліваць уласныя даследаванні, якія датычацца толькі праектаў, звязаных з Вікіпедыяй. Уласныя даследаванні, аб’ектам якіх Вікіпедыя не з’яўляецца, таксама не павінны з’яўляцца на гэтых старонках.
* [[Meta:Main_Page|Мета-Вікі]] дазваляе арыгінальныя даследаванні, напрыклад, [[m:research]], [[m:Wikiresearch]], [[m:Wikimedia Research Network]], [[m:wikiversity]], [[m:category:research]], і [[m:statistics]].
* Некаторыя старонкі ў стылі Вікіпедыі дазваляюць уласныя даследаванні, але яны не з’яўляюцца часткай [[Фонд Вікімедыя|Фонда Вікімедыі]], як, напрыклад, [[Wikinfo]], [[Everything 2]] і [[Urban Dictionary]].
* [[n:Wikinews|Вікінавіны]] дазваляюць уласныя рэпартажы. Шукай падрабязную інфармацыю тут: [[n:Wikinews:Original_reporting|Старонка ўласных рэпартажаў]] на Вікінавінах.

{{зноскі}}

== Гл. таксама ==
* Джымі Вэйлз. [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2003-July/005288.html Crackpot articles], спіс ліставання, 12 ліпеня 2003.
* Джымі Вэйлз. [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2003-September/006653.html «NPOV and 'new physics'»], спіс ліставання, 26 верасня 2003.
* [http://academia.wikia.com/wiki/Main_Page Academic Publishing Wiki] — Вікі, у якой вітаюцца ўласныя даследаванні

{{Правілы Вікіпедыі}}