Вікіпедыя

Нельсан Мандэла

прэзідэнт Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі (1994-1999), праваабаронца
(Пасля перасылкі з Нэльсан Мандэла)

Не́льсан Раліхла́хла Мандэ́ла (Nelson Rolihlahla Mandela [xoˈliːɬaɬa manˈdeːla]; 18 ліпеня 1918, Мвеза, ПАС — 5 снежня 2013, Яганэсбург) — з 10 мая 1994 па 14 ліпеня 1999 — прэзідэнт Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі, адзін з самых вядомых актывістаў у барацьбе за правы чалавека ў перыяд існавання апартэіду, за што 27 гадоў правёў у турме, лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру 1993.

Нельсан Мандэла
коса Nelson Rolihlahla Mandela
10-ы прэзідэнт Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі[d]
10 мая 1994 — 14 чэрвеня 1999
Папярэднік Фрэдэрык Вілем дэ Клерк
Пераемнік Таба Мбэкі
19-ы генеральны сакратар Руху недалучэння[d]
2 верасня 1998 — 1999
Папярэднік Andrés Pastrana Arango[d]
Пераемнік Таба Мбэкі
Нараджэнне 18 ліпеня 1918(1918-07-18)[1][2][…]
Смерць 5 снежня 2013(2013-12-05)[4][5][…] (95 гадоў)
Месца пахавання
Імя пры нараджэнні коса Rolihllahla Mandela
Бацька Gadla Henry Mphakanyiswa[d][1]
Маці Nosekeni Fanny[d][7]
Жонка Evelyn Mase[d][8], Winnie Madikizela-Mandela[d][9] і Graça Machel[d][10]
Дзеці Makgatho Mandela[d][11][12], Makaziwe Mandela[d][8], Zenani Mandela-Dlamini[d][8], Thembekile Mandela[d][13] і Zindzi Mandela[d][8]
Веравызнанне метадызм[d]
Партыя
Член у
Адукацыя
Аўтограф Выява аўтографа
Узнагароды
Order of Saint John Queen Elizabeth II Golden Jubilee Medal Star of People's Friendship ордэн Дружбы ордэн Леніна

Platinum Order of Mapungubwe[d] (10 снежня 2002)

 Gold Olympic Order Bailiff Grand Cross of the Order of Saint John ордэн Залатога льва Насау Nishan-e-Pakistan Order of the Star of Ghana кавалер Вялікага крыжа ордэна Святога Олафа ордэн князя Яраслава Мудрага I ступені ордэн «Стара планіна» Нацыянальны ордэн Хасэ Марці Order of Playa Girón Collar of the Order of Isabella the Catholic‎ Прэзідэнцкі медаль Свабоды Grand Cross with Collar of the Order of the White Rose of Finland ордэн Серафімаў ордэн Слана Grand Cross of the Order of Liberty Grand Collar of the Order of Prince Henry Order of the Nile Grand Cross of the Order of the Aztec Eagle Order of Eduardo Mondlane, 1st class Grandmaster of the Order of Good Hope ордэн Кампаньёнаў О. Р. Тамбо Бхарат Ратна Order of Jamaica Grand Cross of the National Order of Mali

прэмія імя Джавахарлала Нэру[d] (1979)

International Simón Bolívar Prize[d] (1983)

Ludovic-Trarieux International Human Rights Prize[d] (1985)

прэмія імя Сахарава (1988)

Прэмія ААН у галіне аховы праў чалавека[d] (1988)

 Order of Friendship
Міжнародная Ленінская прэмія «За ўмацаванне міру паміж народамі»

honorary degree from Spelman College[d] (1990)

прэмія міру імя Фелікса Уфуэ-Буаньі[d] (1991)

ганаровы доктар Мадрыдскага ўніверсітэта Камплутэнсэ[d] (1991)

 прэмія прынцэсы Астурыйскай за міжнароднае супрацоўніцтва

ганаровы доктар Пекінскага ўніверсітэта[d] (1992)

 Нобелеўская прэмія міру

Fulbright Prize[d] (1993)

 ордэн Аўгуста Сезара Сандына

Прэмія Бруна Крайскага[d]

honorary Canadian citizenship[d]

 Філадэльфійскі медаль Свабоды

Arthur Ashe Courage Award[d]

Al-Gaddafi International Prize for Human Rights[d]

ганаровы доктар Брусельскага вольнага ўніверсітэта[d] (1993)

Ahimsa Award[d] (2006)

прэмія «Delta» за глабальнае ўзаемапаразуменне[d]

Залаты медаль Кангрэса ЗША

 ордэн Заслуг Isitwalandwe Medal ордэн Усмешкі Order of Agostinho Neto

ганаровы доктар Барселонскага аўтаномнага ўніверсітэта[d]

ганаровы доктар Ганконгскага ўніверсітэта[d]

ганаровы доктар Калькуцкага ўніверсітэта[d]

honorary doctor of the University of Pretoria[d]

ганаровы доктар Ховардскага ўніверсітэта[d]

Alan Paton Award[d] (1995)

 Honorary Companion of the Order of Canada

ганаровы доктар Лейдэнскага ўніверсітэта[d] (1999)

 Honorary Companion of the Order of Australia

Gandhi Peace Prize[d] (2000)

прэмія Чатырох свабод — Медаль свабоды[d] (2002)

 Order of the Lion

ганаровы доктар Каралінскага інстытута[d] (13 мая 2005)

Giuseppe Motta Medal[d] (2006)

Пасол сумлення[d] (2006)

Прэмія Мо Ібрагіма[d] (2007)

honorary doctorate of the University of Las Palmas, Gran Canaria[d] (2010)

ганаровы грамадзянін Парыжа[d] (2013)

Honorary doctorate from the University of Paris 1 Pantheon-Sorbonne[d] (10 чэрвеня 1996)

honorary doctor of Paris 8 University[d] (2005)

Freedom of the London Borough of Greenwich[d] (1983)

Freedom of the Royal Borough of Greenwich[d] (13 сакавіка 2012)

World Rugby Hall of Fame[d] (2015)
Сайт nelsonmandela.org (афрыкаанс)​ (англ.)​ (коса)
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

правіць

У студэнцкія гады ўдзельнічаў у забастоўцы, пазней быў карэспандэнтам у Яганэсбургу і паступіў у Універсітэт Вітватэрсранда.

У 1944 удзельнічаў у стварэнні маладзёжнай лігі Афрыканскага нацыянальнага кангрэса (АНК). Пазней, з-за абвастрэння дужання, распрацаваў так званы «план М», паводле якога суполкі АНК сыходзілі ў падполле.

З 1948 года — нацыянальны сакратар Маладзёжнай лігі АНК.

З 1949 года — член Нацыянальнага выканкама АНК.

З 1950 года — нацыянальны прэзідэнт Маладзёжнай лігі АНК.

У 1952 годзе Мандэла сумесна са сваім сябрам Оліверам Тамба адкрыў першую легальную фірму, кіраваную чорнаскурымі.

З 1952 года — віцэ-прэзідэнт АНК.

У 1956 годзе арыштаваны, а з 1960 года знаходзіўся ў падполлі.

У 1961 годзе ўзначаліў радыкальнае крыло АНК, «Умкхонта вэ сызвэ», пачаўшы палітыку сабатажу супраць ураду. Праз год Мандэла з'ехаў у Алжыр для вербавання новых сяброў крыла, але па вяртанні быў затрыманы за нібы нелегальны выезд з краіны і за падбухторванне да пратэсту.

У лістападзе 1968 Мандэла быў арыштаваны і першапачаткова прысуджаны да пажыццёвага зняволення ў турме Робен Айленд.

18 лютага 1990 г. Мандэла быў вызвалены са зняволення, 11 лютага абвясціў аб перамір'і і спыненні ўзброенага змагання.

1991—1997 — прэзідэнт АНК.

З 10 мая 1994 па 14 чэрвеня 1999 — прэзідэнт ПАР.

З 3 верасня 1998 па 14 чэрвеня 1999 — генеральны сакратар Руху недалучэння.

 
Марка СССР, 1988 г.

Пасля таго, як у 1999 годзе Мандэла пакінуў пост прэзідэнта ПАР, ён стаў актыўна заклікаць да больш актыўнага асвятлення праблем ВІЧ і СНІДа. Па ацэнках экспертаў, у ПАР цяпер каля пяці мільёнаў носьбітаў ВІЧ і хворых СНІДам — больш, чым у любой іншай краіне.

Калі Макгаха, старэйшы сын Нельсана Мандэлы, памёр ад СНІДу, Мандэла заклікаў змагацца з распаўсюджваннем гэтага смяротнага захворвання.

Нельсан Мандэла памёр у чацвер, 5 снежня 2013, на 96-м годзе жыцця[14]. На афіцыйнай паніхідзе 10 снежня 2013 па Нельсане Мандэле прысутнічалі кіраўнікі дзяржаў і ўрадаў 91 краіны, а таксама 10 былых прэзідэнтаў.

Пахаванне адбылося 15 снежня 2013 ў мястэчку Куну ў правінцыі Усходні Кейп, дзе вырас і жыў Мандэла пасля зыходу з вялікай палітыкі. Прысутнічаць будуць, у асноўным, сваякі нябожчыка, бо вёска не здольна прыняць вялікі наплыў людзей[15].

Сям'я

правіць
  • Макгаха Мандэла — старэйшы сын — памёр ад СНІДу ў 2005 г. ва ўзросце 54 гадоў.
  • Тэмбекіле, малодшы сын Мандэлы, загінуў у аўтакатастрофе. У часы рэжыму апартэіду Мандэла правёў за кратамі 27 гадоў. Калі загінуў яго малодшы сын, улады не дазволілі Нельсану Мандэле нават наведаць яго пахаванні.
  • Цяпер у Мандэлы засталіся тры дочкі: адна — ад першай жонкі Эвелін, якая сканала ў 2004 годзе, і дзве — ад другой жонкі Віні.
  • Эвялін была маці Макгаха. Таксама ў 2004 годзе сканала жонка Макгаха — Зондзі.[16]

Узнагароды

правіць

Творы

правіць

Прыведзеныя арыгінальныя назвы.

  • англ.: «Long Walk to Freedom» (аўтабіяграфія)
  • англ.: «The Struggle Is My Life»
  • англ.: «Nelson Mandela Speaks: Forging a Democratic, Nonracial South Africa»

Фільмы

правіць

Зноскі

  1. ↑ а б в Mandela N. Long Walk to Freedom: The Autobiography of Nelson Mandela — 1 — Little, Brown, 1994. — P. 3.
  2. ↑ Smith D. R. Nelson Mandela, South Africa's first black president, dies aged 95 — The Guardian, 2013. Праверана 18 жніўня 2014.
  3. ↑ Ex-wife challenges Nelson Mandela's will, demands homestead — Los Angeles Times, 2014. Праверана 18 жніўня 2014.
  4. ↑ Nelson Mandela Dead: Former South African President Has Died At 95 — Business Insider, 2013. Праверана 5 снежня 2013.
  5. ↑ Nelson Mandela // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  6. ↑ Nelson Mandela buried at Qunu ancestral home // BBC News Online — 2013.
  7. ↑ Mandela N. Long Walk to Freedom: The Autobiography of Nelson Mandela — 1 — Little, Brown, 1994. — P. 6.
  8. ↑ а б в г Smith D. R. Nelson Mandela, South Africa's first black president, dies aged 95 — The Guardian, 2013. Праверана 17 жніўня 2014.
  9. ↑ http://www.slate.fr/story/81127/winnie-mandela
  10. ↑ Graca Machel, a first lady twice over: The woman by Nelson Mandela’s side — Washington Post, 2013. Праверана 18 жніўня 2014.
  11. ↑ Mandela N. Long Walk to Freedom: The Autobiography of Nelson Mandela — 1 — Little, Brown, 1994. — P. 119.
  12. ↑ Mandela's Son Dies Of AIDS — CBS News, 2005. Праверана 17 жніўня 2014.
  13. ↑ Nelson Mandela's family begins exhuming remains of children — The Daily Telegraph, 2013. Праверана 18 жніўня 2014.
  14. ↑ http://nekrolog.pro/world/africa/10182-skonchalsya-nelson-mandela Архівавана 30 снежня 2014.
  15. ↑ http://nekrolog.pro/world/africa/10183-ofitsialnaya-panikhida-po-nelsonu-mandela-zavershilas Архівавана 30 снежня 2014.
  16. ↑ Сын Мандэлы памёр ад СНІДу
  17. ↑ The Order of Mapungubwe. List of Recipients.(недаступная спасылка) (англ.)
  18. ↑ Указ прэзідэнта Расійскай Федэрацыі ад 24.08.1995 № 871 «Аб узнагароджанні ордэнам Дружбы Мандэлы Н. Р.» Архівавана 1 жніўня 2013.
  19. ↑ Order of Canada. Nelson Mandela, C.C Архівавана 20 снежня 2008. (англ.)

Літаратура

правіць
  • Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).
  • Кто есть кто в мировой политике / Редкол.: Кравченко Л. П. (отв. ред.) и др. — М.: Политиздат, 1990. ISBN 5-250-00513-6
  • Ливанова, Марина (2015). "Нельсон Мандела: Black & white". Личности(руск.) (4 (80)): 6–23. ISSN 1819-6268.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Нельсан_Мандэла&oldid=4636359"