Інфлянцкая вайна

Маскоўскія войскі ў Лівоніі. Ананімная гравюра з «Zeyttung» у Нюрнбэргу, 1561 год

Інфля́нцкая вайна́, Ліво́нская вайна́ (1558—1582) — вайна паміж Маскоўскай дзяржавай з аднаго боку, і Вялікім Княствам Літоўскім (Рэччу Паспалітай), Швэдзкім і Дацкім каралеўствамі зь іншага за тэрыторыі Інфлянтаў (Лівоніі).

У 1558 годзе маскоўскі цар Іван IV, больш вядомы як Іван Жахлівы, распачаў вайну супраць былога Лівонскага ордэна. На той час Ордэн уяўляў сабой канфэдэрацыю — саюз 5 княстваў, створаных нямецкімі рыцарамі. Асноўнай мэтай маскоўскага цара было здабыць выхад да Балтыйскага мора, гэта давала магчымасьць самастойна гандляваць з Эўропай без дапамогі шматлікіх пасрэднікаў. Атрымаўшы выхад да Балтыкі, Масква магла больш актыўна ўдзельнічаць і ў эўрапейскіх справах. Лівонія была аб’яўлена спадчынай маскоўскіх князёў на той падставе, што маўляў, у старажытныя часы гэтай тэрыторыяй валодалі князі Кіеўскай Русі. Сваёй спадчынай Масква таксама абвясьціла і частку Вялікага Княства Літоўскага — беларускія і ўкраінскія землі з Полацкам, Віцебскам, Воршай, Магілёвам, Кіевам і іншымі буйнымі гарадамі.

Гісторыя Латвіі

Герб Латвіі
Раньняя гісторыя
Сьпіс Кундзкая культура Нарвенская культура Балты Эпоха вікінгаў Шлях з варагаў у грэкі Лівонія Курляндыя, Земгалія, Латгалія, Селонія
Сярэднявечча
Сьпіс Герцыцкае княства Кукенойскае княства Паўночныя крыжовыя паходы Ордэн мечаносцаў (1204—1237) Лівонскі ордэн (1237—1561) Лівонская канфэдэрацыя (1207—1561) Ганза (1157—1669) Рэфармацыя
Новы час
Сьпіс Лівонская вайна (1558—1583) Інфлянцкае княства (1562—1629) Курляндзкае герцагства (1562—1795) Швэцкія Інфлянты (1629—1721) Інфлянцкае ваяводзтва (1629—1772) Вялікая Паўночная вайна (1700—1721) Ліфляндзкая губэрня (1712—1918) Курляндзкая губэрня (1795—1918) Віцебская губэрня (1802—1918)
Найноўшы час
Сьпіс Першая сусьветная вайна (1914—1918) Обэр-Ост (1914—1918) Берасьцейскі мір (1918) Герцагства Курляндзкае і Сэмігальскае (1918) Латвійская ССР (1918—1920) Рух за незалежнасьць (1918—1920) Рэспу́бліка Ла́твія (1918—1940) Пакт Молатава-Рыбэнтропа (1939) Другая сусьветная вайна (1939—1945) Савецкая акупацыя Латвіі (1940) Райхскамісарыят Остлянд (1941—1945) Латвійская ССР (1940—1941, 1944—1990) Рэспубліка Латвія (1990-)

Гісторыя Эстоніі

Герб Эстоніі
Старажытная Эстонія
Сьпіс Кундзкая культура Нарвенская культура Эсты Чудзь Балтыйскія фіны
Раньняе Сярэднявечча
Сьпіс Асільянцы Крыжовыя паходы Дацкая Эстонія Старая Лівонія
Швэдзкая Эстонія
Сьпіс Лівонская вайна (1558—1583) Інфлянцкае княства (1562—1629) Паўночная вайна (1700—1721) Ліфляндзкая губэрня (1712—1918) Эстляндзкая губэрня (1795—1918)
Новы час
Сьпіс Нацыянальнае абуджэньне Кайзэраўская акупацыя Абвяшчэньне незалежнасьці Вызвольная вайна
Сучасная Эстонія
Сьпіс Эпоха цішыні Другая сусьветная вайна Савецкая акупацыя Рэспубліка Эстонія

Вялікая маскоўская армія ў першыя месяцы ваенных дзеяньняў у Прыбалтыцы захапіла Нарву, Дэрпт, падступіла да Рэвеля. Ордэн запрасіў перамір’я, адначасова актыўна пачаў шукаць саюзьнікаў у Эўропе, аднак Швэцыя, Данія і Польшча адмовіліся ваяваць супраць Масквы, толькі Вялікае Княства Літоўскае, разумеючы небясьпеку маскоўскага заваяваньня Лівоніі, вырашыла дапамагчы Ордэну. У 1559 годзе Лівонія перайшла пад пратэктарат ВКЛ, у выніку ваенныя дзеяньні аднавіліся, і зноў пасьпяхова для Івана IV. У ліпені 1561 году войска ВКЛ на чале зь Мікалаем Радзівілам Рудым уступіла ў Лівонію, але было разьбітае каля гораду Пярну. Ордэн фактычна перастаў існаваць. Апошні магістар Кетлер перадаў у сакавіку 1562 году Мікалаю Радзівілу Чорнаму (стрыечны брат Мікалая Радзівіла Рудога) пячатку Ордэна і ключы ад Рыгі. Каб пашырыць кола ўдзельнікаў вайны, Кетлер перадаў эстонскія землі Швэцыі, востраў Эзэль Даніі, Лівонію — ВКЛ, за сабой захаваў толькі Курляндыю на правах спадчыннага сьвецкага княства. Адначасова вялікі князь Жыгімонт Аўгуст прызначыў Кетлера сваім намесьнікам у Лівоніі. Так перастала існаваць ваенна-царкоўная дзяржава — Лівонскі ордэн.

У адказ на гэта атрады Івана IV у пачатку 1562 году спустошылі ваколіцы Амсьціслава, Шклова, Воршы, Віцебску, Дуброўны, Капылю. Для генэральнага наступленьня на Полацак пад Мажайскам рыхтавалася армія ў 60 тысячаў чалавек. 31 студзеня 1563 году гэтае войска асадзіла Полацак, а праз два тыдні гераічнай абароны (15 лютага) захапіла горад. Вільня запрасіла міру, але патрабаваньні маскоўскага цара былі празьмерныя — Полацак і Лівонія мусілі далучыцца да Масквы. У 1564 годзе ваенныя дзеяньні аднавіліся. Невялікаму войску Мікалая Радзівіла Рудога ўдалося разьбіць дзьве маскоўскія арміі — каля ракі Ула 25 студзеня і пад Воршай 2 лютага 1564 году. Спробы Івана IV пранікнуць у цэнтар дзяржавы былі сарваныя. Але маскоўскі цар добра замацаваўся ў паўночнай Беларусі — у 1566—1569 гадах ён збудаваў каля Полацку некалькі цьвердзяў: Суша, Сокал, Сітна, Красны, Казяны, Усьвяты, Туроўля. У гэтых умовах княству патрабаваўся саюзьнік, бо аднаму яму адбіць напады маскоўскага цара было немагчыма. Найбольш імаверным саюзьнікам была Польшча, зь якой у 1569 годзе склалі Люблінскую унію. У 1570 годзе новая дзяржава — Рэч Паспалітая пайшла на перамір’е з Іванам IV, апошняму таксама патрабавалася часова замірыцца зь Літвой і Польшчай, бо пачаліся ваенныя дзеяньні супраць Швэцыі. Хутка памёр апошні прадстаўнік дынастыі Ягелонаў бязьдзетны Жыгімонт II Аўгуст, таму ваенныя дзеяньні аднавіліся толькі празь некалькі гадоў, калі ў Рэчы Паспалітай усталяваўся ўнутраны парадак.

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0