Вярэнаў

	Вярэнаў; лац. Viarenaŭ
	; Будынак аптэкара
Герб Вярэнава	Сьцяг Вярэнава
Першыя згадкі:	1536
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Вярэнаўскі
Плошча:	4,508 км²
Вышыня:	165 м н. у. м.
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	6356 чал.
шчыльнасьць:	1409,94 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1594
Паштовы індэкс:	231391
СААТА:	4213551000
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	54°9′0″ пн. ш. 25°19′0″ у. д. / 54.15° пн. ш. 25.31667° у. д.Каардынаты: 54°9′0″ пн. ш. 25°19′0″ у. д. / 54.15° пн. ш. 25.31667° у. д.
	Вярэнаў на мапе Беларусі ± Вярэнаў
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Воранава (неадназначнасьць).

Вярэ́наў (афіцыйная назва — Воранава^[3]) — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Балатнянцы. Адміністрацыйны цэнтар Вярэнаўскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 6356 чалавек^[2]. Знаходзіцца за 133 км ад Горадні, за 1 км ад чыгуначнай станцыі Воранава (лінія Ліда — Вільня). Празь мястэчка праходзіць аўтамабільная дарога М11 (Вільня — Івацэвічы).

Вярэнаў або Балотна — даўняе мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны).

Назва

Існуе некалькі меркаваньняў датычна паходжаньня тапоніму Вярэнаў. Паводле першай вэрсіі, ён утварыўся ад імя Вэранікі (Вярэны) Фірлей^[4], жонкі Юзэфа Сцыпіёна, які заснаваў каля мястэчка Балотна маёнтак і назваў яго ў гонар жонкі — Вярэнавам. Менавіта на аснове гэтага маёнтку ўтварылася сучаснае мястэчка. Аднак мовазнаўца Вінцук Вячорка называе гэтую вэрсію фанэтычна сумнеўнай і мяркуе, назва мястэчка паходзіць ад назвы ракі Вярэнкі^[5]. Тым часам тапонім Балотна ўтварыўся ад ракі Балатнянкі, якая ў наш час ператварылася ў невялікі ручай^[6].

Традыцыйная гістарычная назва мястэчка — Вярэнаў (таксама сустракаліся формы Веранова^[7] і Вераноў^[8]). Цяперашняя афіцыйная назва — Воранава — зьявілася за часамі расейскага панаваньня, калі Вярэнаў з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага перайменавалі ў рас. Вороново^[3]. У 1929 годзе на зварот тутэйшага старасты мястэчку вярнулі гістарычную назву Вярэнаў^[9], якую аднак за савецкім часам зноў зьмянілі на расейскую^[10]. У 1974 годзе географ Вадзім Жучкевіч тлумачыў афіцыйную назву Воранава празь мянушку або прозьвішча кшталту Варонка, Вароніч, Варановіч і г. д.^[11]

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Вярэнава

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Вярэнаў упамінаецца ў XVI стагодзьдзі пад назвай Балотна (Блотна). Паміж 1501—1539 гадамі канцлер Альбрэхт Гаштольд фундаваў тут касьцёл. У 1536 годзе маёнтак Балотна быў у валоданьні намесьніка драгіцкага Я. Давойны, потым ваяводы полацкага С. Давойны. У гэты час тут знаходзіўся цэнтар каталіцкай парафіі, касьцёл меў 5 сялянскіх дымоў.

У 1591 годзе Балотна ўпамінаецца як мястэчка, уладаньне Гаштольдаў у Лідзкім павеце Віленскага ваяводзтва. На мапе Т. Макоўскага 1613 году паселішча значыцца як мястэчка. На 1690 год тут быў 61 двор, існавалі касьцёл і карчма, на 1694 год — 24 сялянскія двары, працавалі бровар і пякарня.

У пачатку XVIІІ стагодзьдзя Балотна перайшло ў валоданьне ваяводы амсьціслаўскага А. Я. Масевіча, які ў 1705 годзе збудаваў тут касьцёл Сьвятога Тадэвуша. У 1720-я гады Балотна зноў зьмяніла ўладальнікаў: імі сталі прадстаўнікі італьянскага роду Сцыпіёнаў. У гэты час Юзэф Сцыпіён заснаваў маёнтак Вярэнаў, які назваў у гонар сваёй жонкі Вэранікі зь Фірлеяў. Ад гэтага маёнтку вядзе сваю гісторыю сучаснае мястэчка. У 1735 годзе кашталян смаленскі, староста лідзкі Ян Сцыпіён адкрыў тут школу і калегіюм піяраў, дзе выкладалі матэматыку, рыторыку, філязофію (дзеяла да 1755 году, калі калегіюм перавялі ў Ліду). За Сцыпіёнамі мястэчка стала цэнтрам староства. 3 1738 году Вярэнаў стаў цэнтрам парафіяльнай акругі Радунскага каталіцкага дэканату. 3 1742 году паселішча знаходзілася ў валоданьні віленскага біскупа, з 1758 году — стольніка С. Быкоўскага. На 1767 год у мястэчку было 44 будынкі. Мяшчане мелі надзелы ад 0,25 да 0,5 га; 2 млыны. У 1769 годзе Вярэнаў перайшоў у валоданьне Дамініка Александровіча, у гэты час тут было 60 дамоў. Сяляне адбывалі паншчыну 3 дні на тыдзень, плацілі чынш у 30 злотых, давалі дзякла.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Вярэнаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Лідзкім павеце Віленскай губэрні. У 1846 годзе паселішчу пацьвердзілі статус мястэчка. 3 1849 году ў Вярэнаве дзеяла паштовая станцыя, тут было 29 камплектавых і 9 дадатковых коней. Мястэчка славілася выпечкай пернікаў, абаранкаў і інш. Непадалёк існаваў аднайменны фальварак, дзе дзеяў касьцёл і працаваў бровар. На 1863 год у Вярэнаве было 52 жылыя дамы, на 1865 год — 42 будынкі, дзеялі касьцёл, сынагога і юдэйскі малітоўны дом, працавалі 2 гарбарні, 12 крамаў, паштовая станцыя і вадзяны млын; адбываліся таргі ў нядзелі, 4 разы на год праводзіліся кірмашы. У 1884 годзе з уводам у эксплюатацыю чыгуначнай лініі Вільня — Ліда ў Вярэнаве адкрылася чыгуначная станцыя. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку працавалі пошта, лекарскі прыёмны пакой, мануфактурная і 24 малочныя крамы, 5 кузьняў і 7 корчмаў, праводзіліся штотыднёвыя таргі; у аднайменным фальварку было 2 двары.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў верасьні 1915 году Вярэнаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Вярэнаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР^[12]. У красавіку 1919 году Вярэнаў занялі польскія войскі, у ліпені — верасьні 1920 году — мястэчка займалі бальшавікі, потым зноў палякі. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Вярэнаў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Лідзкага павету Наваградзкага ваяводзтва. У гэты час у мястэчку быў 161 двор; у фальварку — 8 двароў; на чыгуначным прыпынку — 7 двароў.

У 1939 годзе Вярэнаў увайшоў у БССР, дзе ў 1940 годзе атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стаў цэнтрам раёну. У гэты час тут працавалі 2 школы (у тым ліку няпоўная сярэдняя школа), дзіцячы сад, раённая лякарня, радзільны дом, раённая амбуляторыя, дом культуры, электрастанцыя (75 кВт), хлебапякарня, МТС, 2 лесапільныя заводы, 3 вадзяныя і 2 паравыя млыны. У Другую сусьветную вайну з 23 чэрвеня 1941 да 11 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

На 1970 год у Вярэнаве працавалі сярэдняя, музычная і спартовая школы, школа-інтэрнат, 2 дашкольныя ўстановы, лякарня, 2 бібліятэкі, дом культуры, кінатэатар, хлебакамбінат, малочны завод, камбінат побытава абслугоўваньня, раённае аб’яднаньне «Сельгастэхніка», ПТВ мэханізацыі сельскай гаспадаркі і інш. У 1986 годзе пры дапаможнай школе-інтэрнаце пачаў працаваць краязнаўча-этнаграфічны музэй, з 2004 году пры сярэдняй школе — музэй гісторыі мястэчка Вярэнава. У 1981 годзе пры доме культуры пачаў дзеяць ансамбль народнай музыкі і песьні «Лявоны», у 1995 годзе — народны вакальны ансамбль «Каляровыя сны», у 1996 годзе — народны духавы аркестар.

Мястэчка на старых здымках
Касьцёл, каля 1900 г.
Касьцёл
Рынак
Вуліца

Вуліца
Сынагога
Вуліца
Агульны выгляд

Насельніцтва

Дэмаграфія

XVIII стагодзьдзе: 1767 год — каля 300 чал.
XIX стагодзьдзе: 1863 год — 331 чал.^[13]; 1865 год — 468 чал., у тым ліку 117 каталікоў, 18 праваслаўных, 333 юдэі^[14]; 1869 год — 612 чал.^[15]; 1886 год — 1,1 тыс. чал.; 1897 год — 1574 чал. у мястэчку Вярэнаве, зь іх 1432 юдэі^[16] і 87 чал. у фальварку Вярэнаве
XX стагодзьдзе: 1921 год — 1232 чал. у мястэчку Вярэнаве, зь якіх паводле афіцыйнай польскай статыстыкі было 1203 палякі і 6 беларусаў, і 94 чал. у фальварку Вярэнаве (усе палякі); 1940 год — 1850 чал.; 1970 год — 3,6 тыс. чал.; 1993 год — 6,8 тыс. чал.; 1996 год — 6,5 тыс. чал.^[17]
XXI стагодзьдзе: 2004 год — 6,6 тыс. чал.; 2005 год — 6559 чал.; 2006 год — 6498 чал.; 2007 год — 6,4 тыс. чал.; 2008 год — 6,4 тыс. чал.; 2009 год — 6332 чал.^[18] (перапіс); 2015 год — 6200 чал.^[19]; 2016 год — 6434 чал.^[20]; 2017 год — 6427 чал.^[21]; 2018 год — 6356 чал.^[2]

Рэлігія

У 2002 годзе ў мястэчку збудавалі новы касьцёл Божай Міласэрнасьці.

Адукацыя

У Вярэнаве працуюць сярэдняя, музычная, спартовая школы, школа-інтэрнат, 2 дашкольныя ўстановы. Дзее цэнтар пазашкольнай работы.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе местачковая лякарня.

Культура

Дзеюць 2 бібліятэкі, дом культуры. Пры доме культуры — народны ансамбль народнай музыкі і песьні «Лявоны», народны вакальны ансамбль «Каляровыя сны», народны духавы аркестар.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Канарчыка вуліца	Сьвіная вуліца
Кастрычніцкая вуліца	Эйшыская вуліца^[22]
Савецкая вуліца	Віленская вуліца (частка) Лідзкая вуліца (частка)
Юбілейная вуліца	Германіская вуліца (частка) Вакзальная вуліца (частка)
Бяз назвы	Рынак пляц

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці. Дзее мытны пост.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Вярэнава
Воранаўскае раённае ўнітарнае прадпрыемства побытавага абслугоўваньня насельніцтва ПУП «Воранаўскі кааппрам» ДП «Воранаўская сельгастэхніка» Гарадзенскага ўнітарнага прадпрыемства «Аблсельгастэхніка»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Пры Вярэнаўскай дапаможнай школе-інтэрнаце дзее краязнаўча-этнаграфічны музэй, пры сярэдняй школе — музэй гісторыі мястэчка Вярэнава, пры ПТВ №190 — музэй «Вытокі». Спыніцца можна ў гасьцініцы «Воранава»^[23].

Зона адпачынку — парк у цэнтры мястэчка і вадасховішча на рацэ Жыжме.

Славутасьці

Забудова гістарычная (канец XIX — пачатак XX ст.; фрагмэнты)
Могілкі старыя каталіцкія
Сынагога (пач. ХХ ст.)
Сядзіба Сцыпіёнаў (XIX ст.)

Страчаная спадчына

Касьцёл і кляштар піяраў (XVIІІ ст.)

Галерэя

Краявіды мястэчка
Касьцёл Божай Міласэрнасьці
Касьцёл, інтэр’ер
Дом сясьцёр-палятынак
Будынак Вярэнаўскага раённага суду

Раённы дом культуры
Брацкія могілкі і помнік невядомаму салдату
Вярэнаўскае возера ўвосень 2015 году
Будынак рэдакцыі (зьнесены ў жніўні 2016)

Сядзіба Сцыпіёнаў
Будынак дзіцячай спартыўнай школы
Вярэнаўская сельгастэхніка
Царква імя Аляксандра Неўскага ў Вярэнаве

Асобы

Сяргей Уладзімеравіч Абламейка (нар. 1956) — матэматык, акадэмік НАН Беларусі

Крыніцы

^ «О некоторых вопросах административно-территориального устройства Вороновского района Гродненской области». Решение Гродненского областного Совета депутатов от 21 февраля 2017 г. №227 (рас.)
^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ ^а ^б Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 137
^ Грэчка І. З навуковай дакладнасцю // Настаўніцкая газэта. 11 сакавіка 2017 г.
^ Вячорка В., Карней І. Гарады з «памылкамі» ў назвах: Воранава ці Вярэнаў?, Радыё Свабода, 21 жніўня 2019 г.
^ Коўкель І. Воранава // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 465.
^ Шымялевіч М. Збор твораў. — Горадня: «ЮрСаПрынт», 2019. С. 98.
^ Шымялевіч М. Збор твораў. — Горадня: «ЮрСаПрынт», 2019. С. 101.
^ Лаўрэш Л. Лідчына ў 1924—1929 гг. у люстэрку прэсы // Лідскі летапісец. № 1 (69), 2015. С. 54.
^ Карней І. «Ленін у Польшчы»: беларускі абшар, дзе 83% жыхароў лічаць сябе палякамі, Радыё Свабода, 4 жніўня 2017 г.
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 60.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Соркіна І. Мястэчкі Лідскага ўезда ў XIX — пачатку ХХ ст. // Ліда і Лідчына: да 685-годдзя з дня заснавання горада: матэрыялы рэспуб. навук.-практ. канф., (Ліда, 3 кастр. 2008 г.) / рэдкал.: Худык А. (гал. рэд.). — Ліда, 2008.
^ Słownik geograficzny... T. XIII. — Warszawa, 1893. S. 955.
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 380.
^ Коўкель І. Воранава // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 358.
^ БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 272.
^ Перепись населения — 2009. Гродненская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Татаринов Ю. Города Беларуси в некоторых интересных исторических сведениях. Гродненщина. — Минск, 2009.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым. — 480 с. — ISBN 985-11-0090-0
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2015. — 656 с.: іл. ISBN 978-985-11-0839-4.
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo. — Warszawa, 1893.

Вонкавыя спасылкі

[1] «О некоторых вопросах административно-территориального устройства Вороновского района Гродненской области». Решение Гродненского областного Совета депутатов от 21 февраля 2017 г. №227 (рас.)

[belstat2018-2] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[даведнік-3] а ^б Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 137

[4] Грэчка І. З навуковай дакладнасцю // Настаўніцкая газэта. 11 сакавіка 2017 г.

[5] Вячорка В., Карней І. Гарады з «памылкамі» ў назвах: Воранава ці Вярэнаў?, Радыё Свабода, 21 жніўня 2019 г.

[6] Коўкель І. Воранава // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 465.

[7] Шымялевіч М. Збор твораў. — Горадня: «ЮрСаПрынт», 2019. С. 98.

[8] Шымялевіч М. Збор твораў. — Горадня: «ЮрСаПрынт», 2019. С. 101.

[9] Лаўрэш Л. Лідчына ў 1924—1929 гг. у люстэрку прэсы // Лідскі летапісец. № 1 (69), 2015. С. 54.

[10] Карней І. «Ленін у Польшчы»: беларускі абшар, дзе 83% жыхароў лічаць сябе палякамі, Радыё Свабода, 4 жніўня 2017 г.

[11] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 60.

[at-12] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[13] Соркіна І. Мястэчкі Лідскага ўезда ў XIX — пачатку ХХ ст. // Ліда і Лідчына: да 685-годдзя з дня заснавання горада: матэрыялы рэспуб. навук.-практ. канф., (Ліда, 3 кастр. 2008 г.) / рэдкал.: Худык А. (гал. рэд.). — Ліда, 2008.

[14] Słownik geograficzny... T. XIII. — Warszawa, 1893. S. 955.

[15] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 380.

[16] Коўкель І. Воранава // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 358.

[17] БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 272.

[belstat-18] Перепись населения — 2009. Гродненская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2015-19] Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-20] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-21] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[22] Татаринов Ю. Города Беларуси в некоторых интересных исторических сведениях. Гродненщина. — Минск, 2009.

[23] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]