Перайсьці да зьместу

Чэ Гевара: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Зьмест выдалены Змесціва дададзена
Legobot (гутаркі | унёсак)
д Bot: Migrating 129 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q5809 (translate me)
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.2
 
(не паказаныя 12 прамежных вэрсіяў аўтарства 7 удзельнікаў)
Радок 1: Радок 1:
{{Вайсковец}}
[[Файл:Che Guevara - Grab in Santa Clara, Kuba.jpg|міні|Магіла Чэ ў Санта Кляра, [[Куба]]]]
[[Файл:Che Guevara - Grab in Santa Clara, Kuba.jpg|міні|Магіла Чэ ў [[Санта-Кляра|Санта-Кляры]], [[Куба]]]]
'''Ґева́ра-Лінч дэ-ля-Сэ́рна, Эрнэ́ста-Рафаэ́ль (Чэ)''' ({{Мова-es|Ernesto Rafael Guevara Lynch de la Serna}} (Che); [[14 чэрвеня]] [[1928]], [[Расарыё]], [[Арґентына]] — [[9 кастрычніка]] [[1967]], Гіґера, [[Балівія]]) — вядомы лацінаамэрыканскі рэвалюцыянэр, паплечнік [[Фідэль Кастра|Фідэля Кастра]], камандантэ [[Кубінская рэвалюцыя|Кубінскай рэвалюцыі]].
''' Эрнэ́ста (Чэ) Ґева́ра''' ({{мова-es|Ernesto Guevara}} (Che); {{Нарадзіўся|14|6|1928}}, [[Расарыё]], [[Аргентына|Арґентына]] — {{Памёр|9|10|1967}}, Ля-Іґера, [[Балівія]]) — вядомы лацінаамэрыканскі [[марксізм|марксісцкім]] рэвалюцыянэр, мэдык, партызанскі лідэр і паплечнік [[Фідэль Кастра|Фідэля Кастра]], камандантэ [[Кубінская рэвалюцыя|Кубінскай рэвалюцыі]].


Зьяўляючыся маладым студэнтам-мэдыкам, Ґевара падарожнічаў па [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]] і быў шлыбока уражаны беднасьцю, голадам і хваробамі, якія мелі месца на ягоным родным кантынэнце. Ягонае памкненьне дапамагчы зрынуць тое, што ён бачыў, прывялі арґентынца да высновы, што ў бяздольлі Лацінскае Амэрыкі вінная капіталістычная эксплюатацыі з боку [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Гэта падштурхнула яго на ўдзел у сацыяльных рэформах у [[Гватэмала|Ґватэмале]] за часам прэзыдэнта [[Хакоба Арбэнс Гусман|Хакоба Арбэнса Ґусмана]], які аднак быў зрынуты праз вайсковы пераварот зарганізаваны [[Цэнтральная разьведвальная ўправа|Цэнтральнай разьведвальнай ўправай]] (ЦРУ) ЗША, што замацавала палітычную [[ідэалёгія|ідэалёґію]] Ґевары. Пазьней у [[Мэхіка]] Ґевара сустрэў [[Рауль Кастра|Рауля]] і Фідэля Кастра і разам зь імі адплыў на Кубу з мэтай зьвяржэньня кубінскага дыктатара, падтрыманага ЗША, [[Фульхэнсіё Батыста]]. Ґевара неўзабаве стаў вядомым сярод паўстанцаў, быў узведзены ў камандаваньне і згуляў ключавую ролю ў пераможнай двухгадовай партызанскай кампаніі, якая скінула рэжым Батысты.
У 1966—1967 гадах вёў рэвалюцыйную барацьбу ў [[Балівія|Балівіі]] супраць рэакцыйна-дыктатарскага рэжыму Рэнэ Бар’ентаса ({{Мова-es|René Barrientos}}), якога падтрымлівалі [[ЗША]]. Усё больш узмацняліся палітычныя разыходжаньні паміж асобнымі праўрадавымі групоўкамі. У гэтых умовах у жніўні 1967 узнік востры ўрадавы крызіс. Урад Бар’ентаса абараняў інтарэсы буржуазных слаёў, зьвязаных з паўночнаамэрыканскім імпэрыялізмам. Ён абапіраўся на падтрымку камандаваньня арміі. У кастрычніку 1967 году пры актыўнай дапамозе Цэнтральнага разьведвальнага ўпраўленьня (ЦРУ) ЗША урад разграміў атрад Гевары. Сам Чэ, будучы паранены, трапіў у палон і 9 кастрычніка быў расстраляны па загадзе з Вашынгтона.

Ґевара быў плённым пісьменьнікам, склаўшы падручнік па партызанскай вайне, а таксама апублікаваўшы мэмуары пра сваё юнацкае кантынэнтальнае падарожжа на матацыклах. Ён захапляўся [[марксізм-ленінізм|марксізмам-ленінізмам]] і лічыў, што недаразьвіцьцё і залежнасьць краінаў трэцяга сьвету ёсьць прамым вынікам [[імпэрыялізм]]у, [[нэакаляніялізм]]у і манапольнага [[капіталізм]]у, адзіным сродкам абароны ад якіх ён бачыў у [[пралетарскі інтэрнацыяналізм|пралетарскім інтэрнацыяналізьме]] і [[сусьветная рэвалюцыя|сусьветнай рэвалюцыі]]. У 1966—1967 гадох вёў рэвалюцыйную барацьбу ў [[Балівія|Балівіі]] супраць рэакцыйна-дыктатарскага рэжыму [[Рэнэ Бар’ентас|Рэнэ Бар’ентаса]], якога падтрымлівалі ЗША. У краіне ўсё больш узмацняліся палітычныя разыходжаньні паміж асобнымі праўрадавымі групоўкамі. У гэтых умовах у жніўні 1967 году ўзьнік востры ўрадавы крызіс. Урад Бар’ентаса абараняў інтарэсы буржуазных слаёў, зьвязаных з паўночнаамэрыканскім імпэрыялізмам. Ён абапіраўся на падтрымку камандаваньня войска. У кастрычніку 1967 году пры актыўнай дапамозе ЦРУ урад разграміў атрад Ґевары. Сам Чэ, будучы паранены, трапіў у палон і 9 кастрычніка быў расстраляны. Загад на пакараньне быў выкананы, не зважаючы на жаданьне ўраду ЗША пераправіць Чэ Ґевару ў [[Панама|Панаму]] дзеля далейшых допытаў<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm ''«CIA man recounts Che Guevara's death»'']. BBC News.</ref>.

Ґевара застаецца адначасова шанаванай і ажыўленай гістарычнай постацьцю, які выклікае палярызавацыю ў грамадзтве. У выніку пакутніцкай сьмерці, паэтычных заклікаў да [[клясавы канфлікт|клясавай барацьбы]] і імкненьня да стварэньня сьвядомасьці новага чалавека, абумоўленага маральнымі, а не матэрыяльнымі стымуламі, Ґевара ператварыўся ў квінтэсэнцыйную ікону розных [[левы палітычны рух|левых]] рухаў. Ягоныя крытыкі, аднак, адзначаюць, што ён забіваў палітычных апанэнтаў, ліквідаваў [[свабодная прэса|свабодную прэсу]] і зьмяшчаў гомасэксуалаў у лягеры прымусовай працы<ref>[https://www.independent.co.uk/voices/commentators/johann-hari/johann-hari-should-che-be-an-icon-no-394336.html ''«Johann Hari: Should Che be an icon? No»'']. The Independent.</ref><ref>[https://www.foxnews.com/politics/5-inconvenient-truths-about-che-guevara ''«5 inconvenient truths about Che Guevara»'']. Fox News.</ref>. Часопіс ''«[[Time]]»'' назваў яго адным з 100 самых уплывовых людзей XX стагодзьдзя.

Знакаміты ва ўсім сьвеце манахромны партрэт Чэ Ґевары анфас створаны ірляндзкім мастаком [[Джым Фіцпатрык|Джымам Фіцпатрыкам]] з фатаґрафіі кубінца Альбэрта Корды, зробленай у 1960 годзе. На бярэце Чэ бачная зорачка [[Хасэ Марці]], адметная прыкмета камандантэ, атрыманая ад [[Фідэль Кастра|Фідэля Кастра]] ў ліпені 1957 году разам з гэтым званьнем.


== Чэ ў мастацтве ==
== Чэ ў мастацтве ==
Радок 10: Радок 17:
''Словы: Nicolas Guillen''
''Словы: Nicolas Guillen''


...Te lo dio el señor Barrientos, soldadito boliviano
…Te lo dio el señor Barrientos, soldadito boliviano


regalo de mister Johnson, para matar a tu hermano
regalo de mister Johnson, para matar a tu hermano
Радок 24: Радок 31:
y era argentino y cubano, soldadito de bolivia
y era argentino y cubano, soldadito de bolivia


y era argentino y cubano...
y era argentino y cubano…


'''пераклад:'''
'''пераклад:'''


Цябе прадае сеньор Барр’ентас, салдацік балівійскі
Цябе прадае сеньор Бар’ентас, салдацік балівійскі


Аддае містару Джонсану дзеля забойства твайго брата
Аддае містару Джонсану дзеля забойства твайго брата
Радок 38: Радок 45:
Не ведаеце, хто мёртвы салдацік балівійскі?
Не ведаеце, хто мёртвы салдацік балівійскі?


Мёртвы Чэ Гевара, а быў ён аргентынцам і кубінцам
Мёртвы Чэ Гевара, а быў ён арґентынцам і кубінцам


Быў аргентынцам і кубінцам, салдацік балівіі
Быў арґентынцам і кубінцам, салдацік Балівіі


Быў аргентынцам і кубінцам.
Быў арґентынцам і кубінцам.


== Спадчына ==
Знакаміты ва ўсім сьвеце манахромны партрэт Чэ Гевары анфас створаны ірляндзкім мастаком Джымам Фіцпатрыкам з фатаграфіі кубінца Альбэрта Корды, зробленай у [[1960]] годзе. На бярэце Чэ бачная зорачка [[Хасэ Марці]], адметная прыкмета камандантэ, атрыманая ад [[Фідэль Кастра|Фідэля Кастра]] ў ліпені [[1957]] году разам з гэтым званьнем.
Жыцьцё і спадчына Ґевары застаюцца спрэчнымі. Супярэчнасьці ягонага характару ў розныя моманты жыцьця стварылі складаны характар ​​дваістасьці. Парадаксальнае становішча Ґевары яшчэ больш ускладняецца ягонымі дыямэтральна процілеглымі якасьцямі асобы. Сьвецкі гуманіст і спагадлівы практык [[мэдыцына|мэдыцыны]], які не саромеўся страляць сваіх ворагаў, вядомы міжнародны лідэр, які выступаў за гвалт з мэтай прасоўваньня ўтапічнай філязофіі калектыўнага дабра, ідэалістычны інтэлектуал, які любіў літаратуру, але адмовіўся дапускаць іншадумства, антыімперыялістычны настроены дзяяч. Ґевара быў вядомым [[марксізм|марксісцкім]] паўстанцам, які быў гатовы радыкальнымі мэтадамі выбудоўваць новы сьвет на базісу попелу старога. Чэ Ґевара быў яскравым прадстаўніком антыкапіталізму.

Такім чынам, розныя вядомыя асобы ўсхвалялі Ґевару. Напрыклад, [[Нэльсан Мандэла]] назваў яго натхненьнем для кожнага чалавека, які любіць свабоду, а [[Жан-Поль Сартр]] назваў яго ня толькі інтэлектуалам, але і самым спраўджаным чалавекам нашага ўзросту. Іншыя, хто выказаў сваё захапленьне Ґеварам, уключаюць аўтараў [[Грэм Грын|Ґрэма Ґрына]], які адзначыў, што Ґевара прадстаўляў ідэю галянтнасьці, рыцарства і прыгодаў{{Зноска|Sinclair|2006|Sinclair|80}}, а таксама [[Сьюзан Зонтаг|Сьюзан Зонтаґ]], якая меркавала, што мэта Чэ была ня меншай чым прычынай існаваньня самога чалавецтва{{Зноска|Sinclair|2006|Sinclair|127}}. Філёзаф [[панафрыканізм|панафрыканскай]] супольнасьці [[Франц Фанон]] вызнаваў Ґевару як сусьветны сымбаль магчымасьцей аднаго чалавека, у той час як лідэр руху [[Чорная сіла|Чорнае сілы]] [[Стоклі Кармайкл]] сьцьвярджаў, што Чэ Ґевара памёр, а ягоныя ідэі працягваюць вітаць сярод чалавецтва{{Зноска|Sinclair|2006|Sinclair|67}}.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар = Sinclair, Andrew
|частка =
|загаловак = Viva Che!: The Strange Death and Life of Che Guevara
|арыгінал =
|спасылка = https://archive.org/details/vivachestrangede0000unse
|выданьне =
|месца =
|выдавецтва = Sutton publishing
|год = 2006
|том =
|старонкі =
|старонак =
|isbn = 0-7509-4310-6
|ref = Sinclair
}}


== Вонкавыя спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
{{Commonscat|Che Guevara}}
* [https://www.bbc.co.uk/archive/cuba/6228.shtml Чэ Ґевара]. BBC.{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20200513215708/https://www.biography.com/video/che-guevara-revolutionary-rebel-19573315841 Чэ Ґевара: рэвалюцыйны паўстанец]. Biography.{{ref-en}}
* [http://www.democracynow.org/2007/10/9/the_life_legacy_of_latin_american Жыцьцё і спадчына Чэ Ґевары]. Democracy Now.{{ref-en}}
* [http://www.history.com/topics/che-guevara Чэ Ґевара. Асноўныя факты]. History.{{ref-en}}
* [https://www.youtube.com/embed/GTKqBH1o12I Сапраўдная ґісторыя Чэ Ґевары]. The History Channel.{{ref-en}}


{{Бібліяінфармацыя}}
{{Накід:Палітык}}
{{Накід:Палітык}}


{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гевара, Чэ}}
[[Катэгорыя:Асобы па альфабэце]]
[[Катэгорыя:Выбітныя асобы Аргентыны|Ґевара, Чэ]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Расарыё]]
[[Катэгорыя:Кубінскія палітыкі|Ґевара, Чэ]]
[[Катэгорыя:Асобы Аргентыны]]
[[Катэгорыя:Рэвалюцыянэры|Ґевара, Чэ]]
[[Катэгорыя:Кубінскія палітыкі]]
[[Катэгорыя:Рэвалюцыянэры]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 14 чэрвеня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1928 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Аргентыне]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Аргентыне]]
[[Катэгорыя:Памерлі 9 кастрычніка]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1967 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Балівіі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Балівіі]]
[[Катэгорыя:Тэарэтыкі марксізму]]

{{Link FA|el}}
{{Link FA|eo}}
{{Link FA|es}}
{{Link FA|fi}}
{{Link FA|fr}}
{{Link FA|mk}}
{{Link FA|sr}}
{{Link FA|tr}}
{{Link GA|en}}
{{Link GA|no}}
{{Link FA|bg}}
{{Link FA|ka}}
{{Link FA|ml}}

Цяперашняя вэрсія на 06:20, 24 кастрычніка 2022

Чэ Гевара
14 чэрвеня 1928(1928-06-14)[1][4][3][…]9 кастрычніка 1967(1967-10-09)[1][2][3][…] (39 гадоў)
Месца нараджэньня
Месца сьмерці
Магіла Чэ ў Санта-Кляры, Куба

Эрнэ́ста (Чэ) Ґева́ра (па-гішпанску: Ernesto Guevara (Che); 14 чэрвеня 1928, Расарыё, Арґентына — 9 кастрычніка 1967, Ля-Іґера, Балівія) — вядомы лацінаамэрыканскі марксісцкім рэвалюцыянэр, мэдык, партызанскі лідэр і паплечнік Фідэля Кастра, камандантэ Кубінскай рэвалюцыі.

Зьяўляючыся маладым студэнтам-мэдыкам, Ґевара падарожнічаў па Паўднёвай Амэрыцы і быў шлыбока уражаны беднасьцю, голадам і хваробамі, якія мелі месца на ягоным родным кантынэнце. Ягонае памкненьне дапамагчы зрынуць тое, што ён бачыў, прывялі арґентынца да высновы, што ў бяздольлі Лацінскае Амэрыкі вінная капіталістычная эксплюатацыі з боку ЗША. Гэта падштурхнула яго на ўдзел у сацыяльных рэформах у Ґватэмале за часам прэзыдэнта Хакоба Арбэнса Ґусмана, які аднак быў зрынуты праз вайсковы пераварот зарганізаваны Цэнтральнай разьведвальнай ўправай (ЦРУ) ЗША, што замацавала палітычную ідэалёґію Ґевары. Пазьней у Мэхіка Ґевара сустрэў Рауля і Фідэля Кастра і разам зь імі адплыў на Кубу з мэтай зьвяржэньня кубінскага дыктатара, падтрыманага ЗША, Фульхэнсіё Батыста. Ґевара неўзабаве стаў вядомым сярод паўстанцаў, быў узведзены ў камандаваньне і згуляў ключавую ролю ў пераможнай двухгадовай партызанскай кампаніі, якая скінула рэжым Батысты.

Ґевара быў плённым пісьменьнікам, склаўшы падручнік па партызанскай вайне, а таксама апублікаваўшы мэмуары пра сваё юнацкае кантынэнтальнае падарожжа на матацыклах. Ён захапляўся марксізмам-ленінізмам і лічыў, што недаразьвіцьцё і залежнасьць краінаў трэцяга сьвету ёсьць прамым вынікам імпэрыялізму, нэакаляніялізму і манапольнага капіталізму, адзіным сродкам абароны ад якіх ён бачыў у пралетарскім інтэрнацыяналізьме і сусьветнай рэвалюцыі. У 1966—1967 гадох вёў рэвалюцыйную барацьбу ў Балівіі супраць рэакцыйна-дыктатарскага рэжыму Рэнэ Бар’ентаса, якога падтрымлівалі ЗША. У краіне ўсё больш узмацняліся палітычныя разыходжаньні паміж асобнымі праўрадавымі групоўкамі. У гэтых умовах у жніўні 1967 году ўзьнік востры ўрадавы крызіс. Урад Бар’ентаса абараняў інтарэсы буржуазных слаёў, зьвязаных з паўночнаамэрыканскім імпэрыялізмам. Ён абапіраўся на падтрымку камандаваньня войска. У кастрычніку 1967 году пры актыўнай дапамозе ЦРУ урад разграміў атрад Ґевары. Сам Чэ, будучы паранены, трапіў у палон і 9 кастрычніка быў расстраляны. Загад на пакараньне быў выкананы, не зважаючы на жаданьне ўраду ЗША пераправіць Чэ Ґевару ў Панаму дзеля далейшых допытаў[6].

Ґевара застаецца адначасова шанаванай і ажыўленай гістарычнай постацьцю, які выклікае палярызавацыю ў грамадзтве. У выніку пакутніцкай сьмерці, паэтычных заклікаў да клясавай барацьбы і імкненьня да стварэньня сьвядомасьці новага чалавека, абумоўленага маральнымі, а не матэрыяльнымі стымуламі, Ґевара ператварыўся ў квінтэсэнцыйную ікону розных левых рухаў. Ягоныя крытыкі, аднак, адзначаюць, што ён забіваў палітычных апанэнтаў, ліквідаваў свабодную прэсу і зьмяшчаў гомасэксуалаў у лягеры прымусовай працы[7][8]. Часопіс «Time» назваў яго адным з 100 самых уплывовых людзей XX стагодзьдзя.

Знакаміты ва ўсім сьвеце манахромны партрэт Чэ Ґевары анфас створаны ірляндзкім мастаком Джымам Фіцпатрыкам з фатаґрафіі кубінца Альбэрта Корды, зробленай у 1960 годзе. На бярэце Чэ бачная зорачка Хасэ Марці, адметная прыкмета камандантэ, атрыманая ад Фідэля Кастра ў ліпені 1957 году разам з гэтым званьнем.

Soldadito boliviano/Салдацік балівійскі

Словы: Nicolas Guillen

…Te lo dio el señor Barrientos, soldadito boliviano

regalo de mister Johnson, para matar a tu hermano

para matar a tu hermano, soldadito de bolivia

para matar a tu hermano.

No sabes quien es el muerto soldadito boliviano?

el muerto es el Che Guevara, y era argentino y cubano

y era argentino y cubano, soldadito de bolivia

y era argentino y cubano…

пераклад:

Цябе прадае сеньор Бар’ентас, салдацік балівійскі

Аддае містару Джонсану дзеля забойства твайго брата

Дзеля забойства твайго брата, салдацік балівійскі

Дзеля забойства твайго брата

Не ведаеце, хто мёртвы салдацік балівійскі?

Мёртвы Чэ Гевара, а быў ён арґентынцам і кубінцам

Быў арґентынцам і кубінцам, салдацік Балівіі

Быў арґентынцам і кубінцам.

Жыцьцё і спадчына Ґевары застаюцца спрэчнымі. Супярэчнасьці ягонага характару ў розныя моманты жыцьця стварылі складаны характар ​​дваістасьці. Парадаксальнае становішча Ґевары яшчэ больш ускладняецца ягонымі дыямэтральна процілеглымі якасьцямі асобы. Сьвецкі гуманіст і спагадлівы практык мэдыцыны, які не саромеўся страляць сваіх ворагаў, вядомы міжнародны лідэр, які выступаў за гвалт з мэтай прасоўваньня ўтапічнай філязофіі калектыўнага дабра, ідэалістычны інтэлектуал, які любіў літаратуру, але адмовіўся дапускаць іншадумства, антыімперыялістычны настроены дзяяч. Ґевара быў вядомым марксісцкім паўстанцам, які быў гатовы радыкальнымі мэтадамі выбудоўваць новы сьвет на базісу попелу старога. Чэ Ґевара быў яскравым прадстаўніком антыкапіталізму.

Такім чынам, розныя вядомыя асобы ўсхвалялі Ґевару. Напрыклад, Нэльсан Мандэла назваў яго натхненьнем для кожнага чалавека, які любіць свабоду, а Жан-Поль Сартр назваў яго ня толькі інтэлектуалам, але і самым спраўджаным чалавекам нашага ўзросту. Іншыя, хто выказаў сваё захапленьне Ґеварам, уключаюць аўтараў Ґрэма Ґрына, які адзначыў, што Ґевара прадстаўляў ідэю галянтнасьці, рыцарства і прыгодаў[9], а таксама Сьюзан Зонтаґ, якая меркавала, што мэта Чэ была ня меншай чым прычынай існаваньня самога чалавецтва[10]. Філёзаф панафрыканскай супольнасьці Франц Фанон вызнаваў Ґевару як сусьветны сымбаль магчымасьцей аднаго чалавека, у той час як лідэр руху Чорнае сілы Стоклі Кармайкл сьцьвярджаў, што Чэ Ґевара памёр, а ягоныя ідэі працягваюць вітаць сярод чалавецтва[11].

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Чэ Геварасховішча мультымэдыйных матэрыялаў