Ухань

Ухань
	Ухань
	ҡыт. 武汉
Рәсми атамаһы	武汉市
Этнохороним	Wuhanais һәм Wuhanaise
Дәүләт	Ҡытай
Административ үҙәге	Хубэй[d]
Административ-территориаль берәмек	Хубэй[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+8:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Янцзы
Хөкүмәт башлығы	Чэн Юнвен[d]
Закондар сығарыу органы	Wuhan Municipal people's Congress[d]
Ойошма ағзаһы	Creative Cities Network[d] һәм Всемирная федерация туристических городов[d]
Халыҡ һаны	12 326 518 кеше (2020)
Административ рәүештә бүленә	Цзянъань[d], Цзянхань[d], Цяокоу[d], Ханьян[d], Учан[d], Циншань[d], Хуншань[d], Дунсиху[d], Ханьнань[d], Цайдянь[d], Цзянся[d], Хуанпи[d] һәм Синьчжоу[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	37 ± 1 метр
Туғандаш ҡала	Дуйсбург, Галац[d], Киев, Хартум, Оита[d], Бордо[d], Манчестер[d], Крайстчерч, Ашдод, Арнем, Санкт-Пёльтен[d], Питтсбург[d], Бангкок, Сент-Луис[d], Дьёр[d], Копавогур, Суонси, Измир, Паттайя[d], Льеж, Ижевск һәм Бешкәк
Милке	Line 2[d], Line 1[d], Line 4[d], Yangluo line[d], Line 8[d], Line 6[d], Line 7[d], Line 3[d] һәм Wuhan Metro Line 11[d]
Алыштырған	Wuhan[d]
Майҙан	8569,15 км²
Почта индексы	430000
Рәсми сайт	wuhan.gov.cn
Һештег	Wuhan
Тема иҡтисады	economy of Wuhan[d]
Урындағы телефон коды	027
Номер тамғаһы коды	鄂A
Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы	Category:Films shot in Wuhan[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Wuhan[d]
	Ухань Викимилектә

Уха́нь (мәғл.) (ҡыт. ябайл. 武汉, пиньин: Wǔhàn) — Ҡытай Халыҡ Республикаһының субпровинциаль әһәмиәтендәге ҡала, Хубэй провицияһының административ үҙәге. Үҙәк Ҡытайҙың халыҡ иң тығыҙ урынлашҡан ҡалаларҙың береһе. Янцзы менән Ханьшуй йылғалары ҡушылған урында уырнлашҡан.

Географияһы

Метрополияның территорияһы 3 өлөштән тора — Учан (武昌), Ханько́у (汉口) һәм Ханьян (汉阳), улар бергәләп «Ухандың өс ҡалалығы» тип атала. Был өс өлөштәр йылғаларҙың төрлө ярҙарында бер-береһенә ҡаршылаш урынлашҡан. Уларҙы бихисап күперҙәр бәйләй, шуларҙың береһе Ҡытайҙа заманса төрҙәге тәүге күпер тип иҫәпләнә һәм ябай ғына «Беренсе күпер» тип атала. Ҡаланың үҙәге тигеҙлектә урынлашҡан, шул уҡ ваҡытта уның көньяҡ өлөшө убалы.

Ҡала күлдәр һәм һаҙлыҡтар менән уратылған, улар өлөшләтә Янцзы йылғаһының иҫке йырыны ҡалдыҡтарынан барлыҡҡа килгән. Күлдәр зонаһына дамбалар буйынса баралар. Күлдәр зонаһы аръяғында ҡала автомобиль юлдары ҡулсаһы менән уратылған.

Климаты

Ухань муссондар йоғонтоһонда булған субтропик климаты зонаһында урынлашҡан. Был зона өсөн дүрт аныҡ айырылған миҙгел, йылы йәй һәм ҡыш хас. Ғинуарҙың уртаса температураһы 3,0°C, июндеке 29,3°C. Йәй миҙгеле 135 көнгә тиклем һуҙыла, яҡынса 60 көн яҙ менән көҙ дауам итә. Йәйге миҙгел осоронда ямғырлы яуым-төшөмдөң миҡдары 1205 мм кимәленә тиклем барып етә. 240 көн дауамында термометр бағанаһы 0°C-тан төшмәй.^[14]

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	25,4	29,1	32,4	35,1	36,1	37,8	39,3	39,6	37,6	34,4	30,4	23,3	39,6
Уртаса максимум, °C	8,1	10,7	15,2	22,1	27,1	30,2	32,9	32,5	28,5	23,0	16,8	10,8	21,5
Уртаса температура, °C	4,0	6,6	10,9	17,4	22,6	26,2	29,1	28,4	24,1	18,2	11,9	6,2	17,1
Уртаса минимум, °C	1,0	3,5	7,4	13,6	18,9	22,9	26,0	25,3	20,7	14,7	8,4	2,9	13,8
Абсолют минимум, °C	−18,1	−14,8	−5	−0,3	7,2	13,0	17,3	16,4	10,1	1,3	−7,1	−10,1	−18,1
Яуым-төшөм нормаһы, мм	49,0	67,6	89,5	136,4	166,9	219,9	224,7	117,4	74,3	81,3	59,1	29,7	1315,8
Сығанаҡ: 中国气象局国家气象信息中心 2014-02-01

Ҡояш яҡтылығы, ай өсөн сәғәттәр^[15].
Ай	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Ҡояш яҡтылығы, сәғ	101.9	97.0	121.8	152.8	181.0	170.9	220.2	226.4	175.8	151.9	139.3	126.5	1865.5

Административ-территориаль бүленеше

Ухань субпровинциаль әһәмиәтендәге ҡала 13 районға бүленә:

Карта
① ② ③ ④ ⑤ ⑥ Хуншань Дунсиху Ханьнань Цайдянь Цзянся Хуанпи Синьчжоу ① Цзянъань ② Цзянхань ③ Цяокоу ④ Ханьян ⑤ Учан ⑥ Циншань
Статусы	Атамаһы	Иероглифтар	Пиньинь	Халҡы (2010)	Майҙаны (км²)
Район	Цзянхань	江汉区	Jiānghàn qū
Район	Цзянъань	江岸区	Jiāng'àn qū
Район	Цяокоу	硚口区	Qiáokǒu qū
Район	Ханьян	汉阳区	Hànyáng qū
Район	Учан	武昌区	Wǔchāng qū
Район	Циншань	青山区	Qīngshān qū
Район	Хуншань	洪山区	Hóngshān qū
Район	Дунсиху	东西湖区	Dōngxīhú qū
Район	Ханьнань	汉南区	Hànnán qū
Район	Цайдянь	蔡甸区	Càidiàn qū
Район	Цзянся	江夏区	Jiāngxià qū
Район	Хуанпи	黄陂区	Huángpí qū
Район	Синьчжоу	新洲区	Xīnzhōu qū

Тарихы

Көнбайыш Чжоу дәүерендә Янцзы йылғыһының көньяҡ яр буйындағы хәҙерге Учан тирәһе Э (鄂国) батшалығы составында булған, уның атамаһы урындағы топонимдарҙфң нигеҙе булып киткән. Беҙҙең эраға тиклем IX быуатта Э батшалығы Чу батшалығы тарафынан яуланған, һуңғыһы беҙҙең эраға тиклем III быуатта Цинь батшалығы тарафынан баҫып алынған.

Хань менән Янцзы йылғалары ҡушылған ерҙә урынлашҡан Ханьян, Хань империяһы осоронда мөһим порт булып китә. 223 йылда Шэшань тауында (хәҙерге Учан территорияһында) Сякоу (夏口城) нығытмаһы төҙөлгән — был ваҡиға Уханды нигеҙләү тип иҫәпләнә. Шул ваҡытта уҡ Һары Торна манараһы (黄鹤楼) төҙөлгән. Хань империяһы тарҡалған осорҙа был урындарҙа бер нисә алыш була һәм Чиби янындағы алыш һөҙөмтәләре буйынса төбәк Сунь Цюандең ҡулына күсә, аҙаҡ ул үҙен У дәүләтенең хакимы тип иғлан иткән.

Сунь Цюань 221 йылда Учан (武昌郡) округын ойошторған, уның хакимиәте Учан өйәҙендә (хәҙерге Эчжоу) урынлаша. Көньяҡ Сун империяһы дәүерендә Учан округы Инчжоу (郢州) өлкәһе составына индерелгән, уның хакимиәте Сякоуҙа урынлашҡан. Һөҙөмтәлә «Учан» топонимы әкренләп көнбайышҡа табан күсә барған: үҙенең атамаһында «Учан» һүҙен йөрөткән хакимиәт органдары инде ғәҙәтәгесә Учан өйәҙендә түгел, ә Сякоуҙа урынлашҡан.

Суй империяһы осоронда Цзянся һәм Ханьян өйәҙҙәре ойошторолған. Тан империяһы дәүерендә уларҙың статусы күтәрелә: өйәҙҙәр урынына Эчжоу (鄂州) һәм Мяньчжоу (沔州) өлкәләре ойошторола. 877 йылда төбәк Хуан Чао етәкселегендәге ихтилал барышында таланған.

Сун империяһы дәүерендә Ҡытайҙың милли геройы Юэ Фэй 8 йыл дауамында Эчжоуҙа чжурчжэндәрҙең Цзинь империяһы ғәскәрҙәренә ҡаршы һуғышҡан, бының өсөн уға «Э кенәзе» (鄂王) титулы бирелгән.

Монголдар баҫып алып, Юань империяһы нигеҙләнгәндән һуң, ил син-чжуншушэндар идара иткән эре төбәктәргә бүленгән. Цзянся өйәҙе Хугуан син-чжуншушэнының резиденцияһы булып китә.

XIV быуатта Чжу Юаньчжан монгол хакимлығына ҡаршы ихтилал күтәргән.

XIX быуат аҙағында был урындарға төньяҡтан көньяҡҡа тимер юл үтә, һәм улар йөктө тимер юлынан йылға транспортына күсереү буйынса мөһим пункт булып китә.

Ухандә Ихтилал майҙаны. Артҡы планда — Учан ихтилалынан һуң Хубэй провинцияһында баш күтәреүселәрҙең штабы урынлашҡан бина. Майҙанда Сунь Ятсенға һәйкәл ҡуйылған

1911 йылда Сунь Ятсендың арҡаҙаштары Цзянся өйәҙендә Учан ихтилалын ойошторған, ул Цин империяһының ҡолауынаһәм Ҡытайҙа республика урынлаштырылыуына килтергән. Синьхай инҡилабынан һуң Учан идаралығы бөтөрөлә, ә Цзянся өйәҙе Учан өйәҙе (武昌县) тип үҙгәртелә, элекке Учан өйәҙе («түбәнге Учан», хәҙерге Эчжоу) Шоучан өйәҙе (寿昌县) тип үҙгәртелгән.

1967 йылда Ҡытайҙа мәҙәни революция осоронда Ухань ҡалаһында хунвэйбиндар араһында ҡаты бәрелештәр булған. Ҡалала хәл үтә киҫкенләшкәс, урындағы халыҡ оборона отрядтарын төҙөй башлай.

1979 йылда Ухань властары идаралығы аҫтына Сяньнин округынан (咸宁地区) Учан өйәҙе (武昌县), һәм Сяогань округынан (孝感地区) Ханьян өйәҙе (汉阳县) күсерелгән. 1983 йылда Ухань властары идаралығы аҫтына Сяогань округынан Хуанпи өйәҙе (黄陂县), һәм Хуанган округынан (黄冈地区) Синьчжоу өйәҙе (新洲县) тапшырылған.

1984 йылда Ухань составында Ханьнань районы ойошторолған. 1992 йылда Ханьян өйәҙе бөтөрөлгән, уның урынына Цайдянь районы ойошторолған. 1995 йылда Учан өйәҙе бөтөрөлгән, ә уның урынына Цзянся районы ойошторолған. 1998 йылда Наньпи һәм Синьчжоу өйәҙҙәре шулай уҡ ҡала буйһоноуындағы райондар тип үҙгәртелгән.