Псков республикаһы
 | Псков республикаһы һәм Псковтағы республика мәҡәләләрен берләштерергә! |
| Псков республикаһы | |
| Нигеҙләү датаһы | 1348 |
|---|---|
| Рәсми тел | сиркәү-славян теле[d] |
| Донъя ҡитғаһы | Европа |
| Дәүләт | Псков республикаһы |
| Административ үҙәк | Псков |
| Идара итеү формаһы | смешанная форма правления[d] |
| Ҡулланылған тел | древнепсковский диалект[d] |
| Ғәмәлдән сыҡҡан дата | 1510 |
 | |
| Тема иҡтисады | economy of the Pskov Republic[d] |
 Псков республикаһы Викимилектә | |
Псков республикаһы, шулай уҡ Псков Вече Республикаһы, Псков феодаль республикаһы, Псков кенәзлеге, рәсми исеме — Псков дәүләте, Псков ере, (рус. Псковская республика, Псковская веселая республика, Псковская феодальная республика, Псковское княжество, Псковское государство, Псковская земля) - баш ҡалаһы Псков ҡалаһында булған Русь территорияһында урта быуат дәүләт берәмеге. XI быуат башынан алып 1136 йылға тиклем Киев наместниктары менән идара итә, шуның менән бергә киң автономиянан файҙаланып Новгород республикаһы составында була. 1348 йылдан тулыһынса ирекле. 1510 йылда үҙәкләштерелгән Рус дәүләте составына инә.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Псков кенәзе (XI быуат башы) Владимир Святославичтең кесе улы Судиславль була.
Киев Русе тарҡалғандан һуң, XII быуатта Псков ҡалаһы һәм уның тирәһендәге Великая һәм Нарва йылғалары буйҙары, Чуд һәм Псков күлдәре буйлары Новгород еренең бер өлөшө булалар. Псков айырым хоҡуҡтарға эйә булған, шул иҫәптән үҙ ҡала яндарына эйә булған (иң боронғо урындарҙың береһе - Изборск).
Псковтың Ливон орденына ҡаршы уңышлы көрәштә ҡатнашыуы арҡаһында ҡаланың Новгород феодаль республикаһы составында йоғонтоһо шаҡтай көсәйә, һөҙөмтәлә, уның фактик автономияһы көсәйә, бигерәк тә 1268 йылда Раковор һуғышында еңгәндән һуң. Псковты Новгородтан алыу процессына изге князь Довмонт (1266-1299) ҙур өлөш һанай.
1348 йылда (Болотов килешеүе) Псковтың бәйһезлеге Новгород ҡалаһы тарафынан де-юре тип таныла, шунан һуң Новгород боярҙарын уға үҙ ултыртмалары ебәреүҙән туҡтай. Псковта Новгородҡа бәйле булған берҙән-бер өлкә - сиркәү мәсьәләләре булған — ул элеккесә үк Новгород архиепискобы буйһонған.
1348 йылда Новгородтан Псков өзөлгәс, Псковта Бөйөк Литва Кенәзлегенең йоғонтоһо көслө була. 1399 йылдан Псков үҙен Мәскәү кенәзе вассалы тип таный, Псковты князь наместник шул тиклем пәйда була. Василий II Псков наместниктары үҙ теләктәре менән һыҙып билдәләү хокукын ябылыуға ирешә, өҫтәүенә, улар Псковҡа ғына түгел, Бөйөк князгә лә вәғәҙә итәләр. Иван III билдәләнгән княздәрҙе алмаштырыу хокукын юғалта.
Идара
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Псков ере башлығында ултыртмалар, боярҙар Советы, князь һәм вече тора. Новгород Республикаһынан айырмалы булараҡ, Псковта ҙур баяр ер биләмәләре булмаған, был боярҙарға бөтә сәйәси хакимиәтте үҙ ҡулдарында тупларға мөмкинлек бирмәй. Вече белгестәр, ултыртыусы кешеләр, изорниктар һәм ябай кешеләр идара итә.
Псков бер нисә өлөштән (остар, райондар) торған. 1374-75 йылдар диуары сиктәрендә терәк була. Диуарҙан ситтә 1465 йылда диуар менән әйләндереп алынған һәм яңы остар барлыҡҡа килгән посад була. Шулай уҡ осларға ҡала ситендәге Псков ере территорияһы ла буйһонған.
Иҡтисад
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Псков республикаһы игенселек, балыҡ тотоу, сүмес, ювелир хеҙмәт һәм архитектура яҡшы үҫеш алған.
Республика өсөн, Новгород һәм башҡа урыҫ шәһәрләре, балтиҡ төбәге һәм Көнбайыш Европа (ҡалала Ганзия лигаһы факторияһы урынлашҡан) менән тармаҡлы сауҙа Рустең иң эре һөнәрселек һәм сауҙа үҙәктәренең береһе булған Псковты яһаған.
Псковта 85 йыл дауамында 1425 йылдың сентябренән 1510 йылдың февраленә тиклем үҙ аҡсалары һуғылған.
Новгородтан айырмалы булараҡ, Псковта эре ер хужалары булмаған, уның граждандарының һәм монастырҙарҙың ер биләмәләре аҙраҡ һәм таралған була.
Мөстәҡиллекте юғалтыу
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Иҡтисади үҫеш, тышҡы сәйәси маҡсаттар, Псковтың Куликов һуғышында ҡатнашыуы һәм Тевтон ордены һәм Литваға мул уңыш алған ҡаршы тороуы арҡаһында Мәскәү менән элемтәләрҙе нығытыу Псков республикаһының бәйһеҙлеген кәметеү өсөн шарттар тыуҙыра.
1510 йылда бөйөк князь Мәскәү Василий III Псковҡа килә һәм уны үҙенең вотчинаһы тип иғлан итә һәм Псков республикаһына нөктә һала. 1510 йылдың 13 ғинуарында таң атҡанда вече ҡыңғырауы төшөрөлә.
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Болховитинов Е. А. История Княжества Псковского. — М.: Кучково поле, 2012. — 528 с.
- Кафенгауз Б. Б. Древний Псков. Очерки по истории феодальной республики — М. : Наука, 1969
- Лабутина И. К. Псков. Историческая справка — Псков: ООО фирма «Псковское возрождение», 2001. — 172 с
- Плоткин К. М. Древний Псков — Псков, 1997
- Псков: Очерки истории: сборник / под редакцией И. П. Шаскольского. — Л.: Лениздат, 1971. — 367 с.
- Псковский край в истории России / составитель и научный редактор академик Академии гуманитарных наук, доктор исторических наук, профессор, Е. П. Иванов. — Псков: Псковский областной институт повышения квалификации работников образования, 1996. — ГЛАВА III. Псковская феодальная республика
- Степанов Ю. В. Господарство на берегах Великой. — Псков: ООО фирма «Псковское возрождение», 2003. — 104 с.