Müəllifin hüquqları

Müəllifin hüquqları müəlliflik hüquqları qanununun bir hissəsidir. Termin fransızca droit d'auteur sözündən leksik kalka kimi yaranıb və adətən müəllif hüquqları qanunu ilə bağlı istifadə olunur. Müəlliflərin hüquqları beynəlxalq səviyyədə Ədəbi və İncəsənət Əsərlərinin Mühafizəsi üzrə Bern Konvensiyası və digər oxşar müqavilələrlə qorunur. “Müəllif” çox geniş mənada işlənir və eyni şey bəstəkarlara, rəssamlara, heykəltəraşlara və memarlara da aiddir: ümumiyyətlə, müəllif hər hansı bir əsərin yaranmasında yaradıcılığı əsas amil olmuş müxtəlif ölkələrdə olduqca geniş şəkildə dəyişir, ümumiyyətlə, tərifini verən şəxsdir.

Müəlliflərin hüquqları əmlak (“iqtisadi”) və şəxsi qeyri-əmlak (“mənəvi”) bölünür. İqtisadi hüquqlar zamanla məhdud olan və hər hansı digər əmlak kimi müəllif tərəfindən başqalarına verilə bilən mülkiyyət hüquqlarıdır (baxmayaraq ki, bir çox ölkələr köçürmənin yazılı müqavilə formasında olmasını tələb edir). Onlar müəllifə və ya sahibinə hüquqi cəhətdən maddi fayda əldə etmək, habelə onun əsərlərinin istənilən formada reproduksiyasına icazə vermək məqsədi daşıyır (Bern Konvensiyasının 9-cu maddəsi). Dramatik və musiqi əsərlərinin (pyeslərin və s.) müəllifləri də onların ictimai ifasına icazə vermək hüququna malikdirlər (Bern Konvensiyasının 11-ci maddəsi).

Müəllifin mənəvi hüquqlarının müdafiəsi belə bir fikrə əsaslanır ki, yaradıcılıq müəyyən mənada müəllifin şəxsiyyətinin ifadəsidir: ona görə də, mənəvi hüquqlar müəllifin ölümündən sonra vəsiyyətnamə şəklində başqa şəxsə verilə bilməz. Hüquqların mənəvi müdafiəsi ölkədən ölkəyə çox dəyişir, lakin bunların hamısına əsərin müəllifi kimi tanınmaq hüququ və mülkiyyətə, şərəfə və nüfuza xələl gətirə biləcək hər cür deformasiyadan qorunmaq hüququ daxildir. Bir çox ölkələrdə müəllifin mənəvi hüquqları əbədidir.

Şəxsi qeyri-əmlak hüquqları

Şəxsi qeyri-əmlak hüquqları müəllifin şəxsiyyətindən ayrılmazdır. Bunlara daxildir:

• müəlliflik hüququ, yəni əsərin müəllifi kimi tanınmaq, ondan istifadə edərkən müəllifə istinad tələb etmək hüququ;
• ad hüququ, yəni əsərdən müəllifin əsl adı, təxəllüsü ilə və ya adı göstərilmədən istifadə etmək və ya istifadəsinə icazə vermək hüququ;
• əsəri ictimailəşdirmək hüququ, yəni müəllifin razılığı ilə əsəri ilk dəfə ictimaiyyətə təqdim edən hərəkəti həyata keçirmək (nəşr, ictimai ifa və s.);
• əsərin toxunulmazlığı hüququ, yəni onun razılığı olmadan əsərin özünə, onun adına və ya müəllifin adının təyin edilməsinə hər hansı istifadə üsulu ilə dəyişiklik edilməsinin qadağan edilməsi; Müəllifin şərəf və ləyaqətinə xələl gətirə biləcək təhriflərin yolverilməzliyi xüsusilə vurğulanır.