Aksum krallığı: Redaktələr arasındakı fərq
Naviqasiyaya keç
Axtarışa keç
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
ce Teq: 2017 viki-mətn redaktoru |
||
| (11 istifadəçi tərəfindən edilmiş 27 dəyişiklik göstərilmir) | |||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
{{Dövlət |
|||
{{vikiləşdirmək}} |
|||
|orijinal_adı = Aksum krallığı |
|||
'''Aksum Krallığı''' — [[Efiopiya]]nın şimalında qədim dövlət. İndiki [[Sudan]] ərazisi də Aksum padşahlığına aid olmuşdur. Adı Aksum şəhərindən götürülmüşdür. Aksum padşahlığı haqqında ilk məlumat II əsrə aiddir. Əsasən II-XI əsrlərdə aid olmuşdur. [[Hindistan]]dan və Şərqi Afrikadan Aralıq dənizinə gedən ticarət yollarının Aksum padşahlığından keçməsi onun iqtisadi inkişafına yardım etmişdir. |
|||
|rəsmi_adı = {{dil-gez|መንግስቲ ኣኽሱም}} |
|||
|ümumi_adı = |
|||
|dövr = |
|||
|statusu = krallıq |
|||
|status_mətni = |
|||
|imperiya = |
|||
|idarəetmə_forması = monarxiya |
|||
|quruluş_hadisəsi = |
|||
|quruluş_tarixi = |
|||
|quruluş_ili = 100 |
|||
|süqut_hadisəsi = |
|||
|süqut_tarixi = |
|||
|süqut_ili = 940 |
|||
|sürgün_başlama_ili = |
|||
|sürgün_bitmə_ili = |
|||
|hadisə1 = |
|||
|hadisə_tarixi1 = |
|||
|hadisə2 = |
|||
|hadisə_tarixi2 = |
|||
|hadisə3 = |
|||
|hadisə_tarixi3 = |
|||
|hadisə4 = |
|||
|hadisə_tarixi4 = |
|||
|hadisə5 = |
|||
|hadisə_tarixi5 = |
|||
|hadisə6 = |
|||
|hadisə_tarixi6 = |
|||
|quruluşdan_əvvəl = |
|||
|quruluşdan_əvvəlki_tarix = |
|||
|süqutdan_sonra = |
|||
|süqutdan_sonrakı_tarix = |
|||
|s1 = Dʿmt |
|||
|s1_bayrağı = |
|||
|s1_şəkil = |
|||
|s2 = Himyar |
|||
|s2_bayrağı = |
|||
|s3 = Kuş (krallıq) |
|||
|s3_bayrağı = |
|||
|s4 = |
|||
|s4_bayrağı = |
|||
|s5 = |
|||
|s5_bayrağı = |
|||
|x1 = Efiopiya imperiyası |
|||
|x1_bayrağı = Flag of Ethiopia (1897).svg |
|||
|x1_şəkil = |
|||
|x2 = |
|||
|x2_bayrağı = |
|||
|x3 = |
|||
|x3_bayrağı = |
|||
|x4 = |
|||
|x4_bayrağı = |
|||
|x5 = |
|||
|x5_bayrağı = |
|||
|bayrağı = |
|||
|bayrağın_yazısı = |
|||
|bayrağı2 = |
|||
|bayrağın_yazısı2 = |
|||
|bayrağın_növü = |
|||
|gerbi = |
|||
|gerbin_yazısı = |
|||
|simvolun_növü = |
|||
|simvolun_növü_məqaləsi = |
|||
|xəritəsi = The Kingdom of Aksum.png |
|||
|xəritənin_yazısı = |
|||
|xəritənin_izahı = |
|||
|xəritəsi2 = |
|||
|xəritənin_yazısı2 = |
|||
|xəritənin_izahı2 = |
|||
|paytaxtı = [[Aksum]] |
|||
|sürgündəki_paytaxtı = |
|||
|milli_şüarı = |
|||
|milli_himni = |
|||
|ümumi_dilləri = Geez dili |
|||
|dini = [[Efiopiya pravoslav kilsəsi|kopt xaçpərəstliyi]] <small>(IV əsrin ortalarından sonra rəsmi din)</small><br> Aksum bütpərəstliyi <small>(IV əsrin ortalarına qədər rəsmi din)</small><br>[[islam]] <small>(615-ci ildən sonra meydana gəlmişdir)</small><br>[[iudaizm]] |
|||
|demonimi = |
|||
|valyutası = |
|||
|rəhbər1 = Za Hakala ''(birinci)'' |
|||
|rəhbər2 = [[Dıl-Nəad]] ''(sonuncu)'' |
|||
|rəhbər3 = |
|||
|rəhbər4 = |
|||
|rəhbər_il1 = təx. 100 |
|||
|rəhbər_il2 = təx. 940 |
|||
|rəhbər_il3 = |
|||
|rəhbər_il4 = |
|||
|rəhbər_titulu = nequs |
|||
|nümayəndə1 = |
|||
|nümayəndə2 = |
|||
|nümayəndə3 = |
|||
|nümayəndə4 = |
|||
|nümayəndə5 = |
|||
|nümayəndə_il1 = |
|||
|nümayəndə_il2 = |
|||
|nümayəndə_il3 = |
|||
|nümayəndə_il4 = |
|||
|nümayəndə_il5 = |
|||
|nümayəndə_titulu = |
|||
|köməkçi1 = |
|||
|köməkçi2 = |
|||
|köməkçi3 = |
|||
|köməkçi4 = |
|||
|köməkçi_il1 = |
|||
|köməkçi_il2 = |
|||
|köməkçi_il3 = |
|||
|köməkçi_il4 = |
|||
|köməkçi_titulu = |
|||
|qanunverici_orqanı = |
|||
|palata1 = |
|||
|palata_növü1 = |
|||
|palata2 = |
|||
|palata_növü2 = |
|||
|statistika_ili1 = |
|||
|statistika_sahəsi1 = |
|||
|əhali_statistikası1 = |
|||
|statistika_ili2 = |
|||
|statistika_sahəsi2 = |
|||
|əhali_statistikası2 = |
|||
|statistika_ili3 = |
|||
|statistika_sahəsi3 = |
|||
|əhali_statistikası3 = |
|||
|statistika_ili4 = |
|||
|statistika_sahəsi4 = |
|||
|əhali_statistikası4 = |
|||
|statistika_ili5 = |
|||
|statistika_sahəsi5 = |
|||
|əhali_statistikası5 = |
|||
|indi = Efiopiya, Sudan, Misir, Yəmən, Səudiyyə Ərəbistanı, Eritreya |
|||
|qeyd_a = |
|||
|qeyd_b = |
|||
|qeyd_h = |
|||
|qeydlər = |
|||
}} |
|||
'''Aksum krallığı''' və ya '''Aksum padşahlığı'''<ref>{{ASE|1|204|Aksum padşahlığı}}</ref> — [[Efiopiya]]nın şimalında qədim dövlət. İndiki [[Sudan]] ərazisi də Aksum krallığına aid olmuşdur. Adı Aksum şəhərindən götürülmüşdür. Aksum krallığı haqqında ilk məlumat II əsrə aiddir. Əsasən II-XI əsrlərdə aid olmuşdur. [[Hindistan]]dan və [[Şərqi Afrika]]dan [[Aralıq dənizi]]nə gedən ticarət yollarının Aksum krallığından keçməsi onun iqtisadi inkişafına yardım etmişdir. |
|||
III əsrin axırlarında Aksum padşahlığı çox güclənmişdir. Padşah Ezanın dövründə (IV əsrin əvvəlləri) Aksum padşahlığı Nubiyanı işğal etmişdi. IV-VI əsrlərdə Cənubi Ərəbistanda ağalıq uğrunda Himyəri dövləti ilə gərgin mübarizə aparmışdır. Bir qrup alimlər Aksum padşahlığını quldar, digərləri isə feodal dövlət hesab edirlər. Aksum mədəniyyəti Cənubi Ərəbistan mədəniyyəti ilə sıx əlaqədə olmuşdur. IV əsrdə Aksum padşahlığında xristianlıq yayılmağa başlamışdır. IV əsrədək Aksum padşahları səba yazısı və dilindən, III-IV əsrlərdə həmçinin yunan, sonralar isə qədim efiop dilindən istifadə etmişlər. İranın Cənubi Ərəbistanı işğal etməsi (VI əsrin sonu)xüsusilə Aksum padşahlığını Aralıq dənizindən ayıran Ərəb xilafətinin əmələ gəlməsi Aksum padşahlığının tənəzzülünə səbəb oldu. |
|||
== Tarixi == |
|||
Aksum Krallığı, e.ə. I minillikdə Cənubi Ərəbistanda qurulan Sami mənşəli bir Sah krallığından əmələ gəldi. Ən parlaq dövründə (III-VI əsrlər) Afrikanın şimal-şərqindəki ən böyük bazar vəziyyətinə gəldi. İsgəndəriyyəcən uzanaraq Nilin kənarına keçən ticarətlə bağlantı qurdu. Aksum IX əsrin sonuna gəlindiyində Qırmızı dəniz sahillərinə hakim olmuşdu. Əhali Ədən Körfəzi sahillərindən Somalinin şimal sahilindəki Zeylaya (Seylac) qədər uzanırdı. Aksumun ticarət sahəsində böyük bir dövlət olaraq inkişafı,II və III əsrlərdə Mero Krallığının gücünü sarsıtdı və bu krallıq IV əsrdə Aksumun zəbti nəticəsində yıxıldı. |
|||
Aksum krallığı e.ə. I minillikdə Cənubi Ərəbistanda mövcud olmuş Sami mənşəli [[Sah krallığı]]nin yerində qurulmuşdur. III əsrin axırlarında Aksum krallığı çox güclənmiş və III-VI əsrlərdə Afrikanın şimal-şərqindəki ən böyük ticarət mərkəzi olmuşdur. İsgəndəriyyədən Nil sahillərinə qədər olan ərazidə bütün ticarət bu krallığın nəzarəti altında gerçəkləşmişdir. Bir dövlət olaraq Aksumun ticarət sahəsindəki bu inkişafı II-III əsrlərdə [[Mero krallığı]]nın zəiflətmiş və bu krallıq IV əsrdə Aksum tərəfindən işğal olunmuşdur. Kral Ezanın dövründə (IV əsrin əvvəlləri) Aksum krallığı [[Nubiya]]nı da işğal etmişdi. |
|||
Bir qrup alimlər Aksum krallığını quldar, digərləri isə feodal dövlət hesab edirlər. Aksum mədəniyyəti Cənubi Ərəbistan mədəniyyəti ilə sıx əlaqədə olmuşdur. IV əsrdə Aksum krallığında [[xristianlıq]] yayılmağa başlamışdır. Bunun sayəsində krallıq Bizans hakimiyyəti altında olan xaçpərəst Misirlə həm siyasi, həm də dini baxımdan yaxın əlaqələr qurmuşdur. Təxminən bu dövrdə Aksu krallığı öz ərazisini Cənubi Ərəbistana qədər genişlətmişdir və IV-VI əsrlərdə Cənubi Ərəbistanda ağalıq uğrunda [[Himyarilər|Himyəri dövləti]] ilə gərgin mübarizə aparmışdır. Bu mübarizə nəticəsində VI əsrdə Yəmən də Aksu krallığına tabe olmuşdur. |
|||
Aksum Kralı IV əsrdə xristianlığı qəbul edərək, Bizans hakimiyyətində olan Misirlə həm siyasi, həm də dini baxımdan yaxın bağlar qurdular. Eyni dövrdə ərazilərini Cənubi Ərəbistanına qədər genişlətdilər. VI əsrdə Yəmən də Aksu Krallığına bağlandı. Ərəb yazıçılar, əsərlərində Aksumun bundan sonrakı tarixindən çox az yazdılar Bu əsərlərin birində Efiopiya ilə Nubiya arasında 687-ci ildə bir döyüş çıxdığı və Esato (Judith) adındakı Yəhudi kraliçanın, 976-cı ildə bölgədəki xristian xalqı təzyiq altına aldığı ifadə edilər. Esato, Aksu xanədanını yıxmağı bacarsa da, xanədanın bir başqa xristian qolu olan Zegueler qısa müddətdə nəzarəti yenidən ələ keçirmişlər. |
|||
IV əsrədək Aksum kralları səba yazısı və dilindən, III-IV əsrlərdə həmçinin yunan, sonralar isə qədim [[efiop dili]]ndən istifadə etmişlər. İranın Cənubi Ərəbistanı işğal etməsi (VI əsrin sonu) xüsusilə Aksum krallığını Aralıq dənizindən ayıran [[Ərəb xilafəti]]nin əmələ gəlməsi Aksum krallığının tənəzzülünə səbəb oldu. |
|||
== Xarici keçidlər == |
|||
* [http://www.dskmariam.org/artsandlitreature/litreature/pdf/aksum.pdf Aksum. An African Civilisation of Late Antiquity] |
|||
== İstinadlar == |
|||
{{Efiopiya-qaralama}} |
|||
{{İstinad siyahısı}} |
|||
{{tarix-qaralama}} |
|||
== Xarici keçidlər == |
|||
* [http://www.dskmariam.org/artsandlitreature/litreature/pdf/aksum.pdf Aksum. An African Civilisation of Late Antiquity] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130123223427/http://www.dskmariam.org/artsandlitreature/litreature/pdf/aksum.pdf |date=2013-01-23 }} |
|||
[[Kateqoriya: |
[[Kateqoriya:Aksum krallığı| ]] |
||
[[Kateqoriya: |
[[Kateqoriya:Afrikanın tarixi dövlətləri]] |
||
Səhifəsinin 14:40, 21 may 2024 tarixinə olan son versiyası
| Aksum krallığı | |
|---|---|
| Aksum krallığı | |
 |
|
| Paytaxt | Aksum |
| İdarəetmə forması | monarxiya |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aksum krallığı və ya Aksum padşahlığı[1] — Efiopiyanın şimalında qədim dövlət. İndiki Sudan ərazisi də Aksum krallığına aid olmuşdur. Adı Aksum şəhərindən götürülmüşdür. Aksum krallığı haqqında ilk məlumat II əsrə aiddir. Əsasən II-XI əsrlərdə aid olmuşdur. Hindistandan və Şərqi Afrikadan Aralıq dənizinə gedən ticarət yollarının Aksum krallığından keçməsi onun iqtisadi inkişafına yardım etmişdir.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aksum krallığı e.ə. I minillikdə Cənubi Ərəbistanda mövcud olmuş Sami mənşəli Sah krallığınin yerində qurulmuşdur. III əsrin axırlarında Aksum krallığı çox güclənmiş və III-VI əsrlərdə Afrikanın şimal-şərqindəki ən böyük ticarət mərkəzi olmuşdur. İsgəndəriyyədən Nil sahillərinə qədər olan ərazidə bütün ticarət bu krallığın nəzarəti altında gerçəkləşmişdir. Bir dövlət olaraq Aksumun ticarət sahəsindəki bu inkişafı II-III əsrlərdə Mero krallığının zəiflətmiş və bu krallıq IV əsrdə Aksum tərəfindən işğal olunmuşdur. Kral Ezanın dövründə (IV əsrin əvvəlləri) Aksum krallığı Nubiyanı da işğal etmişdi.
Bir qrup alimlər Aksum krallığını quldar, digərləri isə feodal dövlət hesab edirlər. Aksum mədəniyyəti Cənubi Ərəbistan mədəniyyəti ilə sıx əlaqədə olmuşdur. IV əsrdə Aksum krallığında xristianlıq yayılmağa başlamışdır. Bunun sayəsində krallıq Bizans hakimiyyəti altında olan xaçpərəst Misirlə həm siyasi, həm də dini baxımdan yaxın əlaqələr qurmuşdur. Təxminən bu dövrdə Aksu krallığı öz ərazisini Cənubi Ərəbistana qədər genişlətmişdir və IV-VI əsrlərdə Cənubi Ərəbistanda ağalıq uğrunda Himyəri dövləti ilə gərgin mübarizə aparmışdır. Bu mübarizə nəticəsində VI əsrdə Yəmən də Aksu krallığına tabe olmuşdur.
IV əsrədək Aksum kralları səba yazısı və dilindən, III-IV əsrlərdə həmçinin yunan, sonralar isə qədim efiop dilindən istifadə etmişlər. İranın Cənubi Ərəbistanı işğal etməsi (VI əsrin sonu) xüsusilə Aksum krallığını Aralıq dənizindən ayıran Ərəb xilafətinin əmələ gəlməsi Aksum krallığının tənəzzülünə səbəb oldu.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Аксум падшаһлығы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 204.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Aksum. An African Civilisation of Late Antiquity Arxivləşdirilib 2013-01-23 at the Wayback Machine