Zimbabve: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k orf
 
(18 istifadəçi tərəfindən edilmiş 46 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{Dövlət
{{Dövlət
|yerli_dildəki_adı = Republic of Zimbabwe
|orijinal_adı = Republic of Zimbabwe
|rəsmi_adı = Zimbabve Respublikası
|rəsmi_adı = Zimbabve Respublikası
|qısa_adı = Zimbabve
|adı = Zimbabve
|milli_şüarı = «Birlik, Azadlıq, İş»<ref name="BEAVERCT">{{cite journal |url= https://news.google.com/newspapers?id=AFwtAAAAIBAJ&sjid=ydkFAAAAIBAJ&pg=3340,2548451&dq=zimbabwe+unity-freedom-work&hl=en |title= Zimbabwe |journal= The Beaver County Times |date= 13 September 1981 |accessdate= 2 November 2011 |archive-date= 11 February 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200211093055/https://news.google.com/newspapers?id=AFwtAAAAIBAJ&sjid=ydkFAAAAIBAJ&pg=3340,2548451&dq=zimbabwe+unity-freedom-work&hl=en |url-status= live }}</ref>
|milli şüar = «Unity, Freedom, Work»
|himni = ''«Zimbabve torpağı mübarək olsun»''<ref name="CIA-WF">{{cite web |url= https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/zi.html |title= The World Factbook – Zimbabwe |publisher= Central Intelligence Agency |access-date= 2019-09-03 |archive-date= 2020-04-16 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200416053740/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/zi.html |url-status= dead }}</ref>:
|himn = «Kalibusiswe Ilizwe le Zimbabwe»
|bayrağı = Flag of Zimbabwe.svg
|bayrağı = Flag of Zimbabwe.svg
|gerbi = Coat of Arms of Zimbabwe.svg
|gerbi = Coat of Arms of Zimbabwe.svg
|xəritə = Zimbabwe (orthographic projection).svg
|xəritəsi = Zimbabwe (orthographic projection).svg
|rəsmi_dillər = [[İngilis dili]], [[Şona dili]], [[Şimali Ndebele dili]]
|rəsmi_dilləri = [[İngilis dili]], [[Şona dili]], [[Şimali Ndebele dili]]
|paytaxt = [[Harare]]
|paytaxtı = [[Harare]]
|ən_böyük_şəhəri = paytaxtı
|latd= |latm= |lat= |longd= |longm= |longEW=
|ən_böyük_şəhər = [[Harare]]-1 501 min ( 2015-ci il ).
|etnik_qrupları =
|etnik_qruplar =
|idarəetmə_forması = [[Prezident respublika]]
|idarəetmə forması = [[Prezident respublika]]
|rəhbərin_titulu1 = [[Prezident]]
|vəzifə1 = [[Prezident]]
|rəhbərin_titulu2 =
|vəzifə2 =
|rəhbərin_adı1 = [[Emmerson Mnanqaqva]]
|vəzifəni_daşıyan1 = [[Robert Muqabe]]{ 31.XII.1987 ]
|rəhbərin_adı2 =
|vəzifəni_daşıyan2 =
|quruluş_növü =
|müstəqillik_forması = Müstəqillik
|quruluş =
|müstəqillik =
|quruluş_hadisəsi1 = [[Böyük Britaniya]]dan müstəqillik
|əlamətdar_hadisə1 = [[Böyük Britaniya]]dan
|quruluş_tarixi1 =
|əlamətdar_tarix1 =
|quruluş_hadisəsi2 =
|əlamətdar_hadisə2 =
|quruluş_tarixi2 =
|əlamətdar_tarix2 =
|ərazi_sırası = 61-ci
|Aİ-yə qəbul tarixi =
|ərazisi = 390580
|sahəsi_yer = 61-ci
|su_ərazisi_faizi = 1
|sahəsi = 390 580
|təxmini_əhalisi = 14,5 milyon
|su_sahəsi (%) = 1
|təxmini_əhalisi_il = 2015
|əhali_təxminən = 14,5 milyon
|təxmini_əhali_sırası = 71-ci
|əhali_təxminən_il = 2015
|əhalisinin_siyahıya_alınması = 13 061 239
⚫
|əhalisinin_siyahıya_alınması_il =17.VIII.2012
|əhali_təxminən_yer = 71-ci
|əhali_siyahıya_alma = 13 061 239
|əhalisinin_sıxlığı = 37
|əhalisinin_sıxlığı_sırası =
⚫
|əhali_siyahıya_alma_il =17.VIII.2012
|əhali_sıxlığı = 37
|əhali_sıxlığı_yer =
|ÜDM_AQP_il =2014-cü
|ÜDM_AQP_il =2014-cü
|ÜDM_AQP = 27,1 milyard
|ÜDM_AQP = 27,1 milyard
|ÜDM_AQP_yer = 132-ci il
|ÜDM_AQP_sırası = 132-ci il
|ÜDM_AQP_adam_başına = 2 000
|adam_başına_ÜDM_AQP = 2 000
|ÜDM_AQP_adam_başına_yer = 203-cü
|adam_başına_ÜDM_AQP_sırası = 203-cü
|ÜDM_nominal_il =
|ÜDM_nominal_il =
|ÜDM_nominal =
|ÜDM_nominal =
|ÜDM_nominal_yer =
|ÜDM_nominal_sırası =
|ÜDM_nominal_adam_başına =
|adam_başına_ÜDM_nominal =
|adam_başına_ÜDM_nominal_sırası =
|ÜDM_nominal_adam_başına_yer =
|İİİ_il =
|İİİ_il =
|İİİ =
|İİİ =
|İİİ_yeri =
|İİİ_sırası =
|İİİ_kateqoriyası =
|İİİ_fərq =
|pul_vahidi = [[ABŞ dolları]]
|valyutası = [[ABŞ dolları]]
|pul_vahidi_kodu =
|valyutası_kodu =
|saat_qurşağı =
|saat_qurşağı =
|UKV_offset =
|üv_fərq =
|saat_qurşağı_yay_vaxtı =
|yay_vaxtı_saat_qurşağı =
|UKV_offset_yay_vaxtı =
|üv_fərq =
|nəqliyyatın_yönü
= sol
|iso3166_kodu
= ZW
|internet_domeni = [[.zw]]
|internet_domeni = [[.zw]]
|telefon_kodu = 263
|telefon_kodu = 263
|qeyd =
|qeydlər =
}}
}}
{{maplink|frame=yes|frame-width=265|type=line|stroke-width=3|text=Zimbabve}}


'''Zimbabve''' ([[İngilis dili|ing]]. ''Zimbabwe'') və ya rəsmi adı ilə '''Zimbabve Respublikası''' ([[İngilis dili|ing]]. ''Republic of Zimbabwe''; [[Şona dili|şona]]. ''Nyika yeZimbabwe''; [[Şimali Ndebele dili|şi.nde]]. ''Ilizwe leZimbabwe''; [[Nıyanca|nıya]]. ''Dziko la Zimbabwe''; [[Nambya dili|nam]]. ''Inyika yeZimbabwe''; [[Tsonqa dili|tso]]. ''Tiko ra Zimbabwe''; [[Soto dili|soto]]. ''Naha ya Zimbabwe''; [[Venda dili|ven]]. ''Shango ḽa Zimbabwe''; [[Xosa dili|xosa]]. ''Ilizwe lase-Zimbabwe'') — [[Cənubi Afrika]]da dövlət. Zimbabve [[Dənizə çıxışı olmayan dövlətlər|dənizə çıxışı olmayan]] ölkələrdən biridir və ərazisi [[Zambezi çayı|Zambezi]] və [[Limpopo çayı|Limpopo]] çaylarının arasında yerləşir. Şimal-qərbdən [[Zambiya]], qərbdən [[Botsvana|Bostvana]], cənubdan [[Cənubi Afrika Respublikası]], şərqdən isə [[Mozambik]] ilə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri [[Harare]], ümumi sahəsi 390,757 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 14 milyon nəfərdən çoxdur.
'''Zimbabve''' — [[Afrika]]da dövlət. Paytaxtı [[Harare]] şəhəridir.


==Coğrafiyası==
==Coğrafiyası==
Zimbabve [[Afrika]]nın [[cənub]]unda yerləşən bir ölkədir. Zimbabve [[Mozambik]], [[Zambiya]], [[Botsvana]] və [[CAR]]-la həmsərhəddir.Zimbabve ərazisinin çox hissəsini Matabele və Maşona yaylaları tutur.Şərqdə yerləşən Inyanqani zirvə (2592 m) yüksəlir .Şimalda Zambiya ilə sərhəd boyu Zambezi cayı axır orta axarında böyük Kariba su anbarı qurulmuşdu
Zimbabve [[Afrika]]nın [[cənub]]unda yerləşən bir ölkədir. Zimbabve [[Mozambik]], [[Zambiya]], [[Botsvana]] və [[CAR]]-la həmsərhəddir.Zimbabve ərazisinin çox hissəsini Matabele və Maşona yaylaları tutur.Şərqdə yerləşən Inyanqani zirvə (2592 m) yüksəlir .Şimalda Zambiya ilə sərhəd boyu Zambezi çayı axır. Orta axarında böyük Kariba su anbarı qurulmuşdu IV əsrdə Banbu qəbilələri ərazini ələ keçirirlər. XV əsrdə bugünkü Fort Viktoriya şəhəri (hazırda Masvinqo şəhəri) yaxınlığında Zimbabve və ya Böyük Zimbabve olaraq tanınan yerdə bir din və ticarət mərkəzi quruldu. XV əsrdə Mutota və Matope idarəçiləri şərqdə Hind okeanına və qərbdə Kalaxari səhrasına qədər uzanan bir krallıq qurdular. Sonradan bu krallığa Portuqaliya Monomotapa krallığı adını verdi.

1505-ci ildə [[Portuqaliya]] bölgəni ələ keçirir və ticarət yollarını nəzarətdə saxlayır. Portuqaliyanın Zambezinin yuxarılarına doğru hərəkəti Monomotapa Krallığını zəiflətdir. Ölkə 1830-cu illərda cənubdan gələn qövmlər tərəfindən zəbt edildi. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi əsas etibarilə günümüzdəki Zimbabvenin cənub qisimində yerləşmiş olan Nidebele qəbiləsi idi.

1888-ci ildə İngilis Cecil Rods mədən işlətmə imtiyazı əldə etdi. Bunun qurduğu İngilis "Cənubi Afrika" şirkəti 1889-cu ildən 1923-cü ilə qədər ölkədə siyasi və iqtisadi idarəni əlində saxladı. Rods 1923-cü ildə Cənubi Rodeziyada (bugünkü Zimbabve) siyasi iqtidarı ağdərili azlığa verən konstitusiya qəbul edərək muxtar bir müstəmləkə kimi İngiltərənin nəzarətinə keçirdi. 1953-cü ildə Cənubi və Şimali Rodeziya (indiki Zambiya) və Niyasaland (indiki Malavi) Rodeziya və Niyasaland Federasiyasını quraraq birləşdilər. Federasiya 1963-cü ildə dağıldı. 1964-cü ildə Şimal Rodeziya və Niyasaland ağdərililərin idarəsində müstəqilliklərini qazandılar.


==Tarixi==
==Tarixi==
Sətir 70: Sətir 77:
[[1505]]-ci ildə [[Portuqaliya]] [[bölgə]]ni ələ keçirir və ticarət yollarını nəzarətdə saxlayır. [[Portuqaliya]]nın Zambezinin yuxarılarına doğru hərəkəti Monomotapa Krallığını zəiflətdir. Ölkə [[1830]]-cu illərda [[cənub]]dan gələn qövmlər tərəfindən zəbt edildi. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi əsas etibarilə günümüzdəki Zimbabvenin [[cənub]] qisimində yerləşmiş olan Nidebele [[qəbilə]]si idi.
[[1505]]-ci ildə [[Portuqaliya]] [[bölgə]]ni ələ keçirir və ticarət yollarını nəzarətdə saxlayır. [[Portuqaliya]]nın Zambezinin yuxarılarına doğru hərəkəti Monomotapa Krallığını zəiflətdir. Ölkə [[1830]]-cu illərda [[cənub]]dan gələn qövmlər tərəfindən zəbt edildi. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi əsas etibarilə günümüzdəki Zimbabvenin [[cənub]] qisimində yerləşmiş olan Nidebele [[qəbilə]]si idi.


[[1888]]-ci ildə İngilis Cecil Rods mədən işlətmə imtiyazı əldə etdi. Bunun qurduğu İngilis "Cənubi Afrika" şirkəti [[1889]]-cu ildən [[1923]]-cü ilə qədər ölkədə siyasi və iqtisadi idarəni əlində saxladı. Rods [[1923]]-cü ildə Cənubi Rodeziyada (bugünki Zimbabve) siyasi iqtidarı ağdərili azlığa verən [[konstitusiya]] qəbul edərək muxtar bir müstəmləkə kimi [[İngiltərə]]nin nəzarətinə keçirdi. [[1953]]-cü ildə Cənubi və Şimali Rodeziya (indiki Zambiya) və Niyasaland (indiki Malavi) Rodeziya və Niyasaland Federasiyasını quraraq birləşdilər. Federasiya [[1963]]-cü ildə dağıldı. [[1964]]-cü ildə Şimal Rodeziya və Niyasaland ağdərililərin idarəsində müstəqilliklərini qazandılar.
[[1888]]-ci ildə İngilis Cecil Rods mədən işlətmə imtiyazı əldə etdi. Bunun qurduğu İngilis "Cənubi Afrika" şirkəti [[1889]]-cu ildən [[1923]]-cü ilə qədər ölkədə siyasi və iqtisadi idarəni əlində saxladı. Rods [[1923]]-cü ildə Cənubi Rodeziyada (bugünkü Zimbabve) siyasi iqtidarı ağdərili azlığa verən [[konstitusiya]] qəbul edərək muxtar bir müstəmləkə kimi [[İngiltərə]]nin nəzarətinə keçirdi. [[1953]]-cü ildə Cənubi və Şimali Rodeziya (indiki [[Zambiya]]) və Niyasaland (indiki [[Malavi]]) Rodeziya və Niyasaland Federasiyasını quraraq birləşdilər. Federasiya [[1963]]-cü ildə dağıldı. [[1964]]-cü ildə Şimal Rodeziya və Niyasaland ağdərililərin idarəsində müstəqilliklərini qazandılar.

⚫
[[1953]]-cü ildə Zimbabve [[Cənubi Rodeziya]] və Nyaslənd Federasiyasında birləşir. Ancaq 10 il sonra federasiya dağılır. [[11 noyabr]] [[1965]]-ci ildə Baş nazir İan D. Smit təktərəfli olaraq Rodeziyanın müstəqilliyini elan etdi. [[Birləşmiş Krallıq]] buna qarşı çıxdı və [[BMT]] vasitəsiylə iqtisadi sanksiyalar tətbiq edildi. Məsələn, Rodeziyaya gəmiylə neft ixracına embarqo qoyuldu. Bununla birlikdə bir miqdar neft və benzin [[Cənubi Afrika]]dan və [[Mozambik]]dən ölkəyə idxal edilirdi. May [[1968]]-ci ildə [[BMT Təhlükəsizlik Şurası]] ticarət embarqosu qoydurdu. [[Böyük Britaniya|Britaniya]]nın təzyiqlərinə baxmayaraq, [[Mart]] [[1970]]-ci ildə ölkə respublika elan edildi. [[1972]]-ci ilin dekabrında afrikalılar ağ rəhbərliyə qarşı partizan döyüşü başlatdılar. [[1978]]-ci ilin ortasına qədər altı mindən artıq əsgər və vətəndaş müharibədə öldürüldü. Rodeziya qruplaşmaları partizanları məğlub etdi. [[1978]]-ci ildə iqtidar zəncilərin keçənə qədər idarə Simit və üç tanınmış zənci liderin əlində olmaqla razılaşma imzalandı.

⚫
[[21 aprel]] [[1979]]-cu ildə ölkənin hər kəsə səs vermə haqqının verildiyi ilk ümumi seçkidə zəncilərin qələbə qazandığı parlament fəaliyyətə başladı. [[Böyük Britaniya|Birləşmiş Krallığ]]ın Tetçer hökuməti [[1979]]-cu ildə Zimbabve ilə münasibətlərini normal hala gətirmək üçün səy göstərməyə başladı. Zimbabve nəhayət [[18 aprel]] [[1980]]-ci ildə tam müstəqilliyinə qovuşdu. Seçkilər nəticəsində 70-ci illərdə azadlıq müharibəsində ad çıxarmış [[Robert Muqabe]] hakimiyyətə gəlir. İndiki vaxtda da dövlət başçısı olan Muqabe, [[1993]]-cü ildə müxtəlif qarışıqlıqlara baxmayaraq rəhbərlikdə qalmağı bacardı.<ref>{{Cite web |title=&#91;&#91;Cənubi Afrika Respublikası&#93;&#93; - Zimbabve |url=http://deyerler.org/81304-cenubi-afrika-respublikasi-zimbabve.html |access-date=2011-03-01 |archive-date=2011-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110304150224/http://deyerler.org/81304-cenubi-afrika-respublikasi-zimbabve.html |url-status=dead }}</ref>

⚫
390 min 759&nbsp;km² ərazisi olan Zimbabve 8 əyalətdən ibarətdir. Tipik kənd ölkəsi olan Zimbabvedə 12 milyonluq əhalinin ([[2007]]-ci il məlumatına əsasən) 80 faizi kəndlərdə yaşayır. Əhalinin 96 faizini yerli afrikalılar, 3 faizini ağlar, 1 faizini isə asiyalılar təşkil edir. Rəsmi dövlət dili [[ingilis dili]] olsa da, əhalinin böyük qismi yerli dillərdə danışır. Əhalinin 45 faizi yazıb-oxumağı bacarır. İkipalatalı parlamentin yuxarı palatasında (Senat) 40, aşağı palata-Nümayəndələr Məclisinin isə 100 üzvü var. Senatın 10, Nümayəndələr Məclisinin isə 20 üzvü prezident tərəfindən təyin olunur. [[Robert Muqabe]] Zimbabveni tipik diktatura ölkəsinə çevirib. Zimbabve [[Afrika]]da işsizliyin və kasıblığın ən yüksək həddə olduğu ölkələrdən biridir. Bu ölkədə hər 100 adamdan 85-i işsizdir, inflyasiyanın səviyyəsi isə dünyada ən yüksək həddədir. Eyni zamanda Zimbabve dolları dünyanın ən ölü valyutası hesab olunur. Ölkədə bir çörək bir milyard Zimbabve dollarına satılır. Beynəlxalq təşkilatlar dəfələrlə bu [[Afrika]] ölkəsindəki vəziyyəti kəskin şəkildə tənqid ediblər. Artıq 30 ildən çoxdur ölkəni idarə edən [[Robert Muqabe]] təzyiqlərə baxmayaraq hakimiyyətdən imtina etmək istəmir. Dünyanın ən yaşlı prezidenti olan Muqabenin 2018-ci il prezident seçkilərində də namizədliyinin irəli sürüləcəyi açıqlanıb.<ref>{{cite news|title=36 ilin prezidenti 92 yaşlı Muqabe yenə namizəddir|url=http://news.lent.az/news/262804|accessdate=17 dekabr 2016|work=lent.az|archive-date=2016-12-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20161218054030/http://news.lent.az/news/262804|url-status=dead}}</ref> Zimbabve bir qayda olaraq dünyada iqtisadi, siyasi azadlıqlarla bağlı hesabatlarda sonuncu yerləri tutur.<ref>{{Cite web |title=AZƏRBAYCANIN SİYAHI “YOLDAŞI” ZİMBABVE |url=http://www.musavat.com/new/G%C3%BCnd%C9%99m/114079-AZ%C6%8FRBAYCANIN_S%C4%B0YAHI_%E2%80%9CYOLDA%C5%9EI%E2%80%9D-_Z%C4%B0MBABVE |access-date=2011-12-19 |archive-date=2012-01-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120110172534/http://www.musavat.com/new/G%C3%BCnd%C9%99m/114079-AZ%C6%8FRBAYCANIN_S%C4%B0YAHI_%E2%80%9CYOLDA%C5%9EI%E2%80%9D-_Z%C4%B0MBABVE |url-status=dead }}</ref>


== Zimbabve şəhərlərinin siyahısı ==
⚫
[[1953]]-cü ildə Zimbabve [[Cənubi Rodeziya]] və Nyaslənd Federasiyasında birləşir. Ancaq 10 il sonra federasiya dağılır. [[11 noyabr]] [[1965]]-ci ildə Baş nazir İan D. Smit təktərəfli olaraq Rodeziyanın müstəqilliyini elan etdi. Birləşmiş Krallıq buna qarşı çıxdı və [[BMT]] vasitəsiylə iqtisadi sanksiyalar tətbiq edildi. Məsələn, Rodeziyaya gəmiylə neft ixracına embarqo qoyuldu. Bununla birlikdə bir miqdar neft və benzin [[Cənubi Afrika]]dan və [[Mozambik]]dən ölkəyə idxal edilirdi. May [[1968]]-ci ildə [[BMT Təhlükəsizlik Şurası]] ticarət embarqosu qoydurdu. Britaniyanın təzyiqlərinə baxmayaraq, Mart [[1970]]-ci ildə ölkə respublika elan edildi. [[1972]]-ci ilin dekabrında afrikalılar ağ rəhbərliyə qarşı partizan döyüşü başlatdılar. [[1978]]-ci ilin ortasına qədər altı mindən artıq əsgər və vətəndaş müharibədə öldürüldü. Rodeziya qruplaşmaları partizanları məğlub etdi. [[1978]]-ci ildə iqtidar zəncilərin keçənə qədər idarə Simit və üç tanınmış zənci liderin əlində olmaqla razılaşma imzalandı.


*[[Harare]]
⚫
[[21 aprel]] [[1979]]-cu ildə ölkənin hər kəsə səs vermə haqqının verildiyi ilk ümumi seçkidə zəncilərin qələbə qazandığı parlament fəaliyyətə başladı. Birləşmiş Krallığın Tetçer hökuməti [[1979]]-cu ildə Zimbabve ilə münasibətlərini normal hala gətirmək üçün səy göstərməyə başladı. Zimbabve nəhayət [[18 aprel]] [[1980]]-ci ildə tam müstəqilliyinə qovuşdu. Seçkilər nəticəsində 70-ci illərdə azadlıq müharibəsində ad çıxarmış Robert Muqabe hakimiyyətə gəlir. İndiki vaxtda da dövlət başçısı olan Muqabe, [[1993]]-cü ildə müxtəlif qarışıqlıqlara baxmayaraq rəhbərlikdə qalmağı bacardı.<ref>[http://deyerler.org/81304-cenubi-afrika-respublikasi-zimbabve.html [[Cənubi Afrika Respublikası]] - Zimbabve]</ref>
*[[Bulavayo]]
* Çitunqviza
* Mutare
* Gveru
* Epvort
*[[Kvekve]]
* Kadoma
* Masvinqo
* Çinhoyi
* Marondera
* Norton
* Çequtu
* Bindura
* Zvishavane
* Hvanqe
* Redklif
* Ruva
* Rusape
* Çiredzi
* Beitbric
* Kariba
* Karoy
* Gokve
* Chipinge
* Shurugwi
* Gwanda
* Mashava
* Chivhu
* Shamva
* Mazowe
* Glendale
* Penhalonga
* Mhangura
* Chakari
* Mount Darwin
* Lupane


== Həmçinin bax ==
⚫
390 min 759&nbsp;km² ərazisi olan Zimbabve 8 əyalətdən ibarətdir. Tipik kənd ölkəsi olan Zimbabvedə 12 milyonluq əhalinin ([[2007]]-ci il məlumatına əsasən) 80 faizi kəndlərdə yaşayır. Əhalinin 96 faizini yerli afrikalılar, 3 faizini ağlar, 1 faizini isə asiyalılar təşkil edir. Rəsmi dövlət dili ingilis dili olsa da, əhalinin böyük qismi yerli dillərdə danışır. Əhalinin 45 faizi yazıb-oxumağı bacarır. İkipalatalı parlamentin yuxarı palatasında (Senat) 40, aşağı palata-Nümayəndələr Məclisinin isə 100 üzvü var. Senatın 10, Nümayəndələr Məclisinin isə 20 üzvü prezident tərəfindən təyin olunur. [[Robert Muqabe]] Zimbabveni tipik diktatura ölkəsinə çevirib. Zimbabve [[Afrika]]da işsizliyin və kasıblığın ən yüksək həddə olduğu ölkələrdən biridir. Bu ölkədə hər 100 adamdan 85-i işsizdir, inflyasiyanın səviyyəsi isə dünyada ən yüksək həddədir. Eyni zamanda Zimbabve dolları dünyanın ən ölü valyutası hesab olunur. Ölkədə bir çörək bir milyard Zimbabve dollarına satılır. Beynəlxalq təşkilatlar dəfələrlə bu [[Afrika]] ölkəsindəki vəziyyəti kəskin şəkildə tənqid ediblər. Artıq 30 ildən çoxdur ölkəni idarə edən Robert Muqabe təzyiqlərə baxmayaraq hakimiyyətdən imtina etmək istəmir. Dünyanın ən yaşlı prezidenti olan Muqabenin 2018-ci il prezident seçkilərində də namizədliyinin irəli sürüləcəyi açıqlanıb.<ref>{{cite news|title=36 ilin prezidenti 92 yaşlı Muqabe yenə namizəddir|url=http://news.lent.az/news/262804|accessdate=17 dekabr 2016|work=lent.az}}</ref> Zimbabve bir qayda olaraq dünyada iqtisadi, siyasi azadlıqlarla bağlı hesabatlarda sonuncu yerləri tutur.<ref>[http://www.musavat.com/new/G%C3%BCnd%C9%99m/114079-AZ%C6%8FRBAYCANIN_S%C4%B0YAHI_%E2%80%9CYOLDA%C5%9EI%E2%80%9D-_Z%C4%B0MBABVE AZƏRBAYCANIN SİYAHI “YOLDAŞI” ZİMBABVE]</ref>
* [[Zimbabve Qırmızı Xaç Cəmiyyəti]]


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
<references/>


{{Afrika Birliyi}}
{{Afrika Birliyi}}

Səhifəsinin 12:44, 4 fevral 2024 tarixinə olan son versiyası

Zimbabve
Republic of Zimbabwe
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]
«Birlik, Azadlıq, İş»[1]
Himn: «Zimbabve torpağı mübarək olsun»[2]:
Tarixi
Rəsmi dilləri
Paytaxt Harare
İdarəetmə forması Prezident respublika
Prezident Emmerson Mnanqaqva
Sahəsi Dünyada 61-ci
 • Ümumi 390580 km²
 • Su sahəsi (%) 1
Əhalisi
 • Əhali 14,5 milyon nəfər (71-ci)
 • Siyahıyaalma (17.VIII.2012) 13 061 239 nəf.
 • Sıxlıq 37 nəf./km²
ÜDM (AQP)
 • Ümumi 27,1 milyard dollar  (132-ci)
 • Adambaşına 2 000 dollar  (203-cü)
Valyuta ABŞ dolları, funt sterlinq, Avstraliya dolları, avro, Cənubi Afrika randı, Yapon yeni, Çin yuanı, Hindistan rupisi
İnternet domeni .zw
ISO kodu ZW
BOK kodu ZIM
Telefon kodu +263
Saat qurşaqları
Nəqliyyatın yönü sol[d]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Xəritə
Zimbabve

Zimbabve (ing. Zimbabwe) və ya rəsmi adı ilə Zimbabve Respublikası (ing. Republic of Zimbabwe; şona. Nyika yeZimbabwe; şi.nde. Ilizwe leZimbabwe; nıya. Dziko la Zimbabwe; nam. Inyika yeZimbabwe; tso. Tiko ra Zimbabwe; soto. Naha ya Zimbabwe; ven. Shango ḽa Zimbabwe; xosa. Ilizwe lase-Zimbabwe) — Cənubi Afrikada dövlət. Zimbabve dənizə çıxışı olmayan ölkələrdən biridir və ərazisi Zambezi və Limpopo çaylarının arasında yerləşir. Şimal-qərbdən Zambiya, qərbdən Bostvana, cənubdan Cənubi Afrika Respublikası, şərqdən isə Mozambik ilə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Harare, ümumi sahəsi 390,757 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 14 milyon nəfərdən çoxdur.

Coğrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Zimbabve Afrikanın cənubunda yerləşən bir ölkədir. Zimbabve Mozambik, Zambiya, Botsvana və CAR-la həmsərhəddir.Zimbabve ərazisinin çox hissəsini Matabele və Maşona yaylaları tutur.Şərqdə yerləşən Inyanqani zirvə (2592 m) yüksəlir .Şimalda Zambiya ilə sərhəd boyu Zambezi çayı axır. Orta axarında böyük Kariba su anbarı qurulmuşdu IV əsrdə Banbu qəbilələri ərazini ələ keçirirlər. XV əsrdə bugünkü Fort Viktoriya şəhəri (hazırda Masvinqo şəhəri) yaxınlığında Zimbabve və ya Böyük Zimbabve olaraq tanınan yerdə bir din və ticarət mərkəzi quruldu. XV əsrdə Mutota və Matope idarəçiləri şərqdə Hind okeanına və qərbdə Kalaxari səhrasına qədər uzanan bir krallıq qurdular. Sonradan bu krallığa Portuqaliya Monomotapa krallığı adını verdi.

1505-ci ildə Portuqaliya bölgəni ələ keçirir və ticarət yollarını nəzarətdə saxlayır. Portuqaliyanın Zambezinin yuxarılarına doğru hərəkəti Monomotapa Krallığını zəiflətdir. Ölkə 1830-cu illərda cənubdan gələn qövmlər tərəfindən zəbt edildi. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi əsas etibarilə günümüzdəki Zimbabvenin cənub qisimində yerləşmiş olan Nidebele qəbiləsi idi.

1888-ci ildə İngilis Cecil Rods mədən işlətmə imtiyazı əldə etdi. Bunun qurduğu İngilis "Cənubi Afrika" şirkəti 1889-cu ildən 1923-cü ilə qədər ölkədə siyasi və iqtisadi idarəni əlində saxladı. Rods 1923-cü ildə Cənubi Rodeziyada (bugünkü Zimbabve) siyasi iqtidarı ağdərili azlığa verən konstitusiya qəbul edərək muxtar bir müstəmləkə kimi İngiltərənin nəzarətinə keçirdi. 1953-cü ildə Cənubi və Şimali Rodeziya (indiki Zambiya) və Niyasaland (indiki Malavi) Rodeziya və Niyasaland Federasiyasını quraraq birləşdilər. Federasiya 1963-cü ildə dağıldı. 1964-cü ildə Şimal Rodeziya və Niyasaland ağdərililərin idarəsində müstəqilliklərini qazandılar.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

IV əsrdə Banbu qəbilələri ərazini ələ keçirirlər. XV əsrdə bugünkü Fort Viktoriya şəhəri (hazırda Masvinqo şəhəri) yaxınlığında Zimbabve və ya Böyük Zimbabve olaraq tanınan yerdə bir din və ticarət mərkəzi quruldu. XV əsrdə Mutota və Matope idarəçiləri şərqdə Hind okeanına və qərbdə Kalaxari səhrasına qədər uzanan bir krallıq qurdular. Sonradan bu krallığa Portuqaliya Monomotapa krallığı adını verdi.

1505-ci ildə Portuqaliya bölgəni ələ keçirir və ticarət yollarını nəzarətdə saxlayır. Portuqaliyanın Zambezinin yuxarılarına doğru hərəkəti Monomotapa Krallığını zəiflətdir. Ölkə 1830-cu illərda cənubdan gələn qövmlər tərəfindən zəbt edildi. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi əsas etibarilə günümüzdəki Zimbabvenin cənub qisimində yerləşmiş olan Nidebele qəbiləsi idi.

1888-ci ildə İngilis Cecil Rods mədən işlətmə imtiyazı əldə etdi. Bunun qurduğu İngilis "Cənubi Afrika" şirkəti 1889-cu ildən 1923-cü ilə qədər ölkədə siyasi və iqtisadi idarəni əlində saxladı. Rods 1923-cü ildə Cənubi Rodeziyada (bugünkü Zimbabve) siyasi iqtidarı ağdərili azlığa verən konstitusiya qəbul edərək muxtar bir müstəmləkə kimi İngiltərənin nəzarətinə keçirdi. 1953-cü ildə Cənubi və Şimali Rodeziya (indiki Zambiya) və Niyasaland (indiki Malavi) Rodeziya və Niyasaland Federasiyasını quraraq birləşdilər. Federasiya 1963-cü ildə dağıldı. 1964-cü ildə Şimal Rodeziya və Niyasaland ağdərililərin idarəsində müstəqilliklərini qazandılar.

1953-cü ildə Zimbabve Cənubi Rodeziya və Nyaslənd Federasiyasında birləşir. Ancaq 10 il sonra federasiya dağılır. 11 noyabr 1965-ci ildə Baş nazir İan D. Smit təktərəfli olaraq Rodeziyanın müstəqilliyini elan etdi. Birləşmiş Krallıq buna qarşı çıxdı və BMT vasitəsiylə iqtisadi sanksiyalar tətbiq edildi. Məsələn, Rodeziyaya gəmiylə neft ixracına embarqo qoyuldu. Bununla birlikdə bir miqdar neft və benzin Cənubi Afrikadan və Mozambikdən ölkəyə idxal edilirdi. May 1968-ci ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası ticarət embarqosu qoydurdu. Britaniyanın təzyiqlərinə baxmayaraq, Mart 1970-ci ildə ölkə respublika elan edildi. 1972-ci ilin dekabrında afrikalılar ağ rəhbərliyə qarşı partizan döyüşü başlatdılar. 1978-ci ilin ortasına qədər altı mindən artıq əsgər və vətəndaş müharibədə öldürüldü. Rodeziya qruplaşmaları partizanları məğlub etdi. 1978-ci ildə iqtidar zəncilərin keçənə qədər idarə Simit və üç tanınmış zənci liderin əlində olmaqla razılaşma imzalandı.

21 aprel 1979-cu ildə ölkənin hər kəsə səs vermə haqqının verildiyi ilk ümumi seçkidə zəncilərin qələbə qazandığı parlament fəaliyyətə başladı. Birləşmiş Krallığın Tetçer hökuməti 1979-cu ildə Zimbabve ilə münasibətlərini normal hala gətirmək üçün səy göstərməyə başladı. Zimbabve nəhayət 18 aprel 1980-ci ildə tam müstəqilliyinə qovuşdu. Seçkilər nəticəsində 70-ci illərdə azadlıq müharibəsində ad çıxarmış Robert Muqabe hakimiyyətə gəlir. İndiki vaxtda da dövlət başçısı olan Muqabe, 1993-cü ildə müxtəlif qarışıqlıqlara baxmayaraq rəhbərlikdə qalmağı bacardı.[4]

390 min 759 km² ərazisi olan Zimbabve 8 əyalətdən ibarətdir. Tipik kənd ölkəsi olan Zimbabvedə 12 milyonluq əhalinin (2007-ci il məlumatına əsasən) 80 faizi kəndlərdə yaşayır. Əhalinin 96 faizini yerli afrikalılar, 3 faizini ağlar, 1 faizini isə asiyalılar təşkil edir. Rəsmi dövlət dili ingilis dili olsa da, əhalinin böyük qismi yerli dillərdə danışır. Əhalinin 45 faizi yazıb-oxumağı bacarır. İkipalatalı parlamentin yuxarı palatasında (Senat) 40, aşağı palata-Nümayəndələr Məclisinin isə 100 üzvü var. Senatın 10, Nümayəndələr Məclisinin isə 20 üzvü prezident tərəfindən təyin olunur. Robert Muqabe Zimbabveni tipik diktatura ölkəsinə çevirib. Zimbabve Afrikada işsizliyin və kasıblığın ən yüksək həddə olduğu ölkələrdən biridir. Bu ölkədə hər 100 adamdan 85-i işsizdir, inflyasiyanın səviyyəsi isə dünyada ən yüksək həddədir. Eyni zamanda Zimbabve dolları dünyanın ən ölü valyutası hesab olunur. Ölkədə bir çörək bir milyard Zimbabve dollarına satılır. Beynəlxalq təşkilatlar dəfələrlə bu Afrika ölkəsindəki vəziyyəti kəskin şəkildə tənqid ediblər. Artıq 30 ildən çoxdur ölkəni idarə edən Robert Muqabe təzyiqlərə baxmayaraq hakimiyyətdən imtina etmək istəmir. Dünyanın ən yaşlı prezidenti olan Muqabenin 2018-ci il prezident seçkilərində də namizədliyinin irəli sürüləcəyi açıqlanıb.[5] Zimbabve bir qayda olaraq dünyada iqtisadi, siyasi azadlıqlarla bağlı hesabatlarda sonuncu yerləri tutur.[6]

Zimbabve şəhərlərinin siyahısı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Harare
  • Bulavayo
  • Çitunqviza
  • Mutare
  • Gveru
  • Epvort
  • Kvekve
  • Kadoma
  • Masvinqo
  • Çinhoyi
  • Marondera
  • Norton
  • Çequtu
  • Bindura
  • Zvishavane
  • Hvanqe
  • Redklif
  • Ruva
  • Rusape
  • Çiredzi
  • Beitbric
  • Kariba
  • Karoy
  • Gokve
  • Chipinge
  • Shurugwi
  • Gwanda
  • Mashava
  • Chivhu
  • Shamva
  • Mazowe
  • Glendale
  • Penhalonga
  • Mhangura
  • Chakari
  • Mount Darwin
  • Lupane

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Zimbabwe". The Beaver County Times. 13 September 1981. 11 February 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 November 2011.
  2. ↑ "The World Factbook – Zimbabwe". Central Intelligence Agency. 2020-04-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-03.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 6 // Constitution of Zimbabwe.
  4. ↑ "[[Cənubi Afrika Respublikası]] - Zimbabve". 2011-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-01.
  5. ↑ "36 ilin prezidenti 92 yaşlı Muqabe yenə namizəddir". lent.az. 2016-12-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 dekabr 2016.
  6. ↑ "AZƏRBAYCANIN SİYAHI "YOLDAŞI" ZİMBABVE". 2012-01-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-19.
 Zimbabve ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.


Coğrafiya Ensiklopediyası.2-ci kitab

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Zimbabve&oldid=7457307"