Linux

Linux

Ontwikkelaar
Die gemeenskap
Webblad	kernel.org
Vrystellings
Aanvanklike vrystelling	17 September 1991 (1991-09-17)
Huidige weergawe	6.12.6  (19 Desember 2024)
Bronkodemodel	Hoofsaaklik oopbron eiendom sagteware ook beskikbaar
Lisensie	GPLv2 en ander vrye asook oopbron-lisensies, behalwe vir die "Linux" handelsmerk
Kerntipe	Unix
Taal(e)	Veeltalig
Platforms wat ondersteun word	Alpha, ARC, ARM, AVR32, Blackfin, C6x, ETRAX CRIS, FR-V, H8/300, Hexagon, Itanium, M32R, m68k, META, Microblaze, MIPS, MN103, Nios II, OpenRISC, PA-RISC, PowerPC, s390, S+core, SuperH, SPARC, TILE64, Unicore32, x86, Xtensa
Ondersteuningstatus
Verdere leesstof

Linux is 'n vrye bedryfstelselkern vir 'n verskeidenheid van rekenaars. Die naam "Linux" word ook baie gebruik om te verwys na volledige bedryfstelsels wat van die Linux-kern gebruik maak. Linux is aanvanklik deur Linus Torvalds geskryf omdat hy graag 'n Unix-bedryfstelsel vir sy Intelgebaseerde persoonlike rekenaar wou hê. Sedertdien het duisende mense oor die internet ingespring om dit te verbeter. Dit is gebaseer op Unix maar die bronkode is vryelik beskikbaar.

'n Linux-verspreiding (Engels: distribution) is 'n Unix-gebaseerde bedryfstelsel vir persoonlike rekenaars of bedieners, en is die algemene manier waarop 'n Linux-stelsel beskikbaar gestel word. Dit verpak Linux saam met 'n klomp programme van die GNU- en ander projekte. Sulke volledige bedryfstelsels word soms GNU/Linux-stelsels genoem, alhoewel dit algemeen slegs "Linux" genoem word.

Linux is aanvanklik geskryf vir Intel 386-rekenaars en veral gewild geword onder entoesiaste. Dit het daarna geleidelik gewild geword as bedienerbedryfstelsel en geleidelik al hoe meer korporatiewe reuse se aandag getrek, soos IBM, Hewlett-Packard en Novell. Nou word Linux ook geleidelik meer op hoofstroom- persoonlike rekenaars gebruik. Linux word egter ook op 'n groot verskeidenheid ander toestelle gebruik; van klein draagbare toestelle en netwerktoerusting, tot superrekenaars.

Geskiedenis

Linus Torvalds, skepper van die Linux-kern

Ubuntu

Geskiedenis van Unix-stelsels. Linux is 'n Unix-tipe stelsel maar die kode daarvan stam nie van die oorspronklike Unix af nie.

In 1983 het Richard Stallman die GNU-projek gestig met die doel om 'n volledige Unix-agtige bedryfstelsel wat geheel en al uit vrye sagteware bestaan, te skep. Teen die begin van die 1990's het GNU meeste van die vereiste komponente van die stelsel geskryf of versamel — biblioteke, vertalers, teksredigeerders, 'n Unix-agtige dop (shell) — behalwe vir een belangrike komponent, die kern. Die GNU-projek het 'n kern begin ontwikkel, die Hurd, in 1990, gebaseer op die Mach-mikrokern, maar die ontwikkeling van die Mach-gebaseerde ontwerp blyk moeilik te wees en dit vorder stadig.

Intussen word 'n ander kern in 1991 as 'n stokperdjie deur die Finse student Linus Torvalds begin terwyl hy by die Universiteit van Helsinki studeer. Torvalds gebruik aanvanklik Minix op sy eie rekenaar, 'n vereenvoudigde Unix-agtige stelsel wat deur Andrew Tanenbaum geskryf is vir die leer van bedryfstelselontwerp. Tanenbaum laat egter nie toe dat ander mense sy bedryfstelsel uitbrei nie, wat daartoe lei dat Torvalds 'n plaasvervanger vir Minix skep.

Oorspronklik noem Torvalds sy kern "Freax" vir "free" en "freak" met die gereeld gebruikte X in die name van Unix-agtige stelsels. Die naam "Linux" is deur Ari Lemmke, 'n administrateur van 'n FTP-bediener wat aan die Finse Universiteitsnetwerk behoort het, uitgedink; hy bedink die naam Linux volgens die gids van waar Torvalds se projek vir die eerste keer afgelaai kon word.

Aanvanklik was 'n rekenaar wat Minix geloop het, nodig om Linux te installeer en op te stel. Aanvanklike weergawes van Linux het ook 'n ander bedryfstelsel nodig gehad om van 'n hardeskyf af te kan laai, maar daar was gou aparte selflaaiers (boot loaders) soos LILO beskikbaar. Die Linux-stelsel het Minix gou verbygesteek wat funksionaliteit betref; Torvalds en ander vroeë Linux-programmeerders het hulle werk aangepas vir die GNU-komponente en gebruikerprogramme om 'n volledige, volfunksie- en vrye bedryfstelsel daar te stel.

Vandag lei Torvalds steeds die ontwikkeling van die kern, terwyl ander subkomponente soos die GNU-komponente steeds afsonderlik ontwikkel word (die programmering van die Linux-kern is nie deel van die GNU-projek nie). Ander groepe en maatskappye kombineer en versprei die komponente met addisionele toepassingprogrammatuur in die vorm van Linux-verspreidings.

Oordraagbaarheid

Die Linux-kern is oorspronklik slegs vir die Intel 80386-mikroverwerkers ontwerp, maar ondersteun nou 'n wye verskeidenheid rekenaarargitekture. Linux is nou een van die bedryfstelsels wat die meeste na ander ontwerpe oorgedra word en loop op 'n reeks argitekture, van die ARM-gebaseerde iPAQ en selfone tot die IBM System z9-hoofraam. Gespesialiseerde verspreidings bestaan vir argitekture buite die hoofstroom.

Kopiereg, lisensiëring en die Linux-handelsmerk

Kopielinks-kenteken: sekere regte voorbehou

Die Linux-kern en meeste GNU-programmatuur is gelisensieer onder die GNU Algemene Publieke Lisensie. Die GPL vereis dat alle bronkode en afgeleide werke wat versprei word ook onder die GPL gelisensieer word. Daar word soms daarna as 'n "share and share-alike"- of "kopielinkslisensie" verwys. In 1997 het Linus Torvalds aangevoer dat, "Om Linux onder die GPL te plaas beslis die beste ding is wat ek ooit gedoen het." Ander programmatuur kan ander lisensies gebruik; baie biblioteke gebruik die GNU Lesser General Public License (LGPL), 'n meer permissiewe variant van die GPL, en die X-Windowstelsel gebruik die MIT-lisensie.

In die VSA is die naam "Linux" as 'n handelsmerk in Linus Torvalds se naam geregistreer. In 1997, nadat 'n ander persoon die handelsmerk geregistreer het en tantieme van Linux-versprediders geëis het, het Torvalds en sommige geaffekteerde organisasies hof toe gegaan om die handelsmerk eerder aan Torvalds toegeken te kry. Die lisensiëring van die handelsmerk word nou deur die Linux Mark Institute hanteer. Torvalds het bevestig dat hy die naam slegs geregistreer het om te verhoed dat iemand ander dit kan gebruik, maar is in 2005 volgens Amerikaanse handelsregwette gedwing om aktiewe maatstawwe te onderneem om die handelsmerk af te dwing. As gevolg hiervan het die LMI 'n aantal briewe aan verspreidingshandelaars gestuur om hulle te versoek om 'n fooi te betaal vir die gebruik van die naam en het 'n aantal maatskappye ingewillig.

Uitspraak

In 1992 het Torvalds verduidelik hoe hy die woord Linux uitspreek:

'li' is pronounced with a short [ee] sound: compare prInt, mInImal etc. 'nux' is also short, non-diphthong, like in pUt {IPA /ʊ/}. It's partly due to minix: linux was just my working name for the thing, and as I wrote it to replace minix on my system, the result is what it is... linus' minix became linux."

'n Klanklêer waar Torvalds sê "Hello, this is Linus Torvalds, and I pronounce Linux as Linux" is hier beskikbaar. In Engels word, "Linux" en "Minix" gewoonlik met 'n kort i (IFA: /ɪ/) klank uitgespreek wat verskil van Torvalds se Fins-Sweedse uitspraak van die woorde.

In Afrikaans: Die i in Linux word uitgespreek soos die ie in bier en die u soos die u in virus. Linus Torvalds spreek Linux dus as Lienuks uit, met die klem op Lie. Ander uitsprake, anders as Torvalds s'n, is onder andere: Laainaks, Liniks, en Linieks.

Linux en die GNU-Projek

Richard Stallman, stigter van die GNU-projek vir 'n vrye bedryfstelsel.

Omdat alle Linux-verspreidings steun op biblioteke en gereedskap uit die GNU-projek, wat die Linux-kern voorafgegaan het, vra Richard Stallman en die Stigting vir Vrye Sagteware dat die gesamentlike stelsel eerder "GNU/Linux" of "'n Linux-gebaseerde GNU-stelsel" genoem moet word. Linus Torvalds het gesê dat hy die noem van Linux in die algemeen as GNU/Linux "eenvoudig belaglik" vind. Sommige verspreidings gebruik wel die naam—vernaamlik Debian GNU/Linux—terwyl meeste mense sommer net na die stelsel as Linux verwys. Die onderskeid tussen die Linux kern en die hele stelsel wat daarop gegrond is, is 'n bron van verwaring vir nuwe gebruikers en dit bly omstrede.

SCO-regsgeding

In Maart 2003 het die SCO Groep IBM gedagvaar. In die dagvaarding beweer SCO dat IBM gedeeltes van kode waarop SCO kopiereg het tot die Linux kern bygedra het in 'n skending van IBM se lisensie om Unix te gebruik. Verder het SCO briewe gestuur aan 'n aantal maatskappye waarin hulle waarsku dat hulle gebruik van Linux sonder 'n lisensie van SCO tot vervolging kan lei, en in die pers beweer dat hulle individuele Linux-gebruikers sou dagvaar. Die omstredenheid sluit in dagvaardings deur SCO teen Novell, DaimlerChrysler (in 2004 verwerp), en AutoZone, en deur Red Hat en andere teen SCO.

Tot op hede is geen bewys van SCO se bewerings van gekopieerde kode in Linux verskaf nie en het SCO se bewerings baie gewissel.

Grootte van ontwikkelingpogings

Volgens More Than a Gigabuck: Estimating GNU/Linux's Size, 'n studie van Red Hat Linux 7.1, is bevind dat dié besondere verspreiding 30 miljoen lyne bronkode bevat het. Deur die "Constructive Cost Model" toe te pas bevind die studie dat die verspreiding omtrent agtduisend man-jare ontwikkelingstyd geneem het. Volgens die studie sou die programmatuur, as dit op gewone kommersiële wyse geskep is, VS$1,08 miljard (jaar 2000) sou kos om in die VSA te ontwikkel.

Meeste van die kode (71%) is in die C-programmeertaal geskryf, maar baie ander tale is gebruik, waar onder C++, Lisp, saamsteltaal, Perl, Fortran, Python en verskeie skriptale. Effens meer as die helfte van al kode is onder GPL gelisensieer. Die Linux-kern het 2,4 miljoen lyne kode bevat, of omtrent 8% van die totaal.

In 'n studie wat daarna gedoen is, Counting potatoes: The size of Debian 2.2, is dieselfde analise op Debian GNU/Linux weergawe 2.2 gedoen. Die verspreiding het meer as vyf-en-vyftig miljoen lyne kode bevat, en die studie beraam dat dit 1,9 miljard dollar sou kos om dit op die konvensionele wyse te ontwikkel.

Toepassings

'n KDE-werkskerm op die SUSE-verspreiding.

Linux is voorheen hoofsaaklik as 'n bedienerbedryfstelsel gebruik, maar die lae koste, aanpasbaarheid, en Unix-agtergrond daarvan het dit vir 'n wye verskeidenheid toepassings geskik gemaak.

Linux is die hoeksteen van die LAMP-bedienerkombinasie (Linux, Apache, MySQL, Perl/PHP/Python) wat 'n hoë mate van gewildheid onder web-ontwikkelaars bereik het wat dit een van die algemeenste platforms op die web gemaak het. 'n Vername voorbeeld in dié opsig is die gebruik van dié kombinasie in die MediaWiki-stelsel — die programmatuur wat hoofsaaklik vir Wikipedia geskryf is.

Ag gevolg van die stelsel se lae koste en hoogs plooibare opstellingsmoontlikhede, word Linux baie keer in ingeboude stelsels soos digitale televisieontvangers, selfone, en handtoestelle gebruik. In selfone het Linux 'n belangrike mededinger geword vir die Symbian OS-bedryfstelsel, wat in baie selfone gebruik word. In handtoestelle, is dit 'n alternatief tot die dominante Windows CE en Palm OS bedryfstelsels. Die gewilde TiVo digitale video-opnemer gebruik 'n doelgemaakte weergawe van Linux. Verskeie outonome brandmuur- en roeteerderprodukte, waaronder verskeie van Linksys, gebruik Linux aan die binnekant, waar die gevorderde brandmuur- en roetebepalende vermoëns daarvan gebruik word.

Die Sony PlayStation 3-spelrekenaar wat in 2006 vrygestel is, sal uit die staanspoor Linux loop. Sony het tevore 'n PS2 Linux kit vir hulle PlayStation 2-spelrekenaar vrygestel. Ontwikkelaars van rekenaarspeletjies soos Atari en id Software het speletjies vrygestel wat op Linux-stelsels werk.

Linux is al hoe gewilder as 'n bedryfstelsel vir superrekenaars. In die November 2005 TOP500-lys van superrekenaars het die twee vinnigste superrekenaars ter wêreld Linux geloop. Van die 500 stelsels het 371 (74,2%) een of ander weergawe van Linux gebruik, insluitend sewe van die top tien.

Verspreidings

Linux word oor die algemeen as deel van 'n Linux-verspreiding (in Engels baie keer 'n "distro" genoem) gebruik. Die verspreidings word deur individue, los spanne, en verskeie professionele organisasies saamgestel. Dit bevat gewoonlik addisionele stelsel- en Toepassingsagteware, 'n installeringstelsel om die aanvanklike stelselopstelling te vereenvoudig, en geïntegreerde bestuur van die programinstallasie en opgradering. Verspreidings word vir verskeie doeleindes geskep, insluitend rekenaarargitektuurondersteuning, lokalisering vir 'n spesifieke gebied of taal, intydse toepassings, en ingeboude stelsels, en baie sluit doelbewus slegs vrye programmatuur in. Tans word meer as driehonderd verspreidings aktief ontwikkel, waarvan omtrent 'n dosyn verspreidings die gewildste is vir algemene gebruik. Hulle sluit in:

• Debian
• Ubuntu
• Fedora
• Red Hat
• SuSE
• Mandriva

'n Tipiese algemene-gebruik verspreiding sluit die Linux-kern, van die GNU-biblioteke en gereedskap, opdragreëldoppe, die grafiese X Windowstelsel en meegaande werkskermomgewing soos KDE of GNOME, te same met duisende toepassings van kantoorsuites tot programvertalers, teksredigeerders, en wetenskaplike gereedskap.

Persoonlike gebruik

' n GNOME-werkskerm wat van die GNOME LiveCD af loop.

Die hoë mate waartoe toegang tot Linux se binnegoed verleen word het tradisioneel daartoe gelei dat Linux-gebruikers oor die algemeen meer tegnologies georiënteerd is as gebruikers van Microsoft Windows en Mac OS en verlustig hulle self baie keer in die etiket "kraker" (hacker of geek). Linux en ander vrye projekte is in die verlede baie keer gekritiseer dat dit nie ver genoeg gaan om gebruikersvriendelikheid te verseker nie.

Daar is in die afgelope jare begin om die stereotipe te verdryf. Linux kan nou met 'n gebruikerskoppelvlak gebruik word wat baie soortgelyk is aan dié wat op baie ander bedryfstelsels loop. Gebruikers mag dalk nodig hê om van toepassingsagteware te verwissel, en daar is in sommige gevalle, soos rekenaarspeletjies, minder keuses. Daar is egter in meeste gevalle 'n plaasvervanger van ten minste hoë genoeg kwaliteit en hoë kwaliteit algemene toepassings soos woordverwerkers, grafikaprogramme, webblaaiers en e-posprogramme is vir Linux beskikbaar. 'n Groeiende aantal verskaffers van eiendomsagteware (nievrye sagteware) ondersteun Linux deur die beskikbaarstelling van weergawes wat op die stelsel loop.

Linux se Unix oorsprong beteken dat terwyl daar grafiese gereedskap vir baie stelselverstellings en dienste is, konfigurasielêers wat uit gewone teks bestaan steeds algemeen gebruik word om die bedryfstelsel op te stel en kan dit aan gebruikers blootgestel word. In die opdragdop is daar steeds heelwat bruikbaarheidsorge uit die vroeë Unix dae soos die onvermoë om baie verwerkings ongedaan te maak soos die uitvee van lêers en teenstrydige koppelvlakke van baie ouer programme.

Die Berlyn-gebaseerde organisasie Relevantive het in 2003 tot die gevolgtrekking gekom dat die bruikbaarheid van Linux vir persoonlike gebruikstake "byna gelyk aan die van Windows XP is." Sedetdien het talle onafhanklike studies en artikels verskyn wat aandui dat 'n moderne Linux-omgewing wat GNOME of KDE gebruik in 'n sakeomgewing op dieselfde vlak as Microsoft Windows is.

Installasie

In die verlede was die moeilikheidsgraad van installasie 'n hindernis tot wye aanvaarding van Linux-gebaseerde persoonlike rekenaars. Baie verspreidings is nou ten minste net so maklik om te installeer as 'n vergelykbare weergawe van Windows. Dit is nie nodig om lisensienommers te berg en dit tydens installasie in te voer nie en dit is gewoonlik nie nodig om drywers te installeer nadat Linux geïnstalleer is nie aangesien meeste apparatuur uit die staanspoor ondersteun word.

Soos met bedieners is daar nou persoonlike rekenaars waarop Linux reeds geïnstalleer is van rekenaarhandelaars soos Hewlett-Packard en Dell.

Die algemeenste metode vir die installasie van Linux op 'n persoonlike rekenaar is om van die rekenaar vanaf 'n CD te begin wat die installasieprogram bevat. So 'n CD kan van 'n afgelaaide ISO-lêer gebrand word, teen lae koste aangekoop word, of gekoop word as deel van 'n verpakte stel wat handleidings of ander programme kan insluit.

Ander moontlikhede is die gebruik van slanke kliënte soos die gewilde tuXlabs in Suid-Afrika, of om die stelsel direk vanaf 'n CD te laat uitvoer sonder installasie. Op ingeboude toestelle word Linux tipies in die toestel se firmware gehou en is dit moontlik nie verbruikertoeganklik nie.

Programmering op Linux

Die GNU Compiler Collection is by verre die algemeenste vertalerfamilie wat op Linux gebruik word. Dit verskaf voorkante vir onder meer C, C++ en Java. Maatskappye soos Intel, PathScale en die Portland Group verskaf ook vertalers wat nie vry sagteware is nie. Daar bestaan 'n aantal geïntegreerde ontwikkelingomgewings vir Linux insluitend KDevelop, NetBeans, en Eclipse, met uitbreibare redigeerders soos Emacs en Vim wat ook steeds gereeld gebruik word. Linux is so gepas tot skriptale soos ander Unix variante en benewens dopprogrammering kom meeste Linux-verspreidings ook met interpreteerders vir Perl, Python en andere.

Ondersteuning

Tegniese ondersteuning word deur kommersiële verskaffers en deur ander Linux-gebruikers verskaf, gewoonlik in die vorm van webforums, nuusgroepe en e-poslyste. Linux-gebruikersgroepe word tradisioneel gevorm deur entoesiaste om plaaslike ondersteuning vir Linux te verskaf.

Die sakemodel van kommersiële verskaffers is gewoonlik afhanklik van betaling vir ondersteuning, veral vir sakegebruikers. Sommige maatskappye bied 'n spesiale sakeweergawe van hulle verspreiding aan waarin addisionele eiendomsagteware en gereedskap aangebied word om groter getalle installasies mee te administreer en om administratiewe take makliker uit te voer.

Eksterne skakels

• (en) Die Linux-kern se amptelike webwerf