Konsessiesaak

'n Konsessie van McDonald's op die VSA se Guantanamo Bay-vlootbasis in Kuba

'n Konsessiesaak of franchise-onderneming is 'n soort onderneming waar 'n konsessie-eienaar (franchisegewer) 'n lisensie om 'n handelsmerk en beproefde besigheidsmetodes te gebruik aan 'n konsessiehouer (franchisenemer) toestaan in ruil vir herhaalde betalings en gewoonlik 'n persentasie van die omset of wins en jaarlikse fooie. Verskeie tasbare en nie-tasbare middele, soos nasionale of internasionale advertensies, opleiding en ander ondersteuningsdienste, word tipies deur die organisasie wat die "kettingwinkel" of tak van die konsessiesaak lisensieër, verskaf. Dikwels vereis die eienaar van die konsessiesaak geouditeerde state en voer dikwels ook periodieke en willekeurige inspeksies by die konsessiehouer se perseel uit. Indien sulke inspeksies daarop dui dat die konsessiehouer nie voldoen aan die vereistes daargestel deur die konsessiesaak nie, kan dit lei tot 'n opskorting van konsessiehouer se regte. Volgens die Financial Times in die V.S.A. sou die totale verkope van konsessiesake in die V.S.A., indien dit as 'n produk geklassifiseer was, een van die sewe grootste ekonomieë in die wêreld wees. Een van die eerste konsessiesake was A&W Restaurants in Kalifornië.

Oorsig

Die term konsessiesaak word gebruik om 'n wye verskeidenheid ondernemingstelsels te beskryf wat soms nie aan die beskrywing hierbo voldoen nie. Iemand wat 'n muntoutomaat byvoorbeeld bedryf kan 'n konsessie ontvang vir 'n besondere soort muntoutomaat, insluitende 'n handelsmerk en tantieme, maar sonder 'n besigheidsmetode.

Die betrokke partye gaan tipies 'n konsessie-ooreenkoms aan wat die partye bind onder verskeie kontraktuele voorwaardes. Dit behels 'n reëling waarvolgens iemand met 'n idee vir 'n onderneming (die konsessie-eienaar), die reg aan iemand anders (die konsessiehouer) verkoop om die besigheid se naam te gebruik, 'n produk te verkoop of om 'n diens aan iemand te verskaf. 'n Konsessie-ooreenkoms sal gewoonlik die gegewe gebied waarin die konsessiehouer eksklusiewe beheer het spesifiseer (die beskermde gebied), en ook tot watter mate die konsessiehouer deur die konsessie-eienaar ondersteun gaan word (bv. opleiding en bemarkingveldtogte). Die meeste konsessie-ooreenkomste verskaf egter dikwels nie gebiedsbeskerming nie as gevolg van die groot verskil in bedingingsmag tussen die konsessie-eienaars en die konsessiehouers.

Voordele

Die voordeel van konsessiesake in die kleinhandel is dat konsessiesake die konsessiehouers die voordeel bied om 'n nuwe onderneming vinnig van die grond af te kry gebaseer op 'n bewese handelsemerk en besigheidsmetodiek, teenoor die bou van 'n nuwe onderneming en handelsmerk met al die gepaardgaande onsekerhede en strawwe kompetisie.

'n Bevoegde konsessiesaak bied 'n allesinsluitende besigheidsgeleentheid: van perseelseleksie en onderhandeling, opleiding, ondersteuning en besigheidsagteware, tot nakoming van die wetlike vereistes van toepassing op die spesifieke bedryf.

Terwyl die handelsmerk en formule van 'n konsessiesaak versigtig ontwerp en bestuur word, kan konsessie-eienaars hul handelsmerk vinnig oor verskeie lande en kontinente laat versprei en groot winste toon, sonder die probleme en harde werk wat die dag-tot-dag bestuur van 'n klein onderneming behels. Die konsessie-eienaar kan ook 'n gebonde verspreidingsnetwerk ontwikkel sonder veel kapitaalbesteding.

Vir verbruikers bied konsessiesake die voordeel dat hulle verseker is van konsekwente produkkwaliteit en diens.

Nadele

Vir konsessiehouers is die grootste nadeel van die besigheidsmodel die verlies aan beheer. Al verkry hulle die reg tot gebruik van 'n bewese stelsel, handelsmerke, bystand, opleiding en bemarking word daar ook vereis dat die konsessiehouer die stelsel navolg en dat enige veranderinge slegs met die toestemming van die konsessie-eienaar mag plaasvind.

Dit kan duur wees! Die standaarde wat gestel word deur 'n konsessie-eienaar wat logo's, uithangborde, winkeluitrusting en uniforms aan betref, kan nie gekompromiseer word nie en as sulks kan die konsessiehouer nie goedkoper alternatiewe gebruik nie. Bo en behalwe die aanvanklike konsessiefooi, moet 'n maandelikse aandeel in opbrengs en advertensiebydrae ook betaal word.

As 'n reaksie op die groeiende gewildheid van konsessiesake, is daar toenemend gemeenskappe wat stappe doen om beperkings te plaas op hierdie kettingondernemings om te verhoed dat hulle onafhanklike ondernemings verdring.

'n Ander probleem is dat die verhouding tussen konsessiehouer en -eienaar maklik hofgedinge tot gevolg kan hê as enige van die partye onbevoeg sou wees (of bloot nie ter goeder trou optree nie). 'n Onbevoegde konsessiehouer kan byvoorbeeld maklik skade doen aan 'n konsessiesaak se beeld deur minderwaardige goedere of dienste te verskaf en 'n onbevoegde konsessie-eienaar kan sy konsessiehouers se ondernemings vernietig deur nie die handelsmerk behoorlik te bemark nie of deur hulle te aggressief te druk om winste te lewer.

Omdat regsgedinge duur is, voeg die meeste konsessie-eienaars arbitrasie-klousules in hulle ooreenkomste met konsessiehouers in.

Geskiedenis

Konsessiesake dateer terug tot sover as die 1850's. Vroeë voorbeelde sluit in ooreenkomste tussen hotelle en brouerye in Nieu-Suid-Wallis wat daartoe gelei het dat die hotelle en kroeë daar 'n kenmerkende voorkoms aangeneem het. Vroeëre voorbeelde uit Amerika sluit in die telegraafstelsels wat deur verskeie spoorwegmaatskappye bedryf is maar beheer is deur die Western Union maatskappy en die uitsluitlike ooreenkomste tussen motorvoertuigvervaardigers en die plaaslike motorhandelaars.

Moderne konsessiesake het op die voorgrond getree na die vinnige groei van konsessierestourante. Hierdie neiging het aanvanklik in die 1930's begin met die tradisionele restourante en het toe 'n ontploffing ervaar met die ontwikkeling van die kitskoskettingwinkels, waarvan McDonald's seker een van die mees suksesvolle wêreldwyd is. Baie kleinhandelsektore, veral in die V.S.A., word nou tot so 'n mate deur konsessiesake oorheers dat onafhanklike ondernemings eerder die uitsondering as die reël geword het.

Eksterne skakels

Verenigings

• International Franchise Association - organization of franchisors, franchisees and suppliers
• British Franchise Association - accreditation for franchisors and franchise service providers
• Franchise Association of Southern Africa - organisasie vir Suid-Afrikaanse konsessies

Inligting en Dienste

• Franchise Development Services - Advice and guidance about franchising a business
• PrivaSign - FTC approval for electronic UFOC distributions

Publikasies en tydskrifte

• Franchise International Geargiveer 27 April 2006 op Wayback Machine - Magazine focused on international master franchising
• The Franchise Magazine Geargiveer 3 Oktober 2006 op Wayback Machine - UK focused franchise news and information magazine

Webwerwe en -joernale

• Franchise Information
• Franchising Resource Site Geargiveer 10 Mei 2006 op Wayback Machine